Editör: Prof. Dr. M. Çağatay ÖZDEMİR Editör Yardımcısı: Dr. A. Selcen BİNGÖL ARSLANGİLAY EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ ISBN

Transkript

1

2 Editör: Prof. Dr. M. Çağatay ÖZDEMİR Editör Yardımcısı: Dr. A. Selcen BİNGÖL ARSLANGİLAY EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 3. Baskı: Nisan 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Ön Söz Üniversiteye giriş sınavında elde ettiğiniz başarınız sayesinde Eğitim Fakültesine girmeye hak kazandınız ve öğretmenlik mesleğine ilk adımınızı attınız. Yükseköğretiminiz boyunca alan bilgisi, genel kültür ve pedagojik formasyon adı verilen öğretmenlik meslek bilgisi ile ilgili dersler alacaksınız. Bu pedagojik formasyon dersleri aracılığıyla edineceğiniz bilgiler, öğretmenlik mesleğine atıldığınızda sizlerin daha nitelikli öğretmenler olmanıza yardımcı olacaktır. Eğitim Bilimine Giriş dersi de bu dersler arasında yer almaktadır. Bu kitap eğitim bilimine bir giriş kitabı niteliğinde olup, öğretmen adaylarını bazı konu başlıklarıyla tanıştırmayı amaçlamaktadır. Bu kitap dört yıllık eğitim süreci boyunca kazanılacak öğretmenlik bilgi ve becerilerinin özünü oluşturmaktadır. Kitaptaki her bir bölüm alanında uzman kişilerce yazılmıştır. Her bölüm, bölümün içeriğini gösteren ve bölümde incelenecek konuyu kısaca açıklayan anahatlar kısmıyla başlamakta ve bölümün ana kavramlarından oluşan şematik gösterim ile devam etmektedir. Bölümler, bölümü tekrar etmek amaçlı hazırlanmış bir özet kısmıyla sona ermektedir. Her bölümde kendinizi sınayabileceğiniz değerlendirme soruları, konu hakkında daha fazla araştırma yapmak için yararlanabileceğiniz önerilen kaynaklar kısmı bulunmaktadır. Kitabın hazırlanmasında emeği geçen herkese; öncelikle kendi alanlarında deneyimli olan bölüm yazarlarına, kitapla ilgili çalışmaları organize eden Editör Yardımcısı Dr. A. Selcen Bingöl Arslangilay'a ve kitabın yayımlanmasını sağlayan Pegem Akademi deki bütün personele teşekkür etmek isterim. Kitabın öncelikle geleceğin öğretmenleri olacak sizlere yararlı olmasını dilerim. Daha sonra bütün öğretmenlere ve kendini yenilemek ve geliştirmek isteyen herkese bilgi kaynağı olmasını ümit ediyorum. Prof. Dr. M. Çağatay ÖZDEMİR Nisan 2014

4 Bölümler ve Yazarlar 1. Bölüm: Eğitimle İlgili Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Sevil Büyükalan Filiz 2. Bölüm: Eğitimin İşlevleri Prof. Dr. Yücel Gelişli 3. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Gelişimi Prof. Dr. Hikmet Yıldırım Celkan 4. Bölüm: Bir Bilim Olarak Eğitimin Toplumsal Temelleri Yrd. Doç. Dr. Mehmet Şeren 5. Bölüm: Bir Bilim Olarak Eğitimin Hukukî Temelleri Prof. Dr. Ahmet Çiftçi 6. Bölüm: Bir Bilim Olarak Eğitimin Siyasi Temelleri Prof. Dr. Mustafa Özcan 7. Bölüm: Bir Bilim Olarak Eğitimin Ekonomik Temelleri Doç. Dr. Bekir Buluç 8. Bölüm: Bir Bilim Olarak Eğitimin Felsefi Temelleri Prof. Dr. Mustafa Ergün 9. Bölüm: Bir Bilim Olarak Eğitimin Psikolojik Temelleri Prof. Dr. Galip Yüksel 10. Bölüm: Eğitim Sisteminde Öğretmenliğin Rolü ve Özellikleri Prof. Dr. Necati Cemaloğlu 11. Bölüm: Eğitim Biliminde Araştırma Yöntemleri Prof. Dr. Adnan Kan 12. Bölüm: 21. Yüzyılda Eğitim Bilimlerinde Yeni Yönelimler Yrd. Doç. Dr. Halük Ünsal 13. Bölüm: Eğitim Bilimleri Bakış Açısıyla Toplumsal Değişme ve Yenileşme Yrd. Doç. Dr. Erdoğan Şama 14. Bölüm: Öğretmen Yetiştirme Alanındaki Uygulamalar ve Gelişmeler Prof. Dr. Tayyip Duman iv Eğitim Bilimine Giriş

5 İÇİNDEKİLER Ön Söz...iii 1. Bölüm EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Anahatlar... 1 Eğitim İle İlgili Temel Kavramlar... 3 Eğitim... 4 Sistem Yaklaşımı Açısından Eğitim... 6 Öğrenme... 7 Öğretim... 9 Eğitim, Öğretim ve Öğrenme Kavramlarının Bir Arada Tartışılması...10 Kültür...11 Kültürleme, Kültürlenme ve Kültürleşme...12 Kültür ve Eğitim Arasındaki İlişki...12 Program Nedir?...13 Eğitim Programı...13 Öğretim Programı...15 Ders Programı...16 Program Geliştirme...17 İnformal ve Formal Eğitim...18 Formal ve İnformal Eğitimin Karşılaştırılması...19 Örgün Eğitim...19 Örgün Eğitim ve Yaygın Eğitim Arasındaki Temel Farklar...20 Yaygın Eğitim...21 Hizmet İçi Eğitim...22 Özet...23 Emrullah Efendi...25 Önerilen Kaynaklar...27 Kaynakça...27 Değerlendirme Soruları...28 İçindekiler v

6 2. Bölüm EĞİTİMİN İŞLEVLERİ Anahatlar...31 Bölümün Şematik Gösterimi...31 Toplumsal Kurum Olarak Eğitim...32 Sosyoloji Kuramlarına Göre Eğitim...33 İşlevci Yaklaşım...34 Çatışmacı Yaklaşım...35 a. Yeni Marxçı Görüş...35 b. Rondall Collins in Çatışmacı Kuramı...36 Yorumcu Yaklaşım...36 Eğitimin İşlevleri...37 I. Eğitimin Açık İşlevleri...37 a. Kültürün Aktarımını Sağlamak...37 b. Bireyin Toplumsallaşmasını Sağlamak...38 c. Yenilikçi ve Değişmeyi Sağlayıcı Elemanlar Yetiştirmek...39 d. Eğitimin Siyasal İşlevi...40 e. Eğitimin Seçme ve Yerleştirme İşlevi...42 f. Eğitimin Ekonomik İşlevi...45 II. Eğitimin Gizli İşlevleri...48 Özet...50 Eğitimin Ekonomik ve Statü Kazandırma İşlevine Ait Bir Örnek Olay...51 Kaynakça...51 Değerlendirme Soruları...52 vi Eğitim Bilimine Giriş

7 3. Bölüm EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Anahatlar...53 Bölümün Şematik Gösterimi...54 Eğitimin Tarihsel Gelişimi...55 Antik Çağda Eğitim Eski Mısır Eğitimi Çin Eğitimi...56 Antik Medeniyetlerde Eğitim Yahudilerde Eğitim Yunan Eğitimi Isparta da Eğitim Atina da Eğitim Roma da Eğitim Eski Türklerde Eğitim...59 Ortaçağda Eğitim Batı Ortaçağında Eğitim Müslüman Türk Devletlerinde Eğitim Selçuklularda Eğitim...62 Yeniçağda Eğitim Batı Eğitimi Osmanlılarda Eğitim...66 Yakınçağda Eğitim Batıda Eğitim Osmanlılarda Eğitim...69 Cumhuriyet Döneminde Eğitim Atatürk Dönemi nde Eğitim tan Günümüze Kadar Eğitim...74 Özet...75 Önerilen Kaynaklar...76 Kaynakça...76 Değerlendirme Soruları...77 İçindekiler vii

8 4. Bölüm BİR BİLİM OLARAK EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Anahatlar...79 Bölümün Şematik Gösterimi...80 Giriş...81 Toplum...81 Toplum Bilim (Sosyoloji)...82 Eğitim Toplum Bilimi (Eğitim Sosyolojisi)...83 Toplumsal Değişme Eğitim İlişkileri Serbest Toplumsal Değişmeler Zorlayıcı Değişmeler...85 Toplumsal Değişmede Eğitimin Rolü...85 Toplumsal Hareketlilik Eğitim İlişkisi Fiziksel Hareketlilik Toplumsal Hareketlilik...86 Eğitimin Toplumsal Hareketlilikteki Rolü...87 Eğitimde Fırsat Eşitliği Coğrafyasal Etmenler Ekonomik Etmenler Siyasal Etmenler Toplumsal Etmenler...89 Okul - Çevre İlişkileri...91 Toplumsal Bir Kurum Olarak Okul...91 Okul - Çevre İlişkilerinin Önemi...91 Toplum Kalkınması ve Okul...92 Okul Çevre İlişkilerini Engelleyen Etmenler...92 Okul-Aile İşbirliğinin Sağlanması...93 Küreselleşme ve Eğitim...94 Küreselleşme...94 Küreselleşme ve Eğitim İlişkisi...95 Özet...95 Önerilen Kaynaklar...97 Kaynakça...97 Değerlendirme Soruları...98 viii Eğitim Bilimine Giriş

9 5. Bölüm BİR BİLİM OLARAK EĞİTİMİN HUKUKÎ TEMELLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Giriş Türk Millî Eğitiminde Yaşanan Sorunlar Eğitim, Hukuk ve Eğitim Hukuku Eğitim Hukuk Eğitim Hukuku Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi Hak ve Hürriyet Kavramları Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi I-Ulusal ve Uluslararası Belgelerde Eğitim-Öğrenim Hakkı II-Türk Hukukunda Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi Türk Eğitim Mevzuatı Tevhid-î Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Kanunu) Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun İlköğretim ve Eğitim Kanunu Özel Öğretim Kurumları Kanunu Millî Eğitim Temel Kanunu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu Meslekî Eğitim Kanunu Yükseköğretime İlişkin Düzenlemeler Diğer Kanunlar Avrupa Birliği ne Tam Üyelik Sürecinde Eğitim-Öğretim Alanında Yapılan Çalışmalar Eğitim Politikamızda ve Mevzuatımızda Neler Yapılmalı? Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları İçindekiler ix

10 6. Bölüm BİR BİLİM OLARAK EĞİTİMİN SİYASİ TEMELLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Giriş Kavramsal Çerçeve: Kültür, Eğitim ve Siyaset Kültürün Anlamı Eğitimin Anlamı Eğitim ve Kültür İlişkisi Eğitim ve Millî Kimlik Siyasetin Anlamı Devlet ve Eğitim Devletin Amacı ve Eğitim Eğitim ve Toplumsal Gelişme Milli Devlet ve Eğitim Milli Eğitimin Siyasi Temelleri Eğitimin Amacı ve Yetiştirilecek İnsan Milli Eğitimin Temel İlkeleri Gözetim ve Denetim Eğitim Programı Sistemin Yapısı Millî Demokratik Devlet ve Demokrasi Eğitimi Sonuç Önerilen Kaynaklar Kaynakça Değerlendirme Soruları x Eğitim Bilimine Giriş

11 7. Bölüm BİR BİLİM OLARAK EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Giriş Ekonomi Eğitim Ekonomisi İnsan Kaynakları ve Eğitim Eğitim ve Kalkınma Eğitimin Tüketim ve Yatırım Özellikleri Eğitimin Maliyeti Kalkınmada Mesleki ve Teknik Eğitimin Rolü Özet Önerilen Kaynaklar Kaynakça Değerlendirme Soruları Bölüm BİR BİLİM OLARAK EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Giriş Eğitim Felsefesi Nedir? Geleneksel Eğitim Felsefesi Felsefe Akımları Eğitim Felsefesi Akımları Çağdaş Eğitim Akımları Eğitimin Gücü ve Sınırları ( Eğitime Muhtaç ve Eğitilebilir Bir Varlık Olarak İnsan) Çağdaş Eğitim Felsefesinin Konuları Eğitimin Amaçları Okul ile Hayat İlişkisi Çevre Değişmeleri ve İnsan Bilgi Toplumu ve İnsan Bilgi Toplumu Nedir? Geleceğin Eğitimi Nasıl Şekillenecektir? Radikal ve Postmodern Düşünürlerin Çağdaş Eğitim Sorunlarını Değerlendirmeleri Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları İçindekiler xi

12 9. Bölüm BİR BİLİM OLARAK EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Psikoloji Eğitim Psikolojisi Gelişim Gelişim Alanları ve Dönemleri Fiziksel Gelişim Fiziksel Gelişimin Eğitim Açısından Doğurguları Bilişsel Gelişim Zihin Gelişimi Dönemleri Piaget nin Zihinsel Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Doğurguları Vygotsky ve Bilişsel Gelişim Vygotsky nin Görüşleri Eğitim Açısından Doğurguları Ahlak Gelişimi Ahlaki Gelişim Kuramlarının Eğitim Açısından Doğurguları Dil Gelişimi Kişilik Gelişimi Sigmund Freud Psikoseksüel Gelişim Dönemleri Erik Erikson Psikososyal Gelişim Evreleri İnsancıl Yaklaşıma Göre Kişilik Gelişimi Bireysel Farklılıklar Öğrenme Davranışçı Yaklaşımda Öğrenme Klasik Şartlanma Klasik Şartlanmanın Eğitim Açısından Doğurguları Operant Şartlanma Operant Şartlanma İlkelerinin Sınıfta Uygulanması Sosyal Bilişsel Kuram Sosyal Bilişsel Kuramın Sınıf Uygulamaları Bilişsel Öğrenme Bilgi İşleme Modeli Bilişsel Yaklaşımın Eğitim İçin Doğurguları Motivasyon Özet Önerilen kaynaklar Kaynakça xii Eğitim Bilimine Giriş

13 10. Bölüm EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMENLİĞİN ROLÜ VE ÖZELLİKLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Giriş Öğretmenlik Mesleği Mesleki Ölçütler Uzmanlık Bilgisi Mesleğe Giriş Denetimi Meslek Ahlakı Çalışma Özgürlüğü Meslek Kuruluşları Hizmet Koşulları Toplumca Meslek Olarak Tanınma Öğretmenlik Mesleğinin Bazı Özellikleri Öğretmenlerin Kişisel Özellikleri Öğretmenlerin Mesleki Özellikleri Öğretmen Yeterlikleri Genel Kültür Dersleri Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri Alan Bilgisi Dersleri Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri Öğretmenlik Mesleği Özel Alan Yeterlikleri Öğretmenlik Mesleğinin Yasal Dayanakları Öğretmen Rolleri Bilgi Sağlayıcı Olarak Öğretmen Rol Model Olarak Öğretmen Kolaylaştırıcı Olarak Öğretmen Değerlendirici Olarak Öğretmen Plânlayıcı Olarak Öğretmen Kaynak Geliştirici Olarak Öğretmen Türkiye de Öğretmen Yetiştirme Osmanlı Devleti Döneminde Öğretmen Yetiştirme Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirme Hizmet İçi Eğitim Özet Önerilen Kaynaklar Kaynakça Değerlendirme Soruları İçindekiler xiii

14 11. Bölüm EĞİTİM BİLİMİNDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Bilimsel Araştırmaların Doğası Bilgi, Bilgi Kaynakları ve Bilgiye Ulaşma Yolları Bilgi Kaynakları Bilimin Ölçütleri Bilimin Çalışma Amaçları Bilimsel Yöntem Bilimsel Yöntemin Kavramsal Yanı Bilimsel Yöntemin Gözlem Yanı Bilimsel Araştırma Türleri Deneysel Araştırma İlişkisel (Korelasyon) Araştırmalar Nedensel Karşılaştırma Araştırmaları Saha Araştırması Etnografik Araştırma Tarihsel Araştırma Eylem (Davranış) Araştırması Problem Durumu Değişken Değişkenlerin Sınıflandırılması Literatür Taraması Kaynak Türleri Literatür Taramasının Adımları Birincil Kaynakları Elde Etmek Bilgisayarda Arama Yapmak Bilgisayarda Arama Yapmanın Adımları The World Wide Web'de Arama Yapma WEB Taramasının Avantajları WEB Taramasının Dezavantajları Bir Makale Nasıl Okunmalı? Araştırma Problemi Araştırma Soruları İyi Bir Araştırma Sorusunun Özellikleri Hipotez Hipotez Belirlemenin Avantajları Hipotez Belirlemenin Dezavantajları xiv Eğitim Bilimine Giriş

15 Varsayım ve Sınırlılıklar Yöntem Evren ve Örneklem Veri Toplama Araçları Veri Toplama Yöntem, Araç ve Tekniklerinin Belirlenmesi Veri Nedir? Verilerin Puanlanması Veriyi Tablolaştırma ve Kodlama Verilerin Analizi Bulgular Tartışma ve Yorum Araştırma ve Etik Disiplinsiz (Dikkatsiz veya Özensiz) Araştırma Yinelenen Yayın (Duplication) Sahtecilik, Saptırma veya Aldatmaca (Falsification) Uydurmacılık (Fabrication) Aşırmacılık (Plagiarism) Bilimsel Araştırma Yapma İlkeleri Kaynakça Bölüm 21. YÜZYILDA EĞİTİM BİLİMLERİNDE YENİ YÖNELİMLER Anahatlar Bölümün Şematik Görünümü Yüzyılda Paradigma ve Yeni Öğrenme Dengesi Yüzyıl Öğrenme Dengesi Yüzyılda Öğrenci Yüzyılda Öğretmen Yüzyılda Eğitim Programları Yüzyılda Öğrenme Yaklaşımları Küreselleşme ve Eğitim Yüzyılda Milli Eğitim Sistemi Özet Önerilen Kaynaklar Kaynakça Değerlendirme Soruları İçindekiler xv

16 13. Bölüm EĞİTİM BİLİMLERİ BAKIŞ AÇISIYLA TOPLUMSAL DEĞİŞME VE YENİLEŞME Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Bazı Kavramlar Değişme Gelişme ve İlerleme Evrim Eğitim Değişme İlişkileri Toplumsal Değişmeyi Sağlayan Etmenler Eğitim / Değişim İlişkisine Farklı Bakışlar Kavram Tartışmalarının Değerlendirilmesi Eğitimde Örgütsel Değişme/Yenileşme Örgütsel Değişme Sürecinde Uygulanan Bazı Teknikler Örgüt Geliştirme Öğrenen Örgütler Geleneksel Örgütler Öğrenen Örgütler Vizyon Geliştirme Eğitimde Vizyon Geliştirme Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi Özet Önerilen Kaynaklar Kaynakça Değerlendirme Soruları xvi Eğitim Bilimine Giriş

17 14. Bölüm ÖĞRETMEN YETİŞTİRME ALANINDAKİ UYGULAMALAR VE GELİŞMELER Anahatlar Bölümün Şematik Gösterimi Cumhuriyet Öncesi Dönemde Öğretmen Yetiştirme Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirme Alanındaki Uygulamalar ve Gelişmeler ( ) Okul Öncesi Eğitime Öğretmen Yetiştirme İlköğretime Öğretmen Yetiştirme Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme Genel Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme Çalışmaları Orta Mesleki ve Teknik Öğretime Öğretmen Yetiştirme Çalışmaları Öğretmen Yetiştiren Yükseköğretim Kurumlarının Üniversitelere Devredilmesinden Sonraki Gelişmeler ve Sorunlar ( ) Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları İçindekiler xvii

18 * 1 Anahatlar Eğitim, informal ve formal öğretim Öğrenme, öğrenmeyi etkileyen faktörler, öğrenme çeşitleri Kültür, kültürleme, kültürlenme, kültürleşme Program, eğitim programı, öğretim programı, ders programı ve program geliştirme, örtük program Öğretim, örgün, yaygı ve hizmet içi eğitim Bu ünitede önce eğitim, öğrenme ve öğretim, kavramları üzerinde durulmuştur. Kültür, kültürleme, kültürlenme, kültürleşme ve eğitim ile kültür arasındaki ilişki ele alınmıştır. Daha sonra program, eğitim programı, öğretim programı, ders programı, program geliştirme ve örtük program kavramları üzerinde durularak informal ve formal eğitim kavramları açıklanmıştır. Bu açıklamalardan sonra örgün eğitim ve örgün eğitim kurumları, yaygın eğitim ve son olarak da hizmet içi eğitim kavramlarından bahsedilmiştir. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi, Teknik Okullar/ANKARA

19 Bölümün Şematik Gösterimi EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Davranış Yaşantı Süreç Süreç ÖĞRENME Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler PROGRAM Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı ÖĞRETİM KÜLTÜR Kültürleme Kültürlenme Kültürel Yayılma EĞİTİM Sistem Yaklaşımı Açısından Eğitim İnformal Eğitim Formal Eğitim Örgün Eğitim Yükseköğretim Eğitimde Program Geliştirme Ortaöğretim İlköğretim Okul Öncesi Yaygın Eğitim Kültürel Genişleme Hizmetiçi 2 Eğitim Bilimine Giriş

20 Eğitim İle İlgili Temel Kavramlar Eğitim: Bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. Öğrenme: Tekrar ya da yaşantı yoluyla organizmanın davranışlarında meydana gelen oldukça kalıcı değişikliklerdir. Öğretim: Okullarda yapılan planlı kontrollü ve örgütlenmiş öğretme faaliyetleridir. Program: Öğrencilerin ve okulun sorumluluk alanına giren tüm yaşantılarıdır. Eğitim Programı: Bir okul ya da eğitim kurumunda yer alan ve öğretme öğrenme faaliyetlerini kapsayan kurum içi ve kurum dışı tüm eğitim etkinlikleridir. (Örneğin, ilköğretim 4. sınıf programı tüm dersleri ve etkinlikleri içerir.) Öğretim Programı: Belli bir öğretim basamağındaki sınıflarda okutulacak ders lerin, amaçlarını, içeriğini (konusunu), eğitim yaşantılarını ve değerlendirme süreçlerini kapsayan programdır. (Örneğin, ilköğretim 4. sınıf matematik programı.) Ders Programı: Ders programı, öğretim programı içinde yer alan ve dersle ilgili olan eğitim faaliyetlerinin sistematik bir şekilde düzenlenmesidir. (Örneğin, ilköğretim matematik öğretim programı içinde yer alan kümeler konusunun programı.) Program Geliştirme: Düzenlenmiş programın, uygulamada, araştırma sonuçlarına göre sürekli olarak geliştirilmesidir. Formal Eğitim: Okulda kasıtlı planlı ve kontrollü olarak yapılan eğitimdir. İnformal Eğitim: Planlı olmayan, gelişigüzel ve bireyin içinde yaşadığı tüm çevrede yapılan eğitimdir. Örgün Eğitim: Örgün eğitim belli bir yaş kademesindeki bireylere, Milli Eğitimin amaçlarına göre hazırlanmış eğitim programlarıyla okul çatısı altında düzenli olarak verilen eğitimdir. Okul öncesi eğitim, ilköğretim, Ortaöğretim, Yükseköğretim. Yaygın Eğitim: Örgün eğitim kurumlarının dışında eğitim görenler için uygulanan kısa ve uzun dönemli eğitimdir. Hizmet içi eğitim seminerleri, halk eğitimi, işbaşında eğitim uygulamaları, özel kurslar ve özel dershaneler, özel gençlik programları ve okul dışı etkinlikler. Hizmet İçi Eğitim: Kişinin hizmette bulunduğu sürece gördüğü eğitime denir. Yeniden Eğitim: Kişilerin yeni koşullara kolaylıkla uyum yapmalarını sağlamak için, yeni bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır. Ziraat mühendisinin ilaç firmasında çalışmaya başlaması. İlave Eğitim: Kişilerin mesleki eksikliklerini gidermek ve mesleki niteliklerini artırmak için, ilave bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır. Öğretmenlere zaman zaman milli eğitim bakanlığının yeni yöntem ve teknikleri tanıtmak için kurs vermesi. Eğitimle İlgili Temel Kavramlar 3

21 İleri Eğitim: Kişiler mesleki düzeylerini yükseltmek ve meslekte eskimişliklerini gidermek için bu programlara devam ederler. Banka memurlarının İngilizce kurslarına gitmeleri gibi. Eğitim Eğitim çabalarının en genel amacı, yetişmekte olan çocukların ve gençlerin topluma sağlıklı ve verimli bir biçimde uyum sağlamalarına yardım etmektir. Bu uyumun gerçekleşmesi için, bireylerin yetenekleri eğitim yoluyla en son sınırına kadar geliştirilir. 1 Eğitim kurumlarının ve eğitim uygulamalarının çağ koşullarına göre düzenlenmesi ve geliştirilmesi bilimsel bir yaklaşım gerektirmektedir. Bu nedenle eğitim alanında çalışanlar eğitim konusunu analitik bir yaklaşımla ele almak durumundadırlar. Eğitimi geliştirmenin en temel ölçütü insan öğesinin geliştirilmesidir. İnsanın kalıtsal güçlerinin geliştirilmesi ve istenen özelliklerle donanmış bir kişiliğe kavuşması için en etkili araç, eğitimdir. Eğitim kişilik geliştirmede bir çevre etkenidir. Kişiliğin gelişmesini sağlayan çevre, insanın içinde büyüdüğü kültürdür. Eğitim insan kişiliğini geliştirmede kültürel etkenlerden biridir. Bu anlamda eğitim, çevre etkeni olarak kalıtıma dayanmak zorunda, fakat kalıtımdan daha etkili olarak insanı, yeteneklerinin sınırı içinde istediği yönde değiştirme gücüne sahip bulunmaktadır. Bu yüzden insan eğitim (çevre) ile kalıtımın ürünüdür. Literatüre baktığımızda eğitim hakkında pek çok tanımının yapıldığını görürüz. Bu tanımların bazıları aşağıda verilmiştir. Eğitim; Çocukların ve gençlerin toplum yaşamında yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine yardım etme, terbiyedir (TDK, 1988). Yeni kuşakların, toplum yaşayışında yerlerini almak için hazırlanırken, gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine ve kişiliklerini geliştirmede yardım etme etkinliğidir (Oguzhan, 1993). Önceden saptanmış amaçlara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizgesidir (Oğuzhan, 1993). Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1991). Bireyin yaşadığı toplumda uygulama değeri olan yetenek, yöneliş ve diğer davranışların örüntülerini kazandığı süreçler toplamıdır (Demirel ve Ün, 1987). Bireyin toplumsallaşmasında ve bireysel gelişiminin oluşmasında seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan toplumsal bir süreçtir (Demirel ve Ün, 1987). Genel anlamda bireyde davranış değiştirme sürecidir (Demirel, 1993). 4 Eğitim Bilimine Giriş

22 Seçilmiş ve kontrollü bir çevrenin (özellikle okulun) etkisi altında sosyal yeterlilik ve optimum bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal ve optimum bir süreçtir (Fidan ve Erden, 1993). Bireylerin davranış örüntülerini değiştirme sürecidir (Çilenti, 1988).Bir cemiyette yetişmiş neslin henüz yetişmeye başlayan nesle fikirlerini ve hisle rini vermesidir (Tezcan, 1994). Bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçler toplamıdır (Varış, 1996). Çocukta ve insanda bedence, zekâca ve ruhça en iyi, en güzel ne varsa tümünü bulup ortaya çıkarmaktır (Karakaya, 1996). Yukarıda verilen eğitim tanımlarına baktığımızda bu tanımların üç temel özelliğinin bulunduğunu görürüz. EĞİTİM Süreç Davranış Değiştirme Yaşantı Sonucu Oluşma Şimdi bu kavramları biraz açalım: Eğitim bir süreçtir. Süreç, belli bir sonuca ulaşmak veya bir oluşumu gerçekleştirmek için birbirini izlen olayların ya da durumların akışıdır. Eğitim sürecini birbirini izleyen ve birbiri üzerine biriken öğrenme ve öğretme olayları oluştu rur. Öğrenmenin oluşmasını sağlayan her türlü etki eğitim sürecinin bir parça sıdır. Birbirini izleyen öğrenmelerin oluşturduğu sürece eğitim diyebilmek için öğrenmelerin belli bir hedefe ya da hedefler dizisine ulaşmak için yapılması gerekir. Her öğrenme zincirini eğitim olarak niteleyemeyiz. Eğitim sürecinin üç temel öğesi vardır. Bunlar, amaç, öğretme öğrenme etkinlikleri ve değerlendirmedir. Eğitim amaçla başlar, öğretme öğrenme etkinlikleriyle devam eder ve değerlendirme ile son bulur. Eğitim sonunda bireyde davranış değişikliği olur. Davranış, organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen (ölçülebilen) etkinliklerin tümüdür. Örneğin, okuma, yazma, konuşma, düşünme gibi. Organizmanın bir uyarana karşı gösterdiği tepkidir. Eğitim açısından davranışın gözlenebilir, ölçülebilir ve istenilir olması koşulları aranır. Davranış değişikliği bireyin yaşantıları sonucu oluşur. Yaşantı, bireyin diğer bireylerle ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izlerdir. Yaşantı, eğitsel yönden kazanılmış yaşantı ve yaşanılmış yaşantı olarak iki değişik kategoride düşünülmektedir. Kazanılmış yaşantı, belirli bir etkileşim durumda yer alan et kinliklerin tümünü içermektedir. Yaşanılmış yaşantı ise söz konusu etkileşim durumunda yer alan etkinliklerden sadece bireyde kalıcı iz bırakan ve bireyin davranışında değişim oluşturan etkinliklerdir. Eğitimle İlgili Temel Kavramlar 5

23 EĞİTİMİN ÖZELLİKLERİ Kapsamlı karmaşık ve çok boyutludur. Sürekli ve dinamiktir. Yaşantı yoluyla davranıştaki istendik değişme odaklıdır. Hem kültürü etkiler hem kültürden etkilenir. Kültürü aktarır. Bireyi sosyalleştirir. Tutarlı amaca yönelik ve bütünleyicidir. Oldukça geniştir, zaman ve mekân yönünden sınırlandırılamaz. Değişime kültürden daha az direnç gösterir. Sistem Yaklaşımı Açısından Eğitim Karşılıklı etkileşim halinde bulunan öğelerin anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde bir araya gelmesine sistem denir. Sistem dirik bir örüntüye sahiptir. Sistemin 4 ögesi bulunur. Bunlar girdi, süreç(işlem), çıktı ve dönüttür. Girdi Sistemin hedefini gerçekleştirecek herşey Süreç (İşlem) Girdilerin hedef doğrultusunda işlenerek istendik ürün durumuna getirildiği öge Çıktı (Ürün) Yeni ürün ve davranışlar Girdi, işlem, çıktı ya da dönütteki işlemeyen yanları belirlemek ve hedefin gerçekleşmesine yönelik yapılacak iyileştirmelerin belirlenmesi Şekil 1: Açık Sistem ve Ögeleri 6 Eğitim Bilimine Giriş