E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE 2003

Transkript

1 E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE 2003 Çal flma Grubu Koordinatörü: Dr Nur Otaran Ayfle Say n Feride Güven Prof Dr pek Gürkaynak Sat Atakul Her çocuk için Sa l k, E itim, Eflitlik, Koruma NSANLI IN GEL fimes

2 Ç NDEK LER 1. ULUSAL VER LER 4 Temel Göstergeler 4 nsan Geliflimi S ralamas 5 2. E T M VER LER 6 Erken Çocukluk E itimi 6 lkö retim 6 Ortaö retim 7 E itimle lgili Di er Oranlar 8 HIV/AIDS in Etkisi 8 3. ULUSAL POL T K VE EKONOM K ÇERÇEVE 9 Toplumsal Cinsiyet ile ilgili Kurumlar 9 Birleflmifl Milletler ve Ortakl klar 10 Ulusal Politika veya Planlar 10 Anlaflmalar ve Yasalar 10 Di er Faktörler 11 Çal flma Hayat nda Kad nlar UNICEF ÇERÇEVES Ö RENC VER LER 13 Erken Çocukluk E itimi 13 Do um Kay tlar 13 Çal flan Çocuklar 14 Kriz, Çat flma ve stikrars zl k MÜFREDAT ÇER E T M SÜREÇLER 18 Ö retmenler ve Müdürler 18 Gerekli Nitelikler 19 Toplum ve Okul Süreçleri 19 UNICEF ve Ortakl klar 20 E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

3 Ç NDEK LER 8. Ö RENME ORTAMI 21 Altyap ve Okul Ev Uzakl 21 S n f içi Durum 21 Okul Hijyeni 22 Okullarda Güvenlik ve Emniyet Ö RENME HEDEFLER VER LER N ANAL Z li Y llarda Türkiye de E itim 24 Temel E itim Program 24 Toplumsal Cinsiyet Aç s ndan Ö retim Materyallerinin Durumu 27 K zlar n E itimini Etkileyen E itim Süreçleri 28 Ö renme Ortam 29 Finansman 30 Sonuç KIZ ÇOCUKLARININ OKULLAfiMASINI DESTEKLEMEK Ç N ÖNER LER 31 Sosyal Öneriler 31 Ekonomik Öneriler 33 E itim Önerileri 34 Di er Öneriler KAYNAKÇA 39 Kapak foto raf : Mustafa Ertekin Tasar m ve uygulama: 2003, telif haklar UNICEF Türkiye UNICEF Türkiye Temsilcili i Birlik Mahallesi, 2. Cadde, No 11, Çankaya, Ankara, Turkey Telefon +90 (0) Faks: +90 (0) E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

4 ULUSAL VER LER Temel Göstergeler (1) Toplam Kad n Erkek Nüfus 1 67,803,927 33,457,192 33,346, yafl n alt ndaki nüfus 2 24,472,133 11,830,105 12,642, yafl n alt ndaki nüfus 3 6,584,822 3,188,132 3,396, Nüfus Say m Sonuçlar, Devlet statistik Enstitüsü (D E) Genel Nüfus Say m, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay n Numaras 2759, s140, D E ibidem Temel Göstergeler (2) Ortalama Kad n Erkek Do umda Yaflam Süresi years 70.9 years 66.2 years Kentli Nüfus Oran 5 %59.2 %59.1 %59.4 Kentli Nüfus Oran 6 %64.9 %64.5 %65.3 Kifli Bafl GMSH 7 US$2,584 5 Yafl n Alt nda Ölüm S ralamas Nüfus ve Kalk nma Göstergeleri, Ulusal Nüfus Projeksiyonu, D E Kentsel alan olarak tan mlanm fl, 20,001 ve üzeri nüfusa sahip yerleflim yerlerinde yaflayan nüfusun toplam nüfus içindeki oran. D E, fiehir tan m idari bölünüfl yap s dikkate al narak, il ve ilçe merkezlerinde bulunan nüfus flehir nüfusun olarak al nd nda Genel Nüfus Say m, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay n Numaras 2759, s140, 141, D E D E, D E, E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

5 ULUSAL VER LER Endeks Ülke Say s S ralama nsan Geliflimi Endeksi Cinsiyetle liflkili Geliflim Endeksi Yafl n Alt nda Ölüm S ralamas Human Development Report, 2002, UNDP, New York, ibidem 11 The State of the World s Children, 2003, s99 New York, KAYNAK HAKKINDA NOT Nüfus ve Kalk nma Göstergeleri Devlet statistik Enstitüsü ile Birleflmifl Milletler iflbirli inde y ll k verilerin tablo ve grafiksel olarak sunmas n düzenlemek için kurulmufltur. Nüfus ve Kalk nma Göstergeleri, nüfus ve geliflim konular n n de erlendirme ve izlenmesine yard mc olmaktad r. The Human Development Report ( nsan Kalk nma Raporu) UNDP gözetiminde ba ms z bir yay nd r. Rapor y ll k olarak yay nlanmakta olup analizlerin izlenmesi ve ana konular içerir. The Human Development Report 175 ülkede insan geliflimi ile iliflkili dengeleri karfl laflt r r ve öncelikli geliflmelerin yerleflimine yard m için gündemine al r. The State of the World s Children 2003 (Dünya Çocuklar n n Durumu, 2003) New York merkez bürosu websitesinde okunabilir. UNICEF ana raporu y ll k olarak Aral k ay nda yay nlanmaktad r. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

6 E T M VER LER Erken Çocuk Dönemi Toplam K z Erkek Fark Yüzde 1 %6.9 %6.7 %7.1 %0.4 Say 2 226, , ,255 11, Devlet, özel sektör ve benzeri kurulufllar taraf ndan düzenlenen erken çocukluk e itimine (EÇE) kat lan çocuklar n ça nüfusuna oran Ö retim y l geçici verileri, MEB Araflt rma Plânlama ve Koordinasyon Kurulu (APK) EÇE ne kat lanlar n toplam say s. MEB APK lkö retim Toplam K z Erkek Fark Kaba Okullaflma Oran 3 %96.6 %93 %100 %7.8 Net Okullaflma Oran 4 %89.8 %87 %92.4 %5.3 Net Okulla Devam 5 %70 %73 %3 Kay tl Olmayan 6 1,434, , , ,000 S n f Tekrar Etme Oran 7 %3.5 Ortaö retime Geçme Oran 8 % Ö retim Y l bafl nda geçici veriler, Devlet statistik Enstitüsü (D E) ibidem Not: Ö renim y l bafl nda, k zlar n ilkö retimin ikinci basama ndaki (12 14 yafl grubuna karfl l k gelen 6, 7 ve 8 s n flarda) okullaflma oranlar k rsal alanlarda sadece %67.3 tür. Bu oran erkeklerde %82.2 dir. Kentsel alanlarda ise bu oranlar %79.8 ve %89.8 d r. D E Ö retime devam etme oran y llar aras nda erkeklerde %73 ve k zlarda %70 tir. The State of the World s Children 2003, UNICEF, New York MEB MEB, lkö retim Genel Müdürlü ü ö retim y l nda ilkö retimden mezun olan ö renci say s 1,054,941 olup, ö retim y l nda ortaö retime kay t yapt ran ö renci say s 880,832 dir. MEB APK Not: Cinsiyet farkl l na göre k rsal ve kentsel bölgelerde ilkö retimde net okullaflma oranlar belirlenmemifltir ayn zamanda net okula devam ve mezun olma oranlar da belirli de ildir. MEB Araflt rma, Plânlama ve Koordinasyon Kuruluflu verilerine dayal olarak 5. s n ftan 6. s n fa geçifl oran 2001 y l nda %97 dir.1. s n fa kay tl ö renci say s ö retim y llar nda 1,345,391 dir ve ö retim y ll nda 6. s n fa kay tl ö renci say s 1,114,011 dir. MEB, E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

7 E T M VER LER Ortaö retim Toplam K z Erkek Fark Kaba Okullaflma Oran 9 %66 %57.2 %74.3 %17.1 Kay tl Olmayan 10 1,276, , , ,485 2 Aç k Ö retim Lisesi , , , ,390 Mezun Olma Oran 12 %65 Okuldan Ayr lma Oran 13 %8 %6 %11 %5 Yüksek Ö renime Geçifl Oran 14 %39.8 %11.6 %10.6 %1 9 Cinsiyet farkl l na göre k rsal ve kentsel kaba okullaflma oranlar ortaö retimde belirlenmemifltir k rsal bölgelerde kaba okullaflma oran %6, kent merkezlerinde en çok %94 olarak belirlenmifltir ö retim y l verilerine göre. MEB APK ibidem. 11 ibidem. 12 MEB APK, s125, MEB Müsteflarl Ö renci Seçme ve Yerlefltirme S nav Sonuçlar, ÖSYM Yay nlar, Ankara Yüksek ö renime geçifl oran, yüksek ö retimde kaba okullaflma oran ndan daha yüksektir (bak n z sayfa 8). Buda bize flu gerçe i gösteriyor, baz ö renciler üniversiteye girmeye hak kazand halde kay t yapt rmay p bir y l daha bekleyip tekrar üniversiteye girmeyi deniyorlar. Not: Ortaö retimde s n f tekrar etme oran belirlenmemifltir. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

8 E T M VER LER E itimle ilgili Di er Oranlar Toplam K z Erkek Fark Yüksek Ö retimde %21.3 %18.7 %24.3 %8.3 Kaba Okullulaflma Oran Okuma yazma 16 %83.6 %75.4 %91.4 %16 2 Yetiflkin Okur Yazar , , , ,390 Yetiflkin Okur Yazar (K r) 18 %80 %69.2 %91 %21.8 Yetiflkin Okur Yazar (Kent) 19 %89.9 %83.4 %96.1 % Geçici veriler, D E Yüksek ö renime geçifl oran (bak n z bir önceki dia, Ortaö retim Eklenen Veriler) üniversiteye girmeye hak kazananlar, yüksek ö retimde kaba okullulaflma oran da sadece kay t yapt ranlar n oran n göstermektedir Genel Nüfus Say m, D E Genel Nüfus Say m, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Türkiye, Yay n Numaras 2759, s90, D E ibidem s ibidem s HIV/AIDS in Etkisi Toplam K z Erkek Fark HIV/AIDS tafl yan çocuklar Bulaflma Oran Tafl yan Nüfus 22 1, , statistikler, Sa l k Bakanl ibidem. 22 ibidem. Not: Türkiye de HIV/AIDS tafl yan 15 yafl alt çocuk say s bilinmemektedir. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

9 ULUSAL POL T K VE EKONOM K ÇERÇEVE Toplumsal Cinsiyet ile ilgili Kurum ve Kurulufllar var m? Kad n n Statüsü ve Sorunlar Genel Müdürlü ü (KSSGM) Kad n sorunlar n di er kurulufllara duyurmak, temel planlara ve politikalara kad n boyutunu getirmek, k zlar n ve kad nlar n e itimi, sa l, k saca yaflam n her alan nda kad nlar n güçlendirilmesi için kamuoyu oluflturmak ve gerekli politikalar gelifltirmek. Kurulufl1990 Kad n n Statüsü Yerel Birimleri On befl ilde valilikler bünyesinde KSSGM birimleri kurulmufltur. Kurulufl 1997 Devlet Planlama Teflkilat nda Kurulmufl Olan Kad n Birimleri Kad nlar n konumunu daha güçlü k labilmek için projeksiyonlar yapmak ve planlar gelifltirmekten sorumludur. Kurulufl 1985 Kad n Sorunlar Araflt rma ve Uygulama Merkezleri On dört Üniversitede kurulmufl olan bu merkezler, kad nlar n güçlendirilmesi amac yla araflt rma ve uygulama projeleri oluflturur, e itim programlar ve materyalleri gelifltirir. Kurulufl 1989 Üniversitelerdeki Kad n Araflt rmalar Bölümleri Kad n sorunlar na iliflkin akademik bilgi üretmek yöntem ve araçlar gelifltirmek, ayn zamanda ilgili alanlarda insan kayna yetifltirmek amac yla kurulan Ankara Üniversitesi, Orta Do u Teknik Üniversitesi, stanbul Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Yüksek Lisans Programlar d r. Kurulufl 1993 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) na ba l Kad n Konukevleri ve Toplum Merkezleri Ev içi fliddete maruz kalm fl kad nlara geçici bar nma imkan sa lamak üzere Kad n Konuk Evleri; Kentlerin gecekondu alanlar ndaki ailelere ve kad nlara koruyucu ve destekleyici e itim sa lamak üzere Toplum Merkezleri aç lm flt r. Kurulufl 1990 Devlet statistik Enstitüsü Toplumsal Yap ve Kad n statistikleri Bölümü UNICEF Türkiye ile D E iflbirli inde Kad n Bilgi A (KBA) toplumsal cinsiyete dayal veritaban haz rlamak için oluflturulmufl ve Çocuk Bilgi A (ÇBA) ile birlikte iliflkilendirilmifltir. D E websitesinde kullan ma sunulmufltur. KBA Kurulufl 1993 Güneydo u Anadolu Projesi Bölge Kalk nmas daresi (GAP) Çok Amaçl Toplum Merkezleri Kurulufl amac on dört ve elli yafl grubu kad nlar için okuma yazma, sa l k, annelik, ve çeflitli beceri kurslar açarak onlar n yaflam düzeyini yükseltmeyi ve ülke kalk nmas na katk da bulunmalar n sa lamakt r. Kurulufl E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

10 ULUSAL POL T K VE EKONOM K ÇERÇEVE Birleflmifl Milletler ve Ortakl klar BM de Cinsiyet Rolleri Temas n iflleyen bir grup var m? UNICEF, Birleflmifl Milletler Toplumsal Cinsiyet Tematik Çal flma Grubu nun üyesidir. Grubun çal flma prensipleri CCA/UNDAF taraf ndan belirlenmektedir. Kat l mc lar n tümünün fikir birli ine vard ve esas itibariyle kad n haklar konusunda fark ndal art rmaya yönelik etkinlikler uygulamaya geçirilmektedir. STK lar ve üniversitelerle iflbirli i yapmaktad r. Grubun üyeleri üye kurulufllar n etkinliklerini de desteklemektedir. Kurulufl 2002 K zlar n e itimi konusunda baflka bir ortak çal flma var m? Pek çok BM kuruluflu k zlar n e itimi konusunda çal flmalar yürütmektedir. Ülke ekibinin ve yerel koordinatörün BM KEG konusunda yönlendirilmeye gereksinimi vard r. 3 Ulusal Politika veya Planlar K zlar n e itimi konusu ulusal düzeydeki planlara yans t lm fl m? Evet Temel E itim k z ve erkek çocuklar için eflit biçimde zorunludur, ayr mc l k yap lmayacakt r (Anayasa Madde: 42). Ülkedeki tüm k rsal ve kentsel alanlarda yaflayan k z ve erkeklerin e itim düzeylerini eflit biçimde ilerletmek, onlar n ülke kalk nmas na, karar alma mekanizmalar na ve ifl yaflam na kat l m düzeylerini artt rmak MEB in ana hedefleri aras ndad r. MEB ve 8. Befl Y ll k Kalk nma Plan, Devlet Plânlama Teflkilat, 2000 Herkes çin E itim in 2000 y l Türkiye De erlendirme Raporu nda 2000 y l na kadar ilkö retimin her anlamda gelifltirilmesi benimsenmifltir. MEB Devletin toplumsal cinsiyet rollerine cevap verebilecek e itim politikalar var m? Evet Herkes çin E itim plan uyar nca, özellikle k zlar n e itime özendirilmeleri öngörülmektedir. Program ve Politikalar, MEB Anlaflmalar ve Yasalar Zorunlu e itim yasas var m? Evet Anayasan n 42. Maddesi ile alt ve on dört yafl grubunu kapsayan temel e itimin zorunlu oldu u belirtilmifltir say l yasa ile 1997 y l nda zorunlu temel e itim sekiz y la ç kar lm flt r. Yasa ilk defa 1924 te yürürlü e girmifl, 1962, 1980 ve 1997 de de ifliklikler yap lm flt r. Çocuklar n çal flt r lmas n önleyen bir yasa var m? Evet Anayasa Madde 42, fl Kanunu No. 1475, Madde 67, ILO Anlaflmalar,138 ve 182. Maddeler, BM Anlaflmas Madde 32. Çocuklar gerek ulusal gerekse uluslararas düzeyde çal flt r lmaya karfl yasalarla koruma alt na al nm flt r. Ancak düflük sosyo ekonomik düzeydeki ailelerin çocuklar kay tlara geçmeden çal flt r labilmektedir. Hamile k zlar n okula devam etmelerini veya okul ça ndaki annelerin do um yapt ktan sonra okula dönmelerini sa layacak bir yasa var m? Hay r Evli veya hamile olanlar sosyal bask lar nedeniyle okula dönememektedirler. Aileler bu gibi k z çocuklar n okula göndermemekte, büyük flehirlerde göndermek isterlerse okullar da kabule yanaflmamaktad r. Hamile olduklar anlafl ld nda okuldan ayr lma durumunda kalmaktad rlar. Evlilik yafl yasayla belirlenmifl midir? Medeni kanundaki son (01/01/2002) düzenlemeye göre, 17 yafl n tamamlam fl olanlar evlenebilirler. 18 inden gün almam fl olanlar, sadece anne babalar n n onay ile evlenebilirler. Özel durumlarda mahkeme karar ve anne-baban n onay ile 16 yafl n doldurunca da evlenilebilir. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

11 ULUSAL POL T K VE EKONOM K ÇERÇEVE Di er Faktörler E itim veya okul ücreti al n yor mu? Hay r lkö retim, ö rencilerin %2 sinin gitti i özel okullar n d fl nda, paras zd r. Ancak, baz okullarda aileler ba fl ad alt nda okula para vermek zorunda b rak lmaktad r. Cinsiyete göre y ll k gelir bilgisi mevcut mudur? Evet, Kad n: US$4,379, Erkek: US$9,516, sat nalma paritesi: US$6,974 (2000 y l ). Human Development Report 2002, UNDP, New York Kamu görevlileri hakk nda cinsiyete göre ayr flt r lm fl bilgi var m? Meslekler 1 Kad n Parlamenterlerin %4 ü Kamu çal flanlar n n %33 ü Akademisyenlerin %36 s Hukukçular n %19.7 si Doktorlar n %33.8 i Okul müdürlerinin %4 ü 1 Türkiye de Kad n 2001, A ustos 2001, Kad n n Statüsü ve Sorunlar Genel Müdürlü ü, Ankara KAYNAK HAKKINDA NOT Education For All (Herkes için E itim) (EFA) uluslararas toplulu un Nisan 2000, Senegal de Dünya E itim Forumu ile herkese ve her toplulukta e itim için tahhütte bulunmufllard r. Anahtar kurumlar, Dünya Bankas, UNESCO, UNICEF ve DFID aktif bir flekilde EFA ve Milenyum Geliflim Amaçlar n n geliflmesini desteklemektedirler. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

12 UNICEF ÇERÇEVES Ülke Programlar nda Kad n Sorunlar En son durum analizi ne zaman tamamland? 2000 Durum analizinde kad n sorunlar da incelendi mi? Evet, ancak gelecekteki analizlerde e itim konusunun daha ayr nt l biçimde ele al nmas düflünülmektedir. UNICEF Türkiye Çok Göstergeli Küme Araflt rmalar 2 yapt m? Hay r, ancak bir mini Türkiye Çok Göstergeli Küme Araflt rmalar yap l yor. Sonuçlar n Nisan 2003 te elde edilmesi beklenmektedir. Ayr ca, 2003 y l nda benzeri ulusal verilerin elde edilebilmesi için Demografi ve Sa l k Araflt rmas (DHS) yürütülmektedir. UNIICEF ve Devlet, k zlar n kaliteli e itime eriflimine engel olarak neleri (ve hangi araçlarla) belirlemifllerdir? MEB APK taraf ndan seksen bir ilde hem örgün e itim kapsam nda olan ve hem de olmayan befl ve on dört yafl grubu çocuklarda engellerin belirlenebilmesi için bir araflt rma yap lmas planlanm flt r. Söz konusu araflt rma sonuçlar 2003 sonuna kadar ortaya ç km fl olacakt r. K zlar n e itimi Türkiye Ofisi için yeni bir çal flma alan m oluflturacakt r? Tam olarak de il k zlar n e itimi daha önceleri de genel temel e itim program kapsam nda ele al nm flt. Ofis, toplumsal cinsiyet çal flmalar için belli bir kifliyi görevlendirmifl midir? Evet, halihaz rda yönlendirme mevcuttur. Ofis çal flanlar na toplumsal cinsiyet e itimi verilmifl midir? Evetse, bu ne zaman verilmifltir? Evet, 2002 y l nda tüm çal flanlara bir günlük toplumsal cinsiyet duyarl l e itimi verilmifltir. 4 KAYNAK Bak n z K z Çocuklar n n E itimi, Programlar UNICEF Türkiye n n websitesi. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

13 Ö RENC VER LER Erken Çocukluk E itimi Anne babalar n yüzde kaç anne baba e itimi görüyor? S n rl say da anne baba; sivil toplum kurulufllar, MEB ve yerel yönetimler taraf ndan düzenlenen anne baba e itimi programlar na kat lm flt r. MEB Yayg n E itim Genel Müdürlü ü, Gazi Üniversitesi ve UNICEF (0 4 yafl ana çocuk e itimi program ) kapsam nda 59 ilde 16,426 kifliyi; MEB, Ana Çocuk E itimi Vakf (AÇEV) ve Dünya Bankas ise çocu un ana babas yoluyla çok yönlü gelifliminin desteklenmesi konusunda 59 ildeki 84 Halk E itim Merkezinde 92,500 ana çocu u e itmifltir. Ayr ca, MEB Mesleki E itim Genel Müdürlü ü de ana baba e itimi vermektedir ile 2002 y llar aras nda 1,008,162 kifli bu e itimleri alm flt r ö retim y l ndan itibaren, babalar da programa davet edilmektedir. Geçen y l (2002 de) 85,175 i erkek ve 225,631 kad n olmak üzere, toplam 310,806 kifli bu programlara kat lm flt r. K z ve erkek çocuklar uyuma, dinlenme ve oyun oynama konusunda eflit olanaklara sahip mi? Hay r K zlar, özellikle k rsal alanlarda yaflayanlar küçük yafllardan itibaren, ev ifllerine yard m etmek, küçük kardefllerine bakmak ve hatta tar msal üretime katk da bulunmakla yükümlüdür. K z çocuklar n n küçük yafltan itibaren daha fazla görev ve sorumluluklar vard r. 5 Do um Kay tlar Nüfusa kaydedilmemifl tahmini çocuk oran nedir? Nüfusa kaydedilmemifl çocuklar oldu u bilinmesine karfl l k, bunlarla ilgili istatistiki bilgi yoktur. Okula kay t veya s nava girebilmek için do um kayd zorunlumudur? Hay r Nüfus cüzdan ilkö retim okulunun bitirilmesinden sonra, diploman n haz rlanma sürecinde, diploma üzerinde kifliyle ilgili do ru bilgilerin yer alabilmesi için gereklidir. Do um Toplam K z Erkek Fark Do um Kay tlar 1 1,141, , ,679 43,460 1 Do umda nüfusa kaydedilen yüzde oran bilgisi yoktur. çiflleri Bakanl E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

14 Ö RENC VER LER Çal flan Çocuklar Çal flan Çocuk Say s Toplam K z Erkek Fark Çal flan Çocuklar 2 1,635, ,000 1,010, ,000 5 Çal flan Çocuklar (6 14) 3 511, , ,000 87,000 Ev flleri (6 14) 4 %27.6 %39.3 %16.4 % Hane halk ndan ulafl lan çocuk istihdam n kapsar. D E, ibidem y l CEDAW Ülke Raporu, Ek: K rsal Alanlardaki K zlar, Ev flleri, s15, (D E 1999), CEDAW Cinsel taciz, çocuk kaçakç l veya di er fliddete u ram fl çocuk oran? Kanunla yasaklanm fl olmas na karfl l k, sosyal ve psikolojik nedenlerle birçok çocuk veya veli flikayetçi olmaktan çekinmektedir. Ayr ca yap lan flikayetler de ulusal ölçekte toplulaflt r lmam flt r. Çocuk stismar n ve hmalini Önleme Derne i, Çocuklar n okula gitmesine engel olan mevsimsel faktörler veya görevler var m d r? Evet Mevsimsel tar msal iflgücü gereksinimi ve afl r kar ya fl baz zamanlarda k rsal alanda yaflayan çocuklar n okula gitmesini engelleyebilmektedir. lkokullar 180 gün aç k olmak durumundad r. Okul y l n n bafllang ç ve bitifl tarihlerine yerel yetkililer karar verir. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

15 Ö RENC VER LER Kriz, Çat flma ve stikrars zl k Ülke veya ülkenin bir bölümü son on y l içinde (do al afetler dahil) bir krizle, çat flmayla veya istikrars zl kla karfl laflt m? Evet 1999 y l nda meydana gelen deprem yaklafl k 17,000 kiflinin lardaki terörizm ise, yaklafl k 30,000 kiflinin ölümüne neden olmufl, geçirilen ekonomik krizler ise yüksek iflsizlik oran na yol açm flt r. 5 flsizlik 5 Toplam Kad n Erkek Fark Kentsel 29.5% 17% 12.5% 4.5% K rsal 7.3% 2.3% 5% 2.7% 5 D E Bu durumda, ö renim imkanlar n n istenen düzeye ç kar labilmesi için, gerek ana babalar, gerekse çocuklar için yeni okullar yap lmas, özellikle de ciddi kay plara u ram fl veya okula gidememifl çocuklar ve yetiflkinler için psiko sosyal e itim programlar gibi özel destek programlar oluflturulmas gerekmektedir. Kriz nedeniyle oluflan iç göçler sonucu ortaya ç kan di er sorunlar da çözüm beklemektedir. Çocuklar ve/veya ö retmenler için herhangi bir psikososyal program oluflturulmufl mudur? Evet Deprem sonras nda, çocuklar için Psikososyal Okul Projesi uygulanm flt r. MEB ve UNICEF iflbirli i ile yürütülen projeye, fiubat 2002 sonuna kadar 320 dan flman, 8,235 ö retmen ve 13,000 ö renci kat lm flt r. Psikososyal Okul Projesi De erlendirme Raporu, MEB UNICEF KAYNAK HAKKINDA NOT Çocuk stismar n ve hmalini Önleme Derne i için Avukat Türkay Asma, ile temasa geçilebilir. Telefon +90 (0) Türkçe olarak CEDAW (Kad nlara Karfl Her Türlü Ayr mc l n Önlenmesi Uluslararas Sözleflmesi) tam metnini, Kad n Bilgi A (KBA) D E websitesinde bulabilirsiniz. CEDAW Ülke Raporlar WomenWatch websitesinde bulunabilir. WomenWatch BM Internet Gateway Kad n Sayg nl ve Geliflimi üzerinden ulafl labilir. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

16 MÜFREDAT ÇER Müfredat Gelifltirme Son befl y l içinde ö retim programlar gözden geçirilmifl midir? Evet 1997 y l nda, 8 y ll k zorunlu e itimin uygulanmas ile e itim sistemi yeniden yap land r lm fl ve ilkö retim, genel lise e itimi, meslek liselerindeki e itim, meslek kurslar, özel okullar ve kurumlara yönelik programlar yeniden düzenlenmifltir. MEB, 2003 Bu çerçevede lkö retim derslerinden afla dakilerin ö retim programlar gözden geçirilmifl veya yeniden gelifltirilmifltir: Vatandafll k ve nsan Haklar, 1998 Matematik, 1998 Sosyal Bilgiler, 1998 lkö retim 4 8. s n flar için Fen Bilgisi, 2000 Din ve Ahlak, 2000 Ayr ca, ilkö retim 4 5. s n flar n n programlar na yabanc dil eklenmifltir. MEB Araflt rma Plânlama ve Koordinasyon Kurulu (APK), s229, Ankara 2001 Temel ö renme becerileri tan mlanm fl m d r? Hay r Genel amaç ve ilkeler Temel E itim Ö retim Program nda verilmifltir; özel amaç ve hedefler ise, her bir ders için ayr ayr belirlenmifltir. Türk e itim sisteminin temel amac ; Atatürk ilkelerine ve demokratik de erlere ba l, bilgi ça na haz r, yüksek düzeyde beceri sahibi, üretken ve yarat c insanlar yetifltirmektir. Ö renciler üst düzey düflünme, alg lama ve sorun çözme becerileri ile donat larak farkl kültürleri özümseyebilecek, hem ça dafl uygarl a katk da bulunabilecek, hem de kendi kültürünü gelifltirebilecek niteli e kavuflturulacaklard r. Ayr ca, kiflisel sorumluluk sahibi ve aç k fikirli olmalar sa lanacak, beceriler buna göre belirlenecektir. Ancak, her yafl/s n f düzeyine göre kazand r lmas gereken beceri ve davran fllar n tan m eksiktir. MEB E er bir ö retim program reformu yap ld ysa sonuçlar ne olmufltur? 1997 y l nda, herkes için ö renci merkezli e itim öngören kapsaml e itim reformunun parças olarak ö retim program reformu da gerçeklefltirilmifltir. Ankara Üniversitesi taraf ndan 2002 y l nda lkokullarda Sosyal Etki De erlendirilmesi araflt rmas yap lm flt r. Ancak e itim reformunun sonuçlar n tam anlam yla de erlendirebilmek için, hala genifl çapl niteliksel ve niceliksel araflt rmalar n yap lmas gerekmektedir. Ö retim program k zlar n geliflimi için de uygun mu? Türkiye de, k zlara karfl ayr mc l önleyebilmek amac yla, toplumsal cinsiyet temeli yerine her iki cinse eflit imkanlar ve sorumluluklar verilmesi esas al nmaktad r. Dolay s yla, ö retim program n n erkekler için oldu u kadar k zlar için de uygun oldu u varsay lmaktad r. Kültürümüzde varolan cinsiyet ayr m n n üstesinden gelebilmek için özel ögeler bulunmamaktad r. Yak n tarihlerde ö retim program toplumsal cinsiyet aç s ndan irdelenmifl midir? Hay r. Yak n tarihlerde ders kitaplar dahil olmak üzere ö retim/ö renim materyalleri toplumsal cinsiyet aç s ndan irdelenmifl midir? Hay r Kad n Statüsü ve Sorunlar Genel Müdürlü ü cinsiyetçili in giderilmesinde ilk ad m teflkil etmek üzere, ders kitaplar ve di er e itim materyallerindeki cinsiyetçili e iliflkin iki kitap yay nlam fl ve bir panel düzenlemifltir. 6 E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

17 MÜFREDAT ÇER Ders kitaplar da dahil olmak üzere ö retme/ö renme materyalleri kolayl kla elde edilebiliyor mu? Evet Ders kitaplar n n listeleri MEB Talim ve Terbiye Kurulunca yay mlanmakta, bunlar n aras ndan hangilerinin okutulaca ise okullardaki komiteler taraf ndan belirlenmektedir. Ders kitaplar okullar aç lmadan piyasaya ç kar lmaktad r. htiyaç sahibi çocuklar n kitaplar devlet veya okul aile birlikleri taraf ndan temin edilmektedir. Temel E itim Program n n bir parças olarak, 4,401 i tafl mal e itim kapsam ndaki merkez okullar olan 22,276 köy ilkö retim okulunda okuyan ö rencilerin ö retim/ö renim materyalleri ile, Devlet Yat l Okullar nda okuyanlar n kitap ve k rtasiye malzemeleri, ücretsiz olarak karfl lanmaktad r. MEB, lkö retim Genel Müdürlü ü, Ankara Yaflam becerileri e itimi de ö retim program na dahil midir? Yaflam becerilerine dayal e itimde hangi ö renim alanlar veya konular kapsanmaktad r? Okuma yazma ve say sal becerilerinin yan s ra, kiflileraras iliflkiler, demokratik bir ülkede etkin bir kifli olma, sosyal ve do al çevre ile ilgili ifllemlerde gerekli bilgileri kullanabilme, karar alma, sorun çözme becerileri, vb. de ö retim program nda yer almaktad r. MEB, Ç rakl k ve Yayg n E itim Genel Müdürlü ü ve APK, Ankara 2003 Ö retim programlar nda okuman n yan s ra yazma (kompozisyon) da yer almakta m d r? Evet okuman n yan s ra kompozisyon ögesi de vard r. 6 Evet Ancak uygulamada ve yaz l materyallerde istenen düzeyde amaçlara ulafl lamamaktad r. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

18 E T M SÜREÇLER Ö retmenler ve Müdürler Düzey Toplam Kad n Erkek Fark lkö retim Ö retmenleri 1 390, , ,193 44,215 7 lkö retim Müdürleri 2 16, ,977 15,500 Ortaö retim Ö retmenleri 3 148,563 59,387 89,176 30,200 Ortaö retim Müdürleri 4 3,099 Ö retmen Hizmet içi E itimi 5 225,490 1 MEB Araflt rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, Türkiye de müdür yard mc lar veya ö retmenlerin idari görevleri üstlendikleri 14,340 ilkö retim okulu bulunmaktad r. MEB Müsteflarl, ibidem, 4 ibidem 5 Bu rakam ö retmenlerin hizmet içi e itim programlar na y ll k kat l mlar n göstermektedir. MEB Araflt rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, s253, Not: Cinsiyet farkl l na göre ilkö retim ve ortaö retim müdürlerinin okul sevk ve idaresi e itimi bulunmamaktad r. Bununla beraber okul sevk ve idaresi e itimi art k okul müdürü olabilmenin bir ön koflulu haline gelmifltir. Bu nedenle son y llarda önemli say da okul müdürü e itilmifl, ilkö retim ve ortaö retim müdürü MEB taraf ndan verilmekte olan okul yönetimi kurslar n baflar yla bitirmifltir. Bunun 313 ü kad n ve 9,903 ü erkektir cinsiyete fark 9,590. MEB Müsteflarl, E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

19 E T M SÜREÇLER Gerekli Nitelikler lkö retim düzeyinde ö retmen olabilmek için gerekli nitelikler nelerdir? Üniversitelerin ilgili bölümlerinden en az lisans düzeyinde e itim alman n yan s ra devlet memuru olabilmek için gerekli di er flartlara sahip olmak. lkö retim düzeyinde nitelikli ö retmen oran nedir? Baz Do u Anadolu illerinde, erkek üniversite mezunlar zorunlu askerlik hizmeti yerine ö retmen olarak çal flmaktad r. Ayr ca ço unlukla k rsal alanlarda yeterli say da ö retmen bulunmad durumlarda yerel halk da yar zamanl olarak ö retim hizmeti verebilmektedir. Bu iki grubun toplam tüm ö retmenlerin %1 ini oluflturmaktad r. MEB Müsteflarl, 2003 Ö retmen e itim programlar kapsam nda s n f içi ve d fl nda cinsiyet duyarl l üniteleri ifllenmekte midir? Hay r Ancak, 1995 ile 2002 y llar aras nda, Ankara Üniversitesi, E itim Fakültesinde Toplumsal Cinsiyet konusunda seçmeli bir ders verilmifltir. Ö retmenlerden bir bölümü hizmet öncesi e itimlerinin bir parças olarak bu derse devam etmifl olabilirler. Okul yönetimi ile ilgili e itim programlar nda Toplumsal Cinsiyete Duyarl l k konusu ifllenmeye bafllanm fl m d r? Hay r. 7 Toplum ve Okul Süreçleri Okul/aile birli i, mahalle/okul birli i gibi komiteler genifl çapta uygulama alan bulabilmekte midirler? Evet Her okulun bir okul aile birli i bulunmakta, baz okullarda ise buna ek olarak ö retmenler veliler ve ilgilenen di er kiflilerce kurulmufl olan Okul Koruma Dernekleri bulunmaktad r. Bu dernekler genelde gereksinimi olan ö rencilere maddi destek sa lamaktad r. Toplumsal cinsiyete duyarl l k konusunda yöre halk na e itim düzenlenmifl midir? Evet Güneydo u Anadolu Bölgesindeki Çok Amaçl Toplum Merkezlerinde ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu nun Toplum Merkezlerinde, Sivil Toplum Kurulufllar n n da yard m yla, toplumsal cinsiyet duyarl l boyutu da olan kurslar düzenlenmektedir. Ayr ca Üniversitelerin Kad n Araflt rmalar Merkezlerince kad n kurulufllar, siyasi partiler, iflçi sendikalar ve meslek kurulufllar na yönelik e itim programlar vb, etkinlikler düzenlenmektedir. Kad n Statüsü ve Sorunlar Genel Müdürlü ü, 2003 Ülke Okul Envanteri (School mapping) gibi çocuk koruyucu politikalar n; ulusal düzeyde, mahalle düzeyinde veya okul düzeyinde uygulanmas na bafllan lm fl m d r? MEB taraf ndan ülke okul envanter çal flmas bafllat lm flt r. Ancak bu çerçevede henüz herhangi bir kapsaml çal flma sonuçland r lamam flt r. E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE

20 E T M SÜREÇLER UNICEF ve Ortakl klar UNICEF veya ortak kurulufllar taraf ndan örgün e itim d fl uygulamalar tan mlayabilirmisiniz? UNICEF Türkiye, ILO, UNDP ve UNFPA ile birlikte befl ilde (Erzurum, Van Muradiye, Yozgat, Ankara ve Bolu Düzce) bir proje bafllatm flt r. Bu kapsamda k zlar için sekiz Ö renme Merkezi ile, aç k ilkö retime devam eden k zlar için ilkö retim okullar nda on destek ünitesi kurulmufltur. Söz konusu merkezler, k zlar n ö renimlerini destekleyebilmek amac yla, bilgisayar, tepegöz, video, ve televizyon gibi gerekli ekipmanla donat lm flt r. Bu güne kadar binden fazla k z bu tür yayg n e itime kay t yapt rm flt r. Alt yafl ve alt ndaki çocuklar n ana babalar için, Aile ve Çocuk E itimi program sürdürülmektedir. Küçük çocuklar n bak m ve geliflimini konu alan bu e itim programlar na bu güne kadar 16,000 anne ve çocu u kat lm flt r. Bu programlar, UNICEF, Sa l k Bakanl, Tar m Bakanl, SHÇEK ve iflçi sendikalar taraf ndan düzenlenmektedir. Education For All, National Plan of Action, 2002 Yayg n e itimden alt ve on dört yafl grubunda kaç çocuk yararlanmaktad r? 208,472 1 Pratik K z Sanat Okullar, Olgunlaflma Enstitüleri, 3308 Say l Yasaya göre aç lan meslek kurslar, halk e itim kurslar, Kur an kursu, özel kurslar, özel dershaneleri vb, kapsamaktad r. 7 8 Bir kifli birden fazla kursa gidiyor ise o kifli her gitti i kurs say s nda bir kez daha say ya dahil edilmifltir Ö retim Y l Verileri, D E, 2003 E T M N TOPLUMSAL C NS YET AÇISINDAN NCELENMES, TÜRK YE