İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

Transkript

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ Eğitim Öğretim Yılı Anayasa Hukuku Vize Mazeret Sınavı Cevap Anahtarı Tek Numaralı Öğrenciler I. Olay: Anayasasında merkezi yönetimin kuruluş ve görevleriyle bir bütün olduğunu; yerel yönetimlerin yerel hizmetlerin karşılanması, toplum yararının korunması için seçmenler tarafından seçilen ve yerinden yönetim ilkesine uygun olarak, ilgili yasa uyarınca görevlerini yerine getireceğini öngören A Devleti nde yeni bir anayasa için taslak hazırlanmıştır. Taslakta, A Devleti nde yerel yönetimlerin birer devlet olarak, merkezi yönetime danışmadan kendi kullanabilecekleri yetkilerinin olabileceği, kendi yasama ve yürütme organlarının bulunacağı; bu anayasanın kabulüyle uluslararası varlıklarını yitirecekleri hükme bağlanmıştır. 1. A Devleti nin anayasasına dair değişiklik taslağında, devletin idari yapılanmasına ilişkin nasıl bir model önerilmektedir? Bu modelin idari yapıda meydana getireceği sonuçları açıklayınız. (15 puan) 2. Anayasa değişikliğiyle önerilen modelin temel unsurları, A Devleti ndeki mevcut modelin esaslı unsurlarıyla nasıl farklılaşmaktadır? Tartışınız. (15 puan) 3. A Devleti nin mevcut şeklinde merkezi idare ile yerel yönetimler arasındaki yetki çatışmalarını çözmeye yetkili organ ile değişikliğin öngördüğü modelde merkez ve yerel devletler arasındaki yetki çatışmasını çözmeye yetkili organ farklılaşır mı? Açıklayınız. (15 puan) 1. Federal devlet önerilmektedir. ABD bu modelin en yaygın örneğidir. Bu modelde, federe devletler (her bir yerel yönetim) yetkilerini merkezi otoritenin müdahalesi olmaksızın kullanabilmektedir. Bu bağlamda, önerilen model, A Devleti nin mevcut halindeki üniter devlet modelindeki yerinden yönetim kuruluşlarından farklıdır. Federal devlette, federe devletlerin yetkilerin kaynağı kendi anayasalarından kaynaklanmaktadır. (10 puan) Bu modelde federe devletler, uluslararası varlıklarını yitirirler. Genel olarak, merkezi federal anayasa federal devletin yetkilerini belirler; bunun dışında kalanlar federe devlet yetkileri olarak ortaya çıkar. Federe devletler, üniter devletteki yapılanmadan farklı olarak merkez adına, merkez onayıyla değil; kendi yasama ve yürütme organlarıyla birer devlet olarak hizmetleri yerine getirmektedirler. (5 puan)

2 2. Yukarıdaki soruda üniter ve federal devletin özellikle idari örgütlenmesine dair farklılıklara yoğunlaşılırken, bu soruda üniter ve federal devletin esaslı unsurları değerlendirilmelidir. Üniter devlette yasama-yürütme-yargı birliği öngörülmektedir. Tek bir yapılı bir devlette hukuk ve yasa birliği vardır. Merkez-il ilişkisi yetki genişliği, merkez-yerinden yönetim ilişkisi yönünden idari vesayet unsurlarına dayanmaktadır. Yerel hizmetleri yerine getiren kuruluşlar, kuruluş ilkeleri yasayla belirlenen ve yönetimin bütünlüğü ilkesine uygun olarak hizmetleri yerine getiren yapılardır. Federal devlette ise, yasamayürütme-yargı ayrılığı esastır. Federal devletin örgütlenmesi özerklik ve katılma ilkeleriyle açıklanabilir. Özerklik ilkesi gereği federe devletler, federal anayasayla uyumlu olarak kendi anayasalarını yapabilme imkanına sahiptir. Kendi istekleri doğrultusunda bu anayasaları değiştirebilmektedirler. Federe devletler, üniter devletteki yerel yönetim kuruluşlarından farklı olarak, başlangıçtan beri iktidarı ellerinde bulundururlar. Genel itibariyle, ABD modelinde de görüldüğü üzere, iki meclisli bir yasama organı bulunur. Meclislerden birinde her federe devletten eşit sayıda üye (Senato); diğerinde ise federe devletlerin nüfusları oranında temsili (Temsilciler Meclisi) söz konusudur. Federal hükümetin başında devlet başkanı vardır. Federe devlet (eyelat) hükümetlerinde de seçimle göreve gelen vali, diğer görevliler ve bazı atamayla gelen kişiler bulunur. Her eyalet yürütme organı hükümetin günlük işlerini idare etmek, hizmetler sunmak ve yasaları uygulamakla yükümlüdür. (10 puan). Üniter devletteki yargı birliğinin aksine, federal devlette yargı ayrılığı mevcuttur. Federal düzeyde yüksek mahkeme ve diğer federal mahkemeler bulunmaktadır. ABD de Supreme Court, Amerikan Yüksek Mahkemesi olarak görev yapmaktadır. Federal mahkemeler, eyelet mahkemelerinden temyize gelen davalara baktığı gibi; eyalet yasalarının anayasaya aykırı olduğu düşünüldüğünde bu yasalar üzerinde de temyiz yetkisine sahip olmaktadır. Her eyalette de en yüksek mahkeme (veya temyiz mahkemesi) ve alt eyalet mahkemeleri bulunmaktadır. (5 puan) 3. A Devleti nin mevcut şeklinde, üniter devlet modelinde, merkez ve yerinden yönetim arasındaki ilişki tam olarak bir yetki çatışması şeklinde kendini göstermez. Yerel kuruluşlar, merkezden aldıkları yetkiyi, sorumluluk merkeze ait olacak şekilde kullanırlar. İdari vesayet ilkesi burada önemlidir. Zira, üniter devlette yetki çatışması değil ama idarenin bütünlüğü çerçevesinde merkezi yönetimin yerinden yönetim üzerindeki hiyerarşik denetimi vesayet denetimi olarak kendini gösterebilir. Kaymakamın, köy muhtarının köylü yararına olmayan kararı bozması gibi. (8 puan) Değişiklik sonrası ise, federal devlet modelinde, federe devletler arasındaki yetki aşımlarını önlemek ve federe devletler ile federal devletin karşılıklı yetkilerine saygıyı sağlamak üzere, genellikle bir yargı organı görevlidir. Bu yargı organı bu durumlarda yetki uyuşmazlıklarını çözmede yetkilidir. ABD de de Amerikan Yüksek Mahkemesi (US Supreme Court) bu görevi yerine getirir. (7 puan)

3 II. Olay: Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun'a ilişkin teklif, 280 milletvekilinin imzasını taşımaktadır. Teklifin maddelerine geçilmesi 385 oyla kabul edilmiştir. Birinci görüşmede teklifin maddelerinin oylanmasında, birinci madde 335, ikinci madde 375, üçüncü madde 321 oy almıştır. Teklifin ikinci görüşmesinde, birinci madde 336, ikinci madde 391, üçüncü madde 331 oy almış; teklifin tümü de gizli oylama sonucu 336 oyla kabul edilerek Kanun olarak Cumhurbaşkanına gönderilmiştir. 1. a. Yukarıdaki anayasa değişikliğine ilişkin teklifin, ilgili maddeler de dikkate alındığında bu şekliyle kabul edilmiş sayılıp sayılmayacağını, anayasa değişikliklerinin sadece kabul/karar ve onay aşamalarını göz önünde bulundurarak açıklayınız. (10 puan) 1. b. Yukarıdaki anayasa değişikliği teklifine ilişkin Cumhurbaşkanının kullanabileceği yetkiler nelerdir? Tartışınız. (10 puan) 2. a Anayasası, anayasa değişiklik usulü de dikkate alındığında ne tür bir anayasadır? Açıklayınız. (10 puan) 2. b Anayasası, Anayasa nın kabulünden itibaren on yıl süreyle değiştirilemeyeceğini öngören bir hüküm içerseydi yukarıdaki (2.a.) soruya vereceğiniz cevap değişir miydi? Değerlendiriniz. (5 puan) 1.a. Anayasa değişikliği teklifi, Meclis üye tamsayısının (ÜTS) beşte üçü veya daha fazlası fakat üçte ikisinden az oyla kabul edilirse, Cumhurbaşkanının tekrar görüşülmek üzere Meclise iade etmesi; iade etmezse kanunu halkoyuna sunması söz konusu olur. (5 puan) Anayasa değişiklik teklifi, ilk oylamada (ÜTS) üçte iki veya daha fazla bir çoğunlukla kabul edilirse, Cumhurbaşkanı iade edebilir; halkoyuna sunabilir veya onaylayarak kesinleştirebilir. Olayda, ilk oylamada üçüncü madde (ÜTS) beşte üçünden az almış olsa da, ikinci oylamada yeterli sayıyı almıştır. İçtüzüğe göre, birinci görüşmede gerekli çoğunlukla kabul oyu alamayan bir madde ancak ikinci görüşmede de gerekli çoğunlukla kabul oyu alamamışsa reddedilmiş olur. Cumhurbaşkanının onay yetkisi bakımından ise (3/5 ya da 2/3 çoğunlukla kabul edilmesine göre değişen yetkileri bakımından) soruda tartışılması istenen, maddelere ilişkin 2. görüşmedeki oylamadır. Burada da herhangi bir sorun bulunmamaktadır (5 puan). 1.b. İkinci görüşmedeki maddelere ilişkin oylama ile teklifin tümü üzerinde yapılacak son oylamadaki çoğunluk, Anayasa nın 148. maddesindeki oylama çoğunluğu kavramını karşılamaktadır. (5 puan) Olayda, Cumhurbaşkanı, (ÜTS) beşte üçü aşan ama üçte ikisinden az bir sayıyla kabul edilen maddeleri Meclise iade etmeli, iade etmezse halkoyuna sunmalıdır. (ÜTS) üçte ikisi ve daha fazlasının oyunu alan maddeyi ise Meclise iade edebilir, halkoyuna sunabilir ya da onaylayabilir. (5 puan) 2.a. Herhangi bir kanunla değiştirilemeyen, öteki kanunlardan daha zor usule bağlı olarak değiştirilebilen anayasalar, katı anayasa olarak ifade edilebilir. Şekli anayasayla eş anlamlı olarak kullanıldığı görülebilmektedir. Yumuşak/esnek anayasalar ise,

4 değiştirilmesi kanunlarla aynı usule tabi olan anayasalardır. Bu anayasaların değiştirilmesinde nitelikli çoğunluk aranmayabilir. (6 puan) Olayda kanunların değiştirilmesinden daha zor usule bağlı tutulan, nitelikli çoğunlukla değiştirilmeyi öngören bir anayasa, kısacası katı bir anayasayla karşılaşılmaktadır. (4 puan) 2.b. Anayasalar şekil ve usul yönünden kayıtlamalar veya içerik ve süre yönünden yapılan kısıtlamalarla katı bir anayasa niteliği kazanabilir. Değiştirilmedeki nitelikli çoğunluk, değişmez hükümler buna örnek olabilir. Olayda, Anayasa kabulünden itibaren on yıl süreyle değiştirilemeyeceğini öngören bir hüküm içerseydi, katı anayasa olma özelliği değişmezdi. (3 puan) Katılığın süre yönünden getirilen bir kayıtlamayla sağlandığı dile getirilebilirdi. (2 puan) III. Olay: 1850 Prusya Anayasası gibi 1876 Osmanlı Anayasası da, yarı-lejitimist bir Şart idi. Kabul edilmekten ziyade ihsan edilmişti ve Sultan, kendi rizası ile bağışladıkları hariç, bütün yetkileri uhdesinde muhafaza ediyordu. Mevcut rejimden kesin bir şekilde ayrılmayı intaç etmiyen bu Anayasanın müspet bir şekilde çalışması gerekirdi. Fakat aslında bu Anayasa, bir kâğıt parçasından ibaret kaldı. (Gisbert H. Flanz, XIX Asır Avrupasında Anayasa Hareketleri: Anayasacılık Hareketlerinin Mukayeseli Olarak İncelenmesine Giriş, Çevirenler: Necat Erder, Şerif Mardin, Aydın Sinanoğlu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi New York University- Graduate School of Public Administration and Social Service, Müşterek Yayınlar Serisi No. 2, Ankara, 1956, s. 94) 1. Yukarıdaki alıntı, 1876 Anayasası nın getirdiği sistem açısından hangi hususu vurgulamaktadır? 1876 Anayasası nda öngörülen yasama ve yürütme organının yetkileri ile ilişkisi açısından değerlendiriniz. (10 puan) değişiklikleri ile birlikte 1876 Anayasası nın öngördüğü sistemde ve yazarın ileri sürdüğü iddialarda bir değişiklik olmuş mudur? Açıklayınız. (10 puan) Anayasası, tam bir meşruti monarşi kuramamıştır. (2 puan) Alıntıdan da anlaşıldığı üzere devlet yönetiminde ağırlık padişahtadır. Örneğin kanun teklifi için padişahtan izin almak gerekmekte; her iki meclisin kabulünden sonra da padişahın onayıyla yasa yürürlüğe girebilmektedir. (3 puan) Meclisin bir kanadı (Heyeti Ayan) padişah tarafından atanmaktadır. Diğer kanat olan Heyeti Mebusan üyeleri ise, halk tarafından iki dereceli seçimle iş başına gelmektedir. Padişah istediği zaman Heyeti Mebusan ı feshedebilmektedir. (5 puan) da sistemde parlamenter sistem yönünde değişiklikler olmuştur. (2 puan) Padişahın Meclisi feshetmesi, Heyeti Ayan ın onayı ve 3 ay içinde seçim yapılması şartına bağlanmıştır. Bakanlar Kurulu Heyeti Mebusan a karşı sorumlu hale getirilmiştir. (3 puan) Kanunların padişah tarafından 2 ay içinde onaylanması veya bir daha görüşülmek üzere meclislere geri gönderilmesi öngörülmüştür. Geri

5 göndermeden sonra, kanunlaşma için meclislerin üçte iki çoğunluğu gerekmektedir. (5 puan)