Kubbealtı Gençlerinden MERHABA

Transkript

1 Kubbealtı Gençlerinden MERHABA Kubbealtı Akademi Mecmuası'nın ücretsiz ekidir Yayına Hazırlayanlar: Dr. Nevnihal BAYAR Şehkâr FAYDA KINIK Kübra YETİŞ ŞAMLI Kapak Tasarım: Gazi ÖZTÜRK Dizgi: Ayşe EREN Işıl İlknur SERT Basım: ÖZAL Matbaası Dağıtım: Mübin SOYYER Yazışma Adresi : Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı Köprülü Mehmed Paşa Medresesi Peykhâne Sokak No:3 Çemberlitaş İSTANBUL Tel: Faks: Yazılarınız, görüş ve eleştirileriniz için kgmerhaba@hotmail.com Merhaba Bahar 2008 / 1

2 İÇİNDEKİLER KUBBEALTI GENÇLERİNDEN MERHABA 3 HANGİ MEHMET Sâmiha AYVERDİ 4 DİLİM LÂL Aliye AREN 6 YAHYÂ KEMAL İN KALEMİNDEN: EĞİL DAĞLAR Buğra ŞAMLI 8 HZ. MUHAMMED (S.A.V.) GÜNEŞİ Gülmisal GÜRSOY 14 KISACA KİM? Şehkâr FAYDA KINIK 19 HANGİSİ İYİ? Hayri BİLECİK 22 HAYÂTA DÂİR Aliye ALTUN 26 KÜLTÜMÜN İNCE GÜLÜ: HIDRELLEZ A. Seval YARDIM 30 ŞİİR: YALNIZLIĞA SEFER Kübra YETİŞ ŞAMLI 37 KEMİKLİ KİLİSE Gülniyaz TAHRALI 38 KISA KISA Şehkâr FAYDA KINIK 40 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KELİMELER Dr. Nevnihal BAYAR 42 SİYAH AFRİKA NIN BEYAZ UCU.. Doç. Dr. Güleda ENGİN 45 ŞİİR: KAR TÂNELERİ Orhan DURSUN 49 SOSYAL SORUMLULUK PROJELERİ Mehru ÖZTÜRK 50 TÜRK DÜNYASI EDEBİYATÇILARI ANSİKLOPEDİSİ B. İzzet TAŞÇI 52 DENEMELER: ÜMİTLİ BEKLEYİŞ Yıldız SERT YAZ BELLİ: CEMRELER, KOCAKARI SOĞUKLARI, HIDRELLEZ VE YAZ GELDİ Dr. Işıl İlknur SERT 57 FİLMCİNİN SEÇTİKLERİ Kübra YETİŞ ŞAMLI 60 YAZI ATÖLYESİ NDEN: VE BU, YOLCUNUN EN SEVDİĞİ ŞARKIDIR Gülnar MIZRAK 64 ŞİİR: BEYTULLAH TA BEN Cengiz NUMANOĞLU 66 FACEBOOK UN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ Kemâl Y. AREN 67 PROF.DR. MUSTAFA FAYDA İLE RÖPORTAJ Hazırlayan: Güller KÖSE 69 NEŞRİYAT Vedat ÖZSÜLLÜ 75 2 / Merhaba Bahar 2008

3 KUBBEALTI GENÇLERİNDEN MERHABA Değerli Merhaba Okurları, Öncelikle siz bu sayfalarla buluştuğunuzda geride bırakmış olacağımız 18 Mart Çanakkale Zaferi dolayısıyla aziz Çanakkale şehitlerimizi rahmetle ve minnetle bir kez daha anıyor; bu vesîleyle şehitlerimize ithaf ettiğimiz sayımıza gösterdiğiniz alâkaya teşekkür ediyoruz. Bu sayımızda Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı nın kurucularından, büyük mütefekkir ve yazar Sâmiha Ayverdi yi ve muhterem Ekrem Hakkı Ayverdi yi; ayrıca klasik Türk mûsikîsinin büyük üstâdı Cinuçen Tanrıkorur u yâd ediyoruz. 11 Mart 2008 târihinde Hakk ın rahmetine kavuşan Coşkun Yıldıran a Allah tan rahmet, yakınlarına da baş sağlığı ve sabır diliyoruz. Bahar sayımızda, kültürümüzde mühim bir yeri bulunan Hıdrellez i de sizlere tanıtmayı, böylece geleneklerimize sâhip çıkabilmeyi ümit ediyoruz. Merhaba Yayın Kurulu Merhaba Bahar 2008 / 3

4 HANGİ MEHMET Sâmiha AYVERDİ Komşu medeniyetlere yakınlık ve alış verişin, bir nevi sirâyetlere de yol açtığı gerçeği yadırganamaz. Husûsiyle, kültür bereketleri zaafa uğramış ve ortaya bir maarif yıkımı çıkmış ülkeler için, komşu ve farklı medeniyetlerin içlerine sızması daha da kolaylaşmış demektir. İşte batının farklı medeniyetine kapı aralayan Tanzîmat, bu yabancı kültürün Osmanlı gelenekleri arasına kocaman adımlarla yaklaştığı devrin tâ kendisidir. * * * Oldu olası, Türk ün âile hayâtında gelin-kaynana çekişmesi bulunuyor idi ise de, çok defa kaynananın gelinini bağrına bastığı da inkâr edilemez. Hatta, oğlun ya da erkek kardeşin karısına nezâketle ihtâr edilmek istenen aksaklıkları anlatabilmek için meşhur atasözlerinden birinin yardımı istenircesine: Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla! diyen bu îkaz, kendi kızını muhâtap ederek bildirmek şeklindeki mâlûm keyfiyetlerden biri değil midir? Bu ara, yakından uzaktan tanıdığım nice âile vardır ki gelinleri ile aralarında ihtilâfsız, gürültüsüz geçen bir hayâtın örneği olarak, âdeta tablo gibi karşımda durmaktadır. Kimler mi? Meselâ büyük dayım, kendisinden on yaş büyük ablası olan anneannemi her ziyârete geldiğinde, ikisi de sözlerini evirip çevirip, yengemin medhi üzerine getirerek, onun fazîlet, meziyet ve bilhassa insânî değerleri nasıl yaşadığı keyfiyeti üstünde dururlar ve büyük annem, kendi kızını senâ etmekten de üstün bir şevk ve istekle, gelinini göklere çıkarırdı. Gerçekten yengem, medhe de her türlü övgüye de lâyık müstesnâlardan idi ise de, onun etrâfına ışık saçan mümtazlar sınıfından olduğunu görmek, gördükten sonra dile getirmek de gene cemiyetin millî yapısı gereği değil miydi? Âile arasına, gelinler gibi sonradan karışan dâmatların da, kayınvâlideler ve kayınpederler tarafından sıcak ve tatlı bir alâka ile hoş tutulması bir gelenekti. 4 / Merhaba Bahar 2008

5 * * * Babamdan defâlarca dinlemiş olduğum bir hikâyeyi, kısaca burada nakletmek isterim: Kadıncağızın biri, tenceresinde tavuk pişirmekte iken sokak kapısı çalınca, kocasına: Efendi, hele pencereden bir bak, kim geldi öğrenelim! deyip adamcağız: Mehmet gelmiş, kapıyı çalan o.. cevâbını verince kadın: Hangi Mehmet? Oğlum Mehmet mi, dâmâdım Mehmet mi? der demez, kocasının: Gelen, oğlun değil, dâmâdın Mehmet! cevâbını alınca pişirdiği tavuğu oğluna değil de dâmâdına yedirmek için tencereyi saklamaz, sonra da kocasına: Siniye bir kaşık, bir tabak daha koyuver. diyerek, tavuğu dâmâdına ikrâma hazırlanır. Babam, bu hikâyeyi anlatırken, kayınvâlidesi olan büyük annemle aralarındaki anlayış ve yakınlığı göstermek isteyerek âdeta gururlanırdı. * * * Batı, daha kendi çocuğu palazlanırken dahî kendi ekmeğini kazanması için başından atarken, gelini mi, dâmâdı mı düşünsün? Zîra batı insanı, kendi çıkarından başka ne düşünmüştür ki, ondan Türk insanının anlayışına uygun bir yakınlık beklenebilsin? Bu farklı ve komşu medeniyetten Osmanlı ülkesine sıçrayan bulaşıcı illet, Türk ün asırlardır devam etmekte bulunan örf ve âdetlerini sarsarken iffetine musallat olan lâubâlîlik ve tehlikeler de bunlardan biri bulunuyordu. Ölünceye kadar kocasına sâdık kalan kadının, bunu bir tabiat zarûreti olarak görmesi acaba devam edebilecek miydi? Yoksa on üç, on dört yaşlarında diskolarda gönül eğlendirmeye alışan kızın gönlü, evliliğin kutsî çatısı içine girince, gene balolarda, düğünlerde derneklerde tanıştığı erkek arkadaşları ile kaçamak mâcerâları, günübirlik aşkları yüzünden âilesini târ u mâr etmeye râzı olacak mıydı? Arada şu ne büyük tesellîdir ki, Türk âilesi bugün dahî temelleri derinlere işlemiş bir salâbet (güç) ve metânette oluşunun temînâtı altında ayakta bulunmaktadır. Merhaba Bahar 2008 / 5

6 DİLİM LÂL Aliye AREN Gözleriyle ağlayanlardan olamadım pek. Benim yüreğim kanar, sözlerim ağlar. Ne zaman mı? Her giden, çocukluğumu götürürken Her giden, dünyâmı soluklaştırırken Bir Erol Amcam vardı benim, bilenler bilir. Susarak konuşurdu, gözleriyle gülerdi. Hâlâ her Ege türküsü işittiğimde burnumun direğini sızlatır. Toprağının insanıydı. Yere sağlam basan, vakur, kaya gibi sağlam Ben onunla tanıdım sessizliğin gücünü. Onunla kavradım insanları gözleriyle sevmeyi. Dilsiz karikatürler gibiydi. Kahkaha atmadan güldürür, komik olmadan neşe verirdi. Ama o hepsinden çok vefa ydı benim için, güven di. Yaşadığı gibi sessizce ve âniden bir gün gitti. Bir Hayri Amcam vardı sonra. Neşeydi o! Işıltı, canlılık ve dolu dolu kahkaha Ben onunla öğrendim dolu başak olmayı. Kıvrak bir zekâ, kocaman bir gönül, ince düşünceydi o. Bir söz ustasıydı; ama âyinesi iş ti onun. Kırmadan, incitmeden, ahkâm kesmeden, göstererek yetiştirendi. Dolu dolu kahkahalarını alıp bir gün gitti. Ali Yardım Amcam vardı benim. Adıyla müsemmâ Çelebi insandı. Hani baktığınızda sükûnetinden etkilendiğiniz; ama konuştuğunda sizi çarpan, gözünüzde devleşen, hayran olduklarınızdan O, benim için hep duru bir akıl dı. Ciddiyetti, sorumluluktu. Sizi boğmadan, sıkmadan, size göre konuşanlardandı. Her cümlesi sapasağlam bir mantık silsilesi, her sözü baştan ayağa giydiği bir ilim kaftanıydı. Ben, aklın insanı güzelleştirdiğini onda gördüm. Mütevâzı olanı rahmet-i Rahman büyütür! derler ya, işte rahmet-i Rahman ın büyüttüklerindendi. Bir gün gitti, boğazımda kocaman bir yumru bırakıp. Dünyâlar güzeli bir Muallâ Teyzem vardı benim. Nezâketi, sükûneti onunla tanıdım ben. Huzur du o, benim için. Varlığıyla içinizi dinlendirenlerdendi. Hanımeli gibi nahif, sâde ve zarif Gülümsemenin güzelleştirdiği insanlardandı. Ağırlığınızı alıp sizi kuş gibi hafifletenlerden hani. Gülümseyen yüzüyle o da bir gün kuş gibi gidiverdi. 6 / Merhaba Bahar 2008

7 Bir Coşkun Amcam var(dı) benim, hâlâ geçmiş zamanla konuşmaya alışamadığım. Yel değirmenleri yle savaşmayı onunla öğrendim ben. Kavga yı ondan öğrendim. Hem kendinle hem dünyayla mertçe kavga etmeyi O, savaşmak tı benim için. Eğilip bükülmez, toprağının deli akan coşkun nehriydi. Hani derler ya Ağaçlar ayakta ölür! Ben, anbean, koca bir çınarın ayakta öldüğünü onda gördüm. Acının bile mertçe taşınabildiğini; ama çâresizlik duvarına çarpınca orada isyan etmeden, yiğitçe boynunu eğip beklemeyi onda gördüm. Evet, o benim koca çınarımdı. Dik, sert; ama hep dürüst, hep mert, hep yiğit!.. Sızlanmadan, söylenmeden, dimdik oldu gidişi de. Bugün o da gitti! O güzel insanlar, O güzel atlara binip gittiler! Ben onlarla öğrendim vefâyı, dürüstlüğü, sükûneti, zerâfeti. Belli ki her giden gibi onlar da memnun yerlerinden. Ama her biri giderken bir parça çocukluğumdan götürdüler. Her giden biraz daha canımı acıtarak, beni biraz daha eksiltip gitti. Bencillik bu ya, kalanlara: Durun! demek geliyor yüreğimden. Sevgiyi, inancı, dostluğu, azmi de alıp gitmeyin benden, ne olur! Azaltmayın artık beni! Ne var ki şimdi dilim lâl, kalemim yaşlı Ne diyeyim ki?.. Mekânınız cennet olsun! Merhaba Bahar 2008 / 7

8 YAHYÂ KEMAL İN KALEMİNDEN MİLLÎ MÜCÂDELE: EĞİL DAĞLAR Buğra ŞAMLI * 17 Şubat günü Kosova, Sırbistan dan ayrılıp bağımsızlığını îlân etti. Henüz millî marşı olmadığı için Avrupa Birliği nin resmî marşı 9. Senfoni yi bunun yerine kullanacak olan; kutlama gösterilerinde halkının Avrupa Birliği ne, Arnavutluk a, Amerika Birleşik Devletleri ne teşekkür pankartları açıp, Arnavutluk, Büyük Britanya ve ABD bayraklarını salladığı; Sırbistan ın askerî müdâhalesine karşı NATO korumasına, ekonomisinin ayakta kalması için de AB fonlarına güvenen; ülkesinin bağımsızlığını meclis kürsüsünden îlân eden başkanını yüzlerinde en ufak bir coşku ifâdesi olmadan alkışlayan vekilleri ile hatırlanacak bağımsız Kosova, Birleşmiş Milletler e kabul edilirse söz hakkı bakımından Türkiye ile denk bir konumda olacak. Eğer mukāyese BM deki temsil güçleri ile değil de istiklâllerini nasıl ve ne şartlar altında kazandıkları üzerinden yapılsaydı, hiç şüphesiz Kosova nın Türkiye yanında esâmesi okunmazdı. Belki Kosova nın şimdiki ve gelecek kuşaklarına anlatılmak üzere kendi bağımsızlık destanları hazırdır bile. Lâkin kendi istiklâlinin alternatifini ölüm kabul eden ecdâdımızın bunu elde etmek için verdiği gerçek mücâdele, hiç şüphesiz en olağanüstü öğelerle süslü destanları bile gölgede bırakır. Millî mücâdeleyi Türk edebiyâtının en mümtaz isimlerinden biri olan Yahyâ Kemal in kaleminden tâkip etmek, sâdece şâirimizin bu hayâtî meseleyi nasıl sanatkârane yorumladığını görmek için değil, aynı zamanda işgālin yeisi ile istiklâlin ümîdini İstanbul da yaşayan bir vatanperver mütefekkirin his ve fikir dünyâsına nüfuz etmek açısından da mühimdir. Bunun için en iyi kaynak da, o devirde çeşitli gazetelerde çıkan yüzün üzerinde yazısının toplandığı Eğil Dağlar 1 adlı kitaptır. Bu yazılarda Yahyâ Kemal Millî Mücâdele yi sâdece desteklemekle kalmaz, bir taraftan mücâdelenin yollarını ve şartlarını anlatırken diğer taraftan Ankara Hükûmetinin politikasına ışık tutmaya çalışır. 2 Bu yazılarda İstanbul daki işgal güçlerinin işbirlikçilerine, işgal yanlısı yerli veya yabancı ( * ) E-posta: bugrasamli@yahoo.com 1 İsteme adresi: İstanbul Fetih Cemiyeti, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi, Yeniçeriler Cad., No:43 Çarşıkapı İstanbul. 2 Kâzım Yetiş, Yahya Kemal Hayatı, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1998, s: / Merhaba Bahar 2008

9 gazetelere cevap, İstanbul da işgālin ve uğradıkları haksızlığın elemini çeken Türklere moral, kimi zaman da îkaz ve tenkit vardır. Hatta çekilen sıkıntılardan ve başa gelen felâketlerden ders çıkarılması husûsunda savaştan sonrası için yol bile gösterilmektedir. Kitapta yer alan yazılar kronolojik olarak sıralandığı için devrin hâdiselerinin İstanbul da nasıl akisler yarattığını, işgālin en karanlık günlerinin bedbinliğinin, Birinci ve İkinci İnönü ve Sakarya zaferleriyle gelen iyimserliğe nasıl dönüştüğünü zaman çizgisinde tâkip etmek mümkün oluyor. Yazarın millî hislerindeki samîmiyetinin yazılarına tesiri, okuyucuya da o kara günlerin havasını soluturken, işgal sebebiyle hakkını savunamamanın ezikliğini ve öfkesini yüreğinizde hissediyor ve her zaferle birlikte biraz daha ziyâdeleşen millî gurûru da o günlerde yaşıyormuşçasına tadıyorsunuz. Ancak gerçek şu ki okur, hissiyâtı ne kadar kuvvetli olursa olsun, vatanının gözlerinin önünde gün be gün yok edildiğini dehşetle ve çâresizce izleyen, yarın ne olacağını bilmeden yaşayan o neslin hissetiklerini yalnızca tahmin etmeye çalışabilir. Yahyâ Kemal, bizzat yaşadığı bu dehşeti şöyle ifâde etmektedir: Bu son on senenin muhârebelerinde vatanı müdâfaa için şehit düşenler iki türlü bahtiyardırlar: Bir taraftan bir müslümana göre ölümlerin hem en mübâreği hem de en kolayı olan ölümle öldüler. Diğer taraftan da bizim gibi kalan bedbahtların her gün, her saat, her adımda gördüklerimizi görmemek için gözlerini müebbeden yumdular. Yalnız dînî bir görüşle değil aklî bir görüşle de diyebiliriz ki o bahtiyar şehitler cennette, biz kalanlar bugün cehennemde yaşıyoruz. 1 Daha sonraları Anadolu dan gelen zafer haberleri Yahyâ Kemal e şehitlerimizi yâd ederken daha ümidvâr bir üslûp kullandırırken, onu Türk ün düşmana olan hıncının da sözcüsü yapmaktadır: O Türkler ki bu milletin en sütü temiz, hepimizden fazîletli, hepimizden hayırlı, hepimizden hâlis oğullarıydı; onlar kumandan, zâbit, nefer, İnönü de muzafferiyet için can verdiler, onlar muzaffer olduğumuzun haberini bile alamadılar! Vâkıa onlar bizden birkaç türlü daha bahtiyardırlar, Müslüman oldukları için Müslümanlığın en büyük lezzeti olan şehâdet zevkini tattılar, şehit düşmeden, gözlerini Allah a yummadan biraz önce de, Yunanlıları karşılarında, yüzleri sapsarı, korkudan gözleri dönmüş, elleri titrek, tabanı gevşek bir kılıkta bir daha gördüler! Onlar bizden daha bahtiyardırlar! 2 Yahyâ Kemal bu zaferi, en güzel netîcenin müjdecisi olarak görmüş olmalı ki aynı yazıda İzmir e Yunanlılar çıktığı günlerde nasıl perîşan, çâresiz, kimsesizdik, Paraskevopulos Bursa ya, Zımbarakakis Edirne ye saldırdığı günlerde nasıl ancak Allah tan imdat umuyorduk, bütün o hazîn günleri kalp ve zekâ sahibi 1 Eğil Dağlar, s: a.g.e., s: 95. Merhaba Bahar 2008 / 9

10 Türkler dâima tahattur edecek, dâima o günlerde yaşıyor gibi yaşayacaktır. İstikbâlin kuvveti bu hâtıralardadır. 1 derken, yaşananları yazıya döktüğü kadar millî şuura da hakketmektedir. Yahyâ Kemal için gerçekten de bu şuur en az verilen silâhlı mücâdele kadar önemlidir ve Anadolu da verilen savaşa katılamayan İstanbul un hâdiseleri ıstırapla seyrinin bir bilinç oluşturmasının önemini şöyle belirtir: İstanbul Türklerini, kader bu istiklâl cidâlinin hâricinde bıraktı, mahrûmiyetlerine rağmen kalpten millî harekete karşı gösterdikleri hâhişi kaydettik, temennî ederiz ki bu hâhiş fikren de aynı kuvvette olsun. 2 Bununla birlikte, Yahyâ Kemal bu hâhişi (istek, arzu) gösterenlerin bahsedilen şuura aykırı hareketlerini gördüğünde tenkitten de geri kalmaz. İstanbulluların tüm fukarâlık ve yokluklarına rağmen Kızılay kanalıyla Türk ordusuna yüz seksen beş bin lira gönderip de düşman ordusunu hem fiilen hem iktisâden destekleyen Yunan azınlıktan alışveriş yapma îtiyâdını değiştirmemesi karşısında: Biraz iz ânı olan bir Türk, İstanbul halkının bu hazîn günlerimizde bile devam eden gafletine baka baka teessüründen verem olur gider. Birçok kereler dediğimiz gibi hissiyle millî varlığına pek ziyâde bağlı olan bu halk fikirce bilâkis son derece de kayıtsızdır. 3 diye yazacak, yazısının sonunda da Bu hakîkati idrâk edenler, henüz edemeyenlere mahallelerde, câmilerde, mescitlerde telkin etse, bu cemaati büyük bir günahtan kurtarmakla berâber bir sevâba da nâil ederler. 4 diyerek bu şuurun yayılması için yol gösterecektir. Gerçekten de Yunan azınlığın işgal kuvvetlerine sırtını dayayıp yüz yıllarca tebaası olarak yaşadığı Türklere karşı sergilediği düşmanlık, savaş sonrası yapılacak mübâdele, 1942 de çıkarılacak Varlık Vergisi, hatta çok daha sonra patlak verecek 6-7 Eylül olaylarına psikolojik bir zemin hazırlaması açılarından da yakın târihimizde önemle ele alınması gereken bir konudur. Türklerin hâfızasına ihânet ve savunmasız bir millete karşı girişilmiş kirli bir savaşla kazınan azınlıkların bu tavrına elbette Yahyâ Kemal de değinecektir: Mütâreke nin ilk senesi, eli bayraklı Yunan taşkınlığı, yapılacak her alâyiş gibi yapılmayacak her nümâyişi yapmış, İstanbul u yâr ü ağyâra bir Yunan şehri olarak göstermeye çalışmış, bizim gibi, ecnebîlerin gözlerini de uzun bir müddet Elenizmos un tütsüsüyle bulandırmıştı. 5 İşte böyle bir ortamda kendi vatanında 1 a.g.e., s:96. 2 a.g.e., s: a.g.e., s: 124, yine aynı konudaki bir başka yazısı için a.g.e., s: a.g.e., s: a.g.e., s: / Merhaba Bahar 2008

11 esir gibi yaşamanın ne demek olduğunu Yahyâ Kemal hârikulâde bir sanatla şöyle ifâde eder: Uzun seneler vatanda gurbet nasıl olurmuş duyduk. 1 Her güne böyle bir elemle uyanan Türk milletinin o günlerdeki tek ümîdi hiç şüphesiz Ankara daki Meclis ve onun yürüttüğü mücâdele idi. Türk târihinin adlarını minnet ve şükranla kaydettiği bu kadronun lideri Mustafa Kemal Paşa ile Türk milleti arasındaki râbıtayı Yahyâ Kemal, ancak böyle büyük şâirlerde görülebilecek derin sezgisi ile fark etmiş ve bunu veciz bir şekilde şöyle ifâde etmiştir: Çoktan, pek çoktan beri bu millet bir oğlunun şahsında böyle temessül etmemişti. 2 Bir milletin cepheye mermi taşıyan kağnıcısından başkomutanına kadar nasıl tek bir yürek hâlinde istiklâl uğruna çarptığının bugüne kadar yapılmış belki de en güzel îzâhı yine aynı yazıdadır: Bir milletin tekevvün devresinde fertler böyle kendilerini göremezler, millet kendini bir timsalde görür. Bugün Anadolu da vâki olan da bu hâldir. 3 Yahyâ Kemal, başka yazılarında da Mustafa Kemal Paşa dan millî timsal diye bahsederken Gāzi ye olan övgü ve şükranlarını dile getirmekte ama aynı zamanda da onun şahsında yine Türk milletini görmektedir. Zâten Yahyâ Kemal in sevdiği bir şeyin arkasında Türklüğe âit bir değer bulmak onu tanıyanları şaşırtmayacaktır. Yeri gelmişken, Atatürk ün en bilinen vecîzelerinden olan Ya istiklâl, ya ölüm! ile Yahyâ Kemal in Türk e lâyık bir şiar olarak gördüğü 4 Ya devlet başa, ya kuzgun leşe! sözleri arasındaki paralelliğe dikkat çekmeden de geçemeyeceğiz. Buraya kadar verdiğimiz örneklere bakarak Yahyâ Kemal in dâimî bir iyimser olduğunu düşünmemek gerekir. İstanbul da Bekāmız 5 başlıklı yazısı besbelli ki o günlerin kasvetiyle yazılmıştır: İktisâdî varlığımızın tehlikede olduğunu çarçabuk anlamayıp da aklımızı başımıza devşirmezsek İstanbul da tıpkı İspanya da câmi ve kasırları ziyâret edilen bir Gırnata şehri olacak!. Bu vaziyetin üzerinde yarattığı ruh hâliyle Yahyâ Kemal yazının devâmında İstanbul da yaşamamız mukadderse, Rum, Ermeni, Yahudi cemaatleri gibi bir Müslüman cemaati olmamızla kābildir. demektedir. Hakîkaten de İstanbul un Türk elinden çıkması ihtimâliyle yaşamanın nasıl bir şey olduğunu bilmemek, yeni nesillerin şükrünü etmekten âciz olduğu bir nîmettir. 1 a.g.e., s: a.g.e., s: a.g.e., s: a.g.e., s: a.g.e., s: Merhaba Bahar 2008 / 11

12 Ancak Yahyâ Kemal in Son Oyun 1 başlıklı bir başka yazısı vardır ki gerek üslûbu gerek muhtevâsıyla okuyanın yüreğini kabartır. Uşak ve Bursa cephelerinin muzaffer genç zâbitleri, muzaffer genç neferleri, iyi bilsinler ki diye başlayan yazı, Türk ün nâmusunu ve hakkını müdâfaa eden bu kahramanlara bir hitaptır. Millî mücâdelenin aslî unsuru olan fakir ve yetersiz donanımlı Türk ordusuna duyduğu îman ve îtimâdı, onları Fâtih in, Yavuz un ordularıyla aynı safa koymakla gösteren Yahyâ Kemal, daha Haziran 1921 de bu orduyu muzaffer îlân etmektedir. Ayrıca yazı, kahramanlık destanlarında pek üzerinde durulmayan bir noktaya da değinir ki bununla en tabiî insânî hisleri uyandırarak yüreklere dokunur. Şâirimiz, okurlarının önüne o vakitler işgal altında olan İzmir, Manisa, Bursa, Edirne, Aydın vesâir şehir, kasaba ve köylerin istiklâllerini kazanmış, pencerelerine al bayraklar asılmış hallerini resmederken, göz bebeklerimiz dediği askerlerimizi de unutmaz ve onların da bu mutlu tabloda evlerinde olacaklarını söyler. Yıllar yılı dört bir cephede savaşmaktan harap ve bîtap düşmüş, asla tanımayacağı kendinden sonra gelecek nesiller için canını vererek fedâkârlığın târifini yeniden yazmış milletin bu asil evlâtlarının hâlinden anlayan, onların da yuvalarına duydukları hasreti biraz olsun tesellî etmek isteyen bu sözler, altında binlerce kefensiz yatanı düşünen sonraki nesiller için ne tesirlidir. Benzer duygular Bu Muhârebenin Askerleri 2 başlıklı yazısında da şu satırlarda görülür: Bir gün sulh olacağını düşünüyorum. O gün istiklâl ordusunun askerlerine denilecek ki: Haydi çocuklar evlerinize dönünüz! Kur ân ın devletini kurtardınız! Allah, Peygamber, Osman Gāzi, Fâtih, Selim bütün büyük cetlerimiz sizden hoşnutturlar! İstiklâl askerleri, Ankara da anlı şanlı bir resm-i geçitten sonra dağılacak, küme küme, birer birer, arkalarında torbaları, türkü söyleyerekten köylerine dönecekler! Yahyâ Kemal adı sanı bilinmeyen bu kahraman askere madalyayı az bir mükâfat görerek, adlarının selâtin câmilerinin sütunlarına hakkedilmesi gerektiğini yazacaktır. Böylece Bu isimleri o sütunlarda mahkûk görecek Türk nesilleri, cetlerimiz, tehlikeli, bir anda ebedî uykularından bu isimler altında uyandılar ve bu mâbetler onların yüzü suyu hürmetine duruyor, (diyeceklerdir). Yahyâ Kemal, muzaffer olacağından şüphe duymadığı bu ordunun verdiği harbe fiilen iştirâk edemese de İstanbul un kalp ve aklıyla dâima onlarla birlikte olduğunu vurguladığı diğer bir yazısıyla 3 da bir taraftan Anadolu ya moral verirken diğer taraftan da işgal kuvvetleri ve onların iş 1 a.g.e., s: a.g.e., s: a.g.e., s: / Merhaba Bahar 2008

13 birlikçilerinin İstanbul halkına aşılamaya çalıştığı millî mücâdele aleyhindeki fikirlere karşı mücâdelesini sürdürür. Yek vücut olmuş bir milletin, topyekün giriştiği ölüm kalım mücâdelesi sonunda kazandığı istiklâli için, başka kimseye minnet duymamanın ne büyük bir ayrıcalık olduğunu, Kosovalılardan ziyâde Türk milleti bilebilir. Nisan 1924 te yazılmış olmasına rağmen millî mücâdeleyle ilgili olduğu için Eğil Dağlar a alınan bir yazısında da ifâde ettiği gibi dört sene içinde dört yüz senenin yürüdüğü 1 millî mücâdeleyi Yahyâ Kemal in yazılarından tâkip edenler o günleri ilme l-yakîn bilmekten fazlasını kazanırlar. Zîra olup bitenleri târih kitaplarından öğrenmek konuya ilgi duyan herkesin harcıdır. Ancak bu târih eğer kendi dedesinin başından geçenleri anlatıyorsa, ezberden konuşmak yetmez, o günleri mümkün oldukça hissetmeye çalışmak gerekir. Zâten edebiyat kimi zaman târihî bir vesîkada geçen isimlere bir nevî yeniden can vererek, söz konusu şahsiyetleri satır aralarından çıkarıp okurun gözü önüne getirmeye vesîle olur. Bu hayâli en büyük bir tesirle yaratanlar ise büyük birer edip olarak anılırlar. Yahyâ Kemal, edebiyâtımızdaki tartışma götürmez kudretiyle millî mücâdelenin komutanlarını, adsız neferlerini, çâresiz halkını hatta düşmanı gözümüzün önünde canlandırmakta, o günlerin gurur, dehşet, öfke, ümit, korku gibi karmaşık hislerini yüreğimizin tâ içinde uyandırmaktadır. Bu yazıların etkisi, hiçbirinin kurgu olmadığı ve edebî kaygılarla yazılmadıkları bilindiğinde ise katlanarak artmaktadır. Eğil Dağlar ı millî mücâdele ile ilgili sonradan yazılan diğer birçok eserden ayıran en önemli özelliği ise her bir yazının ertesi gün ne olacağı bilinmeden yazılmış olmasıdır. Böylece, yazılardaki hissiyâtın tam olarak o günün havasını aksettirdiğinden emîn olunabilir. Zîra zaferden ve kurtuluştan sonra o günleri hatırlayarak yazmak ile nihâî Türk taarruzunun başladığı haberini bekleyerek geçen bir gün sonunda yazı yazmak arasında fark olacağı âşikârdır. Bu sebeplerle millî mücâdeleyi hissen idrâk etmek için Eğil Dağlar biçilmiş kaftandır. 1 a.g.e., s: 313. Merhaba Bahar 2008 / 13

14 HZ. MUHAMMED (S.a.v) GÜNEŞİ Gülmisal GÜRSOY* Çocuk bir yaz akşamında babasına soruyor: Babacığım diyor, Yıldızlardan, güneşten, aydan hatta uzaylılardan bile yukarıda olan birileri, dünyâya telefon edecek olsa sence kimi arar? Babadan cevap yok. Çocuk, dertli dertli içini çekiyor Ah! diyor, Beni aramazlar ki. Başlıyor düşünmeye, neden sonra kimin aranacağını buldum, diyerek yerinden fırlıyor. Onlar ararsa Hz. Muhammed (s.a.v) i arar. diyor, Ama o da ölmüş, peki şimdi ne olacak? Bâzen düşünüyorum da acaba diyorum, bizler çocuk sâfiyetimizi mi kaybettik de bu noktada bile çoğu kez yer alamıyoruz ve tabiî kendi sorularımıza, cevaplarımıza ulaşmakta güçlük çekiyoruz? Oysa insan gören, duyan, dokunan, tat ve koku alan bir varlık olduğu kadar, düşünen hisseden de bir varlık. Beş duyusuyla algıladığı, yüreğiyle sezdiği her değeri muhâkeme edebilecek güce sâhip... O halde kimim? Neyim? Neredeyim? Hayattan ne bekliyorum? Nereye gidiyorum? Din nedir? Peygamber kimdir? gibi soruları er ya da geç kendisine soracak. Bulabildiği cevaplardan da kendisine lütfedilmiş olan kābiliyet nispetinde alışveriş etmeye, ettirmeye çalışacak. Bilindiği gibi yaklaşmakta olan 20 Nisan ın da içinde bulunduğu hafta Kutlu Doğum Haftası. Bu dönemde peygamberimizi anmaya, anlamaya ve biraz olsun tanımaya yönelik muhtelif etkinlikler düzenleniyor. Her zaman bu gayret içinde bulunmalı, Allah resûlünü yüreğimizde taşımalı, ondan feyz almalı, şefaat ummalıyız. diyenlerin o gür sesini duyar gibiyim. Fakat dünya bizim gibi düşünenlerden oluşmuyor. Meselâ, öyle yürekler var ki, o yüreklerde Hazreti Muhammed (s.a.v.) güneşi hiç doğmuyor ve öyle yürekler de var ki, onlarda da Hazreti Muhammed (s.a.v.) güneşi hiç solmuyor. Bence gelin bu haftayı vesîle kılalım. Cenâb-ı Hakk ın lütfuna bir küçük avuç açalım. Hem kendimiz için dînimizin peygamberimizin ne ifâde ettiğini bulup geliştirelim, hem de Hazreti Muhammed (s.a.v.) güneşinden hiç nasîbini almayanlara küçük bir zerre sunmaya çalışalım. Peygamberimiz bundan 1437 sene evvel Rebiyülevvel ayının on ikinci gecesi dünyâya gelmiş. Bir takım hesaplamalar sonucu peygamberimizin ( * ) E-posta: bugulgursoy@turk.net 14 / Merhaba Bahar 2008

15 doğduğu 571 senesinin 12 Rebiyülevvel i mîlâdî takvime göre 20 Nisan a denk gelmekte. Diyânet İşleri Başkanlığı Nisan târihleri arasını bu sebeple, bu yıl da Kutlu Doğum Haftası olarak îlân ediyor. Yâni; gelen bir peygamber, doğan bir kul. Abdullah tan olma, Âmine den doğma, adı Muhammed Mustafa. Bu ne demektir? Bir şeftâli çekirdeğini alalım ve toprağa ekelim. O, yağmurda karda gelişecek çilelerle muhâtap olup filiz verecek, dal budak salacak, yaprakları çiçekleri olacak, nihâyetinde vâr oluşundaki gāye olan peygamberlik meyvesi zuhûr edecek. Peygamberliğin zuhûr etmesi demekse, kulluğun bitmesi demek değil. O bir kul. Kul olduğu kadar da resul. Bunun için o, dokunulabilecek kadar yakın, bunun için o, dokunulamayacak kadar uzak. Hazreti Muhammed (s.a.v.) in Allah resûlü olması, dikkat edilirse, Allah ın bildirmek istediği hakîkatin, peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) in ağzından âleme döküldüğü mânâsı taşır. Melek Cebrâil Aleyhisselâm vâsıtasıyla gelen vahiy, peygamberimizin ağzından âleme yağmıştır. Bu hakîkat, vâr oluşumuz hakkında bilgi verir, bizi kimin vâr ettiğini anlatır. Cenâb-ı Hakk ın zâtını, sıfatlarını Hakk ın bildirmek istediği ölçüde açıklar. Ahlâkımızın nasıl olması gerektiğini, birtakım kāidelerle varlığımızı nasıl sürdürmemizin uygun olduğunu söyler. Estetik olarak -söz gelişi; oruçtan, namazdan bahsedip- kulluğumuzu fiilî olarak nasıl ifâdelendireceğimizi vurgular. Güneş, ay, pozitif ilimler hakkındaki bu gün için çözülebilmiş veya daha içinde sırlar barındıran pek çok îzahlar içerir. Âlemlere yağan bu hakîkati gerektiği gibi anlamakta ve anlatmakta âciz kaldığım muhakkak, fakat Kur an bütün bunları içermekle birlikte, bana göre, Cenâb-ı Hakk ın kullarına duyduğu sevginin de bir ifâdesi... Yoksa niçin gönderilsin, niçin peygamberler ve en son peygamber olan Hazreti Muhammed (s.a.v.) vâr edilsin? Peygamber yaşayan Kur an dır. Kur an onun özüdür. O Güzel ahlâkı tamamlamak üzere geldim. der. O, Kur an ahlâkını fiilî olarak gösteren yaşayandır. Peygamberimiz mîraçtan ümmetim diyerek geri döndü. O, kendisine verilmiş olan kutsal emâneti insanlığa ulaştırabilmek için ezâ cefâ gördü. Bütün mesele insanlığı gerçek mânâda bir kulluğa dâvet edebilmekti. Rabbini tanıtabilmekti. Bâzıları çıkıp diyebilirler ki: Biz Allah a inanıyoruz. Çünkü biz varız. Bakın elimize iğne batırıyoruz canımız yanıyor, demek ki varmışız. O halde biz varsak Allah da var. Yâni bir büyük güç(?!) bizi mutlak vâr etmiş olmalı. Fakat biz peygambere inanamayız. Bu büyük güçle aramıza kimseyi sokamayız. Bu büyük güç hakkında da yeteri kadar bilgi sâhibi değiliz. Durum bu. Merhaba Bahar 2008 / 15

16 Şüphesiz ki Allah tek yaratıcıdır ve yarattığı her varlığa da şah damarından daha yakındır. Kendisine şah damarından da yakın olan Allah ın varlığını hissedip bu müjdeyi getiren ümmî bir peygamberi inkâr edenlere şaşarım. Aslında bir takım aklî ifâdelerle bir sevda hakîkatini îzah derdinde olanlar da beni şaşırtır. Çoğu kez bu ikisi arasında da bir fark göremem. Çünkü, değil ilâhî anlamda, beşerî seviyede dahî bir âşık, âşık olabilmek için karşısındakinde muhtelif ispatlar arıyorsa, orada basit seviyede bile bir ilişkiden söz edilemez. Neden, niçin, niye yapayım, (Allah affetsin ama) sen de kimsin? gibi sorular insanın beynini kemirebilir. Îmân bu tip sorulara cevaplar ve ispatlar bulmak için mücâdeleye gelmez. Gönlü huzur içinde aşka teslim etmek gerekir. Yâni; kendi aklımızı, acabalarımızı bir kenara itip, Peygamberim dediyse doğrudur. diyebildiğimiz ölçüde îmânı, aşkı, teslîmiyeti, edebi, kısaca İslâmiyeti yaşarız. Bu, aklı çöpe atmak demek de değildir. Aklı yerli yerine oturtarak gerektiği gibi kullanmak demektir. Fakat bir müslümanın işi bu noktada olmakla bitmez. Müslümandan tatbik istenir. Ben Müslüman değilim, dîne de inanmıyorum. deyip bir kenara çekilmek, gözümüzü ellerimizle kapatıp Dünyâ yoktur. demeye benzer. Bir gayrimüslim de, bir ateist de Hz. Muhammed (s.a.v.) gerçeğine kendini kandırarak yaklaşamaz ve sorumluluktan kaçamaz. Büyük zâtlar, peygamberliği de âdeta bir ağaca benzetir. Ağaçtan gāye meyvedir. derler ve şöyle söylerler: Meyveyi elde etmek için önce tohumu ekersin, sonra o tohum yeşerir, dalı budağı olur, yaprakları oluşur, çiçekleri açar ve nihâyetinde meyvesi görünür. Yâni; peygamberlik gelmiş geçmiş cümle peygamberle bir ağaç misâli dal budak hâlindedir, fakat bu ağacının meyvesi Hz. Muhammed (s.a.v.) dir. O meyveyi dalında seyretmek elbette olmaz, onu koparıp yemek gerekir ki ondaki şifâ bünyeye ulaşsın. Fakat bunu yaparken meyveye odaklanıp dalı budağı kırmanın, çiçeğini yaprağını yolmanın da anlaşılabilir bir tarafı olamaz. Zirâ o dallar budaklar olmazsa o meyve nasıl zuhur eder? İslâmiyetin bütün insanlığa çağrı içerdiği ortadadır, fakat bu gerçeği bâzıları göremiyor, meyve yerine dal yemekle meşgul oluyor diye kimseyi kınayamayız, kimseye tavır geliştiremeyiz, ancak tebliğde bulunabiliriz. Son birkaç senedir dinler arası diyalogdan -toleranstan- bahsediliyor. Kimisi bunun bir tuzak olduğunu söylüyor, kimisi günümüz dünyâsının bir gereği olduğunu savunuyor. Bana göre her kim olursa olsun ister diyalog yanlısı, ister diyalog aleyhinde olan biri; şahsiyetini doğru geliştiremediği takdirde, mutlak yenilgiye uğrar. Hele dînimiz nüfus kâğıdımızda yazılı bir hâneden ibâretse zâten vay bizim hâlimize. Hal böyle olunca misyonerlik 16 / Merhaba Bahar 2008

17 rüzgârında da, molla tûfânında da yıkılır gideriz. O halde şahsiyet nasıl doğru gelişir? Yazar, öğretmen Sn. Nazik Erik Hanımefendi nin bir sözü vardır. O, Saçmalayın ama saçmalıklar kendinize âit olsun. der. Sanırım şahsiyetin doğru gelişimi için çıkılacak ilk basamak bu. Saçmalığı kendine âit olmayan biri hangi temeller üzerinde yükselebilir ki?! Bırakalım başkalarını önce kendimize dürüst olalım. Şâyet üzerimizde taşıdığımız ola ki bir taklit maskesi varsa, onu söküp atalım. Kendi sorularımıza ve cevaplarımıza ulaşalım. Her nefes bulunduğumuz noktayı muhâkeme ve muhâsebe ederek yollar aşalım. İspatlar arayışıyla değil, tanımak, öğrenmek, tatbik edebilmek maksadıyla ilerleyelim. Yegâne eser sâhibi şüphesiz Cenâb-ı Hak tır. Cümlenin yaratanı O dur. Hak tan gayrı olan yoktur. Cenâb-ı Hak hadîs-i kutsî de Ben gizli bir hazineydim istedim ki bilineyim. diye buyurur. Ondan gayrı olan olmadığına göre, Allah kendinden vâr ederek yaratır. Bu bakış açısıyla cümle mevcûdat Cenâb-ı Hakk ın nûrunu taşır. Dolayısıyla da tek nur vardır o da Cenâb-ı Hakk ın nûrudur. Âlemin her neresine gidersek gidelim, hangi zerreyle yüz yüze olursak olalım ya da kendimizi tepeden tırnağa bir süzelim, her bir zerremizde bu nûrun farklı bir zuhûrunu görürüz. Peygamber efendimize lütfedilmiş olan nur, hiçbir zuhurla -hiçbir mevcutla- kıyas kabul etmeyen zirve bir noktadır. Allah, Sen olmasaydın Habîbim, bu âlemi yaratmazdım. der. Yâni cümle varlık zirvedeki bu nûrun yüzü suyu hürmetine yaratılmıştır. O kemâlin zirvesidir. Bu zirve nokta Yâ Rabbi, senin arzun ne ise benim de arzum odur. Senden gayriye meylim yoktur. diye kendini yok kılmış ve böylece hakîkati, o hakîkatin sâhibini -kendisini bildirmek istediği ölçüde- yansıtan bir ayna olmuştur. Bizler peygamber vâsıtasıyla Allah ı bilmeye, tanımaya, içimizdeki Allah a dokunmaya çalışırız. Tasavvuf erbâbı bu tip konulara işte böyle derin îzahlar getirse de Asıl olan bu aynadan -Muhammed aynasından- yansıyanla hemhâl olabilmektir. der. Bu da sanıldığı kadar kolay bir iş olmasa gerek. Fakat bu alış veriş yolunda bulunmanın zevksiz olduğunu îtiraf edeyim pek söyleyemeyeceğim. Çünkü dünya türlü zorluklarla dolu. Hele bir de nefsin peşine koşmayı tercih etmişsek hiç huzur da yok. O halde bu sıkıntıları niye yaşayalım. Herhalde dünyâdaki en güzel şey Hak ka kul olmak, en azından olmaya çalışmak ve tabiî peygamber aynasından akseden Hakk ın o bildirmek istediği hakîkatini seyredebilmek, kendi mütevâzı mevcûdiyetimizde de elden geldiğince seyrettiğimizi yansıtabilmeye gayret etmek. Bunlar da olmasa dünya çekilir yer değil ya! Merhaba Bahar 2008 / 17

18 Yaklaşmakta olan Kutlu Doğum Haftasında âlemlere rahmet peygamberimin şefaatine, merhametine bir kez daha sığınıyorum. Düzenlenecek bütün etkinliklere de gücüm nispetinde kulak vermek niyetindeyim. Onun hakîkat güneşinden bir zerrenin gönlüme düşmesi için elbet ki niyazdayım. Onunsa rahmeti, merhameti o kadar bol ki, bunca kusûrumuza, bunca günâhımıza rağmen adını bizlere andırıyor ve hakîkatine dâvet ediyor. Ne için? Rabbini bildirmek için. 18 / Merhaba Bahar 2008

19 KISACA KİM? Şehkâr FAYDA KINIK * ULUĞ BEY 1 Uluğ Bey dünyâca ünlü Türk matematikçisi ve astronomi bilgini olan hükümdardır. 22 Mart 1395 târihinde Semerkant ta doğdu. Timurlenk in torunlarından olup, hükümdar Muînüddin Şah Ruh un oğludur. Asıl adı Mehmet Torgay dır. 13 yaşında iken Horasan ve Mâverâünnehir eyâletlerine hâkan nâibi oldu yılında babasının ölümü üzerine hükümdar oldu. Uluğ Bey hâkan olunca, Osmanlı Devleti ile münâsebetlerini sıklaştırmaya ve geliştirmeye gayret etti. İki Türk ülkesi arasında elçiler, bilim adamları gidip gelmeye başladı. O, savaştan çok kendisini bilime adamış bir hükümdardı. Sarayına zamânın bilginlerini topladı ve onları korudu. İnceleme için Çin e kadar heyetler gönderdi. Uluğ Bey Semerkant ta bir medrese, bir de rasathâne yaptırdı. Astronomi ilminin gelişmesi için çalıştı. Bu rasathâne, orta çağdaki astronomi bilgisini en yüksek seviyeye ulaştırdı. Uluğ Bey, târihe adını Asya Fâtihi diye yazdıran Büyük Cihangir Timurlenk in öz torunuydu. Ama dedesinin askerlik ve savaşçılık açısından hiçbir huyu onda görülmüyordu. İlme ve âlimlere büyük değer verirdi. Onun Horasan ın başkenti olan Meşhed de yaptırdığı câmi bir şâheserdir. İktidârı döneminde, başta Semerkant ve Buhâra olmak üzere tüm ülke, Türk mîmârisinin seçkin eserleriyle donatıldı. ( * ) E-posta: sehkarfayda@yahoo.com 1 " sitesinden derlenmiştir. Merhaba Bahar 2008 / 19

20 Fen bilimleri ve astronomiye merâkı, ileride kendisini, dünya târihinin en büyük astronomlarından biri hâline getirdi. İlim adamlığı yanında devlet adamlığı vasfı da yüksek olan Uluğ Bey, Semerkant ta 38 yıl hükümdarlık yaptı. Bir akademi hâline getirdiği sarayı, devrin meşhur âlimlerinin toplanıp bilimsel tartışmalar yaptığı ve eserler hazırladığı bir mekân oldu. Matematikçi, astronom, târihçi ve şâir olan Uluğ Bey, Mesud el-kâşî, Bursalı Kadızâde Rûmî, Ali bin Muhammed (Ali Kuşçu) gibi bilginleri sarayına topladı. Semerkant taki medrese ve rasathânesini büyüttü ve yeni âletlerle donattı. Uluğ Bey zamânında yeni astronomi âletleri yapılmış, eski âletler geliştirilmişti. IX. ve X. yüzyılda bir usturlab ile ancak 43 işlem yapılırken, Uluğ Bey zamânında geliştirilen ve çapı 40 metre olan usturlab, 1000 den fazla işlem yapıyordu. Uluğ Bey, bu arada gökyüzünün haritasını yapmayı da başarmıştı. Bu gökyüzü haritası, kendisinden sonra gelecek nesillere astronomi çalışmalarında ışık tutacak, onlara rehber olacaktı. Uluğ Bey, astronomi çalışmalarının temelini teşkil eden trigonometri ilmi üzerinde de geniş çalışmalar yaptı. Kendisinden önceki doğu ve batı dünyâsının tahmînî bilgilerini bir kenara bırakıp, bilimsel esasları tespit ederek, trigonometride yeni bir araştırma yolu açtı. Dünya onu, astronomi alanındaki eseriyle tanıdı. Semerkant taki rasathânesinde yapılan çalışmalar, bugünkü astronomiye hâlâ ışık tutmaktadır Zîc-i Ulûgî denilen cetveli, diğer ilmî eserleri ve rasatları, akademiden farkı olmayan sarayındaki çalışmalarının sonucudur. Zîc-i Ulûgî, diğer adı Gûrgânî Takvimi olan bu cetvel, o devrin ilmî esaslara dayanan yegâne takvimi sayılmaktadır. Bu eser, daha önce yazılan zîc lerin yanlışlarını düzeltiyor ve yıldızların hareketini daha mükemmel gösteriyordu. Zîc-i Ulûgî, 1655 yılında İngiltere de Oxford şehrinde İngilizce, 1853 te de Fransızca olarak basıldı. Daha sonra da çeşitli dillere tercüme edildi. Batı bilim dünyâsı, Uluğ Bey e XV. yüzyıl Astronomu unvânını lâyık görürken, Milletrerarası Astronomi Derneği de ay yüzeyindeki bir kratere onun adını verdi. 20 / Merhaba Bahar 2008