t6... l(..._ --oze $tır lo

Transkript

1 -- t6 l(_ a si va ku d o g LE --oze 0 6 $tı lo AIAAşilANI A A a J S f B V &~şl ö ı ı ı A KA "A~P~ol# oııı "* "2 *Y HNSJIJo e #I JIAtp I ~s ~ 4 l G ı 4 uıusa 6 i t K & ~ 9 AS AA~liAlKAI#Af

2 Medya Güneşi 5-30 Nisan DESTNIVISA NAMEYA SIX SEiD 925 Ev peyn Tiki diesle kaxize de hene (mein) Wegea Nameye: Bi alfkaiya Xede teala li biaye min Şex Evdiehfm u 2 ezfze min Ismafl Efendf e 3 Min nameya e ya bi tafxa 9 Şaban l343yan (Ada 925) oja fne seet di çaan de git Nameya Şex M ehmed Reşfd Efendf jf pe e bu W e deheqe hatina Bozan Axa4 a Şex Eyub Efendf5 bo_qeebaxçeye6 de nfsandiye a [e nfsandiye ku] e li benda hevdudftina me ne Se sean a se çavan ez de bihatama ziyaeta an Le min nuh dq Reşfd Axa tevf sed peyayf şand Cepha Rojhelate [gunde] Simaqf7 a fo jf Inşallah eşfa Tekan 8 te ez an jf bişfnim cepheye Min Şex Tahi u Şex Sfac 9 ji bo candina eskean şan din hfn nehatine Min Şex Munf ş and Zoxbifm 0 u M ehemedyanll u aif ojhelate hfn nehatine Min Salih Beg 2 u Mehdf Efendf-3 şandin Lice d o u hfn nehatine işev li Lice ne inşallah Seege bi haaa Diheke e hatin piştf bi ekupekkiina yabekie de te Gelo aste vf aliyf ez bi aif e de tem u Bozan dee e? za xebe bidin me Mehemed Sefd Axa u Şex Eyubf dibfnim Şfeta min li hemf eskeen me b ila bi se b a bi şefet~ p emel sehat bin Ye ku ji Tiki bikin Nebe kueskeen me mal u peze egenindiye: ıozoxbiim: Gundeki Hezoye ye Misi/man a efendiyan bi zoe ji an MMalmisanij \delete na i kiiye Kımataş) bigin ta/an bikin Le ji bo zexfeye Mehemedyan: Gundeki Dı min ji e e di nameya bee de jf Vit 27 Nisan 34 S -2 yabekie ye (delete na i kiiye nfsand heke pi pefstf hebe bila }i 2 Şex Evdiehiıp: Biaye Şex Se Akbaşı) embaeke bi deste meikf emfn a e ıısalih Beg: Mebest je Salih muhasib bi defte (belge) ezaq de- id 3 İsmail Efendi: Se~ke hezen xin bidin Paşe heke Xede teala Bege Heneyi ye nesfb bike em de eynf tiştf yan jf Şex Seid ku be bi Seege 3Mehdi Efendi: Biaye Şex Seid haye f li an gefnin Ez ji çun e 4 Bozan Axa: Seeke eşia Izoli 4Mie Sadiq Beg (Mieye Sadiq Mfe Sadiq Begzl4 e ji Mfe Hamid BegzlS a ji mfen Gele6 e ji biaye Demeke li gunde Poo -gundeki Beg): Mie kue Sadiq Beg e u ji Gele ye Zulfiqa Axa M ehe med Reşfd Efendi Bozovaye- dina 5 Şex Eyub Efendi: Şex Me5Mie Hamid Beg (Mieye e ji Şeqf Efendf u Mecfd Axa e }i Bi e Xalid Şex kue Eyub hemed Hamid Beg): Mie kue Hamid Beg hemf mucahiden islamiye e silav a alikabuna gunehkiina e u ji Gele ye dua dikim; esiyet a şfetan li he6gel: Qezayeke Diyabekie ye miyan dikim ku ji şefeta Me- seihildana Şex Seid di 925an de Mehqeaa bi bu sali 4 ku dema Eğil hemmedf denekevin Li go ku em 7Mehmed Emin dibihfzin axayen ku bi hev e hatine kema Istiqlale (Ş Istiklal Mah[Odabaşi]: bihat Diyabeki~ li kemesi) ji Çemuge hatine Gelo ast e yan ne Seeke Belediyeya Seege Quast e? Bi me bidin zanfn Xede dadekiin Şex Mehemed Eyub şexe mandae Hezen Milli (Kuva-yi Milteala hflekaiya Mehmed Emfnel7 hela Qeebexçeye (nezi Seege) liye Kumandanı) u di dema u li Seege şubeya Tekipe seihildana Şex Seid de alikae TiMehmud Efendi Odabaşi bike J8 f kii kan bu ye Li go ku ojnama Vit Fikasi Cumhuiyet a dile f bi fman a mexasiya dfnf demeke seeke şubeye dinise i Şex Mehemed Eyub tije bike O heke di fadeya ezelf ya Li go ku ojnama Vit dinise ixba kiiye u deheqe i de agahdai f de qebalkiina eya ast ne qedea Seeke Belediyeya Seege Meh- daye delete (Vit 24 Nisan 925) f ye [Xede teala] di cf de f qeb med Emin Odabaşi Şex Mehemed 8Li vi kelimeyek nebat xenapeişan bike; islame ji xiabiya f Eyub ixba kiiye u deheqe i de din emfn bike Heke mimkun e bi şe a agahdai daye delete (Vit 24 9 Eiibadaq: DiGundeki tifaqe bi şev li Elfb~daqe9 be deng Nisan 925) ye yabekie 6 a beng bajin se eskeen Tikan Qeebexçe: Gundeki Seege Xiz20xadimu -mucahidin: Heke ne mimkun e texfkiina hfn ye mucahidan metkae bi xe e O bila eskeen me doa iya 7 Simaqi: Gundeki Diyabekie 2 Şahaban: Gundeki Diyabekie Seege bigin ye (delete na i kiiye Eimli) na i kiiye S(delete ye 8 Eşia Tekan: Eşieke Kudan Roja ine seet 5 itepe) e ku li Bue Diyabekie diji 9 Şaban 343 (925) 9 Şex Siac: Ji Şexmalane (gundeki Plane) ye Paşna malhata i Xadimu l-mucahidfn20 * Ev nis ji kovaa "ÇlRA; ye-- Ensaioğlu ye Mebuse DYP MehMehemed Sefdul-Neqşfbendf -Kovaa Konaleya Niskaen met Salim Ensaioğlu biaziye Şex Kud li Siede- hatiye sitendin! (Roja Medya) Niha min ji Evdilezfz Bege Şa Siac e bi be habanf2 nameyek git Hezek a a Na çend kesen navda di nameya Şex Seid de dehas dibe Wek Şex Eyub (Seeg) Şex Siac (P"ıan) Salih Beg (Hene) u Mehmed Emin Odabaşi (Seeg) Me deheqe van kesan de di beşe notan de hin agahdaiyen kut dan S ku N ieta min li hemi eskeen me bila bi seb usebat bin u bi şeieta p emel bikin Nebe ku eskeen me mal peze Misi/man u efeneliyan bi zoe ji an # bigin ta/an bikin Le ji bo zexieye min ji e e eli nameya bee ele ji nisancl heke pi peisti hebe bila ji embaeke bi c/este meiki emin u muhasib bi defte (belge} ezaq clexin biclin _ Paşe heke Xec/e tea/a nesib bike -em ele eyni tişti yan ji haye i li an geinin si va aneya ku hun de li jee nameyeke bixlnin Seeke Seihildana P"ıane ya 925an Şex Seid e Ev name di dema seihildane de bi deste Şex Seid hatiye nisin u ji Şex Ev diehim u Isınail Efendi e hatiye şandin Heeki ji fotokopiya e ji diya e esle nameye bi Tiki ye Nameya Şex Seid pişti 925an yani pişti 69 salan caa peşin digihije nifşe nu Ev name di dema semildane de ketiye deste eskee -Tik u qopya e di ojnameya Vit a e deme de hatiye çapkiin Li go ojnameye lekeyen ku li se nameye xuya dikin lekeyen xine ne Kaxi~;a nameye ji daieyeke cendimeyen Tikan -ku ketiye deste Kudan- hatiye gitin Ji xe cihe ku destnisa şexe şehid diqede ev peyn "Tiki" xuya_dikin: J andaına Kumandanlığı Aded (?) Cevab Taih Nunosu g

3 Nisan 995 Sai d Ha mk eti Ulu sal Bi Ha ek ett i eyh Said haeketi bi halk Haeketicli Anc Saicli haekete geçien dindi Yani müslümanllkti hümanizmcli Said Mustafa Kemalin 924 te yapfiği anayasaya kaş koydu Bu anayasanm temel çeçesi Küt halkm onun ulusal hiaim inka ediyodu ki Said Haeketinin evliyati vabence Saicli manevi entellektüel anlamda etkileyen ftö elin ftöüclü Anc Said Haeketi ulusal bi haeketti Küt halk haeketidi Said Haeketini sadece elini bi haeket ola eleğe/enelimek çok yanlişti eyh Said Vfı B fcanı Saidin to nu Kasım Said Fıatla Vfı nın çalışmalan 70 yıldönümü silesiyle 925 Halk Haeketi üzeine yaptığımız söyleşiyi hazıladığımız "özel dosya" kapsamında okuyuculanmıza sunuyouz Kasım Fıat Saidin 925 Haeketine katılan oğlu Ali Rıza S oğludu Med~a: Said Vfının ku- süeci çalışmalaı günkü konumu amaçlaı hkında bilgi i misiniz? uluş a göıiişmelein düzeye getiniştik Anc maalesef geeken çaba öziyi sağlayamadık Biz vıf kuuculaı yöneticilei ola hep bitım kaygılala bibiimizin şevkini kıdık Biliyosunuz ilk defa Said Vfı nezdinde kada değişik göüş inançta in san biaaya geldi; nun i!cinci bi öneği yoktu H~tta kendi aamizda şöyle bi kaa aldık Kadı Muhammedin ailesinden Bazani ailesinden Seyyid Rıza ailesinden Bedixanla ailesinden böyle taihi Küt şahsiyetleinin tümünün aileleinden sembolik ola bie kişiyi vfın fahi üyesi yapacağız Geçekten yönüyle Said Vfı Küt halkı için çok bütünleştiici bi işie sahipti Bu nedenle vfa çok önem nek Elbette önümüzdeki temel lazım engel günkü devletin esmi ideolojisi Küdistanda uyguladığı me--zalim Kütlee ilişkin soykıımcı politikasıdı Anc vfın bi tülü iş levsel olmaması konusundi ikinci husus bizim kendi kusuumuzdu Çünkü vıf çok iyi hizmetle yapabili Kütle aasındi kadeşlik duygusunu bilincini pekiştiebili ama bi tülü yapamadık nebu toplantı ticesinde 993 ün sonlaında fiilen vfın kuulmasına kaa ildi 200 kişiden fazla insanla göüştük Bazılaı çekildi bazılaı katılmadı Kimilei öı:ı:eğin ~edya Güneşi Revdem Ozgü Ulkenin içinde yealdığı bi vıftan çekindile katılmadıla En sonunda 43 kişi kaldı Bu kalan insanlaın tümü de mümtaz mazlumun zalime kaşı mücadelesine inanmış meselenin bilincinde olan kişiledi Vfımızı esmen tescil ettitmek için geeken bütün fomalitelei tamamladık paalaımızı yatıdık Dava açtık; da~ vamızı da Beyoğlu 2 Asliye Hukuk Mahkemesi kal etti Tabi aada Vıfla Genel Müdülüğü Said adına vfın kuuluş amacına kaşı çıktığı için vfın tescili eddedildi Şu ana kada da Said isminden koktuklaı için Vfı tescil etmedile Anc biz hukuken kendi insani ensel hukukumuz bımından kuulmuşuz Bu aada ben kendimize yönelik yani vfın idaecileine yönelik bi şeyle söylemek istiyoum Biz daha cesaetle öziyle çalışmış olsaydık vfı ş imdi çok daha ilei bi Fıat: Et va Mat sonu iti- yönetimini toplam bi kuucula kuulu toplantısı ya{jllması yönünde kaa alm istiyouz Icabında fazla imli olmayan adaşlaımızın yeine daha tif olabilec ek daha imli insanlaı yönetime getieceğiz Bu yönetim kuulunun ot kaaıdı Bizden kaynlanan eksikliklei yın bi zamanda aşacağız Tabi bi bıma çalışmalaımızı engelleyen mahkemedi Mahkeme hize vfın ismini ku uluş amacını değiştieceksiniz; si ttide esmiyetini kal etmeyiz diyo Anelık vfın valık nedeni zaten amaç isimdi Said Vfı ola Saidin anıt Sait Hamezaını yapm belgelei top bilgi ilişkin eketine laya haeketin taihini aaştım Saidin yaşadığı yöeyi aaş kültüel faaliyetlede tım lunm muhtaç olan insanlaa eğitim olanağı sağlam aşevi sağlıkevlei açm gibi amaçlaımız va Said Vfının amacı du Tabii biz de isim amaçlaın dışına çı kamayız Muhtemelen mahkemeden bilikişi isteyeceğiz Yani biz sonuna kada götüeceğiz işi İşleimiz henüz seviyede Ben Said ailesinden onun şehit edilen adaşlaının aileleinden son deece müştekiyim Bu meseleye en uf bi baıyla vıf Bizim Diyabılı bi hoca va; Nuh Hoca Ulu ~amiide müezzinlik yapıyodu Şu an Istanlda bi yede dekena olmuş kendi maişetiyle uğaşıyo Onunla beabe 992 yılında Said anısına bi mevlüt elim düşüncesiyle yola çıktık Bita_kım çelele göüştük Tük Küt Islami kesimle Küt sosyalist çelele de çeşitli temaslada lunduk konuda Tabi mevlüt dü ş üncemiz pek kal gömedi Bi katliam bi povasyon ~ olabili kaygısıyla vazgeçtik Daha sona düşünceleimizi vıf çalışmalaına dönüştüdük Bütün Küt siyasi çelei; Said Haeketinde şehit olan insanlaın tounlaı abalaı tümü düşüncemizi benimsedile Mutla yapılmalı; içinde ye alacağız çalışacağız destekleyeceğiz dedile Bi sene boyunca İstanlda belli aalıklala çeşitli toplantıla yaptık; toplantılaa hemen hemen bütün Küt kekatıid insanla simleinden İslamcısından sosyalistine kada geçekleşti s Fıat: Vfın kuuluşu 993 ün başlaında Med~a: Peki konuyu biaz daha aça mısınız? Vıfyönetiminden neledi? eksiklikle kaynlanan Genel ola ne tü sounla ya~ şıyosunuz? Fıat: Şimdi vıf yönetiminde döt a9aşımız zounlu bitım nedenleden dolayı otada yokla Ayıca inyealan yönetiminde vfın sanlaımızın çoğunun needeyse beş yede göevi va Yani Küt H Özgülükle Vfındadı MKMdedi gazetededi Aynı anda bi süü göevi va Benim anlamadığım bi nokta ise; bazılaının çekingeiıliğidi İş yapmtan çekiniyola Yok hkımızda bitım menfi şeyle söylenecek gibi bazı gaip şeyle söylüyola Oysa vfın bize diği bitım yetkile va O yetkileimizi kullanamıyouz Vıf için paa toplayamıyouz Henüz bi ye temin etmiş değiliz Med~a: Bunlaı aşma bi çalışmanız va mı? yönünde böyle h~yatı tehdit altına giiyo ÖIskeide Çeçen adaşımız vfın üyesi olduğu için süekli tip taciz ediliyo Çeşitli yelede bikaç tane yazıhane açtı Yazıhanelei polis taafından dağıtıldı Kendisi tehdit edildi Defalaca kaala götüüldü iş keqce edildi Katalda iki tane yazıhanesine on gün kaol kudula Şu an adaşımız kaçıyo neğin g Fıat: o Med~a: dolayı Vıf çalışmalaından siz hehangi bi baskıyla ka- şılaştınız mı? Fıat: Diek benden bi şey soduktan yok Beni başkalaından souyola Bu da beni tedigin ediyo Kapımda meçhul aabala insanla duuyo Adesim bilindiği halde kapımın hemen kaşısındi adesten souyola beni Bunladan ahatsız oluyoum Bikaç defa aabayla tip edildim Hatta güne kada ölmemişsem çok tedbili davandığım içindi Ankaadan İstanla kada peşime tıldıla DEP Mekez Yönetimindeydim DEPin bi toplantısından döneken eminiz ki bizi öldümek için peşimize tıldıla; fat biz çok daha süatli tedbili davana ölümü atjattık İstanlun içinde bikaç kez na benze şeyle başıma geldi Hatta bi keesinde kaza pahasına kutulduk Ayıca tüm giişimleime ağmen bana pasapot miyola Tabii nlaın tümü beni tedigin ediyo Anc he şeye kaşın ben konudi çalışmalanından vazgeçmeyeceğim En uf bi teeddüt göstemem çalışma konusunda Çünkü şuna inanıyoum: Adına vıf kuduğumuz kişi onun mücadelesi alandi bütün çalışmala insanlığa kadeşliğe hizmet ede u d I<: asım katkıda lunmadıla Sözünü ettiğiniz ki çalışmadan uz dumasının nedenlei sizce nele olabili? Med~a: şilein Fıat: Esas nedeni devlet güç- lei taafından uygulanan süekli haskıdı llatta vfın uyesi olan; şehit aiiki adaşımız polis leleinden taciz edilmektedi süekli taafından Bu adaşlaımız defalaca gözaltına alındıla soguya çekildile Ne işiniz va vıfta neden kudunuz? soulaıyla sizi yaşatmayacağız gibi tehditlele kaşı kaşıyadıla Tabii biçok insan na _benze duumlaı önceden bildiği için yanaşmtan kokuyo Bazılaı da esmi ideolojinin nimetleinden yaalandıklaı için aistemiyola Bu hatlaını bozm vfa ya na benze çalışmalaa yınlık gösteen he insanın şöy le ya V fa ilişkin sounlaımız çoktu Ben önce vfı kuan bütün sağ duyulu insanlaıum göe çağııyoum: Gelin bize düşen göevi yeine getielim daha tif çalışalım Bieysel yahut bitım "çe"sel ençalışmalaımızı kaygılaımızı gelleyecek şekilde öne çıkamadan vfa bi işlevsellik kazandıalım Vfımız mazlumlaın mücadelesi için özellikle Küdistan halkı için bileştiici olabileceği gibi hemlik vasfına da sahip olabili Med~a: Biliyosunuz Said Haeketinin 70 yıldönümünde lunuyouz Hem vıf başkanı hem de mehumun taunu olmanız bımından konuyla yından ilgili biisiniz Katei itibaiyle haeketi nasıl değelendiiyosunuz? Fıat: Said haeketi bi halk Haeketidi Anc Saidi haekete geçien dindi Yani müslümanlıkti hümanizmdi Said Mustafa Kemalin 924te yaptığı anayasaya kaşı koydu Bu anayasanın temel çeçesi Küt halkını onun ulusal hlaını inka ediyodu ki Said Haeketinin evliyatı va Daha önce 99lada Küt aydınlaı ta-

4 Medya Güneşi 5-30 Nisan etmemişti İnsanın kimliğine malına dinine namusuna tecavüz edilise el uzatılısa insanıh böyle bi duuma seyici kalması affedilemeyecek bi şey di Saidin inancı dini kişiliği böyleydi Hep mazlumun yanında hlının yanında zobalığa hsızlığa kaşı mücadele mekti Qnun düşüncesi Kaldı ki; zulme hsızlığa uğ ayan mazlum olan kendi halkıydı O halde Saidin yapacağı şey kendi dini inançlaı doğultusunda halkının hlı davası için savaşmtı o yola "sizin katibiniz içki içiyo Ne işi va yanınızda?" Said ise "Siz Fehmiden ne istiyosunuz? O halkın davasına inanmış onun için mücadele iyo; ahat bıın çalışsın" cevabını iyo Haeketin öndeleinden D Fuat libeal bi insandı; Avupa kültüüyle biiydi Bi Küt milbüyümüş liyetçisiydi Yusuf Ziya da öyleydi Said bütün nlaı çok iyi biliyodu Saidin dışında haeke~ın öndelei olan biçok insanın Islaniyetle ilgisi yoktu Said nlala haeket ediyodu Bundan da anlaşılıyo ki Said Haeketi bi Küt halk haeketidi Anc Said kendisi Küt halkının ulusal mücadelesini iken kendi İslam düşüncesini de him kılm istiyodu Ayıca Said Osmanlının Emenilee kaşı uyguladığı baskı soykıımiaa tepki göstemişti Emenilei a Med~a: Said biey ola kendisine göe youmladığı Islamın h hukuk anlayışından yola çıka böyle bi haekete giişmiş olabili Anc bildiğiniz gibi haeketi ögütleyen bi Azadi ögütü va Bu anlamdtı bi bütün ola haekete engini en kateini şekillendien temel olgu neydi sizce? Dinsellik mi koumasına almıştı Mustafa Kemal din kissi altında toplantıla yapıyo dat ediyo Said ise edsaidi ulusallık mı? dediyo Mustafa Kemalin kuduğu devlet dine dayalı da olsaydı Said Fıat: Sizin söyledikleiniz ile benim söyledikleim bibiine muhalif onunla bütünleşemezdi Çünkü o Kütlein ulusal hlai için mücadele şeyle değildi Elbetteki Said onun haeketi bi bütün ola Küt iyodu halkının ulusal mücadelesini mişti Med~a: Sa{din aylanma Yani Said fiziki ola muvaff Said-i Küdi (Nusi) ile de öncesinde olsaydı -ki manevi ola muvaff olmektup/aştığını yazıyo çeşitli kaymuştu- bi Küdistan devleti kunla Anc Kudinin tavı koactı Anc belki de bi Kütnusunda flı göüşle ilei süülüyo İslam devleti oludu Fat konuda Sizin konuda özel bi bilginiz va kesin bi kanaate vam doğu değil çeşitli Bence Saidi manevi entellektüel anlamda etkileyen ftö din ftöüdü Anc Said Haeketi ulusal bi haeketti Küt halk haeketidi Said Haeketini sadece dini bi haeket ola değelendimek çok yanlıştı Saidin özel katibi - hegün ona bildiisini yazan dağıtan kişi Fehmi Bilaldi Fehmi Bilal yapı ola ateist bi insandı Ve he gün içki içiyod~ Bazı insanla çeşitli şi kayetlede lunuyola "im" di- Oysa daha önce öngöülen plan çeçesinde Said sözü edi~!en bin silahlı adamla Diyabı dı kuvtlele bileşeek Bitlis taafına doğu haeket edecek Bitliste hapishanede lunan Mialay Halit Beyi Hacı Musaye Mutkiyi Yusufu kutaactı Bu bin tane silahın Said Haeketine çevilmesi büyük bi sıkıntı yaatı Xomikle Lolanla alevi kesimindeki insanlanlaın da maneviyatını menfi etkile u d Ve inançla mücadeleye başlıyo Yani Said çok münin Muhammedi kişiliğe bağlı olduğu için halkına yapılm istenen zobalığı kal davasıyla bütünleştiiyo s kının hlı Anc daha cevap yazmadan yani mektup olayından beş gün sona Said Haeketi patl di Bütün ulaşımla yaya ola yapılıyodu nedenle bi şehiden diğe bi şehie gitmek bazen 0-5 gün alıyodu Said Haeketi patl diğinde Mustafa Kemal haekete ilişkin bilgi alıken souyo: "Bu haeketin içinde Said-i Kudi de va mı?" Olmadığını öğenince "O zaman hemen onu etkisiz hale getiin" emini iyo Sad-i Kudi hemen gözetim altına alına etkisiz hale getiiliyo Çünkü Said-i Kudinin bi kaizması vadı cemiyetçilik uhu vadı Rus habinde savaşa katılmıştı; askei alanda da büyük bi tecübe sahibiydi Siyasi ola da İttihat Tekinin içinde mücadele mişti Bütün nla öngöüleek Said-i Kudi önceden etkisiz hale getiildi; daha sona da sügün edildi Dolayısıyla Said-i Kudinin; Said Haeketine katılma gibi bi fısatı olmadı Haekete katılmayı eddetti şeklindeki söylentile doğu değildi Tabi haekete de katılmadı Çünkü hemen etkisiz hale getiildi haeket kabiliyeti engellendi Anc daha sona Said-i Kudi bi sileyle diyo ki "keşke o zaman mektu alı almaz hemen haekete katılsaydım zamana bı teeddütüm Azıcık nasaydım vadı; oysa teeddütlee mahal meden katıimam geekiyon;iu" tain sine Saidle bilikte haeket etmesi geeken bazı aşietle; şeyh ağala Saide kaşı tavı alıyola Mesela Muş Bitlis cephesinde haeket için bin tane silahlı adam pogamlanıyo Yani he iki bölgenin şeyh ağalaı böyle bi teminatta lunuyola Tabi iki-üç ay önce hazılıkla yapılmış; süekli diyalog va hekes haeket gününü bekliyo Deken heeket patl iyo; bin tane silahlı adam ise haekete kaşı kullanılıyo g en kişi Said-i Kudinin mektu ihtimamla memnuniyetle oku"yapılması geeken bi duğunu şeydi Ben bikaç gün sona mektun cevabını yazacağım Bunun için ben de hazılıklaımı yapacağım Said efendiye selam saygılaımı söyleyin" dediğini nlediyo kuulan çeşitli demek cemiyetle Küt ulusuna hitabeden yayınla va Değişik şekillede de olsa bi ulusal mücadele va Daha önce Sev Anlaşması Sevden sona Lozan Antlaşması; daha sona 923te Cumhuiyetin kuulması hemen abinde 924 Anayasasının çıkaılması atık anayasayla bilikte Tükiyede hekes Tüktü anlayışı dayatılıyo Tüiyede hekes Tükçe koyani meciyetindedi nuşm kuulan Cumuiyete yasal düzenlemesiyle tamamıyla Kütlei yok sayan Küt ulusal kimliğinin eitilmesini öngöen bi süeç başlıyo Atık noktadan sona Küt halkı haekete geçmek zounda kalmıştı; silinip yok olmam için Said süeci kal etmiyo "Kılık kıyafet devimi" gibi saçmalıkla da Saide tes geliyodu Çünkü Küt halkı müslümandı ulusal bi kıyafeti va Şalva da giyecek camiye namaz kıl maya da gidecek Atık bütün nladan sona Said diyo ki eğe biz cihada başlamazs Allah malışe gününde nun hesabını bizden ~o ac Said dini inancını yani Islami hümanizmini mazlum Küt halafından mı? Saidin oğlu Ali Rıza -yani benim babam- daha önce onunla göüşmüş konuşmuşla Zaten Malazgit Hasanan Sifkan Ezuum Ağı Muş yöeleinde halkı ögütleme soumluluğunu Ali Rıza üstlenmişti Kotkan diye bi köy va Ali Rıza Katkanda biisine mektup iyo Said de Piandadı Tabi Ali Rıza Said adına mektup yazıyo Mektupta "biz cihada baş layacağız" diyo Said-i Kudi o sıa mağaaya inzaya çekilmiş Mektu Fıat: Med~a: Som:adan yapılan tah- üünü olduğunu ileh süen/e vasa da bi eseinde Said Haeketi için " kadeşi kadeşe kı ifatlaın dımtı" şeklinde değelendimele va? Fıat: Bu kesinlikle iftiadı Çünkü bizzat Said-i Kudi bi aa 960da pedeim Ali Rızaya diyo ki: " 950den sona benim adıma yazılan hiçbi ese benim değildi; talebeleim taafından yazılanladı" Ve şunu ekliyo: "Ben Said haeketine katıla o şeefe nail olamadım Anc ben kaleminıle biadeimin hayfını alacağım; Tüklei İslam yoluna getieek hayfını alacağım" Yani Said-i Kudinin yın çesinde subayla vadı; askelikten emekli istihbaattan emekli olanla büokasinin üst kademeleinde yealanla; tüden insanla hep onun yanındaydıla İşte Said-i Kudinin adına yazılanlaın çoğu yın çesinde lunan kişile taafından yazılmıştı İşte yine Küt halkının içindeki ftöle Ve ndan çıkaılması geeken desle vadı En başta şu geekiyo: Fedalık müşteek noktalada bileşmek Gupçuluk mantığını benlik düşüncesini bi kenaa bııp mazlum halkın çıkaını ön planda tutm Yani fedalık fedalık fedalık Bi- lik beabelik temel şattı Bu da fedalık geektiiyo Kütle mutla bilik beabelik içinde olmalıdıla Niçin? Başkalaını ezmek için değil mazlumlaa yapılan baskıyı hetaaf etmek onlaın da özgüce yaşayabilmelei için Atık çağ~a Kütlein yaşadığı damı dünyanın hıç bi taafında gömek mümkün değildi İnsanla namusundan malından ticaetinden yaşamından ibadetinden hiçbi şeyinden emin değil Ben insanım onu sahibiyim diyen kişilei kastediyoum Ama insanlık onuundan uztaşmış olanlaın hiçbi poblemi yok Bu düzenden gayet memnundula Onun için diyouz; beabe olalalım Kadeşlik için zulmü eddetmek için beabe olalım Zulmetmek için değil başkasının hukukuna tecavuz etmek için değil Saidin de mübugünkü ydu meşebi cadelemizin de meşebi du Med~a: Yani siz başaısızlığın temel nedenini Küt ulusal biliğinin çözülmesine _mi bağlıyosunuz? Fıat: Tabi tabi O dönemdeki kimi şeyh ağalaın paa mevki mukabilinde devletin yanında ye almalaı Tabi daha sona onla da sügün edildile Bunla işte biz kada devlete yadımcı olduk savaştık; mükafatımız mu olactı diyola Mustafa Kemal onlala göüşme geeği bile duymuyo Kendi halkına faydası olmayan insanlaın bana ne faydası olu diyo Med~a: 925 Başkaldıısını sizin deyiminiz/e manen başaılı says da haeketin fiziki ola yenilgi ile sohaeket sıasında Said tanuçlandığını biliyouz Konuya vıf afından şeyh ağa paşalaa ya olduğunuzu göeek som istiyouz Sizce haeketin yenilgi ile so- pılan çağnlaa kaşılık hekes Mustafa Kemalin onlaa göndediği vaad telg- _ nuçlanmasının nedenlei ne/edi? Bundan gün için çıkaılması geeken aflaını çıkaıyodu Çok kötü bi duumdu Mesela Emine Peixane temel sonuç temel des nedi? Cemlle Çeto; onla da daha önce hafıat: Haeket vitsiz patl eketle ittif içindeydile Anc soniyo Daha önce planlanan duumun adan döndüle Cemile Çeto kendisine göndeilen ulağa şöyle diyo:

5 5-30 Nisan taafmda gömek mümkün değildi Insanla namusundan malmdan ticaetinden yaşammdan ibadetinden hiçbi şeyinc/en emin deği/ Ben insamm onu sahibiyim eliyen kişilei kastediyoum Ama insanilk onuundan uzlaşmiş olanlam hiçbi poblemi yok Bu düzenden gayet memnundula Onun ifin diyouz; beabe o/alalim Kadeşlik için zulmü eddetmek için beabe olalim -zulmetmek için değil başkasmm hukukuna tecavuz etmek için değil Saidin de meşebi ydu Bugünkü mücadelemizin de meşebi du Said tilyonluk setini; malını mülkünü canını halkın ulusal davası uğuna di Ve öz oğlu duumda yaşıyo Biz mutla geçmişteki değeieimize sahip çık malıyız Vasa şehitleimizin ailelei ile ilgilinmeliyiz İşte Saidin 70 yaşındi oğlu kıt kanaat yaşıyo; Saidin bi kaış mülkü ona intikal etmemişti Med~a: Ailenin gün yaşayan bieylei aasındi ilişkile nasıl? Mesela sık göüşüyo musunuz? Fıat: İlişkile iyi sayılı Bazı insanlaımız; atık youlmuşuz Said haekete başlam üzee Halit beyin kız kadeşi yani Saidin hanımı ona "Ey efendi sen bizi bııp neeye gidiyosun? Çoluk çocuğunu bı ıyosun; kızlaın gelinlik çağında; hepimizi sahipsiz bııp neeye gidiyosun" dediğinde Said ona şu cevabı iyo: "Ben elimdeki asayla yalnız başıma da kalsam davadan vazgeçmeyeceğim Yaın kı yamet gününde benden hesap soulduğunda; senin halkın ölüyodu eziliyodu dili kültüü -hukuku dini elinden alndı Ey Said! Senin de hümetin vadı paan vadı şahsiyetin vadı; halk için ne yaptın? diye soulusa ben de cevapsız kalısam zebanile saığımı boynuma ta mahşe gününde çektiğinde siz beiim hesabıını emezsiniz Anc ben kendi hesabıını ebiliim O halde benim yoldan gei dönmem mümkün değildi" evinden çıken a s Bundan günkü duumda şu sonuç çıkıyo ki; geçmişimizden des çıkaamamışız Ayni Cemile Çeto Med~a: Kuşunlama ne zaman idam ediliyo Çok tajikti; idam edioldu? liken bi de vasiyeti va Bit de şu tekelemeyi kendisine uygun luyo: - Fıat: 972 yılında Buna benze "Cemile Çeto ji kee keto" Yani bi süü sıkıntı yaşadım Bugün dahi ben yutdışına çıkamıyoum Çünkü pacemile Çeto eşekten düştü Bi de son sapot ilmiyo Başvuu yaptığım isteğini dileğini söyleken diyoki; zaman hemen gözaltına alımyoum ya "Benim kaım gitsin-iyi bikütle evlensin; belki iyi bi züiyet meydana da tutuklanıyoum Bilinmeyen kişile geli Kaım gitsin namuslu bi in- defalaca beni alıp götümüşle iş sandan döl alsın" idam sehpasına gi- kence etmişle ölümle tehdit etmişle deken nlaı süylüyo İşte bütün Gece kafama tabaneayı dayayıp götümüşle sabaha kada işkence etnla da gösteiyo ki biz yeteince mişle bana Sabah tutansız bı taihimizden des almamışız Kütle _ ılmışım Kimdi kimledi beni aasında ulusal bilinç ulusal benlik götüenle? Niçin beni götüdüle? Hiçyeteince gelişmemiş Bugün Kübi sebep bi tutan yok Bugüne distanda 70 bin tane koucu va; insanla neyin peşindedile? Anc kada Saidden intikal eden bi mülkiyetimiz de yoktu Devlet taben şuna inanıyoum; Said döafından hepsi müsadee edilmişti neminde de öncesinde sonasında da ulusal hlaını elde etmek uğuna Med~a: Peki konuda bi giküt halkı büyük bedelle ödemişti işiminiz oldu mu? Bu ağı bedeliein mahsülü mutla bi gün toplanaca!ctı Kütle dünya halkfıat: Bitım talepleimiz ollaı aasında kendi yeini alactı muştu Anc en uf bi adım atı lamamıştı Bizim aileden milletkili Med~a: Saidin ailesi ololanla da oldu; hatta ban da oldu mtan kaynlanan ne tü baskılala Ama hiç bi şey yapamadıla kaşılaştınız; aileye mensup olsaidin kimliğinden sözettiğimiz zaman manız sosyal siyasal ekonomik iliş bütün kapıla yüzüoüze kapanıyo ki/einizde ne gibi bi ol oynadı? Tabi benim şahsen düzen efıat: 950lee kada Said jimle hiçbi zııman en uf bi bağım _ailesi bi baskı cendeesi içindeydi; ya diyaloğum olmamıştı Anc sügündeydi Said ailesinden bidevlet taafından hep ezilmişim isine selam mek bile suçtutek baskı gömüşüm patili dönemde memleketinden kopmuştu Hiçbi mülkiyeti olmayan bi Bizim aileden bazı fetlein siyaset aile idi946dan sona Tükiyede yealanında ejimle ilişkisi olmuşsa da niden yapılanma diye bi şey başladı hep bi düzeyde tutulmuşladı Bugün Çok patili sisteme geçildi Mendees Saidin hala hayatta olan bi oğlu bi konsensüs sağlam için Küva; hukuki vaisidi: Ahmet Kül- sıkıntı Med~a: Ne gibi? d distanda önde gelen aileleden bikaç kişiyi milletkili yaptı Bizim aileden Melik Fıı milletkili yaptıla Kamuan İnanın babası Selahattin İnanı milletkili yaptıla Sımko ailesinden Halit Sınki milletkili oldu vs Şu an isimlei lıma gelmeyen bi süü kişiyi milletkili yaptıla Yani amaç şeklen de olsa bi konsensüs sağ lamtı Anc Saidin ailesi hep da bi alana alındı devletin göze tininden uz kalınmadı O nedenle devletle tam ola bütünleşmelei mümkün değildi Ben yaşamımda ejimin bi süü sıkıntılaını yaşamışım Kaneleim elimden alındı ticai faaliyetleim duduuldu pasapotum alındı bi daha gei ilmedi 5 defa zindana atılıp çıkmışım ölümle tehdit edilmişim kuşunlanmışım Bütün nla Said ailesininin bi fedi olmamdan kaynlanmıştı hep u "Ben Cemile Çetoyum Bu da Mustafa Kemalin telgafıdı Benimle kadeşlik ilan etmişti; onunla kan kadeşi olmuşuz bana ;kendi bölgemin yönetihinden soumlu olacağım şek linde taahütte lunmuş Ve anın kayıtsız şatsız yöneticisiyim Hiç kimse bana kaışamaz İşte Mustafa Kemal İsmet İnönünün telgaflaı Söyledikleiniz safsatadan ibaetti Gidin bi daha benimle kaşılaşmayınız" Cemile Çetonun tutumundan sona Emine Peixanenin de maneviyatı kıılıyo Oysa Cemile Çeto Emine Peixane Mala Tey o bi aşiet daha vadı nlaın tümü Raman Hkai Mutkideki güçlele bileşeek alaı alacladı Anc nla Saidin kaşı safına geçtile 70 yıl çekiyouz bi şey yapamıyouz hiç olmasa içimizden dua edelim diyola Bazılaımız da diyo ki; halkımızın yaşadığı bütün sıkıntı sounla bizim de sıkıntımız sounumuz olmalı ki ben böyle diyoum dı meyiz Ama olsa olsa Saidin vaislei teka o dönemi o dönemin kahamanlaının yeniden yagılanmasını isteyebilile Mustafa Kemali Cumhuiyeti Saidi teka yagılasınla Ama ensel hukuk çeçesinde yagı yapılsın; faşist ıkçı bi hukukla değil Said neyi savunmuş? He insanın özgüce kendisini ifade etmesini düşünce inanç hüiyetini savunmuş Bugün Reisicumhu Demiel ikiyüzlüce çıkıp diyo ki "Hekes başı göğe değecek kada hü olmalıdı" Böyle yalanı doğ uyu kaıştınp konuşuyola Ki ben inanıyoum Said mücadele adaşlaı ile Inönü Mustafa Kemal gün ensel hukuk nomlaı çe~ çesinde yagılanılasa onla idama mahkum olula; Said adaşlaı ödüllendiilip heaat ettiilile T~bi Saidin bazı emanetlei vadı devletin hazinesinde _ Biz nlaı isteyeceğiz~ g tülü düzeyli 75 yaşında olmasına ağmen köyde çalışa tıpan sallaya yaşamını idame ettimektedi o A tık çağda Kütlein yaşadiği dami dünyamn hiçbi Said nu 63 yaşındayken yabiçok insan 60 yaşına geldiğinde atık dünyayla ilişkisini kesiyo Ama o yaştan sona yeni bi yaşam için canı pahasına mücadeleye koyuldu pıyo İşte ben onun bi taunu ola ona Fıat: Gözlüğü va tesbihi va kalemi bi mikta paası va Bugüne kada hiçbi şey yapamadık Med~a: edilmediği Bunlaın imha edilip konusunda bi bilginiz va mı? Fıat: Tabi eğe devletse kanunla vasa hazineye teslim edilmiş hazinede muhafaza edilmiş olması geekiyo Biz nlaı vıf ola talep etmeyi düşünüyouz Paası vasa vaisieine ilmeli; kalemi gözlüğü tesbihini ise vıf ola biz himaye edebiliiz Med~a: Efendim çok teşekkü ediyouz Bu söyleşi kapsamında sizin eklemek isetediğiniz tamamlam istediğiniz bi şey va mı? Fıat: Ben şunu söyleyebiliim: Günümüzde Küt halkına yapılan Küdistanda yapılan mezalim ayyuka çık mıştı Ben özellikle Küt halkı için mücadele en kesimlee sestennek istiyoum Çünkü benim için önemli olan onladı Gelin bilik içinde mücadele in özi içinde olun Kendi mazlum halkımızın hlı mücadelesini dünyaya tanıtm için nu yapın halkın özgülüğü için nu yapın Bi insana pislik yediildiğine dai bi söylenti de çıksa çok çok ayıp bi şeydi Oysa ndan daha betei yaküt böyle olmalıd pılıyo Ailele paampaça olmuş Küt halkının da diğe ulpsla gibi Kimse bilmiyo kadeşi nededi bendi hlaına sahip olması için he- - bası nededi Kimisi dağda geilla olapimiz canı gönülden çalışmalıyız savaşıyo kimisi zindanda kimisi Çünkü h aynı zamanda allahın de mezadadı Atık yete halkın da diği bi htı İnsanla ta- çektiği nca acıla Bu faşist ejimden afından ya da devletle güçlüle tutulm için nomal bi duuma döafından gasp edilmemeli Eğe bi nebilmek için mutla mutla biyede böyle bi gasp sözkonusu ise lik olm şattı Ölmemek için kamüslümanım diyen insanım diyen hedeşliğin tesisi için insan gibi yaşam kesin na kaşı çıkması geekiyo için yapılmalıdı Benim söyleyecekleitı nladı Özellikle Med~a: Geçtiğimiz yıl Said-i Küdlnin itibaının iade edilmesi ge- günkü otam hiç iyi değildi Önümüzdeki 2-3 ayda faili meçhul ektiği yönünde bi tatışma baş cinayetiein daha çok atacağı en/atılmıştı Sizin mehum dedeniz için dişesini taşıyoum işaetle de vadı böyle bi talebiniz olac mı? Daha Bi yandan sunni-alevi kışkıtması yadoğusu "iade-i itiba" meselesine pılıyo Sağa-sola bombala atılıyo nasıl bıyosunuz? Biz badielei aşm için mutla Fıat: Vıfta _ dile ge- bilik olmalıyız Benim ben güçlüyüm tiildi Ben Said itibaiıdı di- o halde hlıyım düşüncesinden vazyoum Kimse Saide iade-i itiba geçmeliyiz Tabi nla benim teemez Böyle bi şeyi de talep et- mennileimdi O layık olmalıyım Bu davaya inanan he

6 5-30 Nisan Bi polis oyunu: ingiliz va mıydı~ yok muydu? M Tem /eton Ola stanl Emniyet Müdülüğünün "ki_ymetli _başkamise/einden Ni:t"!ettinin lngili~ muahhası M Tenp/eton" unvanıyla Seyy_ıt Abdülkadi ile yaptığı göüşmelein polis tutanağı aylanmacja "Ingiliz yadımı" tezinin belgelei ola lstiklal Mahkemesine sunulmuştu Tük tezi "polis tutanlaı"nın üünü ola 70 yıllık düşünce-siyaset hayatını et k!!~y_~g~!~!~ sözediliyo (7) Egun Aybas "kendisine İngiliz ajanı süsü en bi Tük polisi" olduğunu belitiyo (8) Sait Aylaniıasında "İngiliz pamağı" olduğu şeklindeki Tük mekli Kumay Albay Reşat tezinin çıkış kaynağı özünde "Tük Hallı taafından yazılan Geajan" giişimine dayanmtadı Kuş nelkumay Hap Taihi Baş kusuz İngilizle Tük Milli Mücadelesi kanlığınca yayınlanan "Tüsüecinde Kütlele ilgilendi! e; 925te kiye Cumhuiyetinde Aylanmala" adlı ilgi alanlaı Musuldu Bu yıllada "bailanından askei yayında; Cumhuiyetin ğımsız bi Küt devleti"nin Tükiye içinaz önce Küdistan Teali Cemiyeinin () de oluştuulması İngiliz genel pokapatıldığı na kaşılık Seyyid Ablitikasıyla uyum sağlamıyodu İngiltee Musa Hacı dülkadi Hasananlı Halid süeçte "Batıya yönelmiş" Tükiyeyi eski mesladan Yusuf Ziya aikendisine daha yın luyodu Ayleleinden müteşekkil olm üzee gizli lanmanın "İngiliz güdümünde" olduğu bi komitenin kuulduğundan sözedili laaası silah ticaetinin hükümet de"tebligat" yapmış Tük bilikleinin "kıs tezi esas ola "emniyet çıkışlı" esmi Komitenin "gayesi Küdistanın banetimine alınamalığını belitiyo getoplaından Suiye men ifadeydi Buaya daha soia döneceğim Ge(2) sağlamtı" ğımsızlığım çebileceklei" habeini mişti Fansa Şimdi asıl konumuza dönüyouz: Aynelkumay yayını; gizli komitenin II tebliğe "muvafatini" de bildien lanmanın başlaında Tük basınına Hınısta otuan Said ailesini de notu düşmüştü Büyük Bitanya HüMeclis bünyesine aldığını söylüyo Kitabın yaeyyit Abdülkadiin İngilizlele Tük hükümetinin açıklamalaına kümeti aşamada deye gimiş politik Tük gelen önde konuşmalaına zaı Reşat Hallı komite üyeleinin emelaylanma için göüşmelede Paisteki İngiliz BüyükleÇisinden nismet yansıyan demeçleine lidelein üzeanlamalaı düştüğünü leinin suya lunduğu bütünüyle bi "Tük liyat hkında izahat istemişti Fansa "şüpheyle kasona çok n İnönünüine kez "gizli üyeleine İngiliz ile istihbaat-emniyet" giişimi Ankaa Antiaşmasının tatbikatı sıasında şıladığı"nı açıkladığı bi iddiaya ye yadımı ile ulaşmayı göze aldıklaını" ilgilidi O taihte kullanılmış bi "Tük Tükiyenin Büyük Bitanyaya kaşı kulbu iddianın çıkış kaynağı Uğu ilmişti İn msatla söylüyo Gizli komite ajan" haekatıdı Tunçay: " Tükiyenin lanacağı odu bilikleinin Suiyeden gepolis "Bi ifadesiyle Mumcunun giliz _Intelligence Sevici ile temas aa- çiilmesine izin meyeceğini vaise bağlamda bi ajan povatö kulbu polis oyununun en ayoyunu"du ken Tük polisi ile müzeeye giiştiğini 30) s (Tunçay diyo biliniyo" landığı ada esas İngilteenin adetmişti ıntılı anlatımı Metin Tokein kitabında f edememişti Genelkumayın yayını İstanl Emniyet Müdülüğünün "kıy istediği "nliyat hkında bilgi" almtı Ekem Baydaın Cumisçeknek dikkat uada B di 972 taihli metli başkomiseleinden Nizamettinin va Ayıca Behçet Cemal aske sevkiyatıyla ilgili "Atatükün Emniyet gazetesinde huiyet bi nokta; "Tükiye Cumtediğim üntempleton" M muahhası İngiliz konuyu şöyle youmluyo: "Bu sefe yaanılaı da aynı kobaşlıklı Müdüiiydüm" huiyetinde Aylanmala" kitabının vanıyla Seyyit Abdülkadi ile yaptığı göpılan nliyat ise Büyük Bitanyaya Toke konuya Metin sözede nudan Behçet Cemalin " Sait Jsyanı" adlı aylanmada üşmelein polis tutanağı ViŞ Tükiyenin değil kaşı " ana baş Gibi Hikayesi Bond "James "küçük boyutlu" kitabından 7 yıl sona " İngiliz yadımı" tezinin belgelei ola layetleinde patl en bi isyanın basgöe Ona başlamış eek lığını yayınlanmış olduğudu Tük Devletinin İstiklal Mahkemesine sunulmuştu Tük tııtmasına yönelmişti Şu halde İngil!zle "Doğuda aylanmanın askei cepsaid aylanma ile ilgili esmi tezi "İngiliz olaüünü neden müdahaleye lüzum göüyoladı? -tezi "polis tutanlaı"nın Seyyit kışkıtması" ya yına Behçet Cemalin Gaye basit! Tük askei nliyatını du 70 yıllık düşünce-siyaset hayatını et- hesi"ni yüütüken İstanlda temasla bitım mekezli Abdülkadi kitabında kullanılan sözcüklele gimiş kileyegeldi Emniyet apouna göe gödum ya hiç olmazsa geciktimek suyüütülüyodu Metin Tokee göe Seyyit (3) Askei yayın Küt Komitesinin İn üşmelede lunmayı ögütleyen kişi etiyle asilee dolayısıyla ihtilalcilee Abdülkadiin kalbinde "müstil Kügiliz gizli sevisi ile " teması"na ilişkin KTC üyeleinden Palulu Kö Sadidi M kaşı bi yadımda daha lunm!" (4) hülyası yatıyodu Kendini anın distan hehangi bi belge ya kayn Templeton adlı Tük ajanı ile Palulu Sadi İşte 925 Aylanmasının "İngiliz yagöüyodu İngilizle le iliş ola emii Küdistan memiş Cemiyetin (kastedilen aasında ı Ekimde Beşiktaşta yapılan dımı ile başlalığına ilişkin esmi an"hülyası" nedeniyleydi Oysa kilei "silah Teali Cemiyetidi İG) en faal üyetempleton göüşmede; "gizli" layışın ikjnci tezine" kaynlık eden geleinden "kö" labıyla anılan Palulu cephane konusunda Seyyit Abdülkadi Metin Tokein de kitabında belittiği lişme du Mete Tunçay İngilizlein gibi KTC Cumhuiyetin ilanından az Sadi 924 bahaında Büyük Bitanya ile doğudan göüşmek istediğini" beası çekindiklei hiç kuşkusuz Tük oönce "kendi kendini feshetmişti" İn göüşmelei Sadi Palulu (5) Banlığı Ş Şubesi memulaından litmiş dusunun sile ile Musula kaşı bi hagilizcilik iddiasını savunan yazala "ama M Templeton diye Tük gizli polisinden yaptığı sıalada "ada kokuyoum ekete giişme olasılığıydı diyo Cumkalkmamıştı" diyola Toke "su otadan Nizamettinle temas edeek Seyyid Abhuiyet gazetesinin O Mat 925 taihli Tip altındayım" diyo Koku içindeki su altına geçti" diyo (9) üstünden Ekim 4 Emniyetinin İstanl Sadi dülkadi ile göüşmelede lunmuştu kı geçen "Suiyeden habeinde önde kadosu Aylanmasının Sait İşte needeyse 70 yıldı söylenen esmi 924 taihli apouna göe Cemiyet talaımızın Fansızla taafından fevaasında İngilizle ile Sait da esasta göüşü ifade eden "İngiliz kışkıtması" Cemiyet başkanı adina M Templetonın kalede bi suette kaşılandıklaı" bedoğudan bi ilişki lamııyan yazala Kütçe ediyo ziyaet evini "İngiliz pamağı" ya "İngiliz yadımı" Şişlideki Demiyollaından Güney litiliyo: (Toke Cemal Aybas vb) oynanan bi Fansı zca yazılı "Selahiyet sikası"nı göüşlei ilişkiye dayanıla ge- - haekat sıasında bazı odu bilikleinin oyunundan; James Bond hipolis iyo Bu göüşmede ayıca İngiltee liştiilmişti Denilebili ki 925 Ay"Kütlein alaının çevtaşına yola çıkntadıla Bu yayesinden altı ilişkin anlaşmaya yapaclan ile lanması ile ilgili ilk bilgile Behs:et ilmesi" sıasında yaşanan bitım dipgizli Küt komitesi adına göe zalaa "Inyealmış; kitabında Cemalin lomatik giişimle İngilizlein Küt maddelik bi de metin dikte ettiiyo Buİngilizlele temasa Abdülkadi Seyyit apolis aya dikkat çeknek istiyoum gilizcilik" tezi de kitapta ayıntılaa Aylanması na "yadımı" ola yogeçmişti Onladan aylanmalada kulmetninde sunulan mahkemeye pounun yıl ulaştıılmıştı Daha sona yayınlanmış 70 tezi umlanmış "esmi taih" lanılm üzee paa silah istiyodu notadan "sözlü nota" ola sögeçitmişti hemen tüm kaynlaa alıntı oluştuac lık Tük taih kitaplaına Buada üzeinde önemle duulması ge"çok Sadi zediliyo Yani Palulu olan 955 taihli kitapti "İngiliz kış Özünde İngilizlein taihte Musul soanlatıyı Metin Tokede luyouz: eken getimemiş; ola yazılı notayı önemli" düşündüklei kıtması" ayıntılaı needeyse Tük aaş vadı unu ile ilgilei James Bond omaniaına taş ada " tımacılaının "sol"-sosyalist basının Tükiyenin Musul konusunda askei bi oada söylemiş MTempleton kağıda bi olay ceeyan ojinallikte çıkatac e mühüünün KTCnin yangeçmişti konuyla ilgili düşünce sistemine de "giişim"de lunup lunmadıklaıyla iletmiş Seyyid Abdülkadi İngiliz ajametninde anlaşma tmza sının isinin sımıştı giliydi nıdı diye bi Tük ajanla pazalık malunması sözkonusu bile değildi Aylanmada "İngiliz etkisi"ne yöküt Aylanmasına İngiliz yadımı sasına otumuş onunla anlaşmala haadının Sevisinden Gizli İngiliz nelik ikinci tez; Tük bilikleinin ayile ilgili üçüncü "esmi" anlayış Di(Toke sf52) Alıntıdan da zılamıştı" söyleyeek olduğunu Templeton M saküt sıasında lanma bölgesine yetişebilmek için Suiye Muhasaası yabı Seyyit Abdülkadi ge gibi; anlaşıldığı KTC temsilcisi Kö Sadi ile ilişki kudecenup geçen toplaından vaşçıladan kalan silahlala ilgilidi " sevisi ile dönemde gizli İngiliz çekte konumu olaydi kişinin ctuulan istifade etmelei zomiyollaından Muhaebenin hemen etesi günü 9 Mat ilişki içine "hiçbi biçimde" giememiş Aynı önemlidi oldukça kimliği geçek fabilah s bazı İngilteede unluluğuyla ilgilidi O taihlede Suiye taihinde 925 deecede de önemsenmesi geeken ilginç Tük emniyeti "bi povasyon ile" ona Fansız mandası altındadı Fansız Hüikalaının kataloglaını mektuplaını İngiliz gizli sevisi adıyla Tük polisi ile bi konumdu Kamuan Güün kikümetinin na ızın mesi gehavi üzeleinde Küdistan Kaliyeti ilişki ağı oluştumuştu Olayda kulolkişi bi "geçek değil hayali şinin Lozan zafla yazılı mzalanan i de adesi 92 ekmektedi Habiye Banlığı lanılan Tük ajanının adının Nizanettin duğunu adının Templeton değil TampDiyabıa gelmişti (Cemal s 50) Muahedesi ile de "teyid edilen" Ankaa yazılı O taihte İstanl Emniyet olduğu Şimşi Bilal (6) söylüyo olduğunu ling Antlaşması Tükiyeye böyle bi h ta- Sait adına İngiliz silah fabmustafa Baydadı Olayı "tafmüdüü bi en bilgi hkında Templeton M olş göndeilmi Fansadan katalogla göe ikalaından nıyodu Antlaşmaya bilmektedi Nizamettin polis silatıyla" İngiliz dökümanını iyo ı Hazian ması -doğu olsa bile- İngiliz Hü"teyid alınması" değil aske n-linin yalbelediye zabıtasından gela teşkilatm İstanldi İngilteenin 925 taihli kümetinin esmi politikasının yönde nızca bildiilmesi geekiyodu Cum Küt Komitesi diye adı Gizli mişti Tempapounda ın ay s Lind büyükelçisi BüTunçay Mete Pais olduğunu kanıtlamaz diyen huiyet Hükümeti hemen ilk ilişkisini Paçesiyle Küt geçen len gin "bi Tük kı ş k ı tı c ı ajanı" olkapitalist dünyada taihlede ulusyükelçisi vasıtas ıyla Heiot kabinesine a s u S d o E duğundan Templetonın g İsmail Gjjldaş

7 ---- -Medya Güneşi 7 Loel Hady Tükçesi konuşuyo Baş kasına ihtiyaç hissettimiyo Fat du müstbel müstil Küemikonuşmasının önemli geçşatlı" a s!ulu Kö Sadi ile kudu Kö S adi "eski bi Kütçü" ola biliniyodu 924 sonbahaında ylaşık aylanmadan 5 ay?nce Nizamettin Kö Sadiye kendisini Ingiliz ajanı diye tanıtmıştı Sadi onu İn giltee Haiciye Nezaeti Umu-u Şiye Müdüü M Temple ola tanıdı Dö- nemin İstanl Emniyet Müdüü Ekem Bey Nizamettinin İngilizce bilmediğini "fat yaman bi mukallit" olduğunu "çok güzel İnglizce tlidi yaptığını" söylüyo Kütlee böyle İngilizceyi "tazanca konuşa" ylaşactı Küt öndelei ki çoğu Osmanlı döneminde devlet büokasisi içinde önemfi yelee gelebilmişledi; Seyyid Abdülkadi Danıştay Başkanıydı Kö Sadi ise hukuk okumuştu - İngiliz tlidi yapan sı adan bi zabıta memuuna deece büyük toplumsal olayda "günecek" kada "saf(!)"tı Bütün ilişkile 925 Şubatından önceydi Ve aylanmanın başına geçecek olan Saitin iliş kilele ilgisinin lunduğuna ilişkin hiçbi kayn en ufalc bi bilgi yoktu Ayıca önemli gödüğüm bi konu da şu: Ab dülkadiin bütün ilişkileine dai günü gününe apo tutulmuş Ankaaya iletilmiş; bütün ilişkile aylanma hastınldıktan sona İstiklal Mahkemesinde otaya çıkaılmıştı Önceden Tük is"pohazılanan taafından tihbaatı sonası aylanma apolaı" vasyon mahkemeye "delil" ola sunulmuştu Bu "povasyon" esas ola Seyyid Abdülkadi oğlu çesinin idamına yetmişti Uğu Mumcunun "çok uyanık" diye nitelediği Kö Sadi çok basit bi polis oyununa getiilebilmişti Bu konuda hayli kültülü olan Danıştay gibi önemli bi devlet kuumunu yönetebilecek yetenekteki Seyit Abdülkadi hazılanmış olan "tuzağa" düşmüştü; hazılanan oyuna boynunu teslim etmişti Bütün nlaa inanm oldukça güç göünüyo O günlede İstanl Emniyeti Seyyid Abdülkadiin Caddebostandi evini kontol altında lunduuyodu Anlaşılan Seyyid Abdülkadi taihlede geçek İngilizlele hiçbi biçimde göüştüülmeyecekti Toke Nizamettinin Abdülkadi ile göüşmesi için "omanlaa konu olabilecek eğlencelikte"di diyo Sekomise İngilizce bilmiyo fat çok güzel İngilizce tlidi yapıyo Danıştay (Toke sf52) Nizanettin "kaş-göz" haeketleiyle İn tlidi giliz yapac tecüman nu çeviecekti Bütiin iliş kilein aylanma öncesi aylanma günleinde Seyyid Abdülkadiin "tecit" hayatı yaşatıldığı günlee ast getiilmiş olması düşündüücüdü Aylanma öncesinde sonasında İngilizlein geçek anlamda aylanma kadolaıyla yüz yüze gelemediklei anlaşılıyo Bütün nla bi oyundu oyun bozulmuştu Tok_ee göe Kütlein imhalaıyla sonuçlanabilecek çok büyük giişimin deece ciddiyetten uz "tuzağını" Seyyid Abdulkadiin hadüşünüleek "sezemeyeceği" zılauiıştı Bütün polis "tezgahı" hazıdı Anc ne çae oyun boşunaydı! Gidenle Seyyid Abdulkadiin "pielenmiş olduğunu" gödüle Hazılanan çeki Seyyid kal etmek istemiyodu Bundan vazgeçtiğini hazılanan antlaşmaya da imza kayamayacağını söylüyodu Anc kada ilişki bile onu oğluyla bilikte idam Kö sehpasına çıkamaya yeteliydi de Sadiyi Buada ilginç bi saptama daha yapmamız geekiyo: Kaynlad an edindiğimiz bilgilee göe; İstanl bütün gelişmelei hazılanmış olaylaı Ankaaya bildimiş Ankaadan döt ay boyunca hiç yanıt gelmemişti (Mumcu sf 5) Göüşmele de Mumcuya göe kesilmişti "Yanıt yuk Said Aylanmasının başlamasından iki ay sona gelmişti" Ankaa Abdulkadi Sadi ile göüşülmesini yumuştu (Dünya 3 Hazian 957) Uğu Mumcu Seyyid Abdulkadiin göüşmeleden kuş kulandığını söylüyo Bunun üzeine oğlu Seyyid Mehmeti İngiliz büyükelçiliğine göndemiş Templein kimliğini öğ enmek istemişti Mumcu nun üzeine Seyyid Abdulkadi geçeği anlamış III ylanmada "yabancı pamağı " dai o taihte de bazı yazışmala olduğu izleniyo Bu tü iddialaı İngiliz yetkilile o taihte kal etmedikleini ifade etmişledi (Güün slo) Kamuan Güün "bizim lup tetkik edebildiğimiz belgelein kaynlaın içinde isyanın bi dış tahik! e başladığını ya dışadan yadım alına yüütüldüğünü gösteen bi bilgi yoktu" diyo (Güün s 369) Aylanmayı askei tedbilele bastian Tük Hükümetinin o taihteki baş banı İsmet Paşa (İnönü) çok sonalan yayınlanan batıalaında şöyle diyo: " Sait İsyanını doğudan doğuya İngilizlein hazıladığı ya meydana çı kadığı hkında kesin delille lunamamıştı Fat ndan şüphe edilmiş geekli tahkikat yapılmıştı Çünkü İngilizlein Musul Haekatı esnastui Aynasında daha sona lanmalann da olduğu gibi hudutta dı şaıda popagandayla münasebetlede Sait İsyanının patlamasında zahien yadımcı olduklaı intibaı mevcuttu" (ll) Göüldüğü gibi aylanma günleinde siyasal otoitenin başında olduğuna ütün olayla kaynla incefendiğ_inde göülüyo ki Seyyid Abdulkc;!~~ lngi!izlı:/e aylanma konusunda ~gouşmemış "tı Saidin ise ilişkileden habei olf!p olmadığına ilişkin en uf bi bilgi dahi yoktu Ingiliz kışkıtması o taihte düzenlenmiş bi ölçüde "başaıyla yüütü/memiş de olsa" Seyyid Abdulkadiin idamıyla sonuçlanmış Tokein deyimi ile "Bi James Bond hikayesi gibidi" B lunan ikinci kişi -biinci Mustafa Kemaldi- İngiliz etkeninin lunup da"kuşku"ya yalnıza lunmadığını yandımtadı Bunu ise aylanmadan yaım yüzyıl sona halıalaında belitmektedi Bu "şüphe" 70 yıllık Tük taih yazımının Kütlele ilgili tezleine kaynlık etmişti İngiliz belgelei yaindikkatle kaynla yınlanan celendiğinde göülü ki; İngilizlein aylanmaya maddi ya manevi; siyasal ya da patik hehangi bi katkılaı olmamıştı yıllaı aasındi İn giliz belgeleini titizlikle incelemiş olan Öme Kükçüoğlu kitabında aylanmada İngilteenin kesin olünü otaya koyabilecek bi belgeye astlanmadığını söylüyo (2) TKP Komünten konuda Tük tezine "teoik katkı"da lundula 70 yılın devlet söylemi ile 70 yılın "so teoik söylemi beabelik azetti Buinessen yaptığı önemli aaş tımasında aylanma da İngiliz fotaya ola tam töünün konulamadığını söyle Mete Tunçay: "Hemen belitmeliyim ki esmi ideoloji ile ilei süülen ( sol çelece de be- nimsenen) haekete İngiliz kış kıımalaının yolaçtığı savı bana inanılması güç göünüyo" (3) İzmi Suikasti giişimi ile ilgili ola İzmide asılan TPCF milletkilleinden Rüştü Paşa olayla sıasında İstiklal gazetesine diği beyanatında "hadiselede ecnebi zannetmiyoum olduğunu pamağı Çünkü genç Muş memleketin otasındadı Ecnebilele temas etmek msadı olsaydı asile hudiıda yın mesela Zahoya çekili şimdiye kada tek bi mem uumuzun gimediği aşietlele bileşebililedi" demişti (Cemal 52) Seyyid Abdülkadi o taihte adım adım izfenmekteydi Hiçoi oiçimde fngiliz gizli sevisiyle temas kuamazdı Temas kuulmasına hiçbi esmi otoite izin mezdi Saitin İstanlla politik-patik anlamda bi ilişkisi sözkonusu olamazdı İngilizlee kada uzanabilecek ilişkilee sahip değildi Kaldı ki KTC süeçte Küt bölgeleiyle pek ilişki içinde sayılamazdı Buada la gelen sou şu: Bütün iddialaın kaynağı ne? Kayn geçek anlamda günün Kemalist yönetiminin siyasi ilişkilei Kütlele ilgili politik davanışında yatıyo Yoksa yönetim o taihte İngilizlele Musul sounu dışında ki soun da bi ölçüde siyasal anlamda çözüm yohındaydı isyaşatm yaşam soun ilişkileini İngiltee tememekteydi Batıyla geliştiebilecek bi Tükiyeyi özünde istemiş lunuyodu d o g muhatabıyla gei çekilmişti diyo Bütün olayla kaynla incelend~ğinde göülüyo ki Seyyid Abdulkadi Ingilizlel~ aylanma konusunda "göüşmemiş"ti Saidin ise ilişkileden habei olup olmadığına ilişkin en uf bi bilgi dahi yoktu İngiliz kışkıtması o taihte düzenlenmiş bi ölçüde "başaıyla yüde olsa" Seyyid Abütülmemiş sonuçlanmış idamıyla dulkadiin Tokein deyimi ile "Bi James Bond Hikayesi gibidi" Olayda kullanılan geçek Templen ya Templeton ya Templing kimdi? Zabıta memuu Nizanettin midi? Yoksa Güünün söylediği "özel dedektif midi? "Yoksa Tokein ifadesiyle Templeton Tük ajanı Nizamettine tılan sahte bi İngiliz ismi midi? Bu soulaa yanıt ebilecek kaynladan -geçek anlamdayoksunuz Ögeen anılaında Kö Sadi ile göüşen göevlinin Nizamettin; A vni Doğan polis Celal (Polis Celalin daha önce Kö Sadi ile ilişki kuduğu anlaşılıyo) Toke Nizamettin; Ekem Bayda Nizanettin olduğunu söylüyo Vedat Şa<;lilli de Kö Sadi ile ilişki kuanın Nizanettin olduğundan sözede (0) Aylanmada İngiliz etkisi tezi; Ekem Baydaın anılaında Metin Tokein kitabı Uğu Mumcunun aaştımasında taılan "bi Tülç polis" giişiminden kaynlanmıştı 70 yıllık taih yazımı kaynağa dayandı Behçet Cemal Metin Toke Reşat Hallı Uğu Mumcu Hasip Koylan taih yazımının "özgün" kaynlaıdı Esas kayn ise dönemin Kemalist yönetiminin İstanl Emniyet Müdülüğüdü Dönemin Cumhuiyet gazetesidi TKP Komüntendi - u Abeisi dülkadi hukuk okuyan Kö Sadi nu "yutuyo" Nizamettin "Kö sesadi viyesindeki Kaynla - İsmail Göldaş Küdistan Teali Cemiyeti İstanll99 Doz Yayınlaı 2- Genelkuma y Belgeleinde Küt İs yanlaı Kayn Yayınlaı İstanl 992 s I 6 3- Behçet Cemal Sait İsyanı İST Sel Yayınlan age s50 5- a g e s63 6-Kamuan Güün Savaşan Dünya Tü kiye Bilgi yayınevi Ankaa 986 s a g e s Egun Aybas İstiklal Mahkemelei ( ) KTBY Ankaa 982 s Metin Toke Said İsyanı A~is yayınlaı Ankaa 968 s 7 0-Vedat Şadilli Tükiyede Kütçülük Haeketlei isyanlaı I Kon Yayınlaı Ankaa 968 s ll-ismet İnönü Hatıala 2 Kitap Ankaa Bilgi yayınevil987 s Öme Kükçüoğlu Tük-İngiliz İliş kilei (99-926) CumTükiye Tunçay 3-Mete huiyetinde Tek Pati Yönetiminin Kuulması (923-93) Ankaa Yut yayınlaı 98 sl30 4-Ayıntılı bllgi için bkz Uğu Mumcu Küt-İslam Aylanması (99-925) İs tanl Tekin Yayınevil99 s8 --ı

8 925 Küt ulusal baskalds şıladığını düşünüyoum! 925 Küt Ulusal Haeketinin kendisinden önceki ha~ketlein zaaf ootineini bünyesinde t~şımış olmla bilikte yeni siyasal motiflei de bünyesine kata kendisinden soni Küt ulusal haeketleine de zaaf motifleini taabilmişti Dünya genelinde yaygınlaşan uluslaşma süeci 9 yüzyılın hemen baş laında Küt halkını da etkilemiş etkileme Kütlein kendi kadeleini kendileinin belilemesi istemini yoğunlaştımıştı Genel ulusçuluk ım sosyal öndelikleinden olan Milede olmuştu Haeketin tabanını ise aşiet motifi içinde ögütlenmiş olan Küt köylülei oluştumtaydı 2) Öndelik kuumunu Mile üstlenince doğal ola onlaın siyasal istemleinin kapsadığı coğafya onlaın egemenlik alanlaı ile sınılıydı Yani haeketlein tüm Küdistanı kapsayan bi coğafya ile çışan siyasal istemlei yoktu Haeketle miliğin egemenlik alanıyla oantılı ola lokaldi 3) Bu dönem içindeki Küt ulusal haeketleinin siyasal istemlei otonoıni idi Osmanlı İmpaatoluğundan ayılm bağımsız bi devlet kum gibi siyasal bi tecih henüz sözkonusu değildi 880 yılından sona Küt ulusal taihinde Kütlein siyasal istem tecihleinde ögütlenme yapılaında yeni bi dönemi gömekteyiz Mii öndediklein yönettiği Küt ulusal haeketlei yenilgiyle sonuçlandıkça önde kadola ailelei çoğunlukla İs tanla impaatoluğun Küdistandan uz olcin kentleine sülaının gelişmesinin yanısıa Osmanlı Devletinin kendisine yeniden çe- üldüle Doğal ola Küdistanda kidüzen ip özellikle mekezi devlet özellikle 850leden sona sosyal siyapılanması tecihi içine gimesi yasal öndelik kuumunda büyük bi boşluk doğdu Bu boşluğu süeç içinde 54ten yana Osmanlı İm geleneksel taikat ögütlenmesinden paatoluğu içinde özek yönetimle bigelen şeyhlik kuumu üstlenmeye baş çiminde egemenlik hkını kullanan ladı lik kuumu milik kuumuna şekillendien Küt siyasal yaoanla daha yaygın nüfuz alanlaına sapılanmalaının siyasal egemenlik alanhipti geneldi Aşiet bağlamında bi laını alabildiğ ine daaltma sonucunu getiiyodu impaatoluk yönetiminin bağlantılaı olmadığı için saygınlıklaı tavı Kütlein kendi kadeleini be- etkilei bütün Küdistan genelinde geçeli olmtaydı 880 yılında Nehi lileme azul aını kamçılamış istem impaatolukla Küt miliklei şeyhi Seyyid Ubeydullah öndeliğinde başlayan haeketi Küt ulusal müaasında kaç ı nılmaz olan egemenlik çacadelesinin ikinci esi ola altışmasını yaatm ıştı 906 Abduahman Paşa öndeliğindeki Küt gılam mümkündü ede siistemlede Ulusal Haeketi 880 yılına kada dev- yasal ögütlenme biçiminde yeni özellikle letle amansız çatışmalaa neden olan gözleyebilmekteyiz: Küt ulusal haeketleinin başlangıcı ol) Bu dönemde - Küt ulusal hemuştu Bu taihi kesit içinde Osmanlı eketleinin İmpaatoluğunun ünite devlet kuma öndediğini geleneksel tecihinin dou ğa çıktığı 2 Mahmud şeyhlik kuumu üstlenmiş aşiet ödönemi ile en büyük Küt ulusal digütlenmesinin yanısıa taikat öenişi olan gütlenmesi de haeketlein ana mobedihan Bey öndeliğindeki Küt ulusal haeketinin ça- lifleinden bii haline gelmişti lışması tesadüfi değildi Küt ulusal Haeketlein tabanını oluştuan Küt heeketlei açısından dönem üç ana köylük kesimi çoğunlukla gekaekteistik göstemektedi leneksel ögütlülük yapılanmalaından ) Küt Miliklei ünite devlet yagelmekteydi pılanması kaş ısında kendi siyasal ek2) Siyasal istemiein kapsadığı coğ leini kaybetmemek için impaatoluğa afya genişlemiş bütün Küdistanı kaşı silahlı başkaldında lunma hukapsa hale gelmişti lik kususunda ı salı o lmuşladı Bu döumunun toplum içindeki etkinliği nemdeki haeketlein hepsinde öntaikat ögütlenmesi tecihe uygun delik geleneksel Küt siyasal bi statüydü t- geçebilmişti 3) Haeketin siyasal coğafyası genişleyince doğal ola siyasal istemlein çeçesinin de na uygun ola değişmesi geekidi Nitekim dönemde atık otonomi yeine bağımsızlık siyasal istem olmuştu Küt ulusa:! başkaldıılaının üçüncü dönemini 920den başlatm mümkündü 900 yılının hemen başından itibaen Kütle öz~llikle İstanlda yoğun bi ögütlenme içine gimeye başladıla Bu dönemde kuulan ögütlei tam anlamıyla bie siyasal pati ola nitelenek mümkün olmamla bilikte nladan bazılaı siyasal pati i~levleini üstleni bi tavı göünüm içinde olmuştu Koçgii Küt Ulusal Aylanmasının adından yapıyı az da olsa gömek mümkün olmtadı Ama asıl siyasal ögütlenme bilinen adıyla Azadinin 922 yılında kuulması Kütlein bağımsız bi devlet olma siyasi azusunu taşımasıyla başla 925 Küt Ulusal Haeketi ögütlü yapının istemlei doğultusunda baş lamıştı Anc haeketi bi ögütün planladığı fat yönelemediği bi haeket ola nitelenek mümkündü Bu taihten sona Küt ulusal haeketleinin üçüncü esi olan siyasal ögütlülük esi başlayac Küt siyasal yaşamına atık siyasi ögüt motifi giecekti Kütlein yeni kuulan Tükiye Cumhuiyeti içinde eşit hlaa sahip bi unsu ola -siyasal yaşamlaını südüeceklei vaadleine kaşın geek Lozan Antiaşmasının imzalanması geekse 924 Anayasasının ilanı ile Kütle siyasal aenadan tamamen silinmek istenmişledi Hatta düzenlemele Kütlei inka etmekle kalmamış; aynı zamanda hem Kütlei hem de Küdistanı paçalam uğuna Kemalist yönetim kendi devletinin valık nedeni ohın Mis-ı Milliden de vazgeçebilmişti Bu duum Kütlein kendi ulusal hlaını elde etmek için yoğun bi çaba içine gimeleine neden olmuştu Kemalizmin teklik esasını kaçınılmaz bi tecih ola kallenmesi üzeine tek devlet tek millet tek dil tek pati tek şef kuumlaı hayatın he alanına egemen kılınınca ndan Kütlein fazlasıyla ahatsız olmalaı doğaldı Bu ahatsızlıklaı 925 yılında silahlı bi aylanmaya dönüştü 925 Küt Ulusal Haeketi esmi taih tezinin iddia ettiği gibi ne bi İtica haeketidi ne de haeketin asında dış güçlein kışkııması vadı Haeketin başında dinsel kuumdan gelen biinin önde ola lunması a s K K haeket boyunca kitlelein katılımını sağlam için sıkça dinsel motiftein kullanılmış olması haeketin bi İtica haeketi ola iütelenmesine yetmemektedi Kamuoyu önünde olmamla bilikte başında bei devlet de haeketin tamamen ulusal nitelikli bi haeket olduğu yönünde çeşitli ağız Iadan defalaca itiaflada lunmuştu Haeket boyunca haeketin sıtdstanla hilafete dönüktü Haeketin yönü hep Küdistana onun ulusal iç dinamikleine dönük olmuştu d o g üt ulusal taihinde kendisinden önceki soni Küt ulusal haekf!tleinin adeta kavş noktasını teşkil eden 925 Küt Ulusal Haeketi çoğunlukla Tük esmi taih tezinin nitelemesi adlandımas ıyla ; " Said Aylanması" ya "isyanı" ola anılmtadı Bi haeketi haeketin lideinin adıyla adlandıma hemen bütün Küt ulusal haeketlei için sözkonusu olmuştu Kütle de spontane ola adiandımayı ya uygun niteleneyi benimsemişledi Resmi taih tezi tavıyla ; Küt ulusal haeketlein özünü siyasal istemleini alabildiğine gözden ı tutmaya çalışa Küt halkının kendi taihleini algılen sapkınlık ıçme düşmeleini gideek onlaın taih bilinçleini çapıtıp silmeyi hedeflemektedi Haeketin 925 Küt Ulusal Başkaidıısı ola adiandıılmasının doğu olduğunu adlandımanın haeketteki Küt ulusal dinamikleini siyasal istemleini ka- ütlein yeni kuulan Tükiye Cumht~iyeti içinde eşit hlaa sahip bi unsu ola siyasal yaşamlaını südüeceklei vaadleine kaşın geek Lozan Antiaşmasi nın imzalanmasi geekse 924 Anayasasi nı~ ilanı ile Kütle siyasal aenoc/an tamamen silinmek istenmişledi Hatta düzenlemele Kütlei inka etmekle kalmamış; aynı zamanda hem Kütlei hem de Küdistan ı paçalama/c uğuna Kemalist yönetim kendi devletinin valık nedeni olan Mis-ı Milliden de vaz- Bu haeeketi teklediğine ilişkin dış devletlein destek bi belge yoktu Hatta o dönemde Fansızla İngilizle Sovyetle şu ya ölçüde Kemalist yönetimi açık ya kapalı desteklemişledi Resmi taih tezinin iddiasının sine İngilizle haeketi desteklememişledi Bunun da ötesinde İngilizlein haeketi desteklemelei için mantıklı bi neden de u Osman AYDIN lunmamtaydı İddia edildiği gibi hilafeti gei getimek isteyen bi haeketin İngiliz çı kalaı ile tes düştüğü açıktı O dönemde pek çok sömügesi müslüman olan İngilizle in müslüman sömügelcin etkin bi kuum etafında bile~nıclei onla açısından isteni bi dutım değildi Ayıca Kemalist yönetim kendi devletinin valık nedeni olan Mis-ı Milliden vazgeçeek Musul Kuzey Iın kadeini Cemiyeti Akvama havale etmekle alaı başından İngilizlee sunmuş olmtaydı Bu duumda İngilizlein Kemalist yönetim yeine Kütlei tecih etmelei de diişünülemezdi Devlet zaten bütün Küt ulusal heeketleinin altında "dış pam" lunduğunu söyleyegelmişti Bu tavı ile hem iç kamuoyuna şönizmi enjekte edeek güdüm altında tutm hem de dış politikasında söylemini bi tehdit caydııcılık unsuu ola kullanm is- temişti Haeketin amasından başaısızlığa uğ- sona devlet Küt soununa ciddi biçimde eğilmiş Kütlei ciddi" bi soun olmtan çıkam için bilinen adıyla "Ş Isiahat Planı" adıyla bi dizi uygulamayı planlaya 70 yıllık uygulamasının temelini atmıştı O günden yana süegelen uygulamala üç özel uygulamayı süeç içinde kuumlaştımıştı : Asimilasyon sügün (İskan) kıytm Devleti yöneten Kemalist azınlık nunla da yetinmemiş 925 Haeketini bahane edeek iç muhalefeti basını da tasfiye edip 70 yıl dı topluma demokasi hayallei sancılaını yaşatmayı başaabilmişti O günden yana devletin iç dış politikası Küt sounu temel alına şe killendiilmiş uygulanagelmişti Bu yazıda 925 Küt Ulusal Haeketinin Küt ulusal mücadeleleinin seyi içindeki yeini lunduğu kategoiyi beliteek ana başlıkla halinde bazı belilemelele yetinmek zounda kalıyouz Meseleyi bütün yönlei ile idelemek elbette ki daha geniş bi çalışmanın çeçesi içinde olabilecekti