ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sahibinin

Transkript

1 ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TESİS-MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI ESPEY YENİ ATIK BARAJI (MADEN ATIĞI DÜZENLİ DEPOLAMA SAHASI) VE MALZEME OCAKLARI PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME RAPORU KÜTAHYA İLİ, EMET İLÇESİ, EĞRİGÖZ BELDESİ, AĞAOĞLAN DAMLARI MEVKİİ ÇED RAPORU NİHAİ ÇED RAPORU ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN FİRMA MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK TİCARET LTD.ŞTİ. ANKARA OCAK-2014

2 Adı Proje ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sahibinin TESİS-MÜHENDİSLİK HİZM. DAİRESİ BAŞKANLIĞI AYVALI MAH. HALİL SEZAİ ERKUT CA. AFRA SOK. Adresi NO:1/A ETLİK KEÇİÖREN/ANKARA Telefon Numarası (0312) , , Faks Numarası (0312) Projenin Adı DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSİ) PROJESI Proje İçin Seçilen Yerin Adı, Mevkii KÜTAHYA İLİ, EMET İLÇESİ, EĞRİGÖZ BELDESİ, AĞAOĞLAN DAMLARI MEVKİİ Proje Bedeli TL Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zon: Projeye ait koordinatlar Ek-1 de verilmiştir. Ruhsat Numarası Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği EK-I Listesi; Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri ve Sektörü Madde 28 (Değişik: R.G. 30/6/ ) Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, (a) alt başlığında 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler, ç) alt başlığında Atık barajları ve/veya atık havuzları, kapsamında yer almaktadır. Raporu Hazırlayan Çalışma Grubunun/ Kuruluşun Adı MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK TİCARET LTD. ŞTİ. Şehit Cevdet Özdemir Mah. Öveçler 4. Cad Sok Adresi No:1/ Çankaya/ANKARA Telefon +90 (312) Faks Numaraları +90 (312) Raporun Hazırlanış Tarihi: /OCAK/2014 II

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...III TABLOLAR DİZİNİ... VII ŞEKİLLER DİZİNİ... IX EK LİSTESİ... XI BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI Tanımı, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu...3 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ Proje İçin Seçilen Yerin Konumu Faaliyet Yerseçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan faaliyet yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı Onaylı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi, projenin kapladığı alan koordinatları) Genel Konum Proje Alanı ve Yakın Çevresinin Tanımı Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri) Proje için ÇED Çalışması Yapılan Sahanın Sınırlarını Gösterir Topografik Harita Proje Kapsamındaki Üniteler Atık Barajı Malzeme Ocakları Projenin Özellikleri Atık Depolama Sahasının Ömrü ve Kapasitesi, Tesisin İş Akım Şeması ve Prosesin Açıklanması, Tesisten Çıkan Atık Miktarı, Özellikleri, Bu atıklara Uygulanacak Arıtma Yöntemleri, Arıtım Sonrası Atıkların Özellikleri ve bu Atıkların Ne Şekilde Depolanacağı ve Bertaraf Edileceği, Depolama Alanında Sızdırmazlığın Nasıl Sağlanacağı Atık Analizleri, Proje Kapsamında Malzeme Ocaklarında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Kapasitesi, İş Akım Şeması, Çalışacak Personel Sayısı, İmalat Haritası Üretimde Kullanılacak Makinelerin, Araçların Sayı ve Özellikleri, Üretim Sırasında Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerin Kullanım Durumları, Taşınmaları ve Depolanmaları, Proje Kapsamındaki Ulaşım Planı (ulaşım güzergahı, güzergah yollarının mevcut durumu ve kapasitesi, hangi amaçlar için kullanıldığı, mevcut trafik yoğunluğu, yerleşim yerlerine göre konumu, yapılması düşünülen tamir, bakım ve iyileştirme çalışmaları vb.)...40 BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI Proje ve Etki Alanının Mevcut ve Planlanan Sosyo-Ekonomik Özellikleri...42 III

4 Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, kültür hizmetleri) Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Faaliyet Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleşmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin Zorunlu Olan ve Faaliyet Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçları Projenin Fayda-Maliyet Analizi Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Projenin Ekonomik Ömrü Zamanlama Tablosu Diğer Hususlar...53 BÖLÜM 4: MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER VE DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI (BÖLGESEL VE ÇALIŞMA ALANI BAZ ALINARAK MEVCUT VE PLANLANAN DURUM VERİLMELİDİR) Arazi Kullanım ve Mülkiyet Durumu...54 a) Tarım ve Hayvancık...55 a.1. Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü...56 a.2. Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları...56 a.3. Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları...58 b) Orman Alanları...59 b.1. Ağaç Türleri ve Miktarları veya Kapladığı Alan Büyüklükleri...59 b.2. Ocak Yerlerinin İşlendiği Mescere Haritası...59 b.3. Sahanın Yangın Görüp Görmediği...60 c) Proje Yerinde Elden Çıkarılacak Alanın Değerlendirilmesi...60 c.1. Proje Sırasında Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Orman Yangınları ve Alınacak Önlemler,...60 c.2. Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Arazi Kullanım Kabiliyeti,...61 c.3. Etkilenecek Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı...61 c.4. Proje Alanında Kültür ve Tabiat Varlıkları Durumu,...61 c.5. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Toprak Özellikleri...65 a) Toprak Yapısı ve Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması...65 b) Yamaç Stabilitesi...68 c) Erozyon...70 d) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Toprağa Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Jeolojik Özellikler...73 a) Bölge Jeolojisi...73 IV

5 b) Proje Alanı Jeolojisi...77 c) Cevherleşme...78 d) Depremsellik...78 e) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Jeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Hidrojeolojik Özellikler...82 a) Bölgesel Hidrojeolojik Özellikler...82 b) Proje Sahasının Hidrojeolojisi...83 c) Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri...83 d) Yeraltısuyu Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı...83 e) Proje Sahasının Hidrojeokimyası...84 f) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrojeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Hidrolojik Özellikler, Ekolojik Özellikler ve Akış Oranı Ölçümleri...87 a) Bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikleri...87 b) Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrokimyasal Özellikleri...89 c) Projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Konumu.90 d) Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar), 91 e) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Meteorolojik ve İklimsel Özellikler...94 a) Bölgesel ve Proje Alanı Meteorolojik ve İklimsel Özellikler...94 b) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Sırasında Yerel ve Bölgesel İklimde Oluşabilecek Meteorolojik ve İklimsel Etkiler ile Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Flora-Fauna a) Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Flora-Faunası b) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Flora-Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Koruma Alanları (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi kapsamında) a) Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Koruma Alanları b) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Koruma Alanlarına Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar v.b.) a) Proje Alanı ve Proje Etki Alanı b) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje Alanı ve Çevresinin Mevcut Durumu Temsilen Yapılan Analizler (su, toprak ve hava) Bor Madeninin Çevresel Etkileri Hakkında Bilgi, BÖLÜM 5: PROJE KAPSAMINDAKİ FAALİYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ (İLGİLİ YÖNETMELİKLER KAPSAMINDA ARAZİ HAZIRLIK, İNŞAAT, İŞLETME VE İŞLETME SONRASI OLACAK ŞEKİLDE, KÜMÜLATİF OLARAK GEREKLİ DEĞERLENDİRME YAPILACAKTIR.) Yüzeysel Su Kaynaklarına ve Yer altı Su Kaynaklarına Olabilecek Etkiler ve Önlemler; Toprağa Olabilecek Etkiler ve Önlemler; Emisyon Hesaplamaları, V

6 5.4. Su Kullanımı ve Bertarafı (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere temin edileceği kaynaklar, su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, kullanım sonrası oluşacak atık suların miktarı ve bertarafı) Atıklar (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere atık türleri, miktarları, bertarafı) Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri (Akustik Rapor) Sağlık Koruma Bandı Mesafesi, Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmaları ve Rehabilitasyon Planı Risk Analizi a) Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Analizi b) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Risk Durumlarında Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Diğer Hususlar BÖLÜM 6: PROJENİN ALTERNATİFLERİ BÖLÜM 7: İZLEME PROGRAMI Projenin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Projenin İşletilmesi ve İşletme Sonrası için Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının 4. Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program BÖLÜM 8: HALKIN KATILIMI BÖLÜM 9: SONUÇLAR: NOTLAR VE KAYNAKLAR ÇED RAPORUNU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI: VI

7 TABLOLAR DIZINI Tablo 1. Proje Alanının Yerleşim Yerlerine göre Konumu...12 Tablo 2. Etki Alanı Koordinatları...13 Tablo 3. Proje Ünitelerinin Kapladığı Alanlar ve Mülkiyet Bilgileri...16 Tablo 4. Atık Depolama Sahasının Özellikleri...18 Tablo 5. Geçirimsiz Malzeme Ocağı Özellikleri...19 Tablo 6. Kaya Malzeme Ocağı Özellikleri...19 Tablo 7. Atık Analiz Sonuçları...26 Tablo 8. Proje Ünitelerinin Kapasitesi...35 Tablo 9. Araç ve Ekipmanların Özellikleri (inşaat)...36 Tablo 10. Araç ve Ekipmanların Özellikleri (işletme)...36 Tablo 11. Patlatmalar Dizaynı...39 Tablo 12. Kütahya İli ve İlçelerine Göre Nüfus Yoğunluğu...44 Tablo 13. ÇED Süreci Zaman Tablosu...52 Tablo 14. İş Termin Planı...53 Tablo 15. Kütahya İli Arazi Dağılımı...54 Tablo 16. Kütahya İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu...54 Tablo 17. Emet İlçesinin Arazi Dağılımı...55 Tablo 18. Emet İlçesi Ekilen Arazi Miktarı...56 Tablo 19. Emet İlçesi Kuru/Sulu Tarım Alanları Büyüklükleri...56 Tablo 20. Emet İlçesinde Yetiştirilen Tarla Ürünleri...56 Tablo 21. Emet İlçesinde Yetiştirilen Sebze Ürünleri Ekilen Arazi Miktarı...57 Tablo 22. Emet İlçesinde Yetiştirilen Meyve Ürünleri...57 Tablo 23. Emet İlçesinde Yetiştirilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Hayvansal Üretim...58 Tablo 24. Emet İlçesinde Yetiştirilen Kümes Hayvanları Miktarı...58 Tablo 25. Emet İlçesinde Yapılan Arıcılık Faaliyetleri...58 Tablo 26. Emet İlçesinde Yetiştirilen Tek Tırnaklılar...58 Tablo 27. Meşçere Tiplerine Göre Tartılı Ortalama İle Orman Alanları...59 Tablo 28. Kütahya İline Ait Arazi Sınıflarının Kullanım Şekillerine Göre Dağılımı...65 Tablo 29. Proje Alanı Arazi Kullanım Durumu ve Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları...66 Tablo 30. Kütahya İli Toprak Derinliği, Taşlılık ve Kayalık Durumu...68 Tablo 31. Kütahya İli Erozyon Durumu...70 Tablo 32. Baraj yerinde açılan temel sondaj kuyularına ait genel bilgiler...77 Tablo 33. Espey baraj yerinin olasılıksal yöntemle belirlenen sismik tehlike değerleri...79 Tablo 34. Çalışma alanında açılan kuyuların yeraltısuyu kotları...83 Tablo 35. Emet İlçesinde Bulunan Göletler...91 Tablo 36. Tesis Yağış Alanının Fiziksel Özellikleri ve Birim Hidrograf Karakteristikleri...92 Tablo 37. Taşkın Hesap Sonuçları (m³/s)...93 Tablo 38. Basınç Değerleri...94 Tablo 39. Sıcaklık Değerleri...95 Tablo 40. Yağış Değerleri...96 Tablo 41. Tavşanlı İstasyonu Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri...96 Tablo 42. Nem Değerleri...99 Tablo 43. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri...99 Tablo 44. En Fazla Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri Tablo 45. Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Günler Tablo 46. Sisli, Dolulu, Kırağılı ve Orajlı Günler Sayısı Tablo 47. En Yüksek Kar Kalınlığı Tablo 48. Yönlere Göre Rüzgarın Esme Sayıları Tablo 49. İlkbahar Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Tablo 50. Yaz Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları VII

8 Tablo 51. Sonbahar Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Tablo 52. Kış Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Tablo 53. Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgar Hızı Değerleri Tablo 54. Ortalama Rüzgar Hızı Tablo 55. En Hızlı Rüzgar Hızı ve Yönü Tablo 56. Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Tablo 57. Tavşanlı İstasyonu Uzun Yıllar FEVK Hadiseleri Tablo 58. Proje alanı ve çevresinde bulunma ihtimali olan endemik türlerin özellikleri Tablo 59. Tehlike Sınıflar ve Açıklamaları Tablo 60. BERN Sözleşmesi Ek Liste Tablo 61. Proje Alanı ve Etki Alanı İçerisinde Bulunması Muhtemel Flora Türleri ve Korunma Durumları Tablo 62. IUCN e göre koruma altına alınan türler için Red Data Book kategorileri Tablo 63. Prof. Dr. Ali Demirsoy a göre koruma altına alınan türler için IUCN Red Data Book kategorileri karşılığı Tablo 64. Bern Sözleşmesi Ekleri Tablo 65. Merkez Av Komisyonu Kararları Ek Listeler ( ) Tablo 66. Fauna Tablosu (İki Yaşamlılar Amphibia) Tablo 67. Proje Alanı ve Etki Alanı İçerisinde Bulunması Muhtemel Reptilia (Sürüngen) Türleri ve Korunma Durumları Tablo 68. Fauna Tablosu - Kuş Türleri Listesi Tablo 69. Fauna Tablosu - Memeli Hayvanlar (Mamalia) Tablo 70. Motorinin Özellikleri Tablo 71. Hesaplamalarda Kullanılan Emisyon Faktörleri (Economopoulos, 1993) Tablo 72. İş Makinelerinden Kaynaklanması Beklenilen Kirletici Değerler Tablo 73. Kullanılacak Motorinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Tablo 74. Toz Emisyon Faktörleri Tablo 75. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Malzeme Miktarı Tablo 76.Patlatma Aşamasında En Yakın Yerleşim Yerlerinde ve Duyarlı Alanlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 77. Arazi Hazırlığı Aşaması Kontrolsüz / Kontrollü Şartlarda En Yakın Yerleşim Yerlerinde ve Duyarlı Alanlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 78. İnşaat Aşaması Kontrolsüz Şartlarda En Yakın Yerleşim Yerlerinde ve Duyarlı Alanlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 79. İnşaat Aşaması Kontrollü Şartlarda En Yakın Yerleşim Yerlerinde ve Duyarlı Alanlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 80. İşletme Aşaması Kontrolsüz Şartlarda En Yakın Yerleşim Yerlerinde ve Duyarlı Alanlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 81. İşletme Aşaması Kontrollü Şartlarda En Yakın Yerleşim Yerlerinde ve Duyarlı Alanlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 82. Proje Ünite Alanının En Yakın Duyarlı Alana Uzaklığı ve Bu Mesafede Hesaplanan Gürültü Seviyelerinin Yönetmelik Sınır Değerleri İle Karşılaştırılması Tablo 83. İnşaatlarda Kazık Çakma ve Benzeri Titreşim Yaratan Operasyonların ve İnşaat Makinelerinin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri (1 Hz- 80 Hz arasındaki frekans bantlarında) Tablo 84. Rehabilitasyon ve Kapatma Çalışmaları için Öngörülen İş Programı Tablo 85. Acil Durum Ekibinin Görevleri Tablo 86. Çevre İzleme Planı VIII

9 ŞEKILLER DIZINI Şekil 1. Maden Atık Türleri...3 Şekil 2. Projenin Yerleşim Planı...7 Şekil 3. Faaliyet Alanını Gösterir Yer Bulduru Haritası...9 Şekil 4. Proje Alanını Gösterir Uydu Görüntüleri...10 Şekil 5. Proje Alanını Gösterir Arazi Fotoğrafları...11 Şekil 6. Proje Ünitelerini ve Topografik Yapıyı Gösterir Plan...17 Şekil 7. Espey Barajı İş Akım Şeması...21 Şekil 8. Espey Barajı Gövde Ön (Memba) Yüzeyi Şev ve Palyelerde Sızdırmazlık Detayları 23 Şekil 9. Kret Kotu Gövde Ön (Memba) Yüzeyi Sızdırmazlık Detayı...23 Şekil 10. Rezervuar Tabanında Sızdırmazlık Detayı...24 Şekil 11. Kazı Şevlerinde ve Palyelerde Sızdırmazlık Kaplaması Detayı...25 Şekil 12. Espey Rezervuar Tabanına Ulaşım Yolu Kaplama Detayı...25 Şekil 13. Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağı İş Akış Şeması...28 Şekil 14. Kaya (Kireçtaşı) Malzeme Ocağı İş Akım Şeması...30 Şekil 15. Ocaktaki Kademeli Çalışma Yöntemi ve Yol Bağlantıları Perspektif Görünümü...32 Şekil 16. Ocaktaki Kademeli Çalışmanın Yandan Görünüşü...32 Şekil 17. Kırma-Eleme Tesisi İş Akım Şeması...34 Şekil 18. Delme-Patlatma Dizaynı...38 Şekil 19. Nakliye Güzergahlarını Gösterir Plan...41 Şekil 20. Espey Maden Atığı Depolama Sahası (Yeni Atık Barajı) Pompa İstasyonu ve Boru Hattı Şeması...50 Şekil 21. Proje Alanının Koruma Alanları İle İlişkisi...62 Şekil 22. Proje Alanına Ait Toprak Haritası...66 Şekil 23. Proje Alanı Şimdiki Arazi Kullanım Haritası...67 Şekil 24. Baraj aksı sıyırma kazısı statik durum şev stabilite analizi (sağ sahil)...69 Şekil 25. Baraj aksı sıyırma kazısı sismik durum şev stabilite analizi (sağ sahil)...69 Şekil 26. Baraj aksı sıyırma kazısı statik durum şev stabilite analizi (sol sahil)...70 Şekil 27. Baraj aksı sıyırma kazısı sismik durum şev stabilite analizi (sol sahil)...70 Şekil 28. Proje Alana Ait Erozyon Durumu Haritası...71 Şekil 29. Çalışma alanı ve çevresinin stratigrafik sütun kesiti (ölçeksiz)...76 Şekil 30. Kütahya İline Ait Depremsellik Haritası...79 Şekil 31. Diri Fay Haritası ve Proje Alanı...80 Şekil 32. Proje Havza Durumu...89 Şekil 33. Numune Alma Noktaları...90 Şekil 34. Proje Alanın Yüzeysel Su Kaynaklarına göre Konumu...91 Şekil 35. Basınç Değerleri Grafiği...95 Şekil 36. Sıcaklık Değerleri Grafiği...95 Şekil 37. Yağış Değerleri Grafiği...96 Şekil 38. Tavşanlı İstasyonu Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrisi...98 Şekil 39. Nem Grafiği...99 Şekil 40. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri Grafiği Şekil 41. En Fazla Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri Grafiği Şekil 42. Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Günler Sayısı Grafiği Şekil 43. Sisli, Dolulu, Kırağılı ve Orajlı Günler Sayısı Grafiği Şekil 44. En Yüksek Kar Kalınlığı Grafiği Şekil 45. Esme Sayılarına Göre Yıllık ( ) Rüzgar Diyagramı Şekil 46. Mevsimlere Ait Esme Sayıları Rüzgar Diyagramı Şekil 47. Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları Şekil 48. Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği ( ) Şekil 49. Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Şekil 50. En Hızlı Rüzgar Hızı Grafiği IX

10 Şekil 51. Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Grafiği Şekil 52.Davis in Grid Sistemi Şekil 53. Türkiye Vejetasyon Formasyonları Şekil 54. Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri Haritası (Davis P.H., Harper P.C. and Hege I.C. (eds.), Plant Life of South-West Asia The Botanical Society of Edinburg Şekil 55. Ava Yasak Sahalar Haritası Şekil 56. Depolama Alanı Taban Sızdırmazlığı ve Depo Üstü Sızdırmazlık Kesiti Şekil 57. Halkın Katılımı Toplantısı Fotoğrafları X

11 EK LISTESI EK-1. Proje Alanına Ait Koordinatlar EK-2. 1/ Ölçekli Genel Yerleşim Planı (Topografik Harita) EK-3. Proje Alanına Ait Jeolojik Harita EK-4. Çevre Düzeni Planı EK-5. Resmi Belgeler EK-6. Analiz Sonuçları EK-7. ÇED İnceleme Değerlendirme Formu EK-8. Mühendislik Jeolojisi Ara Raporu EK-9. Malzeme Ocaklarına Ait İmalat Haritaları EK-10. Meteoroloji İstasyonu Verileri EK-11. 1/1.000 Ölçekli Vaziyet Planı EK-12. Gözlem Kuyularının Lokasyonları EK-13. Sızdırmasızlık Kaplaması, Rezervuar ve Gövde Tipi Kesitleri, Detayları EK-14. Toz Emisyonu Hesaplamaları EK-15. Akustik Rapor EK-16. Halkın Katılımı Toplantısına İlişkin Gazete İlanları XI

12 BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI Kütahya İli, Emet ilçesi, Eğrigöz Beldesinde gerekli izinleri alınarak Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Emet Bor İşletme Müdürlüğü tarafından işletilmekte olan Espey Açık İşletmelerinde üretilen cevher, hali hazırda işletilmekte olan konsantratör tesislerinde zenginleştirilmektedir. Bor madeninin konsantratör tesislerinde yıkanması sırasında ortaya çıkan olan su ile karışık bor minerali içeren proses atıkları mevcut durumda işletilmekte olan atık barajında, herhangi bir sızdırma ve benzeri duruma sebebiyet vermeden depolanması sağlanmaktır. Mevcut durumda proses atıklarının depolandığı atık barajının depolama kapasitesinin azalması (dolması) sebebiyle proses gereği ortaya çıkan atıkların depolanması amacıyla, Espey Açık Ocak İşletmesinin kuş uçuşu 1,2 km mesafede, 725 m talveg kotunda Espey Yeni Atık Barajının inşası ve işletilmesi planlanmaktadır. Rapor kapsamında ayrıca atık depolama alanı inşaatı sırasında hammadde ihtiyacını karşılamak üzere 1 adet geçirimsiz, 1 adet kaya malzeme ocağı, kaya malzeme ocağı alanı içerisinde 1 adet kırma-eleme tesisi işletilecektir. Projenin ÇED süreci tarihli dilekçenin (ÇED Başvuru dosyasının) Bakanlığa sunumu ile başlatılmış olup bu nedenle tarih ve sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında değerlendirilmiştir. Proje kapsamında kurulacak Espey Yeni Atık Barajı (Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası) ve Malzeme Ocakları tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ndeki yerleri aşağıda verilmiştir; Proje kapsamında yer alan Espey Yeni Atık Barajı (Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası), Ek-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 28 (Değişik: R.G.30/6/ ) Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, ç) Atık barajları ve/veya atık havuzları sınıfında yer almaktadır. Proje kapsamında yer alan Malzeme Ocaklarının tamamı değerlendirildiğinde; Ek-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 28 (Değişik: R.G.30/6/ ) Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, (a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler, Proje kapsamında yer alan ton/yıl kapasiteli Kırma-Eleme Tesisi; Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Ek-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 28 (Değişik: R.G.30/6/ ) Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın maddesinin d) alt başlığında Kırma-eleme-yıkama tesisleri (3213 sayılı Maden Kanunu 1. (a) ve 2. (a) grup madenler ile hafriyat malzemeleri ton/yıl) sınıfında yer almaktadır. Bu doğrultuda, söz konusu projenin özelliklerini, yerini, çevreye olası etkilerini ve öngörülen önlemleri ortaya koymak ve projeyi genel boyutları ile tanıtmak amacıyla Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nin Ek III ÇED Raporu Genel Formatı doğrultusunda hazırlanan ÇED Başvuru Dosyası ile ÇED süreci başlatılmıştır. 1

13 Proje ile ilgili; tarihinde ÇED Sürecine Halkın Katılımı Toplantısı gerçekleştirilmiştir. ÇED Başvuru dosyasının hazırlanması sırasında fizibilite çalışmaları devam eden proje için; proje kapasitesi m 3 olarak belirtilmiştir. Ayrıca inşaat süresince 3 adet Geçirimsiz, 1 adet Geçirimli ve 1 adet Kaya olmak üzere toplam 5 adet Malzeme Ocağının işletileceği beyan edilmiştir. Ancak proje alanında yapılan fizibilite çalışmaları neticesinde proje kapasitesinin m 3 olacağı, malzeme ocaklarında ise 1 adet geçirimsiz, 1 adet kaya olmak üzere 2 adet malzeme ocağının yeterli olacağı hesaplanmıştır. Ayrıca kaya malzeme ocağı alanında 1 adet kırma-eleme tesisinin inşaat süresince kullanılmasına karar verilmiştir. ÇED Sürecine Halkın Katılımı Toplantısı sırasında fizibilitede yapılan değişiklikler halka duyurulmuş ve anlatılmıştır. Söz konusu ÇED Raporu; bu değerlendirmelere ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığında tarihinde yapılmış olan Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı sonucu komisyonca belirlenen ve Çevresel Etki Değerlendirmesi ve İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünün tarih ve sayılı yazısı ekinde verilen ÇED Raporu Özel Formatı doğrultusunda hazırlanmıştır. ÇED raporunun hazırlanması sırasında Çevresel Veri Toplama çalışmaları yapılmış olup bu kapsamda aşağıda verilmiş olan proje alanına özgü çalışmaları yapılmıştır; Atık Analizleri (aem Çevre Laboratuarı) Su Analizleri ve Ölçümleri (Segal Çevre ölçüm ve Analiz Laboratuarı) Baraj Membasında 1 adet, Baraj Mansabında 2 adet Flora ve Fauna Çalışmaları (MGS Proje) Hava Kalitesi Modellemesi (MGS Proje AIRMOD Modelleme) Zemin Etüt Çalışmaları (Hidro Dizayn) Hidrojeoloji Çalışmaları (Hidro Dizayn) Hidroloji Çalışmaları (Hidro Dizayn) Şev Duyarlılık Analizi (Hidro Dizayn) ÇED çalışması kapsamında aşağıda isimleri yer alan resmi kurumlar ile görüşlerini almak üzere yazışmalar gerçekleştirilmiştir. Bunlar (bkz. Ek-5); Maden İşleri Genel Müdürlüğü, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Emet Belediyesi Proje kapsamında Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Tesis-Mühendislik Hizmetleri Dairesi Başkanlığı faaliyet sahibi, kurulacak Espey Yeni Atık Barajı (Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası) ise çalışma alanı, proje alanı, baraj alanı olarak ifade edilmektedir. 2

14 1.1. Tanımı, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu Kütahya İli, Emet İlçesi sınırları içerisinde kurulması planlanan Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası nda, gerekli izinleri alınarak işletilmekte olan Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atıklarının düzenli depolanması sağlanacaktır. 1.1.a. Projenin Tanımı ve Hizmet Amaçları Atık, elinde bulunduranın elden çıkardığı ya da yürürlükteki ulusal mevzuat hükümlerine göre atmak zorunda olduğu herhangi bir madde olarak tanımlanabilir. 1 Tüm endüstriyel faaliyetlerde olduğu gibi madenlerin işletilmesi sonucunda da atık meydana gelmektedir. Bu maden atıkları uygun olmayan bir şekilde çevreye bırakıldıklarında çevre ve insan sağlığı için tehdit oluşturmaktadır. Madencilik faaliyetlerinde atık/ürün oranına bağlı olarak büyük miktarlarda atık oluşmaktadır. Maden atıkları; - Üst toprak, örtü kazı (dekapaj), - Atık kaya - Zenginleştirme atıklarından meydana gelmektedir. Madencilik faaliyetlerinin farklı aşamalarında ortaya çıkan maden atık türleri Şekil 1 de gösterilmektedir. Maden Sahası (Doğal Çevre Jeokimyasal Zemin) Madencilik Üs Toprak (Organik toprak), dekapaj (örtü kazı), atık kaya ve cevherin geçici stoklanması Cevher İşlem Zenginleştirme Atıkları Ürün Şekil 1. Maden Atık Türleri 2 Üst toprak; yerin en üst tabakasıdır ve faaliyet sona erdikten sonra tekrar o alana serilmek amacıyla genellikle belli bir alanda depolanır. Üst toprak çok değerlidir ve madencilik faaliyetleri sona erdikten sonra arazi ıslahı çalışmalarında kullanılabilmesi için depolanması son derece önemlidir. 1 Kaynak: Madencilik, Cilt 45, Sayı 1, Sayfa 23-34, Mart 2006 Maden Atıkları İle İlgili Mevzuat: Avrupa Birliği Ve Türkiye 2 Kaynak: European Comission,

15 Zenginleştirme atıkları; çeşitli tekniklerle çıkartılan cevherin zenginleştirilmesi işlemi sonucunda artan değersiz kısım olarak tanımlanabilir. Zenginleştirme işlemleri sonucunda ortaya çıkan atıkların nereye depolanacağı, bu atıkların duraylılığı ve emniyeti, su ve toprak kalitesi üzerindeki etkileri önemli çevresel sorunlardır. Söz konusu çevresel etkilerin önüne geçilebilmesi amacıyla maden atıkları bertaraf edilirken aşağıdakilerden birinin veya birkaçının gerçekleşmesi amaçlanır: Yeniden Kullanım: Madencilikte atık olarak nitelendirilen birçok madde, uygun yerlerde kullanılması durumunda yararlı hammadde olarak değer kazanabilir. Dolayısıyla, atıkların, mümkün olduğu durumlarda yeniden değerlendirmeye olanak tanıyacak şekilde bertaraf edilmesi ve projelerin bu doğrultuda yapılması gerekir. Tecrit: Atıkların, doğrudan veya bir etkileşim sonucu çevreyi kirletmesi söz konusu ise tecrit edilmeleri gerekir. Katı-Sıvı Ayırımı: Birçok durumda, çamur şeklindeki atıkların içerdiği katı ve suyun birbirinden ayrılması bertaraf yönteminin ana amaçlarındandır. Dolgu Malzemesi: Özellikle katı atıkları madencilik faaliyetleri sırasında, çevre düzenlemesinde veya yol yapımı gibi işlerde dolgu malzemesi olarak kullanmak atık yönetimi ekonomisi yönünden oldukça önemlidir. Proje kapsamında kurulması planlanan Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası nda; Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atıklarının depolanması düşünülmektedir. 1.1.b. Projenin Önem ve Gerekliliği Rapora konu Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasında 2 aşama da işletme gerçekleştirilecektir. Projenin ilk aşamasında Atık Atma Ünitesi ile Espey Konsantratör Tesisinden çıkan, %30-45 oranında katı içeren şlam (atık çamuru) proje kapsamında planlanan Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasında depolanacaktır. Proses atığı içerisindeki %70-55 oranında suya sahip şlam malzeme içerisindeki su; baraj rezervuarında bekletilme esnasında katı atığın çökmesi ile atıktan ayrışarak tesiste tekrar kullanılması amacıyla; baraj rezervuarından yüzer duba üzerine monte edilmiş dalgıç pompalarla çekilecek ve tesise geri beslenerek su kapalı devre kullanılacaktır. Proses atıklarından sıvı atığın ayrıştırılmasıyla birlikte mevcut Atık Barajlarının ekonomik ömrünün uzatılması, atık içerisindeki suyun yeniden kullanılması ile kaynakların en iyi şekilde kullanılması hedeflenmektedir. Proje kapsamında kurulması planlanan Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası nda; proses atıkları borular ile alana taşınacak olup, ileriki dönemlerde alana depolanacak kalsine olmuş kolemanit atıkları da, minimum nem içerecek şekle getirilerek, yükleme binası içindeki bunkere beslenecek ve atık sahasına atılmak üzere taşıma aracına yüklenecektir. İkinci aşamada tesiste Espey Konsantratör Tesisinden çıkan katı+sıvı atıklar (şlam ve katı atıklar) beraber depolanacaktır. Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının zemin ve cephe geçirimsizlikleri, yönetmeliklere uygun teknik yöntemlerle sağlanarak yüzeye ve yeraltına sızmalar önlenecektir. 4

16 Prosesten kaynaklı atığın nihai bertarafında Düzenli Depolama yöntemleri kullanılacaktır. 1.1.c. Projenin Zamanlama Tablosu Uygulama programına göre, şantiye tesislerinin kurulması 1 ay, kuşaklama kanalı ve servis yolu yapım çalışmalarının 3 ay, bitkisel toprak sıyırma işlerinin 1 ay, kazı ve dolgu işlerinin 20 ay, geçirimsizlik işlemlerinin 4 ay içerisinde tamamlanması ve proje tesislerinin 12 ayda yapılması planlanmaktadır. Projeye ait zamanlama tablosu Bölüm de verilmiştir. 5

17 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ (Proje yeri ve etki alanının mevcut durumu ve planlanan durumu ile ilgili olarak çevresel özelliklerin belirtilmesi) 2.1. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu Rapora konu Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası; Kütahya İli, Emet İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Maden Atığı Depolama Alanı Kütahya İline 61 km, Emet İlçesine (Kazı Depolama Alanı) m, Eğrigöz Beldesine (rezervuar alanı) m mesafede bulunmaktadır. Maden Atığı Depolama Tesisi Gelenbek Deresinin yan kolu olan Akdere üzerinde planlanmakta olup, baraj aks yeri Gelenbek Deresine 160 m, Emet Çayına 1035 m mesafede bulunmaktadır. Proje alanı ve yakınlarındaki yapıları (yol, yerleşim merkezi, dere) gösterir yerleşim planı Şekil 2 de verilmiştir. Söz konusu tesis ve üniteleri, 1/ ölçekli Kütahya J22-b1 nolu paftada bulunmaktadır. Proje kapsamında yer alan Espey Yeni Atık Barajı ve Etki Alanında yer alan tesis ve ünitelerin konumu aşağıda verilmiş olup, Şekil 2 de Yerleşim Planında gösterilmektedir. Proje alanının yeri ve alternatifleri değerlendirilirken Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğin 7. Maddesi (1) bendinde yer alan Düzenli depolama tesisinin yer seçimi ve tasarımı, toprağın, yüzeysel suların ve yeraltı sularının kirlenmesini önleyecek şekilde yapılır ve 16 ncı maddede belirtilen hususlar uygulanır. Kapatma sonrası aşamada bu korumanın sağlanması için ise 17 nci maddede belirtilen yapı teşkil edilir hükümleri dikkate alınmıştır. Projenin işletilmesi ve kapatılması sırasında Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Espey Yeni Atık Barajının yer seçiminde; Saha sınırlarının yerleşim birimlerine en az bir kilometre mesafede olmasına Sahanın hava ulaşım güvenliğini etkileyip etkilemediğine, Orman alanları, ağaçlandırma alanları, yaban hayatı ve bitki örtüsünün korunması gibi özel amaçlarla koruma altına alınmış alanlara uzaklığına, Bölgede bulunan yeraltı ve yüzeysel su kaynakları ve koruma havzalarının durumu, yeraltı su seviyesi ve yeraltı suyu akış yönlerine, Sahanın topografik, jeolojik, jeomorfolojik, jeoteknik ve hidrojeolojik durumuna, Taşkın, heyelan, çığ, erozyon ve yüksek deprem riskine, Hâkim rüzgâr yönü ve yağış durumuna, Doğal veya kültürel miras durumuna, dikkat edilmiştir. Sahanın yakınında ve çevresinde akaryakıt, gaz ve içme-kullanma suyu naklinde kullanılan boru hatları, yüksek gerilim hatları bulunmamaktadır. 6

18 Şekil 2. Projenin Yerleşim Planı 7

19 Faaliyet Yerseçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan faaliyet yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı Onaylı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi, projenin kapladığı alan koordinatları) Tesisten gelen proses atıklarının analizleri yapılarak Bölüm te ve Ek-6 da verilmiş olup, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Ek-2 de verilen tablolarda proje alanında depolanacak atığın Tehlikesiz Atık olduğu tespit edilmiştir. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte; Tehlikesiz Atıkların Ek 2 de belirtilen II. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere göre projelendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ancak rapora konu 36,85 hektarlık Maden Atığı Depolama Sahası ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarının da depolanacağı düşünülerek, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte belirtilen I. sınıf düzenli depolama tesisi olarak projelendirilmiştir. Maden Atığı Depolama Sahasında depremsellik, sızdırma v.b. testler yapılmış, jeolojik etüt çalışmaları gerçekleştirilmiş ve geomembran ile sızdırmazlığın sağlandığı tespit edilmiştir. Alanda, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğin 15. Maddesine göre; Proje alanının saha özellikleri ve meteorolojik şartları dikkate alınacak, Depolama sahasına yağıştan kaynaklanan yüzeysel suların girmesi engellenecek, Sızıntı suyu toplama sistemine yağış suyu girmesi engellenecek ve/veya asgari düzeye indirilecek, Yüzeysel suların ve/veya yeraltı sularının depolanmış atığa teması engellenecek, Proje alanında kirlenmiş sular ve sızıntı suları toplanacak, Depolama sahasında toplanmış sızıntı suları Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda deşarj standartlarına uygun hâle getirilmesi amacıyla arıtılacaktır. Söz konusu proje alanı tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında yer almaktadır. Ek-3 de verilen 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planında da görüleceği gibi; - Espey Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası, Orman Alanı ve Tarım Arazisi - Geçirimsiz Malzeme Alanı Orman Alanı ve Tarım Arazisi - Geçici Kazı Fazlası Depolama Alanı Orman Alanı, - Kaya Malzeme Alanı Orman Alanı ve Tarım Arazisi olarak tanımlanmıştır. Proje alanının planlandığı bölgeye ait imar planı durumu ile ilgili Emet Belediye Başkanlığı ndan tarih ve sayılı yazı (bkz. Ek-5) ile görüş alınmış olup, söz konusu görüşte projenin planlandığı bölgeye ait imar planı ve alt ölçekli planın bulunmadığı bildirilmiştir. Proje alanına ait Yer Bulduru Haritası Şekil 3 de, faaliyet alanına ait Uydu Görüntüleri Şekil 4 de, Arazi Fotoğrafları Şekil 5 de, 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Ek-3. de, proje alanına ait koordinatlar Ek-1 de verilmiştir. 8

20 Baraj Alanı ETKİ ALANI BARAJ ALANI PASA DEPOLAMA ALANI GEÇİRİMSİZ OCAK ALANI KAYA OCAĞI ALANI Şekil 3. Faaliyet Alanını Gösterir Yer Bulduru Haritası 9

21 ETKİ ALANI BARAJ ALANI PASA DEPOLAMA ALANI GEÇİRİMSİZ OCAK ALANI KAYA OCAĞI ALANI Şekil 4. Proje Alanını Gösterir Uydu Görüntüleri 10

22 Şekil 5. Proje Alanını Gösterir Arazi Fotoğrafları 11

23 Genel Konum Proje alanının bulunduğu Emet ilçesi, İl Merkezine 93 km. mesafededir. Köy yollarının 178 km' si asfalt, 98 km'si stabilize kaplamadır. 33 köyde kapalı şebeke içme suyu, 19 köyde kanalizasyon şebekesi mevcuttur. İlçe Merkezinin alt yapı sorunu bulunmamaktadır. İlçede bulunan mevcut yollar kullanılarak üretim tesisine ve baraj yerine her mevsim ulaşmak mümkündür. Espey Yeni Atık Barajı yerine ise Emet ilçesinden itibaren yaklaşık olarak 9 km asfalt, 1,5 km toprak yolla ulaşılabilmektedir. Planlama Aşamasında yapılan jeoteknik araştırmalar için, Gelenbek Deresi boyunca gelen mevcut yoldan Akdere içine (Espey Yeni Atık Barajı aks yerine) yaklaşık 500 m ham yol yapılarak ulaşılmaktadır. Yapılan harita okumaları, arazi çalışmaları ve taramalarda alanda tarihi ve kültürel herhangi bir faaliyete rastlanmamış olup, 36,85 hektarlık proje alanı içerisinde; En yakın yerleşim birimine 85 m. (Çıngıllı Damları konut - doğu) mesafede bulunmakta, Derin vadi içinde kalan eğimli bir topografyada bulunmakta, kotlarında bulunmakta, Tarım ve Orman Arazisinde bulunmakta, 1. Derece deprem bölgesinde bulunmakta, Ağaçlandırma alanı, özel amaçlarla koruma altına alınmış alanlar çevresinde bulunmamakta, Heyelan, çığ, erozyon riski bulunmamakta, Taşkın riski bulunmamakta, Proje alanı ve çevresinde doğal ve kültürel miras bulunmamakta, Akaryakıt, gaz, içme ve kullanma suyu naklinde kullanılan boru hatları bulunmamakta, Hava ulaşımı ile etkileşimi bulunmamaktadır Proje Alanı ve Yakın Çevresinin Tanımı Espey Yeni Atık Barajı (Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası); hayli zengin olan ve Türkiye'nin en geniş ve zengin bor yataklarının bulunduğu Emet İlçesinde planlanmaktadır. Proje alanı ve çevresindeki tesisler ile konumunu gösteren 1/ Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de, proje sahası civarındaki en yakın yerleşim birimleri ve mesafeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 1. Proje Alanının Yerleşim Yerlerine göre Konumu Yerleşim Ünite Mesafe (m) Yön Çıngıllı Damları Espey Barajı Rezervuar Alanı 85 Doğu Ağaoğlan Damları Espey Barajı Rezervuar Alanı 120 Doğu Bahçelievler Mahallesi Kazı Fazlası Malzeme Geçici Depolama (pasa) Alanı 250 Güneybatı Davulcular Damları Kazı Fazlası Malzeme Geçici Depolama (pasa) Alanı 175 Güney Şehitler Mahallesi (merkez) Kaya Malzeme Ocağı 1500 Kuzey Çalcaağıl Köyü Kaya Malzeme Ocağı 1290 Güneydoğu 12

24 Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri) Projeye konu Maden Atığı Depolama Tesisi; "Espey ve Hisarcık Yeni Atık Barajlarına Ait Planlama, Yapıma Esas Kati ve Uygulama Projeleri Mühendislik Hizmetleri ile ÇED Raporunun Alınması" işi kapsamında yer almakta olup, barajın asgari depolama ihtiyacı Emet Bor İşletme Müdürlüğü tarafından yapılan çalışma ile belirlenmiştir. Rapor kapsamında; Espey Yeni Atık Barajı (Maden Atığı Düzenli Depolama Alanı) Kazı Fazlası Malzeme Geçici Depo Alanı Şantiye Alanı, 1 adet Geçirimsiz Malzeme Ocağı, 1 adet Kaya Malzeme Ocağı, 1 adet Kırma-Eleme Tesisi ayrı başlıklar altında değerlendirilecektir. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında işletilecek tesis, malzeme ocağı, nakliye yolları, kamulaştırma alanların vb. üniteleri içine alan Etki Alanı Koordinatları Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Etki Alanı Koordinatları NOKTA Y (sağa) X(Yukarı) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

25 NOKTA Y (sağa) X(Yukarı) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1532 Maden Atık Depolama Alanı Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası nda, gerekli izinleri alınarak işletilmekte olan Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atıklarının düzenli depolanması sağlanacaktır. Proje alanı Kütahya J22 b1 Paftasında kalmaktadır. Proje alanı koordinatları çalışılırken 2 tip değerlendirme yapılmış olup; - Yapı Alanı Koordinatları; Projenin işletileceği alana (gövde alanı, sedde yapıları vb.) ait koordinatları belirtmekte - Espey Barajı Çalışma Alanı Koordinatları; projenin inşaatı sırasında kullanılacak alanı belirtmekte olup, tesisin yapı alanı koordinatlarından itibaren dışarı doğru 50 m lik sağlık koruma bandı çevrilerek belirlenen alandır. Proje alanına ait yapı alanı koordinatları ve çalışma alanı koordinatları Ek-1 de verilmiştir. Proje ile Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atıkları m 2 (36,85 hektarlık) lik sahada atıkların düzenli depolanması planlanmaktadır. Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası Ek-3 de verilen tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında Orman Alanı olarak tanımlanmıştır tarih ve 8495 sayılı Kütahya İl Özel İdaresi İmar ve Kentsel İyileştirme Müdürlüğü nün yazısında (bkz. Ek-5) proje alanı ile ilgili Söz konusu sahada üst ölçekli herhangi bir plan bulunmadığından işletme ruhsatlı sahalar içerisinde maden üretimine bağlı ve ruhsat süresi ile sınırlı ömürde yapılacak geçici tesisiler ve müştemilatları ile madencilik faaliyetleri için imar planından ve yapı ruhsatından muaf edilmiştir. Ancak yapıların fen ve sağlık kurallarına uygun olması ve İdaremize bu kurallara uygunluğuna dair belge ve projelerin işletilmesi gerekmektedir. Ancak söz konusu proje maden işletme ruhsatlı saha dışında ise mevzii imar planı yapılması gerektiği belirtilmekte olup, ÇED sürecinin tamamlanması sonrası, İlave İmar Planı hazırlanarak seçilen alanların planlara işlenmesi amacıyla ilgili makamlarla gerekli müracaatlar yapılacaktır. Yapılacak imar planlarına altlık oluşturacak imar planına esas Jeolojik-Jeoteknik etüt raporu gün ve sayılı genelge çerçevesinde hazırlatılarak Mekansal 14

26 Planlama Genel Müdürlüğüne (Yerbilimsel Etüt Daire Başkanlığı) ve/veya Kütahya Valiliğine (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne) ÇED sürecinin tamamlanmasını takiple onaylatılacaktır. Kazı Fazlası Geçici Malzeme Depolama (pasa) Alanı Proje alanında cm bitkisel toprak ve ayrışmış killi kireçtaşları ile 0,15-0,30 cm kalınlığında bitkisel toprak bulunmakta olup, inşaat çalışmalarına başlanılmadan önce söz konusu bitkisel toprak ve üst malzeme sıyrılarak alınacaktır. Kazı Fazlası Geçici Malzeme Depolama (pasa) alanı 5,62 hektar olarak planlanmış olup, bitkisel toprak, üst malzeme ve Atık barajında kullanılacak hafriyat atığı ayrı ayrı depolanacaktır. Proje kapsamında kullanılacak Döküm Sahası, Kütahya J22 b1 Paftasında kalmakta olup, alan koordinatları Ek-1 de verilmiştir. Pasa Sahası; Ek-3 de verilen tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında Orman Alanı olarak tanımlanmıştır. Söz konusu orman alanının kamulaştırılması söz konusu olmadığından bu alanlar için 6831 Sayılı Orman Kanunu nun 17. Maddesi Gereğince Orman İzni alınacaktır. Döküm Alanı; atık barajı inşaatında kullanılacak olup, erozyona, heyelana sebep olmayacak meyilde, çevredeki dere, baraj gölet sularını kirletmeyecek şekilde seçilmiştir. Alanda gerekli tedbirler alınarak, izne konu olmayan yerlere ve ormanlara pasa, bitkisel toprak, hafriyat dökülmeyecektir. Sahada yapılacak çalışmalarda arazi hazırlık ve inşaat aşamasında; Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde belirlenen hususlara ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Şantiye Alanı Projenin inşaat aşamasında; hizmet alımı yetkili firmalarca yapılacak, personel ihtiyaçları inşaat alanında kurulacak konteynırlarda karşılanacaktır. Söz konusu konteynırlar proje inşaatının tamamlanması sonrası kaldırılarak arazi düzenlemesi yapılacaktır. Yüklenici firma personelinin ihtiyaçları yüklenici tarafından, denetimler Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Emet Bor İşletme Müdürlüğü tarafından sağlanacaktır. Projenin işletme aşamasında çalışacak personelin günlük ihtiyaçları, (sosyal tesis, idari bina, yemekhane, WC vb.) Espey Konsantratör tesisi içerisinde karşılanacak olup, şantiye ve/veya idari bina kurulmayacaktır. Şantiye Alanı Ek-3 de verilen tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında Orman Alanı olarak tanımlanmıştır. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında kullanılacak m 2 lik (2,25 hektar) şantiye alanı Kütahya J22 b1 Paftasında kalmakta olup, alan koordinatları Ek-1 de verilmiştir. 15

27 Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocak Alanı Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının inşaatı sırasında zemin ve baraj gövdesinin geçirimsizliğini sağlamak amacıyla kullanılacak kil malzemenin üretileceği geçirimsiz malzeme ocağı toplam 15,37 hektarlık ( m 2 ) alan içinde işletilecektir. Geçirimsiz (kil) malzeme ocağı Ek-3 de verilen tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında Orman Alanı ve Tarım Alanı olarak tanımlanmıştır. Geçirimsiz (kil) malzeme ocağı Kütahya J22 b1 paftasında kalmakta olup, koordinatları Ek-1 de verilmiştir. Kaya (kireçtaşı) Malzeme Ocak Alanı Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının inşaatı sırasında dolgu ve sıyırma malzemesi olarak kullanılacak agrega, riprap malzemenin üretileceği kaya malzeme ocağı toplam 32,48 hektarlık ( m 2 ) alan içinde işletilecektir. Kaya malzeme ocağı Ek-3 de verilen tarihinde onaylanan Manisa- Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında Orman Alanı ve Tarım Alanı olarak tanımlanmıştır. Kaya malzeme ocağı Kütahya J22 b1 paftasında kalmakta olup, koordinatları Ek-1 de verilmiştir. Kırma-Eleme Tesis Alanı Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının boyutlandırılmış malzeme ihtiyacını karşılamak amacıyla işletilecek kırma-eleme tesisi; kaya malzeme ocağının içinde toplam 1,69 hektarlık ( m 2 ) alan içinde işletilecektir. Kırma-Eleme tesisi Ek-3 de verilen tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya- İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında Orman Alanı olarak tanımlanmıştır. Kırma-Eleme Tesisi Kütahya J22 b1 paftasında kalmakta olup, koordinatları Ek-1 de verilmiştir. Proje kapsamında yapımı ve işletilmesi planlanan ünitelerin kapladıkları alan ve mülkiyet bilgileri Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3. Proje Ünitelerinin Kapladığı Alanlar ve Mülkiyet Bilgileri Proje Ünitesi Alan (hektar) Mülkiyet Bilgileri Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası 36,85 Orman Arazisi Kazı Fazlası Malzeme Geçici Depo Alanı 5,62 Orman Arazisi Şantiye Alanı 2,55 Orman Arazisi Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağı 15,37 Şahıs ve Orman Arazisi Kaya Malzeme Ocağı Alanı 32,48 Şahıs ve Orman Arazisi Kırma-Eleme Tesis Alanı 1,69 Orman Arazisi Etki Alanı 127,84 Şahıs ve Orman Arazisi 16

28 Proje için ÇED Çalışması Yapılan Sahanın Sınırlarını Gösterir Topografik Harita Proje alanı ve çevresindeki tesisler ile konumunu gösteren plan Şekil 6 da, 1/ Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de, proje ünitelerinin tamamını içine alan (nakliye yolu, malzeme ocağı vb.) Etki Alanı Koordinatları Tablo 2 de diğer ünitelere ait koordinatlar Ek- 1 de verilmiştir. Şekil 6. Proje Ünitelerini ve Topografik Yapıyı Gösterir Plan 17

29 Proje Kapsamındaki Üniteler Proje kapsamında işletilmesi planlanan Espey Atık Depolama Sahasının inşası sırasında; 1 adet Geçirimsiz (Kil), 1 adet Kaya (kireçtaşı) Malzeme ocağı ile kaya malzeme ocağından çıkarılan malzemenin boyutlandırılması amacıyla 1 adet kırma-eleme tesisi işletilecektir Atık Barajı Proje kapsamında yapımı düşünülen Espey Maden Atığı Depolama Sahası 725 m talveg kotunda, m 3 depolama hacminde Ön Yüzü Kil Kaplı Zonu Zayiat Dolgu tipinde planlanmıştır. Espey Maden Atığı Depolama Sahasının karakteristik özellikleri Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Atık Depolama Sahasının Özellikleri Amacı Atık Depolama Tipi Ön Yüzü Kil Kaplı Zonu Zaiyat Dolgu Talveg Kotu 725,00 m (ortalama) Temel Kotu 712,00 m (eksende, en derin kesitte) Kret Kotu 809,00 m Talvegden Yükseklik 84,00 m Temelden Yükseklik 97,00 m Kret Uzunluğu 434,60 m Kret Genişliği 10,00 m Memba Şevi 3Y/1D (10 m de bir palyeli) Mansap Şevi 2,25Y/1D Gövde Palye Genişlikleri 4,00 m Atık Depolama Hacmi m Malzeme Ocakları Proje kapsamında atık depolama alanının inşaatı sırasında işletilmesi planlanan geçirimsiz (kil) ve kaya (kireçtaşı) malzeme ocaklarına ait bilgiler aşağıda ayrı ayrı verilmiştir. Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağı Espey Yeni Atık Barajının inşaatında; depolama alanına 680 m mesafede bulunan 1 adet geçirimsiz malzeme ocağı işletilecektir. Malzeme ocağına ulaşım iletim hattı ile birlikte açılacak 1,2 km lik yeni yol üzerinden gerçekleşecektir. İşletilecek geçirimsiz malzeme ocağından zemin geçirimsizliği ve baraj gövde çekirdeğinde kullanılmak üzere kil malzeme çıkarılacaktır. Geçirimsiz gereç alanından alınan numunelerin deney sonuçlarına bakıldığında maksimum kuru birim hacim ağırlık (γkmax) değerleri 1,430 t/m 3 ile 1,858 t/m 3 değerleri arasında, optimum su muhtevası değerleri ve permeabilite değerleri limitler dahilinde kaldığından dolayı kullanılması uygundur. Özgül ağırlık değerleri 2,65-2,78 arasında olup limitler dâhilindedir. Yapılan üç eksenli basınç deneyi sonuçlarına göre içsel sürtünme açısı değeri 3 derece, kohezyon değerleri ise 18

30 0,80 kgf/cm 2-0,85 kgf/cm 2 değerleri arasında değişmektedir. Deney sonuçları incelendiğinde geçirimsiz gereç sahasının genel olarak CH (yüksek plastisiteli kil) ve CL (düşük plastisiteli kil) özelliği gösterdiği belirlenmiştir. Elek granülometrileri incelendiğinde ortalama kil-silt oranının %67,6, kum oranının %13,6 ve çakıl oranının %18,9 olduğu görülmektedir. Geçirimsiz malzeme alanı olarak belirlenen alandan 0.30 m sıyırmayı takiben 2,5 m kazı ile malzeme alınabilecektir. Geçirimsiz Malzeme Ocaklarına ait özellikler aşağıdaki tabloda verilmiş olup, üretim yöntemi, iş akım şeması Bölüm de verilmiştir. Tablo 5. Geçirimsiz Malzeme Ocağı Özellikleri Özellik Değer Deney Sonuçlarına Göre Malzeme İçeriği CH (yüksek plastisiteli kil) ve CL (düşük plastisiteli kil) Yapıya Uzaklığı (m) 680 Baraja Nakil (yol durumu) 1,2 km (yeni yol) Kazı Derinliği (m) 2,5 Arazi Vasfı Orman ve Şahıs Arazisi Kaya (kireçtaşı) Malzeme Ocağı Espey Yeni Atık Barajının inşaatında; depolama alanına m mesafede bulunan 1 adet kaya malzeme ocağı işletilecektir. Malzeme ocağına ulaşım iletim hattı ile birlikte açılacak 2,9 km'lik yeni yol üzerinden gerçekleşecektir. İşletilecek kaya malzeme ocağından baraj gövdesi ve çeşitli dolgu işlemlerinde kullanılmak üzere kireçtaşı çıkarılacaktır. Yapılan incelemelerde genel olarak kireçtaşlarının orta dayanımlı, sağlam nitelikte olduğu, yer yer ise gözenekli, erime boşluklu, düzensiz eklem ve çatlaklı, kısmen zayıf-orta dayanımlı olduğu gözlenmiştir. Gövde sıyırma kazısına göre ihtiyaç duyulan nitelikli kaya dolgu malzemesi miktarı, yaklaşık m 3 olup, geçirimli ve yarı geçirimli (filtre) malzemenin de kırma-elemeyıkama ile kaya ocağından sağlanması durumunda toplam ihtiyaç yaklaşık m 3 olmaktadır. Kaya Ocağında ihtiyacın 1,5 mislinin üzerinde malzeme bulunmaktadır. Kaya Malzeme (kireçtaşı) Ocağına ait özellikler aşağıdaki tabloda verilmiş olup, üretim yöntemi, iş akım şeması Bölüm de verilmiştir. Tablo 6. Kaya Malzeme Ocağı Özellikleri Özellik Deney Sonuçlarına Göre Malzeme İçeriği Kireçtaşı Yapıya Uzaklığı (m) Baraja Nakil (yol durumu) 2,9 km (yeni yol) Kazı Derinliği (m) 10 Arazi Vasfı Şahıs - Orman Arazisi Değer 19

31 2.2. Projenin Özellikleri Kütahya İli, Emet İlçesi sınırlarında gerekli izinleri alınarak işletilmekte olan Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atıkları rapora konu Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasında depolanacaktır. Proje kapsamında 2 aşama da işletme gerçekleştirilecektir. Projenin ilk aşamasında tesisten çıkan %70-55 oranında suya sahip şlam malzeme, ikinci aşamasında kalsine kolemanit atığı ile şlam atıklar beraber alanda depolanacaktır. Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının zemin ve cephe geçirimsizlikleri, yönetmeliklere uygun teknik yöntemlerle sağlanarak yüzeye ve yeraltına sızmalar önlenecektir. Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atığının nihai bertarafında Düzenli Depolama yöntemleri kullanılacaktır Atık Depolama Sahasının Ömrü ve Kapasitesi, Espey İşletme Müdürlüğü yıllık üretim kapasitesi, 2015 yılına kadar ton/yıl, ÇABAT ve III. Borik Asit Tesisinin devreye alınması ile 2015 ve sonraki yıllarda ( ton konsantre cevher) ton/yıl olarak planlanmıştır. Buna göre üretim miktarının %15 i atık olarak barajlarda biriktirilmekte olup Espey Yeni Atık Barajının ihtiyaç duyulan minimum rezervuar hacmi aşağıda belirtildiği şekilde hesaplanmıştır yılında : %15 = Ton/yıl = m 3 /yıl yılları arası : %15 = Ton/yıl = m 3 /yıl 2015 yılında : m 3 /yıl 1 yıl= m arası : m 3 14 yıl = m 3 Yapılan hesaplamalarda Espey Barajının minimum rezervuar hacmi yaklaşık m 3 olmaktadır. Atık barajları, mevzuat gereği doğal akarsu vadileri yerine çok daha dik eğimlerdeki yan kollar ve kuru dereler üzerinde inşa edildiğinden, ihtiyaç duyulan rezervuar hacimlerini sağlayacak baraj boyutları büyük, maliyetleri de yüksek olmaktadır. Bu sebeple, atık barajı rezervuar hacimlerini artırabilecek her türlü uygulama, barajın fayda hanesinde önemli bir yükseliş sağlamaktadır. "Espey ve Hisarcık Yeni Atık Barajlarına Ait Planlama, Yapıma Esas Kati ve Uygulama Projeleri Mühendislik Hizmetleri ile ÇED Raporunun Alınması" işi kapsamında yer alan atık barajlarının asgari depolama ihtiyacı m 3 'tür. Ancak gerek baraj ulaşım yollarının rezervuar taban kotlarına kadar indirilmesi, gerekse rezervuarda sızdırmazlığın sağlanması amacıyla kullanılacak olan geosentetiklerin uygulama yüzeylerinin hazırlanması için yapılacak olan sıyırma kazıları, rezervuar hacimlerini büyütmüştür. Planlama Raporu kapsamında yapılan çalışmalarda elde edilen yaklaşık depolama kapasitesi 809 kotunda m 3 'e ulaşmıştır. Bu çalışma raporuna göre; yeni atık barajının kapasitesi minimum 15 yıllık ihtiyacı karşılaması ve yılları arasında hizmet vermesi planlanmaktadır. 20

32 Tesisin İş Akım Şeması ve Prosesin Açıklanması, Rapora konu atık barajı kapsamında konsantratör tesislerinden gelen proses atıkları borular ve/veya kamyonlar vasıtasıyla taşınacaktır. Tesisten gelen proses atıklarının analizleri yapılarak Bölüm te ve Ek-6 da verilmiş olup, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Ek-2 de verilen tablolarda atığın Tehlikesiz Atık olduğu tespit edilmiştir. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte; Tehlikesiz Atıkların Ek 2 de belirtilen II. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere göre projelendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ancak rapora konu depolama alanında ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarının depolanacağı düşünülerek I. sınıf düzenli depolama tesisi olarak projelendirilmiştir. I. sınıf düzenli depolama tesisi olarak projelendirilen Espey Maden Atığı Depolama Sahasının zemin geçirgenliği ile ilgili söz konusu yönetmeliğin Madde 16 nın 2 bendinde belirtilen; a) I. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, geçirgenlik ve kalınlık özelliklerine sahip olması sağlanacaktır. Projeye ait iş akım şeması Şekil 7 de verilmiştir. Konsantratör Tesisi Çıkışı Oluşan Proses Atıkları Ön İşlemler Atığın Baraj Alanına Taşınması (Borular ve/veya Kamyonlar ile) Maden Atığı Depolama Alanında Atığın Depolanması Gürültü + Toz Şekil 7. Espey Barajı İş Akım Şeması Tesisten Çıkan Atık Miktarı, Özellikleri, Bu atıklara Uygulanacak Arıtma Yöntemleri, Arıtım Sonrası Atıkların Özellikleri ve bu Atıkların Ne Şekilde Depolanacağı ve Bertaraf Edileceği, Depolama Alanında Sızdırmazlığın Nasıl Sağlanacağı Maden Atığı Depolama Sahasında depolanacak konsantratör tesisi çıkışlı proses atığı; Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliği Ek-IV de verilen Atık Listesinde; ve dışındaki minerallerin yıkanması ve temizlenmesinden kaynaklanan ince taneli atıklar ve diğer atıklar da kategorisinde yer almaktadır. Depolanacak proses atığından alınan numuneler; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Ek-2 de Tehlikesiz Atıkların II. Sınıf Depolama Tesislerine kabul edilebilmesi 21

33 için belirtilen sınır değerlerdedir. Ancak rapora konu atık depolama tesisinin ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarını da depolayacağı düşünülerek; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre I. Sınıf Depolama Sahası kriterlerine uygun olarak projelendirilmiştir. Atık depolama alanı inşaatında, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in 16. Maddesine göre; olabilecek sızıntı suyunun yer altı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası (kil tabakası) teşkil edecek şekilde K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, geçirgenlik ve kalınlık özelliklerinde projelendirilmiştir. Buna göre; atık depo tabanı düzeltilerek sıkıştırılacak ve en az 0,50 m kalınlığında kil tabakası serilerek yapay olarak bir tabaka oluşturulacaktır. Geçirimsiz mineral (kil) malzeme ile yapay olarak oluşturulacak geçirimsizlik tabakasının toplam kalınlığı 0,50 m. den az olmayacaktır. Geçirimsiz mineral (kil) malzeme üzerine, jeomembran, jeomembran üzerine drenaj borusu döşenerek sızıntı suyunun drenajı sağlanacaktır. İnşa edilecek olan depolama sahasının işletilmesindeki temel yöntem, duru su olarak adlandırılan üst su fazının çekilerek işletmede tekrar kullanılmasıdır. Tabanda teşkil edilecek drenaj tabakası, tamamen emniyet amaçlı teşkil edilecektir. Atık depolama tesisi tabanında teşkil edilecek olan drenaj sistemi de büyük oranda kapatma sonrası meydana gelebilecek bir potansiyel riske istinaden teşkil edilmiş olacaktır. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, sızıntı suyu drenaj sistemi geçirimsizlik sisteminin üstünde teşkil edilmiştir. Buradaki amaç geçirimsiz tabakanın üzerindeki suyun uzaklaştırılmasıdır. Atık Depolama Tesisi, atık bertarafı tamamlandığında, depolama sahasının üzeri kapatılacaktır. Son örtü sisteminin belirlenmesinde, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Madde 17 de ifade edilmiş olan yükümlülükler dikkate alınacaktır. Atık depolama alanında sızdırmazlığı sağlamak amacıyla, rezervuar tabanında ve sedde ön yüzeyine uygun nitelikte geosentetik sızdırmazlık malzemeleri ile kaplama yapılacaktır. Gövde Üzeri Kaplama Uygulaması Rezervuara atılacak atıkları sedde yüzeyinden sızmasını engellemek amacıyla ön yüzüne uygun özellikte membran, GCL ve kil kaplama ile sızdırmazlık kaplaması yapılacaktır. Dik yamaçlara sahip olan rezervuar alanı sebebiyle, Espey Yeni Atık Barajında HDPE membran ve GCL (4,5kg/m 2 - Geosyntethic Clay Liner Geosentetik Kil Örtü) ayrı olarak kullanılacaktır. Kaplama malzemesindeki deformasyon riskini ortadan kaldırmak ve inşaat kolaylığı sağlamak amacıyla gövde ön yüzeyinde her 10,0 m sedde yüksekliğinde 4,0 m genişliğinde palyeler yapılacaktır. 4,0 m'lik palyenin şev kenarından 1 m içeriye, 0,90mx0,60 m lik ankraj hendeği açılacaktır. Sızdırmazlık kaplama malzemeleri şeve aşağıdan yukarıya doğru serildikten sonra, projesine göre ankraj hendeğine yerleştirilecektir. Düşey ek yerlerinin kaynağı yapılmadan önce, ankraj hendeğinin içine rezervuar alanında perfore HDPE drenaj borusu yerleştirilip, üzeri kum-çakıl filtre doldurularak, el tokmağıyla sıkıştırılacaktır. 22

34 Gövde üzerinde ise, sadece kret kotunda, ankraj hendeğine drenaj borusu yerleştirilmeyecek olup, hendek kil ile doldurulup sıkıştırılacaktır. Diğer kotlardaki palyelerde ankraj hendeğinin içine dökülecek grobeton üzerine perfore boru yerleştirilecek olup, üzeri kum-çakıl ile doldurularak rezervuar palyelerindeki borular ile bağlantısı sağlanacaktır. Aynı işlem bir üst palyede de yapıldıktan sonra, alt palyedeki kaplama ile üst palyeden gelen kaplama yatay ek yeri kaynağı ile birleştirilecektir. Rezervuar talveg ve yamaçlarından gelen kaplamanın önyüz talveg ve yamaçlarda birbirine eklenmesi yapılacaktır. Şekil 8. Espey Barajı Gövde Ön (Memba) Yüzeyi Şev ve Palyelerde Sızdırmazlık Detayları Şekil 9. Kret Kotu Gövde Ön (Memba) Yüzeyi Sızdırmazlık Detayı 23

35 Rezervuar ve Taşıma Palyelerinde Kaplama Uygulaması Palye şev kazılarının 10 m den yüksek olması durumunda 10 m de bir 4 m palyeli olarak yapılacak olup palyeler arası uygun güzergah ve eğimde rezervuar iniş-çıkış yol kazıları yapılarak rezervuarın kazıları tamamlanacaktır. Yolların platform genişliği en az 4 m olacaktır. Kazılar sonrası ortaya çıkabilecek boşluklar düşünülerek bütün yüzeye shocrete uygulanacaktır. Olası daha derin boşluklar grobetonla doldurularak sızdırmazlık kaplaması için uygun satıh oluşturulacaktır. Kazı yüzeyinde oluşan ve membrana sorun teşkil edebilecek sivrilikler giderilecektir. Bütün kazı işlemlerinin tamamlanması ile sızdırmazlık kaplamasına başlanacaktır. Rezervuar yüzeyindeki palyelerde sızdırmazlık kaplamasının ankrajı için 0,90Dx0,60Y m'lik ankraj hendeği yapılacak, ankraj hendeğine grobeton ve perfore drenaj borusu yerleştirilip, üzeri kum-çakıl filtre malzemesi ile doldurulup, tokmakla sıkıştırılacaktır. Kumçakıl filtre nin ömrünü uzatmak amacıyla, çevresi geotekstil ile bohçalanacaktır. Gövde üzerindeki ankraj hendeklerinin içine drenaj borusu yerleştirilmeyecek olup, içi kil ile doldurulup sıkıştırılacaktır. Üst palyeden gelen sızdırmalık kaplamasının alttan gelen ile yatay ek yeri kaynağı yapıldıktan sonra üzerine palye yüzeylerinde 30 cm, rezervuar tabanına ulaşım yolunda 40 cm kalınlığında stabilize malzeme serilecektir. Stabilize malzeme içerisindeki taşların, altta kalan membrana zarar vermesini engellemek amacıyla, membranın üzerine palyelerde örgüsüz, rezervuar tabanına ulaşım gibi eğimli yüzeylerde örgülü geosentetik örtü serilecektir. Rezervuar tabanında ise kazı yüzeyi üzerine 50 cm kil serilecek ve sıkıştırılacak üzerine membran serilecek ve ulaşım düşünülerek örgüsüz geotekstil ve üzerine 30 cm stabilize kaplama uygulamaları yapılacaktır. Yamaçlarda sızdırmazlık kaplamasına ek bentonit kili (GCL) uygulaması yapılacaktır. Şekil 10. Rezervuar Tabanında Sızdırmazlık Detayı 24

36 Şekil 11. Kazı Şevlerinde ve Palyelerde Sızdırmazlık Kaplaması Detayı Şekil 12. Espey Rezervuar Tabanına Ulaşım Yolu Kaplama Detayı 25

37 Atık Analizleri, Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının işletilmesi sırasında tehlikeli, toksik, patlayıcı ve parlayıcı herhangi bir madde üretimi olmayacaktır. Maden Atığı Depolama Sahasında depolanacak atık için AEM Çevre Laboratuar Analiz Tic. A.Ş. tarafından yapılan tarihli analiz Ek-6 da verilmiştir. Espey Konsantratör Tesisi Atık Barajından alınan numunelerin (Eluat Atık) Analiz Sonucu, Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin Yönetmeliğin Ek-2 parametreleri ve sonuçları Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Atık Analiz Sonuçları Depolama Tesisleri İçin Sınır Değerler Parametre Birim Analiz Sonuçları Sonuç İnert Tehlikesiz Tehlikeli Arsenik mg/l 0,16 0,05 0,2 2,5 Tehlikesiz Atık Baryum mg/l 0, İnert Atık Kadmiyum mg/l 0,0005 0,004 0,1 0,5 İnert Atık Krom mg/l <0,001 0, İnert Atık Bakır mg/l <0,1 0, İnert Atık Civa mg/l <0,001 0,001 0,02 0,2 İnert Atık Molibden mg/l <0,004 0, İnert Atık Nikel mg/l <0,004 0, İnert Atık Antimon mg/l 0,0077 0,006 0,07 0,5 İnert Atık Selenyum mg/l <0,004 0,01 0,05 0,7 İnert Atık Kurşun mg/l <0,005 0, İnert Atık Çinko mg/l <0,02 0, İnert Atık Klorür mg/l 10, İnert Atık Florür mg/l 0, İnert Atık Sülfat mg/l Tehlikesiz Atık DOC 3 mg/l İnert Atık TDS 4 mg/l Tehlikesiz Atık Fenol İndeksi mg/l 0, İnert Atık Maden Atığı Depolama Sahasında depolanacak konsantratör tesisi çıkışlı proses atığı; Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliği Ek-IV de verilen Atık Listesinde; Tehlikesiz Atık olarak belirtilmesi nedeniyle Maden Atığı Düzenli Depolama Alanı; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre II. Sınıf Depolama Sahası nda depolanabilmektedir. Ancak rapora konu depolama alanında ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarının depolanacağı düşünülerek I. Sınıf Depolama Sahası kriterlerine uygun olarak projelendirilmiştir. Atık depolama alanı inşaatında, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in 16. Maddesine göre; olabilecek sızıntı suyunun yer altı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası (kil tabakası) teşkil edecek şekilde K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, geçirgenlik ve kalınlık özelliklerinde projelendirilmiştir. Buna göre; atık depo tabanı düzeltilerek sıkıştırılacak ve en az 0,50 m kalınlığında kil tabakası serilerek yapay olarak bir tabaka oluşturulacaktır. Geçirimsiz mineral (kil) malzeme ile yapay olarak oluşturulacak geçirimsizlik tabakasının toplam kalınlığı 0,50 m. den az olmayacaktır. Geçirimsiz mineral (kil) malzeme üzerine, jeomembran, jeomembran üzerine drenaj borusu döşenerek sızıntı suyunun drenajı sağlanacaktır. 3 DOC: Çözünmüş Organik Karbon 4 TDS: Toplam Çözünen Katı 26

38 Proje Kapsamında Malzeme Ocaklarında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Kapasitesi, İş Akım Şeması, Çalışacak Personel Sayısı, İmalat Haritası Projenin inşaatı sırasında zemin geçirimsizliğini ve gövde dolgusunu sağlamak amacıyla 1 adet geçirimsiz (kil) ocağı, zemin ve sıyırma dolgusunu sağlamak amacıyla 1 adet kaya malzeme ocağı işletilecektir. İşletilecek malzeme ocaklarına ait iş akım şeması, çalışacak personel sayısı vb. bilgiler aşağıda verilmiş olup, imalat haritaları Ek-9 da verilmiştir. Malzeme ocaklarında üretime geçilmeden önce Maden İşleri Genel Müdürlüğü nden 3213 sayılı Maden Kanunu na göre müracaatlar yapılarak gerekli hammadde üretim izni alınacaktır. Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağı Ocak Yeri Projenin inşaatı sırasında kullanılacak geçirimsiz (kil) malzeme ocağı Maden Atığı Depolama Alanı ask yerine kuş uçuşu yaklaşık 800 m mesafede, en yakın yerleşim yeri olan Ağaoğlan Damlarına kuş uçuşu yaklaşık 450 m mesafede 1/ ölçekli Kütahya J22 b1 paftasında bulunmaktadır. Malzeme alanından inşaat alanına ulaşım; yeni açılacak 1,2 km'lik yol ile sağlanacaktır. Malzeme ocağı Ek-3 te verilen Çevre Düzeni Planından da görüleceği gibi Orman ve Tarım Arazisi içerisinde kalmaktadır. Üretim Teknolojisi Malzeme ocağında üretim faaliyetleri, açık işletme yöntemiyle gerçekleştirilecektir. Malzeme ocağında öncelikle malzeme ekskavatör (kepçe) yardımıyla ile çıkarılacak ve kamyona yüklenerek inşaat alanına taşınacaktır. Malzeme ocaklarının imalat haritası Ek-9 da verilmiştir. Geçirimsiz (kil) malzeme ocağı baraj inşaatı süresince işletilecektir. Malzeme ocağının başlangıç ve bitim noktaları belirlenerek ocak sahası dışından kesinlikle malzeme alımı yapılmayacaktır. Geçirimsiz (kil) malzeme ocağının işletilmesi öncesi ortalama 30 cm yüksekliğindeki bitkisel toprak sıyrılarak alınacak ve uygun bir alanda depolanarak üretim faaliyetleri sonrası yeniden alana serilerek, doğaya yeniden kazandırılması sağlanacaktır. Geçirimsiz (kil) malzeme ocağının işletilmesi sırasında uygulanacak iş akımı Şekil 13 de verilmiştir. 27

39 Gürültü Malzemenin Üzerindeki Bitkisel Toprağının Sıyrılarak Alınması Toz Gürültü Malzemenin İş Makinaları ile Çıkarılması Toz Gürültü Malzemenin Kamyonlara Yüklenmesi Toz Gürültü Malzemenin İnşaat Alanına Taşınması Toz Şekil 13. Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağı İş Akış Şeması Kapladığı Alan Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağı; 15,37 ha ( m 2 ) alan kaplamaktadır. Geçirimsiz malzeme ocağına ilişkin koordinatlar Ek-1 de verilmiştir. Malzeme alanı şahıs ve orman arazisi olup, alanda kil, silt, kumtaşı karmaşığı olan çökeller yüzeylenmektedir. Malzeme alanının nitelik ve niceliğini denetlemek amacıyla 15 adet araştırma çukuru açılmış ve numune alınmıştır. Malzeme alanı, arazi gözlemleri ve laboratuar sonuçlarına göre, alanda genel olarak CH (yüksek plastisiteli kil) ve CL (düşük plastisiteli kil) özelliği gösterdiği belirlenmiştir. Elek granülometrileri incelendiğinde ortalama kil-silt oranının %67,6, kum oranının %13,6 ve çakıl oranının %18,9 olduğu görülmektedir. Kapasitesi Geçirimsiz (kil) malzeme ocağından projenin gövde ve zemin dolgusu sırasında işletilecek olup, termin planına göre zemin ve gövde dolgusu 10 ayda tamamlanacaktır. İnşaat süresince malzeme ocağından toplam m 3 malzeme alınacaktır. Malzeme ocağında yapılan fizibilite çalışmalarında 2,5 m üretim kazısı ile rezervin m 3 olduğu tespit edilmiştir. Malzeme ocağında yılda 12 ay, ayda 30 gün, günde 16 saat çift vardiya çalışılması planlanmakta olup, üretilecek kil malzemenin yoğunluğu d=2,72 ton/m 3 (ortalama yoğunluk) alınmıştır. Buna göre ocaktan malzeme alım kapasiteleri aşağıdaki gibi olacaktır. Toplam Üretim Miktarı : m 3 x 2,72 ton/m 3 = ton Aylık Üretim Miktarı : ton / 10 ay = ton/ay Günlük Üretim Miktarı : ton/ay / 30 gün/ay = ton/gün Saatlik Üretim Miktarı : ton/gün / 16 saat/gün = 170 ton/saat Çalışma Süreleri : Toplam 10ay, yılda 300gün, ayda 30gün, günde 16saat Çalışacak Personel Sayısı ve Kullanılacak Ekipman Listesi Geçirimsiz (kil) malzeme ocağında üretim işlemleri sırasında 1 adet Ekskavatör, 1 adet Kamyon, 1 adet yükleyici kullanılacak olup, malzeme ocağının işletilmesi aşamasında toplam 5 personelin çalıştırılması planlanmaktadır. 28

40 Kaya (kireçtaşı) Malzeme Ocağı Ocak Yeri Projenin inşaatı sırasında kullanılacak kaya malzeme (kireçtaşı) ocağı Maden Atığı Depolama Alanı ask yerine kuş uçuşu yaklaşık 1540 m mesafede, en yakın yerleşim yeri olan Ağaoğlan Damlarına kuş uçuşu yaklaşık 1120 m ve Kumdarlar Damlarına (Şehitler Mahallesi) kuş uçuşu yaklaşık 1130 m mesafede 1/ ölçekli Kütahya J22 b1 paftasında bulunmaktadır. Malzeme alanından inşaat alanına ulaşım; yeni açılacak 2,9 km'lik yol ile sağlanacaktır. Malzeme ocağı Ek-3 te verilen Çevre Düzeni Planından da görüleceği gibi Orman ve Tarım Arazisi içerisinde kalmaktadır. Üretim Teknolojisi Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağında üretim faaliyetleri, açık işletme yöntemiyle gerçekleştirilecektir. Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağı üzerinde ortalama yaklaşık 10 cm kalınlığında üst örtü bulunmaktadır. Bu nedenle ocakta öncelikle üretimi yapılacak alandaki üst örtü tabakası sıyrılacak daha sonra bu alanlardan malzeme üretimine başlanacaktır. Ocaktan malzemenin çıkarılabilmesi için delme ve patlatma yapılacaktır. Delici ile kaya kütlesi üzerinde delikler açılacak ve daha sonra açılan deliklere patlayıcılar yerleştirilerek gerekli güvenlik önlemleri alındıktan sonra patlatma işlemi yapılacaktır. Delmepatlama yönteminde bir veya birden fazla sıralı delikler açılarak patlayıcılarla doldurulup ateşleme yapılacaktır. Ocak sahasında uygulanacak patlatma paterni Bölüm de verilmiştir. Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağından elde edilen malzemeler yükleyici ile kamyonlara yüklenip gövde dolgusunda ve riprap malzemesi olarak kullanılmak üzere baraj alanına taşınacaktır. Üretim sırasında en fazla 2 basamak oluşturulacak olup, basamakların yüksekliği maksimum 10 m ve genişliği ise 15 m civarında olacak şekilde ocak dizaynı oluşturulacaktır. Kaya (şist) ocağına ilişkin imalat (üretim) haritası EK-9 da verilmiştir. Proje kapsamında işletilecek olan Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağı için Maden İşleri Genel Müdürlüğü nden 3213 sayılı Maden Kanunu na göre müracaatlar yapılarak gerekli izinler alınacaktır. Ayrıca faaliyete başlamadan önce, söz konusu Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağı Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında Ek-2 de (Madde 1.3. Taş ocakları, açık ocak madenciliği, patlatma yapılarak maden çıkarılan ocaklar ) belirtilen faaliyetlerden olduğu için; Ek-2 izin belgesi için müracaat formu doldurularak ilgili Müdürlüğe müracaat yapılacaktır. Mevsim koşullarına bağlı olmakla birlikte ocak sahasında yılda ortalama 12 ay süreyle çalışılması planlanmaktadır. Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağı proje inşaat süresince işletilecektir. Proje kapsamında inşaat aşamasında işletilecek olan Kaya (kireçtaşı) malzeme ocağının etrafı beton poligon taşları ile çevrilecek ve ocak sahası dışında malzeme alınmayacaktır. Kaya (kireçtaşı) Malzeme Ocağına ilişkin İş Akış Şeması Şekil 14 de verilmiştir. 29

41 Malzeme Ocağı Sahasında Bulunan Bitkisel Toprağın Sıyrılması Gürültü Toz Malzeme Ocağı Sahasında Bulunan Bitkisel Toprağın, Bitkisel Toprak Depolama Alanına Nakli Delici İle Deliklerin Açılması Gürültü Deliklerin Patlayıcı Madde İle Doldurulması Patlatmanın Yapılması Gürültü Toz Vibrasyon Madenin Ekskavatör İle Alınması ve Kamyonlar Yüklenmesi Tesisine Taşınması Gürültü Toz Malzemenin Baraj Alanına Taşınması ve Baraj Dolgusunda Kullanılması Gürültü Toz Şekil 14. Kaya (Kireçtaşı) Malzeme Ocağı İş Akım Şeması Kaya (kireçtaşı) Ocağında Uygulanacak Patlatma Dizaynı Patlatma yönteminde bir veya birden fazla delik açılarak patlayıcılarla doldurulur ve ateşleme yapılır. Delinen deliklerin çapları aralarındaki uzaklık, derinlik ve delik sayısına, formasyonun niteliğine ve üretilecek malzemenin miktarına göre değişmektedir. Delik delme işlemi için Vagon-Drill kompresör ya da Truck-Drill tipi iş makineleri kullanılmaktadır. Delik delme işleminin tabakalar üzerinde yapılması gerektiğinden ocaklarda bu yöntemin uygulanabilmesi için öncelikle işletme kademelerinin oluşturulması gerekmektedir. Ayrıca kırıklı arazilerde patlayıcıların doldurulması büyük sorunlar yaratmaktadır. Delme patlatma üretim yöntemi ve sistemdeki önemli işletme parametreleri; 1. Derin lağım deliklerinin delinmesi, 2. Delinen deliklerin patlayıcı madde ile doldurulması, 3. Ateşleme kablolarının manyetoya bağlanması, 4. Ateşleme ile taş sökümü işlerinin yapılması gerekir Faaliyet alanında yapılacak delme-patlatma işlemi Vagon-Drill ile deliklerin delinmesi ANFO nun hazırlanması, sıkılanması ve patlatılması sırasıyla yapılacaktır. Delikler şeş-beş düzende 75 derecelik eğimle ve 89 mm genişlikte delinecektir. Daha sonra deliklere ANFO tatbik edilecek ve delikler sıkılanacaktır. Patlatmada milisaniye gecikmeli kapsüller kullanılacaktır. Patlatma sonrası tüm deliklerin patlayıp patlamadığı kontrol edilecek ve patlamayan delik varsa temizlenecek veya düzenek kontrol edilerek aksaklık giderilip tekrar patlatılacaktır. Milisaniye gecikmeli kapsüle verilen elektrik akımı ile patlatılan ANFO patlama sırasında doğal hacminin yaklaşık 1500 katı kadar bir hacme ulaşır ve patlatma gerçekleşir. 30

42 Patlatmanın verimli olması için deliklerin sıkılanması bu sebepten dolayı çok önemlidir. Patlatma çalışmalarının yapılabilmesi için gerekli olan patlayıcı madde ruhsatı üretim çalışmalarına başlanmadan önce alınacak ve patlatmalar ehliyetli kişilerce ve gerekli emniyet önlemleri alındıktan sonra yapılacaktır. Faaliyet alanında patlayıcı madde olarak ANFO ismi ile adlandırılan Amonyum Nitrat ve motorin karışımından oluşan madde kullanılacaktır. Bu patlayıcı jeletinit tipi dinamit ve milisaniye gecikmeli kapsüller yardımıyla patlatılacaktır. Patlayıcı Maddelerin Yerleştirileceği Deliklerin Delinmesi: Üst tabakanın alınması işlemleri tamamlandıktan sonra, patlayıcı maddelerin yerleştirileceği delikler vagon-drill ile delinecektir. Deliklerin delinmesine müteakip, açılmış olan bu deliklere patlayıcı maddeler ile elektrik kapsülü ve ateşleme kabloları yerleştirilecektir. Patlatma sırasında ortaya çıkabilecek etkilere karşı; Kapsül kablolarına ilave edilecek uzatma kablolarının bağlantıları itina ile yapılacak ve izole bantla iyi bir şekilde izole edilecektir. Yemleyici dinamitin kartuşları kablo ile bir demet şeklinde bağlanacak ve bu demet, kablo yardımı ile sarkıtılarak indirilecektir. Sıkılama sırasında elektrik kablolarının zedelenmemesine dikkat edilecektir. Patlatmanın Yapılması: Patlayıcı maddelerin ve patlatma için yardımcı elamanların yerleştirilmesinden sonra patlatma işlemi gerçekleştirilecektir. Patlatma öncesi ve patlatma sonrasında; Ateşleme devresi kabloları manyetoya bağlanmadan önce devrenin direnç kontrolü yapılacaktır. Ateşleme yapmadan önce siren ile alarm verilecek ve ayrıca flamalı gözcüler önemli noktalara dikilecektir. Ateşleme kablosu uygun bir uzaklıktaki ateşleme cebine kadar uzatılarak vakit geçirmeden ateşleme yapılacaktır. Yağışlı havalarda statik elektrik tehlikesi göz önüne alınarak gerektiğinde ateşlemeden vazgeçilecektir. Ateşleme sahasına yetkililerden başkası girmeyecektir. Patlatma işlemi uzman kişiler tarafından yapılacaktır. Patlayıcı maddeler ateşleme yerine özel bir araçta getirilecek, dinamit ve kapsüller ayrı ayrı araçlarda nakledilecektir. Patlamayan delikler için gereken emniyet tedbirleri alınacak ve usulüne uygun olarak zararsız hale getirilecektir. Ateşleme yapıldıktan sonra ateşleme bölgesi sorumlu kişiler tarafından kontrol edilecek ve iş makinelerini tehlikeye sokacak bloklar, basamak şevinde askıda kalmış ise gerekli önlemler alınacaktır. Ocak alanında gerçekleştirilecek kademeli çalışma yöntemi ve yol bağlantıları Şekil 15 de kademeli çalışmanın yandan görünüşü Şekil 16 da verilmiştir. 31

43 2. Kademe Yolu 2. Kademe Sahası 1. Kademe Yolu 1. Kademe Sahası Şekil 15. Ocaktaki Kademeli Çalışma Yöntemi ve Yol Bağlantıları Perspektif Görünümü Ayna tabanı Yol ve rampa genişliği Basamak Basamak tepesi Basamak aynası Basamak şev açısı Eklem Ocak tabanı Basamak yüksekliği Tabaka düzlemi Genel ocak eğim açısı Taban taşı yapısı Şekil 16. Ocaktaki Kademeli Çalışmanın Yandan Görünüşü Kapladığı Alan Kaya Malzeme (kireçtaşı) Ocağı; 32,48 ha ( m 2 ) alan kaplamaktadır. Kaya malzeme ocağına ilişkin koordinatlar Ek-1 de verilmiştir. Malzeme alanı şahıs ve orman arazisi olup, alanda gölsel kireçtaşı yüzeylenmektedir. Kapasitesi Kaya gereç alanı (kireçtaşı ocağı) limitleri uygun olup kaya gereç ve riprap malzeme olarak kullanılabilir. Kaya gereç alanından yaklaşık 20 m lik kazı (maksimum 10 m basamak boyu ve maksimum 2 basamak ile çalışılacağı varsayımıyla) yapılacağı varsayımı ile rezerv m 3 hesaplanmıştır. Proje kapsamında m 3 malzemeye (kaya dolgu ve riprap) ihtiyaç duyulmaktadır. Kaya malzeme yoğunluğu ortalama 2,8 ton/m 3 dür. Malzeme ocağında toplam 10 ay, ayda 30 gün, günde 16 saat çift vardiya çalışılması planlanmakta olup, malzeme alım kapasitesi aşağıdaki gibi olacaktır. Toplam Üretim Miktarı : m 3 x 2,8 ton/m 3 = ton Aylık Üretim Miktarı : ton/yıl / 10 ay = ton/ay Günlük Üretim Miktarı : ton/ay / 30 gün/ay = 6.066,67 ton/gün Saatlik Üretim Miktarı : 6.066,67 ton/gün / 16 saat/gün = 379,17 ton/saat 32

44 Çalışma Süreleri : Toplam 10ay, yılda 300gün, ayda 30gün, günde 16saat Çalışacak Personel Sayısı ve Kullanılacak Ekipman Listesi Kaya malzeme ocağında üretim işlemleri sırasında 3 adet Ekskavatör, 10 adet Kamyon ve 5 adet yükleyici, 1 adet arazöz, 1 adet jeneratör ve 1 adet kaya delici (Jack Hammer) kullanılacaktır. Kaya malzeme ocağının işletilmesi aşamasında 20 personelin çalıştırılması planlanmaktadır. Kırma-Eleme Tesisi Tesis Yeri Projenin inşaatı sırasında kullanılacak kırma-eleme tesisi Maden Atığı Depolama Alanı ask yerine kuş uçuşu yaklaşık 1610 m mesafede, en yakın yerleşim yeri olan Ağaoğlan Damlarına kuş uçuşu yaklaşık 1265 m mesafede 1/ ölçekli Kütahya J22 b1 paftasında bulunmaktadır. Kırma-Eleme tesis alanı; kaya malzeme alanı ve orman arazisi içerisinde kalmaktadır (bkz. Ek-3). Üretim Teknolojisi Proje kapsamında işletilmesi planlanan kırma - eleme tesisinde; kaya ocağından çıkarılan malzeme bunkerlere beslenerek, bunker çıkışında bulunacak birincil kırıcıda 1/6 kırılan malzeme bant konveyörler ile eleklere taşınacaktır. Elek üstü malzeme kırıcıya tekrar beslenecek, elek altı malzeme ikincil kırıcıya burada elenen malzeme üçüncül kırıcıya beslenerek nihai ürünler sınıflandırılacaktır. Elek altı malzeme; 1. Grup; 0-3 mm, 2. Grup; 3-7 mm, 3. Grup; 7-15 mm, 4. Grup; mm olarak 4 grup halinde boyutlandırılacaktır. İkincil kırıcı çıkışı eleklere beslenen ve + 25 mm boyutundaki malzeme kırıcıya tekrar beslenerek tesis kapalı devre çalıştırılacaktır. Proje kapsamında işletilecek Kırma-Eleme Tesisine ait İş Akım Şeması Şekil 17 de verilmiştir. Proje kapsamında işletilmesi düşünülen kırma-eleme tesisi; Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü (mülga) tarafından tarih ve sayılı ÇED Uygulamaları yazısına göre; toz kaynağı olan tüm ünitelerin (bunker, kırıcılar, elekler, bantlar ) üstü proje sahibi tarafından kapalı ortam içerisine alınacaktır. 33

45 Gürültü Ocaktan Gelen Andezitin Kırma-Eleme Tesisine Taşınması Toz Gürültü&Toz Bunker Gürültü&Toz Birincil Kırıcı Gürültü&Toz Elek + 80 mm Elek Altı - 25 mm mm + 80 mm Elek Üstü Gürültü&Toz İkincil Kırıcı Pasa Gürültü&Toz Elek Elek Üstü Gürültü&Toz Üçüncül Kırıcı Gürültü&Toz Elek Elek Üstü Elek Altı mm mm mm mm Nakliye Nakliye Nakliye Nakliye Şekil 17. Kırma-Eleme Tesisi İş Akım Şeması Kapladığı Alan Proje kapsamında depolama alanının inşaatı sırasında işletilecek olan, kırma-eleme tesisi 32,48 hektarlık kaya malzeme ocağının içinde 1,69 ha alanda işletilecektir. Kırmaeleme tesisine ilişkin koordinatlar Ek-1 de verilmiştir. Tesis alanı ocağı Ek-3 te verilen Çevre Düzeni Planından da görüleceği gibi Orman Arazisi içerisinde kalmaktadır. Kapasitesi Proje kapsamında kaya malzeme (kireçtaşı) ocağından çıkarılan malzeme 250 m 3 /saat kapasiteli kırma-eleme tesisinde boyutlandırılacaktır. Tesis kaya malzeme ocağının işletme süresi boyunca işletilecektir. Tesisin mevsim koşullarına bağlı olarak inşaat süresice (10 ay), ayda 30 gün, günde 16 saat çift vardiya çalışılacaktır. Buna göre proje kapsamında kırma-eleme tesisi kapasitesi aşağıdaki verilmiştir. Saatlik Üretim Miktarı : 250 m 3 /saat x 2,8 ton/m 3 = 700 ton/saat 34

46 Günlük Üretim Miktarı : 700 ton/saat x 16 saat/gün = ton/gün Aylık Üretim Miktarı : ton/gün x 30 gün/ay = ton/ay Yıllık Üretim Miktarı : ton x 10 ay/yıl = ton/yıl Çalışma Süreleri : Toplam 10ay, yılda 300gün, ayda 30gün, günde 16saat Çalışacak Personel Sayısı ve Kullanılacak Ekipman Listesi Kırma-Eleme Tesisinde toplam 2 personelin çalıştırılması planlanmaktadır. Projenin inşaatı sırasında işletilecek ünitelere ait kapasiteler Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Proje Ünitelerinin Kapasitesi Geçirimsiz Malzeme Ocağı Kaya Malzeme Ocağı Kırma-Eleme Tesisi Üretim Süresi Üretim Üretim Üretim Üretim Üretim Üretim Miktarı (ton) Miktarı (m 3 ) Miktarı (ton) Miktarı (m 3 ) Miktarı (ton) Miktarı (m 3 ) Yıllık , , , , Aylık (Yılda 10 ay) , , , , Gün (Ayda 30 gün) 2.720, , , , Saatlik (günde 16 saat) 170,00 62,50 379,17 135,42 700,

47 Üretimde Kullanılacak Makinelerin, Araçların Sayı ve Özellikleri, Maden Atığı Düzenli Depolama Tesisinin inşaatı ve işletmesi sırasında kullanılacak makine ekipman listeleri ayrı ayrı aşağıdaki tablolarda verilmiştir. İnşaat sırasında malzeme ocakları ve inşaat alanında kullanılacak makine ekipman listesi ve özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 9. Araç ve Ekipmanların Özellikleri (inşaat) Kullanılacak Ekipman Adet Motor gücü düzeyi 5 İnşaat Alanı Geçirimsiz Malzeme Ocağı Kaya Malzeme Ocağı Ekskavatör Hp Yükleyici Hp Kamyon Hp Arazöz Hp Kaya Delici (Jack Hammer) Hp Kırma-eleme Tesisi Hp Jeneratör kw Projenin işletme aşamasında ilk aşamada konsantratör tesisinden çıkan şlam malzeme borular vasıtası ile tesise taşınacak olup, ileri dönemlerde kalsine kolemanit (katı) atıklarının taşınması yüklenmesi amacıyla kullanılacak makine ekipman listesi ve özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 10. Araç ve Ekipmanların Özellikleri (işletme) Kullanılacak Ekipman Adet Motor gücü düzeyi Ekskavatör Hp Yükleyici (Dozer) Hp Kamyon Hp Arazöz Hp Üretim Sırasında Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerin Kullanım Durumları, Taşınmaları ve Depolanmaları, Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının işletilmesi sırasında tehlikeli, toksik, patlayıcı ve parlayıcı herhangi bir madde üretimi olmayacaktır. Espey Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının inşaatı sırasında dolgu çalışmalarında kullanılmak üzere kaya malzeme ocağı işletilecektir. Kaya malzeme ocak alanındaki kayacın sert ve blok halinde bulunması, iş makineleri ile üretimin ekonomik olmaması nedeniyle gevşetme amaçlı patlatma yapılacaktır. Üretimde gerçekleştirilecek patlatmalar gevşetme amaçlı olup düşük şarjlı ve milisaniye gecikmeli patlatmalar yapılacaktır. Faaliyetler sırasında araçların yakıtları için motorin kullanılacaktır. İş makinelerinin ihtiyacı olan akaryakıt, işletme alanına getirilecek akaryakıt kamyonundan sağlanacaktır. İş makinelerinin akaryakıt ikmalleri beton zemin üzerinde yapılacaktır. Yakıt ikmali sırasında yakıtın çevreye sıçramasını engellemek amacıyla gerekli tedbirler alınarak dikkatli bir şekilde 5 1 Hp = 0,746 kw 36

48 yakıt ikmali gerçekleştirilecektir. İşletme aşamasında tehlikeli, toksik madde kullanımı olmayacaktır. Kaya Malzeme (kireçtaşı) Ocağında Uygulanacak Patlatma Dizaynı Hazırlanan ÇED Raporunda proje alanında yapılacak patlatma hesaplamasında Atlas Power Company e göre dilim kalınlığı, Anon Bağlantısına şarj yüksekliği hesapları yapılmış ve hesaplamalarda aşağıdaki kabuller kullanılmıştır; - Üretimin tamamının patlatma ile gerçekleştirileceği, - Basamak yüksekliğinin 10 m (maksimum) olduğu değerlendirilmiştir. Sahada yapılacak olan patlatma bilgileri aşağıda verilmiştir. Delik düzeni = şeş-beş Kullanılacak kapsül cinsi = 30 milisaniye gecikmeli kapsül H : Basamak yüksekliği = 10 m d : Delik Çapı = 0,089 m Ld : Dinamit Kolonu Boyu = 0,25 m Atlas Power Company e göre dilim kalınlığı hesabı; B : Dilim Kalınlığı = 19,7 x d 0,79 = 19,7x0,089 0,79 = 2,91 3 m S : Delikler Arası Mesafe = 1,25 x B = 1,25 x 3 = 3,75 m T : Delik Taban Payı = 0,3 x B = 0,3 x 3 = 0,90 m L : Delik Boyu = H+T = ,90 = 10,90 11 m h s : Sıkılama Boyu = B 3 m h y : Yük Mesafesi = d x (20 40) = 0,089 x 40 4 m Anon Bağlantısına Göre Şarj Yüksekliği hesabı; h d : Delik dibi şarj yüksekliği = (0,3 x 0,5) x (h y +T) = 0,4 x (h y +T) = 0,4 x (3 + 0,90) 2 m h k : Delik kolon şarj yüksekliği = L- (hd + hs) = 11 - (2 + 3) = 6 m Q d : Delik dibine konulacak Patlayıcı şarj Konsantrasyonu (kg/m) = d 2 /1000 = (89) 2 / kg/m Q hd : Delik dibine konulacak patlayıcı miktarı (kg) = Qd x hd = 8 x 2 = 16 kg Q k : Delik Kolonu Şarj Konsantrasyonu = (0,4 x 0,5 ) x Qd= 0,5 x Qd = 0,5 x 8 = 4 kg/m Q hk : Delik Kolonuna Konulacak Patlayıcı miktarı (kg) = Qk x hk = 4 x 6 = 24 kg Q T : Deliğe konulacak patlayıcı miktarı = Qhd+ Qhk = = 40 kg 37

49 Şekil 18. Delme-Patlatma Dizaynı göre; Ocak alanında üretim yapılacak alandaki kalkerin yoğunluğu 2,8 m 3 /tondur. Buna Bir delikten elde edilecek malzeme miktarı = h y XSXH =4x3,75x10= 150 m 3 /delik = 112,50 m 3 x 2,8 ton/m 3 = 420 ton/delik Q : Özgül Şarj = Q T / h y XSXH = 40 / 4*3,75*10 = 0,27 kg/m 3 Ocak faaliyetleri esnasında yıllık ton malzemenin çıkarılması planlanmaktadır. Ocakta 10 ay üretim yapılacak olup, aylık ton malzemenin gevşetilmesi amacıyla mevsim koşullarına bağlı olarak ayda 3 veya 6 patlatma yapılacaktır. Patlatmanın yapılacağı gün ve saat en yakın yerleşim merkezi halkına önceden haber verilecektir. Patlama süresi yaklaşık 2 sn olacaktır. Sorumlu kişi tarafından ateşleme yapıldıktan sonra, ateşleme alanı yine sorumlu kişiler tarafından kontrol edilerek iş makinelerinin ve can güvenliğini tehlikeye sokacak olan bloklar, askıda kalmış olan bloklar kepçe ve ekskavatör yardımı ile sabit bir alana indirgenecektir. Patlayıcı maddelerin getirilmesi ve kullanımında Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması Depolanması Satışı Yapılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esasları na ilişkin tarih ve sayılı, 87/12028 karar sayılı Tüzük hükümlerine uyulacaktır. Kazı ve Patlatma Sırasında Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük ve Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük te belirtilen hususlara kesinlikle uyulacaktır. Ocak alanında yapılacak patlatmalara ilişkin bilgiler özet olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. 38

50 Tablo 11. Patlatmalar Dizaynı Parametre Değer En Az En Fazla Birim Formasyon Kireçtaşı Kayaç Yoğunluğu 2,80 kg/m 3 Yıllık Çalışma Süresi 300 gün/yıl Yıllık Üretim Miktarı ton/yıl Aylık Üretim Miktarı ton/ay Aylık Üretim Miktarı m 3 /ay Günlük Üretim Miktarı ton/gün Günlük Üretim Miktarı m 3 /gün Kaç günde bir patlatma yapılacağı 10 5 günde Aylık Patlatma Sayısı 3 6 ayda Yıllık Patlatma Sayısı yılda Delik Paterni Delik Çapı 89 mm Delik Eğimi 75 0 Basamak Boyu 10 m Dip Delgi 0,90 m Delik Boyu 11 m Sıkılama Boyu 3 m Yük Mesafesi 4 m Delikler Arası Mesafe 3,75 m Bir Delikteki yüzey/delik içi gecikme süreleri 30 ms Sıralar arası gecikme süresi 500 ms Bir delikten elde edilen teorik hacim 150,00 m 3 Bir delikten elde edilen teorik hacim 420,00 ton Bir Deliğe doldurulan patlayıcı madde miktarı Ana Şarj (ANFO) miktarı 40,00 60,00 Kg Yemleyici (Dinamit) miktarı 1 2 Kg Elektriksiz kapsül miktarı 1 1 Adet Elektrikli kapsül miktarı 1 1 Adet Bir delikteki toplam patlayıcı madde miktarı 41,00 62,00 Kg Birim Tüketimler Ana Şarj (ANFO) miktarı 0,27 0,40 kg/m 3 Yemleyici (Dinamit) miktarı 0,007 0,013 kg/m 3 Elektriksiz kapsül miktarı 0,007 0,007 adet/m 3 Elektrikli kapsül miktarı 0,007 0,007 adet/m 3 Sıralar arası gecikme kapsülü 1,0000 1,0000 adet/m 3 Delgi 0, ,00600 m/m 3 Bir Atımdaki Tüketimler Bir atımdaki Üretim m 3 /atım Ana Şarj (ANFO) miktarı Kg/atım Yemleyici (Dinamit) miktarı Kg/atım Elektriksiz kapsül miktarı adet/atım Elektrikli kapsül miktarı 1 1 adet/atım Sıralar arası gecikme kapsülü adet/atım Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) m/atım Delik Sayısı adet/atım Projenin toplam patlayıcı madde miktarı Ana Şarj (ANFO) miktarı kg/yıl Yemleyici (Dinamit) miktarı kg/yıl Elektriksiz kapsül miktarı adet/yıl Elektrikli kapsül miktarı adet/yıl Sıralar arası gecikme kapsülü adet/yıl Fitil (sadece öz kesme uygulamaları için) m/yıl 39

51 Proje Kapsamındaki Ulaşım Planı (ulaşım güzergahı, güzergah yollarının mevcut durumu ve kapasitesi, hangi amaçlar için kullanıldığı, mevcut trafik yoğunluğu, yerleşim yerlerine göre konumu, yapılması düşünülen tamir, bakım ve iyileştirme çalışmaları vb.) Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının yeri, öncelikle Espey Konsantratör tesisine yakınlığı sebebiyle tercih edilmiştir. Projenin inşaatı sırasında depolama alanının inşaatında hammadde temini açılması planlanan 1 adet geçirimsiz (kil) ve 1 adet kaya (kireçtaşı) ocağından sağlanacaktır. Proje kapsamında ulaştırma alt yapısı inşaat ve işletme dönemi olarak iki başlık altında incelenmiştir a. İnşaat Aşaması Proje kapsamında işletilecek malzeme ocaklarından proje alanına malzeme taşınması amacıyla kullanılacak nakliye yolları, güzergahı Şekil 19 da gösterilmiştir. Buna göre; Proje alanının kuş uçuşu yaklaşık 680 m mesafede yer alan Geçirimsiz (Kil) Malzeme Ocağından, proje alanına 2000 m yeni açılacak stabilize yol ile, Proje alanının kuş uçuşu yaklaşık 1300 m mesafede yer alan Kaya (kireçtaşı) Malzeme Ocağından, proje alanına 2900 m yeni açılacak stabilize yol ile proje alanına ulaşılacaktır. Malzeme Ocaklarından proje alanına malzeme taşımada yeni açılacak yollar kullanılacaktır. Nakliyede kullanılacak söz konusu yollar yerleşim yerlerinden geçmemektedir. Açılacak yollar ile ilgili Karayolları 14. Bölge Müdürlüğü ve/veya İl Özel İdare ile koordineli olarak çalışılacak, yolların tasarımında yük tonajına dikkat edilerek projelendirme yapılacaktır. Söz konusu faaliyetin inşaatı sırasında 25 tonluk nakliye kamyonları ile taşıma gerçekleştirilecek olup; Pasa alanına günlük maksimum 740 kamyon Geçirimsiz (kil) Malzeme Ocağında günlük maksimum 110 kamyon Kaya (kireçtaşı) Malzeme Ocağında günlük maksimum 450 kamyon olmak üzere toplam 1300 adet araç (2600 araç gidiş-dönüş) yeni açılacak nakliye yolunu kullanacaktır. İnşaat sırasında kullanılacak nakliye güzergahı Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası, Malzeme Ocaklarını da içine alan Etki Alanı içerisinde kalmakta olup, söz konusu güzergah da proje alanı ile beraber kamulaştırılarak, can ve mal güvenliği için etki alanına girilmesi engellenecektir b. İşletme Aşaması Espey Yeni Atık Barajı yerine ise Emet ilçesinden itibaren yaklaşık olarak 9 km asfalt, 1,5 km toprak yolla ulaşılabilmektedir. Planlama Aşamasında yapılan jeoteknik araştırmalar için, Gelenbek Deresi boyunca gelen mevcut yoldan Akdere içine (Espey Yeni Atık Barajı aks yerine) yaklaşık 500 m ham yol yapılarak ulaşılmıştır. İşletmede ise, zenginleştirme tesisini baraja bağlayacak ayrı ve yeni bir yol kullanılacak olup, söz konusu yol güzergahı Şekil 40

52 19 da verilmiştir. Söz konusu faaliyetin inşaatı sırasında 25 tonluk nakliye kamyonları ile taşıma gerçekleştirilecek olup; günlük maksimum 80 kamyon (160 araç gidiş-dönüş) yeni açılacak nakliye yolunu kullanacaktır. İşletme sırasında kullanılacak nakliye güzergahı Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası güzergahı proje alanı ile beraber kamulaştırılacak olup, can ve mal güvenliği için bu alanlara girilmesi engellenecektir. Taşımalar sırasında yollara zarar verilmeyecektir. Taşımalar sırasında yollara zarar verilmesi durumunda zarar, Karayolları 14. Bölge Müdürlüğü ile yapılacak protokol çerçevesinde proje sahibi tarafından karşılanacaktır. Taşıma faaliyetleri sırasında özellikle tonaj uygulamasına dikkat edilecektir. Projenin inşaat ve işletme aşamasında yapılacak tüm nakliye çalışmalarında mevcut bağlantı yollarına (kadastro yolu) ve devlet karayoluna zarar verilmeyecek olup, taşıma faaliyetleri sırasında trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek şekilde duman, yanmamış gaz, toz vb. maddeler yola doğru verilmeyecek, istiap halinde fazla yükleme yapılmayacak, yol üzerinde bulunan köprü, trafik levhaları, menfez, asfalt ve stabilize kaplamalarına zarar verilmeyecektir. Bu yapılara zarar verilmesi durumunda Kütahya İl Özel İdaresinin tespit ettiği bedel üzerinden bu zarar-ziyan yatırımcı firma tarafından karşılanacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında taşıma faaliyetlerinde 2918 sayılı Karayolları Trafik kanunu, 4925 sayılı Taşıma Kanunu, Karayolu Taşıma Yönetmeliği, Karayolları Trafik Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında kullanılacak yollarda 2918 sayılı Trafik Kanunu ve Karayolları ile ilgili çıkarılan tüm kanun ve yönetmeliklere uyulacak, yola giriş ve çıkışlarda trafik güvenliği açısından tüm önlemlerin alınmasına özen gösterilecektir. İnşaat ve işletme aşamalarında yola giriş çıkışlarda trafik güvenliği açısından her türlü önlem alınacaktır. Ocak-Tesis-Baraj Nakliye Yolu Ocak Nakliye Yolu Tesis-Baraj Nakliye Yolu Pasa-Baraj Nakliye Yolu Şekil 19. Nakliye Güzergahlarını Gösterir Plan 41

53 BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI Madencilik sektörü bünyesinde yüksek risk taşıması, yoğun sermaye gerektirmesi ve uzun bir dönem sonunda semeresini veren yatırımlardan oluşmasıyla tanımlanmaktadır. Madencilik çalışmalarının büyük kısmı yol, su, elektrik, haberleşme gibi altyapı hizmetlerinin bulunmadığı, sosyal bakımdan gelişmemiş coğrafi bölgelerde yapılmaktadır. Madencilik sektörünün gelişimiyle varılabilecek hedefler, geniş anlamda, şöylece sıralanabilir: - Mevcut mineral kaynaklanın optimum kullanımı ile ulusal sanayiye hammadde girdisi için yeterli arzı sağlamak; - Döviz kazandırmak; - İstihdam yaratmak; - Çıkarılan cevherleri işleyerek yan ürün veya son ürün haline getirerek ilerisindeki sektörleri teşvik etmek; - Ülke sathında bölgesel gelişmeye katkı sağlamak. Uzun yıllardan beri Espey Açık işletmelerinde üretilen cevher yine buralardaki konsantratörlerde zenginleştirilerek konsantre haline getirilmektedir. Projeye konu Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası Projesi ile mevcut durumda işletilmekte olan Espey Konsantratör Tesisinden çıkarılan proses atıkları; şlam halde borular ile katı halde kamyonlarla taşınarak proje alanında depolanacaktır. Proje yeri, tesise yakınlığı, uygun zemin özellikleri ve topografik uygunluğu nedeniyle tercih edilmiştir Proje ve Etki Alanının Mevcut ve Planlanan Sosyo-Ekonomik Özellikleri Proje alanının Kütahya İli, Emet İlçesi sınırlarında bulunması nedeniyle, bu başlık altında Emet İlçesine ait Sosyo-Ekonomik özellikler incelenmiştir Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Projenin yer aldığı Emet İlçesinde halkın geçim kaynağı genel olarak tarım, hayvancılık ve orman işçiliğine dayanmaktadır. İlçenin en önemli gelir kaynağı bor madenidir. Emet Bor İşletme Müdürlüğünce Espey bölgesinde işletilmekte olan, zengin bor yatakları bulunmaktadır. Emet ilçesi termal turizm açısından zengin şifalı sıcak sulara sahip olup, ilçe merkezinde 4 ayrı kaplıca ve Günlüce Dereli kaplıcaları ile motel, hamam, kapalı yüzme havuzu, park, spor tesisleri ve sosyal tesisler ile hizmet vermektedir. Madencilik Bölge maden rezervi bakımından oldukça zengin olduğundan dolayı büyük ölçekli yatırımlar yapılmıştır. Özellikle sanayi madenlerinden Bor, demir, çimento hammaddesi önemli yer almaktadır. Yine krom, çinko-kurşun, manganez yatakları, bor tuzu, kaolen ve talk 42

54 gibi madenlerin çıkarılması ve işlenmesi için kurulan tesisler yöre halkı için oldukça önemli bir geçim kaynağıdır. Sanayi ve Teknoloji Eti Bor İşletmeleri Genel Müdürlüğü Emet Bor İşletme Müdürlüğünce faaliyet gösteren Emet Borik Asit Fabrikası yöre sanayi sektörünün başında gelir. ABD'den sonra en fazla bor üretimini gerçekleştiren ülkemizin satılabilir konsantre ve rafine bor ürünleri üretiminin yaklaşık % 8 i iç pazarda tüketilmekte olup geriye kalan % 92'si ise ihraç edilmektedir. Ayrıca yörede şeker pancarı şeker fabrikasına, ayçiçeği yağlı tohumlar tarım satış kooperatifi ve çevre illerde bulunan yağ fabrikalarına, haşhaş kapsülünün ise TMO Kurumuna satışı yapılmaktadır. Yine iplik ve dokuma tesisleri de bölgedeki sanayi kolları arasındadır. Turizm Yörede jeotermal kaynakların bulunması nedeniyle tarih ve 93/4833 sayılı Bakanlar Kurulu Kararınca Termal Turizm Merkezi ilan edilmiştir. Kaynarca, Yeşil, Osmanlı, Açık havuz, Büyük hamam ve her türlü sosyal ünitenin bulunduğu olimpik kapalı havuzu olan komplike tesisler bulunmaktadır. Bu tesislerin varlığı bölgedeki turizm sektörünü oldukça canlandırmıştır. Bölgeye yılın her mevsiminde turist gelmektedir. Bölgenin turizmden elde ettiği gelir oranı göz ardı edilmeyecek boyutlardadır. Tarım ve Hayvancılık Emet İlçesinde tarımda yüksek istihdam söz konusudur. Yöredeki tarımsal faaliyet ülkenin en temel bitkisel maddeleri üretiminde küçümsenmeyecek bir yer tutarken, ülke geneline oranla makineleşme ve modernleşme dikkati çeken boyuttadır. Ayrıca İlçenin dağlık kısımlarında küçükbaş, ovalık kısımlarında ise büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Bölgede sıkça beslenen hayvanlardan olan tiftik keçisi nedeniyle iplik ve dokuma tesisleri de kurulmuştur Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) Proje alanının bulunduğu Kütahya İli 2012 yılı nüfus (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı-TÜİK) verilerine göre toplam nüfus kişi olup, bu nüfusun kadarı il/ilçe merkezlerinde yaşamaktadır. Espey Yeni Atık Barajı (Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası); Kütahya İline bağlı Emet İlçesi sınırlarında bulunmakta olup; ilçeye ait 2012 yılı nüfus (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı-TÜİK) verilerine göre toplam nüfus; kişi olup bu nüfusun çoğunluğu ( kadarı) ilçe merkezinde yaşamaktadır. Kütahya İlindeki İl ve ilçelerin 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı göre Nüfusu yoğunluğu verileri Tablo 12 de verilmiştir. 43

55 Tablo 12. Kütahya İli ve İlçelerine Göre Nüfus Yoğunluğu İl/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam İlçe Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı Toplam Proje kapsamında inşaat aşamasında toplam 150 kişi, işletme aşamasında toplam 5 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Projenin hayata geçmesi ile birlikte yakın çevredeki yerleşim yerlerine doğrudan veya dolaylı yönden ek mali kaynak sağlanacaktır Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) Kütahya Sağlık İl Müdürlüğünün 2010 yılı istatistiklerine göre Kütahya İlinde toplam 105 Brusella vakası görülmüş olup, Emet İlçesinde bu vakaya rastlanmamıştır. Bölgedeki sağlık kuruluşlarından alınan bilgilere göre bölgede endemik bir hastalığa rastlanmamıştır İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler Proje kapsamında söz konusu Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasında depolanacak olan atıklar hali hazırda işletilmekte olan Espey Konsantratör Tesisinden çıkan %30-45 oranında katı içeren şlam (çamur) atıklardır. Tesisten çıkan atıklara ait analiz sonuçlarına göre Tehlikesiz Atık kriterlerinde bulunmaktadır. Ancak rapora konu depolama alanında ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarının depolanacağı da düşünülerek Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğe göre I. sınıf düzenli depolama tesisi standartlarına göre projelendirilmesi yapılmıştır. I. sınıf düzenli depolama tesislerinde zorunlu olan taban sızdırmazlığı; uygun özellikte kil ve geomembran ile sağlanacak olup, insan ve çevre sağlığı açısından riskli ve tehlikeli faaliyet beklenmemektedir. Projenin işletme ve inşaat aşamalarında insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olan faaliyetler; kullanılacak teknoloji ve malzemelerden kaynaklanan iş kazaları, toz, gürültüdür. Kamyonlar: İnşaat aşamasında malzeme ocağı-proje alanı, işletme aşamasında Konsantratör Tesisi-proje alanı arasında malzeme taşımada kullanılan kamyonlardan kaynaklanabilecek olası kazalar trafik kazalarıdır. Bunlara mahal vermemek için sürücülerin trafik kurallarına ve hız limitlerine uymaları sağlanacaktır. 44

56 İnşaat ve işletme aşamasında nakliye sırasında, yeni açılacak proje alanı yakınlarındaki yol kullanılacak ve sürücülerin, hız limitlerine uymaları sağlanacaktır. Nakliye sırasında taşıyıcıların üzeri branda ile kapatılacak ve yolların nemlendirilmesi gibi bazı önlemler alınarak, nakliye kaynaklı emisyon etkisinin, geçilen yollarda en alt düzeyde olması konusunda gerekli hassasiyet gösterilecektir. Nakliye sırasında Karayolları Trafik Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Trafik kazalarına mahal vermemek için sürücülerin trafik kurallarına ve hız limitlerine uymaları sağlanacaktır. Herhangi bir kaza durumunda en yakın sağlık merkezinden gerekli yardım istenecektir. İş Makineleri (ekskavatör vb.): Projenin inşaat aşamasında kullanılacak iş makineleri, malzeme ocaklarından çıkarılarak proje alanın taşınan malzemelerin ve ayrıca proje alanında oluşacak hafriyatın yüklenmesi ve taşınması için kullanılacaktır. Bu nedenle olası bir iş kazasını önlemek amacıyla iş makinesi kullanma ehliyetine sahip bir operatörden başkasının kullanmasına kesinlikle izin verilmeyecektir. Çalıştığı zamanlarda diğer personelin makinenin yanına fazla yaklaşmamaları sağlanacak ve personel sürekli uyarılacaktır. Herhangi bir arıza anında işinin ehli bir tamirci ustasının dışında başka kimselerin iş makinelerine müdahale etmesi engellenecektir Kendinden hareketli iş ekipmanları, bu ekipmanların güvenli kullanımı ile ilgili uygun eğitim almış işçiler tarafından kullanılacaktır. İş ekipmanı bir çalışma alanı içinde hareket ediyorsa, uygun trafik kuralları konulacak ve uygulanacaktır. Kendinden hareketli iş ekipmanının çalışma koridorunda görevli olmayan işçilerin bulunmasını önleyecek gerekli düzenleme yapılacaktır. İşin gereği olarak bu alanda işçi bulunması zorunlu ise, bu işçilerin iş ekipmanı nedeniyle zarar görmesini önleyecek uygun tedbirler alınacaktır. Mekanik olarak hareket ettirilen seyyar iş ekipmanlarında, ancak güvenliğin tam olarak sağlanması halinde işçi taşınmasına izin verilecektir. Taşıma sırasında iş yapılması gerekiyorsa ekipmanın hızı gerektiği gibi ayarlanacaktır. Proje kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında kullanılacak makinelerin periyodik bakımları belirlenecek işletme bakım talimatına göre yapılacaktır. Makineler sadece ilgili operatör tarafından ve kullanım talimatına uygun olarak çalıştırılacaktır. Yangın: İnşaat ve işletme faaliyetleri sırasında, çıkabilecek herhangi bir yangına karşı yeterli sayıda yangın söndürme cihazı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) hazır ve bakımlı bulundurulacak, araç ve gereçlerin kullanımları çalışanlara öğretilecek; inşaat aşamasında şantiye, işletme aşamasında depolama alanı hiçbir zaman boş bırakılmayacak, bunun için sürekli bir eleman görev alacaktır. Yangın konusunda hassas davranılacak olup; sahada ateş yakılmayacak, çalışan işçiler sürekli kontrol edilecek ve uyarılacaktır. Şantiyede ve alana yakın belirli noktalarda yangın söndürme araç ve gereçleri hazır bulundurulacak, konu ile ilgili kullanılacak araç ve gereçlerin kullanımları çalışanlara öğretilecek, araç ve gereçler devamlı bakımlı bulundurulacaktır. İnşaat ve işletme sahasında sürekli kask, koruyucu gözlük, gürültü önleyici kulaklık takılarak ve uygun ayakkabılarla çalışılarak kaza risklerinden korunmak mümkündür. İnşaatla ve iş yeriyle ilgisi olmayan insan ve evcil ve yabani hayvanların tesis ve inşaat alanına girmelerini önlemek için sahanın etrafı dikenli telle sarılacak ve bu dikenli tel çiti boyunca belli aralıklarla sahaya girişin tehlikeli ve yasak olduğunu bildirir yazılı levhalar asılacak ve güvenlik önlemlerine uyulması sağlanacaktır. 45

57 İşletme sırasında oluşabilecek kazaların önlenmesi amacıyla işletmeci tarafından faaliyete özgü iş güvenliği önlemlerinin alınması gerekmektedir. Her çalışma öncesinde, çalışma mahallinde ve nakliyat yollarında zeminin sağlamlığını ve dengesini bozmayacak şekilde gerekli kontroller yapılacaktır. İşletmeci tarafından alınması gereken iş güvenliği önlemleri arasında tesiste kullanılacak makine ve ekipmanları kullanacak personelin dikkatli seçimi, işletme alanı içerisinde gerekli güvenlik tedbirlerinin alınması, bu tedbirler için uygun olan malzemenin temini, depolama yapılacak alan sınırlarının uygun araç ve gereçlerle belirlenmesi ve çalışan personele gerekli eğitimin verilmesi yer almaktadır. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği nde belirtilen hususlara uyulacaktır. Proje alanında, olabilecek herhangi bir kaza durumunda tehlikeli maddelerin (yakıt, yağ vb.) çevre ve insan sağlığı üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkileri en aza indirgemek amacıyla uygulanmak üzere bir acil müdahale planı hazırlanacaktır. İş güvenliği ve işçi sağlığını koruma amaçlı olarak hazırlanacak Acil Müdahale Planı; doğal afet, yangın, sabotaj gibi acil durumlarda işlerlik kazanır. Yangın, deprem, patlama veya tehlikeli kimyasalların etrafa yayılması olaylarından herhangi birinin meydana gelmesi, acil durum olarak nitelendirilmektedir. Bu tür olaylarda tehlikenin büyümesini engellemeye yönelik tedbirlerin alınabilmesi ve yangın durumunda personelin alanı güvenli ve süratli bir şekilde terk edebilmesi amacıyla acil müdahale planı hazırlanır. Proje kapsamında uygulanacak Acil Müdahale Planı Bölüm 7.1. de verilmiştir. Gerek doğal çevrenin korunması, gerekse proje alanında çalışacak personelin iş güvenliği için yürürlükte olan yönetmelik ilkelerine titizlikle uyulacaktır. Faaliyet sırasında olabilecek ve acil müdahale gerektiren durumlarda Emet İlçesinde ve/veya Kütahya İlinde bulunan itfaiye ve sağlık teşkilatlarından yardım alınacak, 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu ve bu kanunlara istinaden yürürlüğe giren tüm yönetmeliklere ve Mer'i Mevzuat gereğince yürürlükte olan diğer ilgili mevzuatlara, kurum görüşlerine uyulacak ve ilgili kurumlardan gerekli tüm izinler alınacaktır Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Faaliyetin gerçekleştirilmesiyle; projeye konu faaliyet alanında Espey Konsantratör Tesisinden çıkarılan proses atığının düzenli depolaması yapılacaktır. Projenin işletmeye alınması ile birlikte mevcut durumda işletilmekte olan tesis ve atık barajlarının ekonomik ömrü artacaktır. Projenin inşaat aşamasında toplam 150 kişi istihdam edilecek olup, 150 kişilik istihdamla özellikle yöre ekonomisine katkıda bulunulacaktır. Faaliyetin yöreye olacak ekonomik katkısı sadece direkt istihdamla sınırlı kalmayacaktır. Projenin inşaat aşamasında inşaat çalışması yüklenicisi adına çalışacak 150 personelin, aileleri ile birlikte (4 kişilik bir aile kabul edilirse) yaklaşık 600 kişiye direkt ekonomik fayda sağlanacaktır. 46

58 Yüklenicinin, çalışanları yakın köy ve mahalle halkından seçmesi Eti Maden tarafından sağlanacağı için, çalışma yaşındaki nüfusun bir kısmı inşaat süresince yerinde tutulmuş olacaktır. İşletme aşamasında ise Emet Bor İşletmeleri Müdürlüğü ne ait 5 personel görev alacak olup, ihtiyaç duyulması durumunda ilave personel alınacaktır Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, kültür hizmetleri) Projenin gerçekleştirileceği Emet İlçesine ait eğitim, sağlık ve kültür hizmetleri aşağıda verilmektedir. Eğitim İlçede okuma-yazma oranı %96 olup, nüfusun % 20 si ilkokul mezunudur. Yüksekokul mezunu %0,46 olan ilçede okuma-yazma oranı ülke geneline oranla yüksektir. Emet İlçesinde, İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü kayıtlarına göre 17 ilkokul, 1 ortaokul, 6 ortaöğretim, 3 özel öğretim kurumu mevcut olup, 1 adet mesleki eğitim merkezi, 1 adet Halk Eğitim Merkezi bulunmaktadır. Sağlık İlçede 1 adet Devlet Hastanesi bulunmaktadır İlçede köy ve kasabalarda toplam 8 sağlık ocağı, 15 köy sağlık evi hizmet vermektedir. Kültür Hizmetleri Tarım ve madenciliğin hakim olduğu ilçede 1 Halk Kütüphanesi, 1 Gülten-Cevdet Dayıoğlu Çocuk Kütüphanesi, 500 kişilik modern kapalı spor salonu bulunmaktadır Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Faaliyet Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleşmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleştirilmesine bağlı olarak faaliyet sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi planlanan en önemli projeler, rezervuar alanı içinde kalacak olan relokasyonlardır. Projenin rezervuar alanı içerisinde alt yapı tesisleri bulunmamakta olup, Espey Maden Atığı Düzenli Depolama Tesisi projesinden etkilenecek tüm altyapı tesisleri, ilgili kamu kuruluşları ile yapılacak protokoller çerçevesinde Eti Maden tarafından deplase edilecek veya giderleri karşılanacaktır. 47

59 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin Zorunlu Olan ve Faaliyet Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesi için zaruri olan proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleşmesi planlanan başlıca projeler; şantiyenin elektrik ihtiyacının karşılanması için elektrik temini, tesis ünitelerine ulaşım için yeni yol yapımı, yol iyileştirme çalışmaları, inşaat aşamasında çalışacak personel için sosyal hizmet tesisleri / şantiye tesisleridir. Elektrik Temini Projenin inşası aşamasında şantiye tesislerinin elektrik ihtiyacını karşılamak için gerekli olan elektrik; bölgede mevcut olan enerji nakil hatlarından ilgili kurumlarla irtibatlaşılarak temin edilecektir. Şantiye Tesisi Projenin inşaat aşamasında çalışacak personelin ihtiyaçları hizmet alınan firmalarca karşılanacaktır. İnşaat aşamasında çalışacak personelin öncelikle yöre halkından istihdam edileceği için konut yapımı düşünülmemektedir. Eti Maden gerek duyulması halinde; yüklenici firma ile çalışacak işçi ve diğer personel için, iş kanunu ve halk sağlığı ile ilgili düzenlemelerin gerektirdiği yeterli miktarda yatakhane, yemekhane, mutfak, kantin, banyo WC vb. tesisleri içeren şantiye tesisi kurulmasını sağlayacaktır. Şantiye tesisi yeri EK-2 de verilen 1/25000 Ölçekli Genel Yerleşim Planı üzerinde işaretlenmiştir. Şantiye tesisi, inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra proje alanından sökülerek kaldırılacaktır. Ulaşım Yolu: Proje kapsamında inşaat aşamasındaki en büyük ve önemli taşıma giderleri baraj gövde dolgusunu oluşturan doğal yapı gereçlerinin ocak yerlerinden aks yerine taşınması, betonarme imalatlarda kullanılacak olan çimentonun Çimento fabrikalarından baraj ask yerine taşınması, mekanik donanım için ihtiyaç duyulan profil ve yassı çelik mamullerin ve betonarme betonu imalatlarında kullanılacak olan demirin fabrikadan taşınması gerekmektedir. Söz konusu hammadde ve inşaat malzemelerinin ask yerine ulaşımı yeni açılacak ve/veya düzenlenecek yollar vasıtasıyla sağlanacaktır. Espey Konsantratör tesisi ile Maden Atığı Depolama Tesisi arasındaki iletim hattı ve yollar Planlama Raporunda değerlendirilmiştir. Planlama Raporu kapsamında m'lik iletim hattı planlanmıştır. Yol platform genişliği, gidiş ve dönüş isale hatları ve aydınlatma ile drenaj hendeği için gerekli olan alan da düşünülerek, 11 m olarak planlanmıştır. Konsantratör tesisinden çıkan atık su, inşa edilecek pompa istasyonundan, 315 mm anma çapındaki HDPE boru ile 960m kotlarına kadar (yaklaşık 2890 m mesafeye) basıldıktan sonra cazibeli akışa geçerek, 355 mm anma çapındaki HDPE boru ile (yaklaşık 1350 m) baraj rezervuarına kadar inecektir. Tüm hat, Baraja Ulaşım Yolu nu takip edecektir. Baraj rezervuarında atıktan ayrışan suyun tesiste tekrar kullanılması amacıyla; baraj rezervuarından yüzer duba üzerine monte edilmiş dalgıç pompalarla çekilerek, 250mm anma çapındaki HDPE boru ile baraj kret kotlarında inşa edilecek olan yeni pompa istasyonuna kadar basılacak, oradan da aynı tip ve çaptaki boru ile ve yine Baraj Ulaşım Yolunu takip 48

60 ederek, 960 m kotlarına kadar basılacaktır. Bu noktadan sonra isale sistemi cazibeli akışa dönüşerek, 225 mm anma çaplı HDPE boru ile işletmeye geri dönecektir. Sistemde kullanılacak olan tüm pompaların yedekli ve yüksek kimyasal ve fiziksel aşınma etkilerine dayanıklı olacaktır. Pompa istasyonları ve enerji ihtiyacını karşılamak üzere tesis edilmesi gereken trafolar, enerji nakil hatları, yedek jeneratörler ve ulaşım yolu aydınlatması yatırımcı tarafından yapılacaktır. İletim Hattı yanında 6 metre genişliğinde ulaşım yolu düşünülmüştür. İletim hattının metrelik kısmı mevcut yol kenarından metrelik kısmı yapılacak olan yeni yol kenarından gitmektedir. Projeye ait boru ve iletim hatlarını gösterir şema Şekil 20 de verilmiştir. 49

61 Şekil 20. Espey Maden Atığı Depolama Sahası (Yeni Atık Barajı) Pompa İstasyonu ve Boru Hattı Şeması 50

62 Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçları Faaliyet kapsamında yapılması planlanan Maden Atık Depolama Tesisinin inşaat aşamasında toplam 150 personel (3 vardiya x 50 kişi) çalıştırılacak olup, gerek duyulması durumunda bu sayı arttırılacaktır. Personeller mümkün olduğunca faaliyet alanının yakın çevresinden seçilecektir. Projenin inşaat aşamasında; hizmet alımı yetkili firmalarca yapılacak olup, firma personelinin ihtiyaçları yüklenici tarafından, denetimler Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Emet Bor İşletme Müdürlüğü tarafından sağlanacaktır. İnşaat aşamasında çalışacak personelin öncelikle yöre halkından istihdam edilmesi sağlanacaktır. Bu sebeple işçiler için konut yapımı düşünülmemektedir. Projenin işletme aşamasında istihdam edilecek olan teknik personel; Emet Bor İşletme Müdürlüğü kapsamında çalışmakta olan ve konusunda deneyimli kişiler olacaktır. İşletme aşamasında çalışacak personelin günlük ihtiyaçları, (sosyal tesis, idari bina, yemekhane, WC vb.) faaliyet alanı yakınlarındaki Konsantratör tesisi içerisinde karşılanacaktır Projenin Fayda-Maliyet Analizi Gerçekleştirilmesi planlanan proje, Espey Konsantratör Tesisi proses atıklarının bertarafına ilişkin bir proje olup, kar amacı bulunmamaktadır. Projenin amacı yüksek ekolojik standartlara ulaşılması, sürdürülebilir başarının sağlanması, mevcut çevresel şartların iyileştirilmesi ve bölgedeki doğal çevrenin korunması amacıyla, konsantratör çıkışı oluşan proses atıklarının çevresel açıdan uyumlu bir şekilde bertarafı ile depolamadan kaynaklanan her tür çevresel etkinin minimize edilmesi, mümkünse ortadan kaldırılmasıdır. Söz konusu proje ile uluslararası standartlarda bir atık depolama tesisi yapılması planlanmakta olup, özü itibari ile çevreci bir projedir. Planlanan proje ile ilgili olarak ÇED işlemleri sonuçlandıktan sonra inşaat işleri ihale usulü ile gerçekleştirilecek olduğundan dolayı 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu gereğince proje maliyetlerinin gizliliği nedeniyle bu konuda bilgi ve belge sunulamamaktadır Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları Uygulama programına göre, şantiye tesislerinin kurulması, servis yolu yapım çalışmaları, kazı dolgu çalışmaları, taban geçirimsizlik işlemleri, drenaj kanal inşaatı vb. inşaat çalışmalarının toplam 24 ayda tamamlanması ve tesisin işletmeye alınması planlanmaktadır. Sahadaki üretim yatırımları için düşünülen finansman kaynağını Eti Maden İşletmeleri nin kendi öz kaynakları oluşturmaktadır. Ancak gerektiğinde kredi talebinde bulunabilecektir. 51

63 Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası; hayli zengin olan ve Türkiye'nin en geniş ve zengin bor yataklarının bulunduğu Emet İlçesinde planlanmaktadır. Bölgede bor işletmeleri uzun yıllardan beri işletilmekte olup, bu durum bölge halkının söz konusu işletmeciliğe aşina olduğunu göstermektedir. Faaliyetin etki alanında yer alan bölge ve Emet İlçesinde ekonomi madencilik, tarım ve sanayiye dayanmaktadır Projenin Ekonomik Ömrü "Espey ve Hisarcık Yeni Atık Barajlarına Ait Planlama, Yapıma Esas Kati ve Uygulama Projeleri Mühendislik Hizmetleri ile ÇED Raporunun Alınması" işi kapsamında hazırlanan Planlama Raporunda yapılan çalışmalarda elde edilen yaklaşık depolama kapasitesi 809 kotunda m 3 olarak hesaplanmıştır. Bu çalışma raporuna göre; yeni atık barajının kapasitesi minimum 15 yıllık ihtiyacı karşılaması ve yılları arasında hizmet vermesi planlanmaktadır. Atık depolama alanının ömrünü tamamlaması sonunda konsantratör tesisi yakınlarında yeni alanlar aranacak, yeni bir atık depolama alanı yeri bulunması halinde, Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden yayımlanan ilgili yönetmelikler çerçevesinde gerekli izin çalışmaları gerçekleştirilecektir Zamanlama Tablosu Yapılan uygulama programına göre proje tesislerinin 24 ayda yapılması öngörülmüştür. Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası projesi kapsamında öncelikle şantiye tesisleri ve servis yolu yapım çalışmaları yürütülecektir. Şantiye tesislerinin kurulması 1 ay, kuşaklama kanalı ve servis yolu yapım çalışmalarının 3 ay, bitkisel toprak sıyırma işlerinin 1 ay, kazı ve dolgu işlerinin 20 ay, geçirimsizlik işlemlerinin 4 ay içerisinde tamamlanması ve proje tesislerinin 12 ayda yapılması planlanmaktadır. Projeye ilişkin ÇED süreci zamanlama tablosu Tablo 13 de, inşaat aşaması süreci Tablo 14 de verilmiştir. Tablo 13. ÇED Süreci Zaman Tablosu Tamamlanmış ÇED Süreci ÇED Süreci Tarih ÇED Başvuru Dosyasının Teslim Edilmesi Halkı Bilgilendirme Toplantısı Kapsamlaştırma ve Özel Format Belirleme Toplantısı Faaliyete Özel Formatın Alınması Devam Eden ÇED Süreci Ocak ÇED Süreci 2014 ÇED Raporunun Teslim Edilmesi İnceleme Değerlendirme Süreci Nihai Kararın Verilmesi ve Kararın Halkın Görüşüne Açılması ÇED Olumlu/Olumsuz Kararının Verilmesi Şubat 2014 Mart

64 Tablo 14. İş Termin Planı Yıllar / Aylar Yapılacak İşlemler ÇED Başvuru Dosyası nın hazırlanması ve karar süreci Halkın katılımı toplantısı Komisyonun kapsam ve özel format belirleme toplantısı ÇED Raporu özel formatının alınması ÇED Raporunun hazırlanması ve gerekli izinlerin alınması ÇED Raporunun Bakanlığa Sunuluşu İDK Toplantıları ÇED süreci sonu (öngörülen) Mer i Mevzuat Çerçevesinde Gerekli İzinlerin Alınması Kuşaklama Kanalı ve Servis Yolu İmalatları Bitkisel Toprak Sıyırma İşlemleri Kazı/Dolgu İşlemleri Taban Geçirimsizlik İşlemleri 3.2. Diğer Hususlar Bu bölümde belirtilmesi gereken başka bir husus bulunmamaktadır. 53

65 BÖLÜM 4: MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER VE DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI (BÖLGESEL VE ÇALIŞMA ALANI BAZ ALINARAK MEVCUT VE PLANLANAN DURUM VERİLMELİDİR) Projeye konu alanda Espey Konsantratör tesisinden çıkarılan proses atıkları depolanacaktır. Bölüm başlığı altında söz konusu Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası nın yer aldığı Emet İlçesi, proje etki alanı ve proje alanı incelenmiştir Arazi Kullanım ve Mülkiyet Durumu Proje alanının da bulunduğu Kütahya İlinde görülen iklim ve jeolojik yapı varlılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Kullanma kabiliyeti sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I. sınıftan VIII. Sınıfa doğru giderek artmaktadır. Kütahya İli çayır ve mera alanlarının yaklaşık %55 i VII. sınıf araziler üzerinde bulunmaktadır. %31 i VI. sınıf araziler üzerinde, %8 i IV ve V. sınıf araziler üzerinde, yaklaşık %7 si de I, II ve III. sınıf araziler üzerindedir. İlin çayır mera alanları genelde sığ ve çok sığ topraklardan oluşmaktadır. İlin yüzölçümü hektar olup, bunun hektarlık bölümü ormanlık alanlardan, hektarı tarım alanlarından, hektarı çayır mera ve hektarı diğer arazilerden oluşmaktadır. Tablo 15 de Kütahya İli Arazi Dağılımı verilmektedir. Tablo 15. Kütahya İli Arazi Dağılımı Arazinin Cinsi Miktarı (ha) Genel Alana Oranı Tarım Alanı ,48 Orman Alanı ,59 Çayır Mera ,43 Diğer Alan ,50 Toplam Alan ,00 Kütahya İlinin arazi varlığı ve dağılımı Tablo 16 da verilmektedir. Tablo 16. Kütahya İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 6 TOPRAK Toprak Sınıfına Dahil Alanlar (ha) SINIFLARI Ekilebilir Alan Mera Orman Diğer Toplam I.Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V.Sınıf VI. Sınıf VII. Sınıf VIII. Sınıf Genel Toplam Kaynak: KHGM 54

66 Proje alanının bulunduğu Emet İlçesinde ekilebilir arazi hektar olarak tespit edilmiş olup, 2012 yılı TUİK verilerine göre hektar tarım alanı ekilmektedir. Proje alanının bulunduğu hektar yüz ölçümüne sahip Emet İlçesinin hektarlık alanı orman, hektarlık alanı mera ve çayır arazilerinden oluşmakta olup, ilçenin hektarlık bölümünde tarımsal faaliyetler gerçekleştirilmektedir hektar yüz ölçümüne sahip Emet İlçesinin arazi dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 17. Emet İlçesinin Arazi Dağılımı 7 Arazi Cinsi Miktarı (ha) Tarım Arazisi Orman Arazisi Çayır-Mera Arazisi Diğer Arazi (Göl-Yüzey Alanı- Yerleşim Alanı) 108 Toplam Proje kapsamında yer alan Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası tarım ve şahıs arazileri ile orman arazilerinden oluşmakta olup, proje inşaatına başlanılmadan şahıs arazilerinin kamulaştırılması sağlanacaktır. Proje alanında yer alan şahıs arazilerinin kamulaştırma işlemleri; 2942 Sayılı Kamulaştırma Kanunu ile bu Kanunda çeşitli değişiklikler yapan ve 5 Mayıs 2001 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4650 sayılı Kamulaştırma Kanunu na göre gerçekleştirilecektir. Proje alanı içerisinde yer alan orman alanının kamulaştırılması söz konusu olmadığından bu alanlar için 6831 Sayılı Orman Kanunu nun 17. Maddesi Gereğince Orman İzni alınacaktır. Proje arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamalarında proje alanı yakın çevresinde yer alan şahıs arazilerine herhangi bir zarar verilmeyecek olup, şahıs arazilerinin projeden kaynaklı zarar görmesi durumunda, bu zararlar faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır. a) Tarım ve Hayvancık Faaliyet alanı; Kütahya İli, Emet İlçesi sınırlarında bulunmakta olup, bölgenin ekonomisi tarım ve madenciliğe dayanmaktadır. Emet İlçe sınırları içerisinde kalan arazi m² olup bu arazinin % 29,43 lük kısmı ekili tarım alanıdır. Ekili tarım alanlarının % 57,75 ini hububat, % 2,36 sanayi bitkileri, % 6,05 yem bitkileri, % 1,62 ini yemeklik baklagiller, %12,85 i tarıma elverişli ama ekilemeyen arazi ve geri kalan arazide sebze, bağ-bahçe arazisidir. Bölgede Şeker fabrikasının açılması sonrası fabrika çevresinde pancar ekimi yaygınlaşmıştır. Son yıllarda ayçiçeği, soğan ve patates ekimi de yapılmaktadır. Bölgede yaklaşık büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığına sahiptir. İlçenin dağlık kısımlarında küçükbaş, ovalık kısımlarında ise büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Bölgede sıkça beslenen hayvanlardan olan tiftik keçisi nedeniyle iplik ve dokuma tesisleri de kurulmuştur. 7 Kaynak: Kütahya Tarım Master Planı (Kütahya 2003) 55

67 a.1. Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü Emet İlçesinde, 2012 yılı TÜİK verilerine göre dekarlık tarım alanının dekarlık bölümünde tahıl ve diğer bitkisel ürünler ekilmiştir. İlçede 2012 yılı TÜİK verilerine göre yetiştirilen ürüne göre ekilen alanlar verilmiştir. Tablo 18. Emet İlçesi Ekilen Arazi Miktarı Arazi Cinsi Miktarı (da) Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Ekildiği Alan Nadas Alanı Sebze Bahçeleri Alanı Meyveler, İçecek Ve Baharat Bitkilerinin Alanı Toplam Emet ilçesinde kuru tarım yapılmakta olup, sulama yapılan tarım arazilerinin büyük bir bölümünde tarla bitkileri yetiştirilmektedir. İlçe genelinde sulu ve kuru tarım yapılan arazi büyüklüğü aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 19. Emet İlçesi Kuru/Sulu Tarım Alanları Büyüklükleri Sulanan Alan Arazi Cinsi Sulanmayan Alan Tarla Sebze Meyve Miktar (ha) a.2. Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları Emet İlçesinde tarla ürünleri, meyve ve sebze yetiştirilmekte olup, tarla ürünleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 20. Emet İlçesinde Yetiştirilen Tarla Ürünleri Grup adı Ürün adı Ekilen Hasat edilen alan(dekar) alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Buğday (Durum) Buğday (Diğer) Tahıllar Mısır (Dane) Arpa (Diğer) Yulaf (Dane) Tritikale (Dane) Bakla (Yemeklik) Patates-Kuru Baklagiller- Nohut Yenilebilir Kök Ve Yumrular Fasulye (Kuru) Mercimek (Yeşil) Yağlı Tohumlar Ayçiçeği (Yağlık) Şeker İmalatında Kul. Bitkiler Şekerpancarı Fiğ (Yeşil Ot) Yonca (Yeşil Ot) Korunga (Yeşil Ot) Saman Ve Ot Yulaf (Yeşil Ot) Tritikale (Yeşil Ot) Mısır (Silajlık) Hayvan Pancarı Yem Bitkileri Tohumları Fiğ (Dane)

68 İlçede 2012 yılı TÜİK verilerine göre buğday ve yemlik mısır (silajlık) üretimi diğer tarla ürünlerine göre fazladır. Emet İlçesinde sebze üretimi; meyvesi yenen domates, karpuz ve balkabağı gibi sebzelerden oluşmaktadır.tablo 21 de yetiştirilen sebze ürünleri ve üretim miktarları verilmiştir. Tablo 21. Emet İlçesinde Yetiştirilen Sebze Ürünleri Ekilen Arazi Miktarı Grup adı Ürün adı Ekilen Alan(Dekar) Üretim(Ton) Soğan (Taze) Soğan (Kuru) Kök Ve Yumru Sebzeler Sarımsak (Taze) 15 9 Sarımsak (Kuru) Pırasa Turp (Bayır) Domates (Sofralık) Hıyar (Sofralık) Biber (Dolmalık) Biber (Sivri) Patlıcan Meyvesi İçin Yetiştirilen Kabak (Sakız) Sebzeler Balkabağı Fasulye (Taze) Bakla (Taze) Kavun Karpuz Diğer Sebzeler (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) Lahana (Beyaz) Marul (Kıvırcık) Marul (Göbekli) Ispanak Maydanoz 2 2 Tere yılı TÜİK verilerine göre ilçede meyve yetiştirilen alanlar tarım alanlarına göre daha az alanı kaplamaktadır. Tablo 22 de ilçede yetiştirilen meyve türleri, kapladıkları alan ve miktarı verilmiştir. Tablo 22. Emet İlçesinde Yetiştirilen Meyve Ürünleri Grup adı Ürün adı Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Üzüm Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Elma (Golden) Elma (Starking) Elma (Amasya) Elma (Diğer) Armut Ayva Muşmula 0 7 Diğer Meyveler-Taş Şeftali (Diğer) Çekirdekliler Ve Yumuşak Erik Çekirdekliler Kayısı 0 30 Zerdali 0 31 Kiraz Vişne Kızılcık 0 68 İğde 0 72 Çilek Dut Badem Zeytin Ve Diğer Sert Kabuklular Fındık 0 1 Ceviz Antep Fıstığı

69 İlçe genelinde toplu meyve yetiştiriciliği yapılan alan az olmakla beraber, özellikle armut ve elma yetiştiriciliği diğer meyvelere göre daha fazla yetiştirilmektedir. a.3. Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları Emet İlçesinde; büyükbaş, küçükbaş, arıcılık ve kümes hayvancılığı yapılmaktadır. Yoğunlukla keçi yetiştiriciliğinin yapıldığı ilçede, ikinci sırada koyun (yerli) yetiştiriciliği gelmektedir. İlçede, 2012 yılı TÜİK verilerine göre büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar ve hayvansal üretim miktarları Tablo 23 de verilmiştir. Tablo 23. Emet İlçesinde Yetiştirilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Hayvansal Üretim Hayvan Adı Yetişkin Genç-Yavru Toplam Sağılan hayvan sayısı (baş) Süt (Ton) Sığır (Kültür) ,55 Manda ,736 Sığır(Melez) ,31 Sığır(Yerli) ,564 Koyun (Yerli) ,956 Keçi (Kıl) ,294 İlçede çoğunlukla yumurta ve et tavukçuluğu yapılmakta olup, 2012 yılı TÜİK verilerine göre ilçede yapılan kümes hayvancılığı ve üretimi Tablo 24 de verilmiştir. Tablo 24. Emet İlçesinde Yetiştirilen Kümes Hayvanları Miktarı Hayvan Adı Mevcut sayı Yumurta Tavuğu Hindi 305 Kaz 26 Ördek 48 İlçede arıcılık faaliyetleri 17 köyde gerçekleştirilmekte olup, toplam kovanda arıcılık yapılmaktadır yılı TÜİK verilerine göre ilçede yapılan arıcılık ve üretimi Tablo 25 de verilmiştir. Tablo 25. Emet İlçesinde Yapılan Arıcılık Faaliyetleri Yeni kovan sayısı Eski kovan Toplam kovan Bal üretimi (ton) Balmumu üretimi (ton) ,046 İlçede ayrıca at, katır ve eşek yetiştiriciliği de yapılmakta olup, 2012 yılı TÜİK verilerine göre ilçede yapılan üretimleri Tablo 26 da verilmiştir. Tablo 26. Emet İlçesinde Yetiştirilen Tek Tırnaklılar Hayvan Adı Yetişkin (baş) Genç-Yavru (baş) Toplam At Katır Eşek

70 b) Orman Alanları Projenin gerçekleştirileceği Emet İlçesinde dekar orman alanı bulunmakta olup, proje alanı şahıs ve orman arazilerinden oluşmaktadır. Proje alanının değerlendirildiği Orman Genel Müdürlüğünden alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu Ek-7 de verilmiştir. b.1. Ağaç Türleri ve Miktarları veya Kapladığı Alan Büyüklükleri Proje alanı için Orman Genel Müdürlüğünce 920,75 hektarlık alan için yapılan değerlendirmede alanda Karaçam, Meşe ve Ardıç bulunduğu belirtilmiştir. İnceleme Değerlendirme Formunda; seri adı Emet Serisi, meşçere şekli koru olarak geçmektedir. Proje alanında yapılan arazi incelemelerinde vadi içinde, yoğunluklu olarak karaçam gözlenmiş olup, aralıklarla meşe ağaçları ve çalıları tespit edilmiştir. Proje alanı şahıs ve orman arazilerinden oluşmakta olup, Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan değerlendirmede, proje alanının m 2 sinin Orman Sayılan Alan olduğu tespit edilmiştir. b.2. Ocak Yerlerinin İşlendiği Mescere Haritası Proje kapsamında kullanılacak ünitelerin (ocak, geçici depo alanı ve tesis) işlendiği 1/ ölçekli Mesçere Haritası Ek-7 de verilmiş olup, meşçere tipleri Tablo 27 de verilmiştir. Tablo 27. Meşçere Tiplerine Göre Tartılı Ortalama İle Orman Alanları Meşçere Tipi BÇk BÇk/BMBt Çkab3 Z-OT Çkb3 Çkbc2 Çkbc3 Z Açıklama Bozuk Karaçam Bozuk Karaçam ve Bozuk Baltalık Meşe %71-%100 Kapalılıkta gençlik ve sırıklık çağı ile sırıklık ve direklik çağındaki bireylerin bulunduğu saf Karaçam Tarım arazisi ve ağaçsız orman toprağı %71-%100 Sırıklık ve direklik çağındaki bireylerin bulunduğu Karaçam %41-%70 Kapalılıkta (orta kapalı) sırıklık ve direklik ile ince ağaçlık çağındaki bireylerin bulunduğu saf Karaçam %71-%100 Kapalılıkta (kapalı) sırıklık ve direklik ile ince ağaçlık çağındaki bireylerin bulunduğu saf Karaçam Tarım Arazisi Atık depolama alanının kurulacağı alan Bozuk Karaçam, Bozuk Meşe baltalığı ile ağaçsız orman toprağındaki tarım arazilerinden oluşmaktadır. Proje kapsamında kullanılacak ormanlık alanların kapalılığı karaçam için 2 (%41-70) ve 3 (%71-100) tür. Projeye ilişkin Kütahya Orman Genel Müdürlüğü nden Orman İnceleme Değerlendirme Formu talep edilmiş olup, Kütahya Bölge Müdürlüğü nce hazırlanan Orman İnceleme Değerlendirme Formu nda söz konusu faaliyetlerin ormanlar ve ormancılık çalışmalarına olumsuz etkisi bulunmadığı belirtilmiştir (bkz. Ek-7). 59

71 Proje kapsamında kullanılacak olan orman alanların kamulaştırılması söz konusu olmadığından bu alanlar için 6831 Sayılı Orman Kanunu nun 17. Maddesi Gereğince izin alınacaktır. b.3. Sahanın Yangın Görüp Görmediği Proje kapsamında kullanılacak olan ormanlık alanlar içerisinde 6831 sayılı Kanunun 18. Maddesinde yer alan Yangın Görmüş Orman Alanı, gençleştirmeye ayrılmış veya ağaçlandırılan sahalar yer almamaktadır. c) Proje Yerinde Elden Çıkarılacak Alanın Değerlendirilmesi Projeye konu alan ve ünitelerinin (malzeme ocakları, geçici depo alanı vb.) bulunduğu 970,75 hektarlık alan için Kütahya Orman Bölge Müdürlüğünce hazırlanan ÇED İnceleme Değerlendirme Formunda proje alanının; m 2 si orman sayılan, m 2 si Orman Sayılmayan (Tarım Alanı) alan içerisinde kaldığı bildirilmiştir. c.1. Proje Sırasında Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Orman Yangınları ve Alınacak Önlemler, Proje alanındaki yaygın bitki türü karaçam, meşe ve çalılık ile seyrek olarak ardıç olup, Kütahya Orman Bölge Müdürlüğünden alınan İnceleme Değerlendirme Formunda (bkz. Ek-12) işletme şekli Koru olarak verilmiştir. Atık depolama alanında bozuk karaçam ve baltalık meşenin bulunduğu tespit edilmiş olup, inşaat sırasında işletilecek malzeme ocakları ağaçsız orman toprağı ile tarım alanları içerisinde kaldığı ancak kaya malzeme ocağının bir kısmında (%41-70) ve (%71-100) kapalılıkta karaçam bulunduğu tespit edilmiştir. Proje alanında, maden atığı depolaması yapılacak alanda takribi adet, malzeme ocaklarında ise takribi adet Karaçam ve meşe ağacı olup, kesin sayı Orman Bölge Müdürlüğü ile birlikte arazi tespit çalışması yapılarak belirlenecektir. Alanda ağaç kesimi tamamen Orman Bölge Müdürlüğü nezaretinde yapılacaktır. Faaliyet sahasının bulunduğu bölge ve çevresinde orman yangınına neden olabilecek her türlü faaliyetin yapılması (ateş yakma, kırık cam parçaları, kağıt, naylon vs. gibi yangına sebebiyet verecek her türlü madde) engellenecektir. Proje sahası sınırları içerisinde kritik noktalarda kazma, kürek ve yeterli sayıda yangın söndürücü bulundurulacaktır. Yangın söndürücülerin kullanımı ile ilgili olarak çalışanlar bilgilendirilecek ve bu konuda gerekli eğitimler verilecektir. Kullanılacak yangın tüplerinin kontrol ve muayeneleri düzenli olarak yaptırılacaktır. Ayrıca proje sahasının etrafındaki otlar temizlenecektir. Muhtemel bir orman yangınında ilk müdahale çalışanlar tarafından yapılacak, derhal en yakın itfaiye teşkilatı ve Orman İşletme Müdürlüğüne haber verilecek ve gerekli iş birliği yapılarak her türlü makine ekipman ve insan gücü faaliyet sahibince yangın sahasına sevk edilecektir. 60

72 c.2. Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Kullanım Kabiliyeti, Arazi Projeye konu Maden Atığı Depolama Alanı; Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan Kadastro haritasında (bkz. Ek-7) orman ve tarım alanı olarak belirtilmiştir. Proje alanının tarım alanında kalan bölümleri şahıslara ait olup, söz konusu alan ÇED Olumlu Belgesinin alınması sonrası kamulaştırılacaktır. Yapılacak kamulaştırma planları doğrultusunda söz konusu proje alanının kamulaştırma çalışmaları Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Emet Bor İşletme Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilecektir. Kamulaştırma çalışmaları tamamlanmadan inşaat çalışmalarına başlanmayacaktır. Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasının inşaat ve işletme aşamasında kullanılacak alanlarının kamulaştırma işlemleri; 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile bu Kanunda çeşitli değişiklikler yapan 4650 sayılı Kamulaştırma Kanunu na göre gerçekleştirilecektir. Proje alanının bulunduğu tapulu tarım alanları ile ilgili 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununa göre Toprak Koruma Projesi hazırlatılarak uygunluk yazısı alınacaktır. c.3. Etkilenecek Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı Projeye konu depolama alanının inşaat ve işletme faaliyetleri sırasında; malzeme ocakları, nakliye yolları, şantiye ve idari bina alanı olmak üzere bütün ÇED izin alanındaki bitki türleri faaliyetten etkilenecektir. Faaliyetten etkilenebilecek tabii bitki türleri Bölüm 4.7. de flora listelerinde verilen türler olup, bu türler içerisinde lokal endemik, nesli tehlikede olan ve ulusal ve/veya uluslar arası mevzuatlar ile korunan türler bulunmamaktadır. Alanda mevcut türler bölge florasını temsil etmektedir. Proje alanında ayrıca ağaçların kesilmesinden dolayı etkilenme oluşacaktır. Fakat sağlık koruma bandı ve toprak koruma projesine göre ağaçlandırma yapılacağından etkiler asgari düzeyde olacaktır. c.4. Proje Alanında Kültür ve Tabiat Varlıkları Durumu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı Coğrafi Veri Portalına göre yapılan araştırmalarda proje alanı içerisinde doğal park, doğa koruma alanı, biyogenetik rezerv alanı ve özel çevre koruma alanı bulunmamaktadır. Proje alanının koruma alanlarına göre konumunu gösterir kroki Şekil 21 de verilmiştir. Şekil 21 de de görüleceği gibi proje alanı; - Çatak Yaban Hayatı Koruma Alanına 9 km, - Vakıf Çamlığı 2 Tabiatı Koruma Alanı 35 km, - Vakıf Çamlığı 2 Tabiatı Koruma Alanı 37 km, - Kütahya Özel Avlağına 38 km mesafede bulunmaktadır. 61

73 Kütahya Özel Avlağı Çatak Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 9 km 38 km 37 km 35 km Vakıf1 Tabiatı Koruma Alanı Vakıf2 Tabiatı Koruma Alanı Şekil 21. Proje Alanının Koruma Alanları İle İlişkisi 8 Söz konusu proje alanı tarihinde onaylanan Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın; Lejant, J22 no.lu Plan Paftasında yer almaktadır. Ek-3 de verilen 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planında da görüleceği gibi; - Espey Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası, Orman Alanı ve Tarım Arazisi - Geçirimsiz Malzeme Alanı Orman Alanı ve Tarım Arazisi - Geçici Kazı Fazlası Depolama Alanı Orman Alanı, - Kaya Malzeme Alanı Orman Alanı ve Tarım Arazisi olarak tanımlanmıştır. Atık depolama alanı ve inşaat faaliyetleri sırasında işletilecek malzeme ocakları için Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu ve Kütahya Müze Müdürlüğü uzmanlarında yerinde incelemeler yapılmıştır. Yapılan incelemeler sonrası hazırlanan raporda; İstem konusu alanların yüzeyinde 2865 Sayılı Yasa Kapsamına giren herhangi bir taşınmaz kültür varlığına rastlanmadığı, ayrıca alanın tespit ve tescili yapılmış herhangi bir sit alanında veya koruma alanında kalmadığı, tescilli olmadığı veya tescilli parsel yakınında yer almadığı tespit edilmiştir (bkz. Ek-5). Sahada gerçekleştirilecek inşaat ve işletme faaliyetleri sırasında herhangi bir kültür ve tabiat varlığına rastlanması durumunda çalışmalar derhal durdurularak Kütahya Müze Müdürlüğü ne haber verilecektir. Proje alanında arazi hazırlık, inşaat, işletme esnasında kazılar sırasında 648 sayılı KHK ile değişik 2863 sayılı Kanunun ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK de belirtilen taşınır/taşınmaz tabiat, tarihi ve kültürel varlık, doğal sit vb. tespit edilmesi halinde çalışmalar durdurularak, Eskişehir Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonuna ve/veya Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna bildirilerek gereken tedbirler alınacaktır. 8 Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Coğrafi Veri Portalı 62

74 c.5. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamındaki faaliyetin arazi hazırlık inşaat ve işletme sonrası etkileri ve alınacak önlemler aşağıda ayrı ayrı açıklanmıştır. Arazi Hazırlığı Aşaması Projenin arazi hazırlık aşamasında gerçekleştirilecek sıyırma kazısına başlanılmadan önce proje alanında bulunun ağaçlar, Orman İdaresi nezaretinde kesilecektir. Ağaçların kesilmesini takiben 0,15-0,30 m kalınlığındaki bitkisel toprak (üst toprak) sıyrılacak ve bitkisel toprak stok alanında geçici olarak stoklanacaktır. Atık depolama alanı için inşaat faaliyetlerine başlanılmadan üst örtü sıyrılarak alınacaktır. Sıyrılacak bitkisel toprak m 3 olarak hesaplanmış olup (0,30 m maksimum kalınlık alınmıştır), sıyrılacak bitkisel toprak ve bitkisel toprak stok alanında stoklanacaktır. Atık depolama alanının yer altı suyunu kirletme olasılığını kontrol edebilmek için bunların yer altı suyu akışı yönünde birer gözlem kuyusu açılacaktır. Açılması planlanan gözlem kuyuları Ek-12 de gösterilmektedir. Açılacak gözlem kuyularından işletme faaliyetine geçilmeden önce belirli periyotlarla numune alınacak ve mevcut su kalitesi tespit edilecektir. Espey Konsantratör Tesisinden çıkan proses atığı Tehlikesiz Atık Sınıfında yer almakta olup, rapora konu depolama alanında ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarının depolanacağı da düşünülerek I. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi olarak projelendirilmiştir. Proje alanının yer seçiminde; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in 15. Maddesine göre uygun yer seçimi yapılmıştır. İnşaat Aşaması Atık depolama alanı inşaatında, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in 16. Maddesine göre; olabilecek sızıntı suyunun yer altı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası (kil tabakası) teşkil edecek şekilde K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, geçirgenlik ve kalınlık özelliklerinde projelendirilmiştir. Atık depo tabanı düzeltilerek sıkıştırılacak ve en az 0,50 m kalınlığında kil tabakası serilerek yapay olarak bir tabaka oluşturulacaktır. Geçirimsiz mineral (kil) malzeme ile yapay olarak oluşturulacak geçirimsizlik tabakasının toplam kalınlığı 0,50 m. den az olmayacaktır. Geçirimsiz mineral (kil) malzeme üzerine, jeomembran, jeomembran üzerine drenaj borusu döşenerek sızıntı suyunun drenajı sağlanacaktır. Süzülen su, drenaj boruları ile toplanacak ve atık depolama barajlarına deşarj edilecektir. 63

75 Atık Depolama Alanı inşaatında planlanan depolama alanının çevresinde sahada sel, taşkın gibi yağış sularından ve yüzeysel sulardan kaynaklı olumsuzlukları önleyecek önlemler alınacak ve etrafına kuşatma kanalları açılacaktır. Proje alanında Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uygun olarak arazi hazırlık ve inşaatı yapılacaktır. Atık depolama sahası projesi için sızdırmazlık kesit ve detayları Bölüm de verilmiştir. Söz konusu kesitler için DSİ Bölge Müdürlüğünden onay alınacaktır. İşletme Aşaması: İşletme aşamasında konsantratör tesisinden gelen proses atıkları m 3 hacminde planlanan proje alanında depolanacaktır. Mevcut durumda işletilmekte olan konsantratör tesisinden çıkan proses atıkları iki aşamada depolanacaktır. İlk aşamada tesisten çıkan %30-45 oranında katı içeren şlam malzeme ikinci aşamada kalsine kolemanit atığı ile şlam malzeme depolanacaktır. Projenin ilk aşamasında proses atığı; borular ile ikinci aşamasında kamyonlar ve borular ile atık depolama sahasına sevk edilecektir. Kamyonlarla atık depolama sahasına taşınan atık, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik esaslarına göre atık depolama sahasında stoklanacak, stoklama bittiğinde üzeri bitkisel toprakla kapanacak. Bitkisel toprak yeşillendirilerek atık bertaraf edilmiş olacaktır. Tesis işletmeye geçmeden önce gözlem kuyularından (her bir gözlem kuyusundan) su numuneleri alınarak SKKY Tablo-1 ve Tablo-3 e göre analizleri yaptırılacaktır. Analiz sonuçları ve gözlem kuyularının derinlikleri hakkında bilgi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne rapor edilecektir. Atık depolama alanının yer altı suyunu kirletme olasılığını kontrol edebilmek için gözlem kuyularından Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte belirtilen periyotlarla numune alınarak kontrol edilecektir. Alınan numune raporları, Kütahya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne sunulacaktır. İşletme Sonrası Aşaması: Faaliyeti sona eren sahada öncelikle, Atık depolama sahasının üstü kil ve yapay geçirimsiz malzeme ile üstü toprak örtüsü ile kaplanacaktır. Bitkisel toprak serilen alan son olarak bitkilendirilip rehabilite edilecektir. Proje kapsamında; işletme öncesi, işletme sırası ve işletme sonrasında sızmalarla ilgili olarak proje alanında açılacak gözlem kuyularında, 12 aylık periyotlarla kontroller yapılacaktır. Proje kapsamında, tesis işletmeye geçmeden alandaki mevcut su ve toprak yapısının durumunu belirlemek amacıyla analizler yaptırılacaktır. Tesis işletmeye alındıktan sonra ve kapandıktan sonra da yaptırılacak analizlerle mevcut durumla karşılaştırmalar yapılarak, bölgedeki kirliliğin belirlenmesi sağlanacaktır. Arazide yapılan su ve toprak analizi sonuçları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne rapor edilecektir. 64

76 4.2. Toprak Özellikleri Kütahya ili arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim, arazi uygunluğu, toprak yapısı ve arazi örtüsüne göre 3 agro ekolojik bölgeye ayrılmıştır. Proje alanının bulunduğu Emet İlçesi 3. Alt Bölgede bulunmaktadır. İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeni ile Kütahya ilinde çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Bunlar; Alüvyal Topraklar, Kahverengi Orman Toprakları, Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları, Kahverengi Topraklar, Kolüvyal Topraklar, Kestanerenkli Topraklar, Kırmızımsı Kestane Renkli Topraklar, Kireçsiz Kahverengi Topraklar, Rendzina Topraklar, Organik Topraklardır. Proje alanında yapılan arazi incelemesi ve harita okumaları sonrası arazinin Kahverengi Orman Toprak grubunda olduğu tespit edilmiştir. a) Toprak Yapısı ve Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Kütahya da çeşitli Büyük Toprak Grupları oluşmuştur. Büyük Toprak Grupları nın yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Kütahya ilinde mevcut arazilerin toprak kullanım kabiliyet sınıflarına göre dağılımı Tablo 28 de verilmiştir. Tablo 28. Kütahya İline Ait Arazi Sınıflarının Kullanım Şekillerine Göre Dağılımı 9 TOPRAK SINIFLARI Toprak Sınıfına Dahil Alanlar (ha) Ekilebilir Alan Mera Orman Diğer Toplam I.Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V.Sınıf VI. Sınıf VII. Sınıf VIII. Sınıf Genel Toplam Proje alanının bulunduğu Emet İlçesi; hektar tarım alanı, hektar çayır ve mera, hektar orman alanı olmak üzere toplam hektarlık alan üzerinde bulunmaktadır. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan, proje alanı ve ünitelerinin işlendiği 1/ ölçekli Arazi Varlığı haritası kaynak alınarak hazırlanan Toprak Haritası Şekil 22 de verilmiştir. Proje alanında yapılan arazi incelemesi ve Şekil 22 de verilen harita okumaları sonrası arazinin büyük toprak grubunun Kahverengi Orman Toprak (M) grubunda olduğu ve sığ (20-50 cm kalınlığında olduğu) tespit edilmiştir. 9 Kaynak: Kütahya Tarım Master Planı

77 Kahverengi Orman Toprakları Proje alanı ve yakınlarındaki, kahverengi orman toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluşurlar. Bulunduğu bölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf gelişmiş horizonlara sahiptir. A,(B),C şeklinde horizonları olup, bunları birbirlerine tedricen geçiş yaparlar. Çoğunlukla orman ya da otlak olarak kullanılırlar. Tarıma alınmış alanların verimleri iyidir. Şekil 22. Proje Alanına Ait Toprak Haritası Proje alanında yapılan arazi incelemesi ve harita okumalarından sonra arazinin Kahverengi orman toprak grubunda olduğu tespit edilmiştir. Proje alanının işlendiği, kullanım kabiliyet sınıfı haritasında, proje alanının yoğunlukla Bitki Değişim Alanı ve Sulanmayan Karışık Tarım Alanında kaldığı şimdiki kullanım durumunun ise orman ve tarım arazisi olduğu tespit edilmiştir (bkz. Şekil 23). Proje alanın bulunduğu arazi kullanım durumu ve kabiliyet sınıfı Tablo 29 da verilmiştir. Tablo 29. Proje Alanı Arazi Kullanım Durumu ve Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Büyük Toprak Grubu Sınıfı Şimdiki Arazi Kullanım Şekli VI Kuru Tarım (nadaslı) Kahverengi Orman Toprakları VII Fundalık 66

78 Şekil 23. Proje Alanı Şimdiki Arazi Kullanım Haritası 67

79 b) Yamaç Stabilitesi Kütahya ilinde arazisine ait eğim ve derinliğine göre arazi kullanma şekilleri, taşlık kayalılık durumları Tablo 30 da verilmektedir. Tablo 30. Kütahya İli Toprak Derinliği, Taşlılık ve Kayalık Durumu 10 Toprak Derinliği Taşlılık Kayalılık Özellik Alan (he) Oran (%) Derin ,39 Orta Derin ,66 Sığ ,72 Çok Sığ ,24 Taşsız Kayasız ,77 Taşlı ,66 Kayalı ,57 Proje sahasının temel kayasını, Kızılbük formasyonuna (Tmk) ait tüf tüfit kireçtaşı - aglomera birimlerinin ardalanmasında oluşan bej-açık kahve renkli, orta, yer yer zayıf dayanımlı, orta çok ayrışmış, çatlaklı kırıklı-parçalı, orta zayıf kaya kalitesine sahip tüftüfit- aglomera ardalanmasından oluşmaktadır. Yamaç üst kotlarında bu birim üzerine ise Hisarcık formasyonuna ait zayıf dayanımlı yer yer tamamen ayrışmış kiltaşı silttaşı birimleri gelmektedir. Dere yatağı ve civarında ise sondaj verilerine göre kalınlığı 4,00-10,00 m arasında, yamaçlarda ise yer yer 3,00-5,00 m kalınlığında killi, kumlu, yuvarlak, yarı yuvarlak, ince taneli, yer yer blok içeren yamaç molozu yer almaktadır. Kızılbük formasyonuna (Tmk) ait kayaçları genel olarak orta yer yer zayıf kaya kalitesine sahiptir. Proje kapsamında yapılan fizibilite çalışmalarında, baraj yeri, rezervuar alanı ve civarında duraysızlığa neden olabilecek aktif bir yer kayması, heyelan izine rastlanmadığı, baraj aksı ve yamaçlarında, heyelan veya kaya kopması gibi herhangi bir kütle hareketi bulunmadığı tespit edilmiştir. Baraj aks ve rezervuar yerinde belirlenen Kızılbük formasyonuna ait temel kayayı oluşturan tüf tüfit kireçtaşı - aglomera birimlerinde şev oranının maksimum 2 yatay / 3 düşey alınması durumda yapılan analizlerine göre stabilite sorunları beklenmemekte olup, en kritik görülen kesit olan baraj aksı için yapılan şev analizi ile ilgili detaylar Şekil 24-Şekil de verilmektedir. Rezervuar alanında geosentetik uygulamaları için yapılacak düzenleme kazılarında Kızılbük formasyonuna ait tüf tüfit kireçtaşı aglomera birimlerinde şev oranının 2 yatay / 3 düşey alınacak olup, stabilite sorunları ile karşılaşılmayacaktır. Düzenleme kazıları sırasında çıkabilecek olan kaya bloklar ve/veya ayrışma zonları gibi şevlerin pürüzlülüğünü engelleyen unsurlar kaldırılarak, beton veya kil ile doldurulacaktır. 10 Kaynak: Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 11 Kaynak: Espey Yeni Atık Barajı Mühendislik Jeolojisi Planlama Raporu,

80 Şekil 24. Baraj aksı sıyırma kazısı statik durum şev stabilite analizi (sağ sahil) Şekil 25. Baraj aksı sıyırma kazısı sismik durum şev stabilite analizi (sağ sahil) 69

81 Şekil 26. Baraj aksı sıyırma kazısı statik durum şev stabilite analizi (sol sahil) Şekil 27. Baraj aksı sıyırma kazısı sismik durum şev stabilite analizi (sol sahil) c) Erozyon Projenin gerçekleştirileceği Kütahya İli ne ait erozyon bilgileri Tablo 31 de verilmektedir. Tablo 31. Kütahya İli Erozyon Durumu 12 Erozyon Özellik Alan (he) Oran (%) Hiç veya Çok Az ,59 Orta Derin ,23 Şiddetli ,56 Çok Şiddetli ,61 12 Kaynak: Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 70

82 Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 1/ Ölçekli Arazi Varlığı Haritası referans alınarak hazırlanan ve projeye ait ünitelerin işlendiği Şekil 28'de verilen erozyon haritasında proje alanı 3 ve 4. Dereceli (şiddetli ve çok şiddetli) su erozyonu yaşanan alanlarda kaldığı tespit edilmiştir. Tüm veriler değerlendirildiğinde; baraj yerinde bulunan birimler genel olarak az, yer yer geçirimli özellikte olup, herhangi bir erozyon oluşumu bulunmamaktadır. Ancak olası erozyon tehlikeleri için depolama alanında palyeler olu kademeli olarak kurulacaktır. Proje alanının ömrünün sonlanması ile de proje alanı ve çevresi uygun bir biçimde ağaçlandırılacaktır. Basamakların şev açıları; erozyona ve toprak kaymasına maruz kalmayacak şekilde duraylılıkları sağlanacaktır. Şekil 28. Proje Alana Ait Erozyon Durumu Haritası d) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Toprağa Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası; 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu na göre Kahverengi Orman Toprağı olarak nitelendirilmektedir. Proje alanının geneli %20-%30 (orta) eğime sahiptir. Toprak derinliği cm (sığ) dir. Toprak bünyesi; ince (ağır) ve yer yer kaba yapıya sahiptir. Espey Yeni Atık Barajı ve ilgili mühendislik yapı yerlerinde açılan temel sondajları ile arazi gözlemleri sonucunda kazı sınıfı olarak, %10 toprak, %40 küskü, %40 yumuşak kaya, %10 sert kaya sınıfları alınacaktır. Sahada kazı işlemlerine başlamadan önce saha yüzeyinde bulunan ve ortalama cm kalınlığındaki bitkisel toprak tabakası kazılarak kaldırılacak ve bitkisel toprak depolama alanında biriktirilecektir. Söz konusu bitkisel toprak Atık Depolama Sahasının 71

83 dolumundan sonra, etapların kapatılması amacıyla kullanılacak olan tarım toprağı tabakasında kullanılabilecektir. Söz konusu taşınmazın çevresinde mevcut olan arazilerin faaliyetten zarar görmemesi ve toprak kayıplarının ortadan kaldırılması, faaliyet sonrasında tekrar toprak üretkenliğinin korunması ve toprağın bulunduğu yerde doğal fonksiyonlarını sürdürebilmesini sağlamak yönünden fayda sağlayacaktır. Proje kapsamında sıyrılacak bitkisel toprağın depolanacağı yer % 5 den fazla eğimli olmayacaktır. Bitkisel toprağın saklanma sürecinde olabilecek kayıplar önlenecek ve toprağın kalitesi korunacaktır. Bitkisel toprak uzun süre açıkta bırakılacak ise yüzeyinin çabuk gelişen bitkiler ile örtülmesi temin edilir. Sıyrılan bitkisel toprak, hava ve su akımları veya başka nedenlerle dağılmayacak, yabancı maddeler ile karışmayacak ve niteliği bozulmayacak şekilde uygun bir alanda saklanacak ve yukarıda belirtilen gerekli koruma tedbirleri alınacaktır. Atık Depolama Tesisi nin inşasında öncelikle taban düzenleme işi gerçekleştirilecektir. Daha sonra sedde teşkili ve depolama alanı çevresi yol teşkili gerçekleştirilecektir. Gerek taban düzenlenmesi gerekse sedde ve çevre kontrol yolu teşkili için yapılacak ilk çalışmalar, kazı-dolgu çalışmaları olarak verilebilmektedir. Taban düzenleme çalışmaları, atık depolama alanı iç şev ve seddenin oluşturulmasından sonra gerçekleştirilecek diğer adımda geçirimsizlik sisteminin teşkil etmesi sağlanacaktır. Taban geçirimsizlik sisteminin oluşturulmasına eş zamanlı olarak diğer saha düzenleme işleri (saha ulaşım yollunun teşkili vb.) gerçekleştirilebilecektir. Maden Atık Depolama Sahasında, toprağın ve yer altı sularının korunması amacı ile Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in ilgili hükümleri doğrultusunda taban geçirimsizlik sistemi ve son örtü sistemi yapılacaktır. Atık barajının etrafından belirlenecek olan sağlık koruma bandı dışında toprak kirliliği açısından bir etki beklenmemektedir. Fakat proje alanı içerisinde yüzeysel toprak sıyrılıp, işletme işlemlerine geçilmesi ile beraber önemli değişiklikler gerçekleşecektir. Atık barajının işletme işlemleri sona erdiğinde yani işletme sonrası durumda gerekli işlemler 810 kotunun üzerinde gerçekleştirilecektir. İşletme sonrası barajın yeni durumunun üzerine depolanan bitkisel toprak serilecek, proje alanı civarının mevcuttaki durumuna getirilmesi amacıyla ağaçlandırılma/bitkilendirilme işlemleri gerçekleştirilecektir. 72

84 4.3. Jeolojik Özellikler Proje alanı ve yakın çevresinde Paleozoyik ve Senozoyik yaşlı birimler yüzeylenmektedir. Proje alanı civarında özellikle Neojen birimlerin tanımlanması için çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Bölgede yapılan farklı çalışmaların incelenmesi sonucunda, proje alanı civarındaki Neojen fasiyeslerinin benzer özellik taşıdığı ve aynı stratigrafik kesitle temsil edildiği değerlendirilmiş ve karışıklık yaratmaması için farklı adlandırılmalardan kaçınılmış ve DSİ tarafından önceki yıllarda yapılan planlama ve kesin proje çalışmalarındaki bilgilerden yararlanılmıştır. a) Bölge Jeolojisi Çalışma alanı ve çevresinde gözlenen formasyonlar yaşlı birimden genç birime doğru; paleozoyik yaşlı Sarıcasu Formasyonu (Pzs), Jura yaşlı Kırkbudak Formasyonu (Jk), Miyosen dönemine ait Kızılbük Formasyonu (Tmk) ve Akdağ Volkanitleri (Tma), Pliyosen dönemine ait Hisarcık Formasyonu (Tph) ile Emet Formasyonu (Tpe), Kuvaterner döneminde yer alan Traverten (Qt) ile bu birimleri örtü şeklinde üzerleyen Yamaç Molozu (Qym) ve Alüvyon (Qal) olarak belirlenmiştir. Çalışma alanı ve yakın civarında bu birimler yaş ve türlerine göre aşağıda sıralanmıştır. Sarıcasu Formasyonu (Pzs) Çalışma alanının doğusunda yüzeylenen, inceleme alanının Paleozoyik yaşlı en eski birimidir. Bu birim mikalı-kuvars şistler, killi şistler, meta konglomera, fillit ve kuvarsit seviyeleri içerir. Yer yer değişken ölçeklerde merceksel kristalize kireçtaşı, tüf ve diyabazik kayaçlar da bulunmaktadır. Tüm bu birimler yanal-düşey geçiş gösterirler. Killi şist ve fillit seviyeleri zayıf, mikalı-kuvars şistler orta, kuvarsit seviyeleri ise çok dayanımlıdır. Sarıcasu formasyonunun görünür kalınlığı m dolayındadır. Kırkbudak Formasyonu (Jk) Çalışma alanın batısında Triyas - Jura yaşlı Kırkbudak Formasyonu (Jk) geniş yayılımlı yüzlekler vermektedir. Formasyon alttan üste doğru ardalanmalı olarak; konglomera, kumtaşı, grovak, silttaşı, kiltaşı, killi kireçtaşı ve bunların içinde yer alan kireçtaşı merceklerinden oluşmaktadır. Kumtaşları genel olarak, kirli sarı, kahve renkli ve kalsit çimentoludur. Formasyonun kumlu - killi kireçtaşı seviyeleri genellikle kirli beyaz, gri, yeşilimsi renklerdedir. Bu seviyeler düzensiz çatlaklı olup kalın tabakalıdır. Kırıkbudak formasyonunun görünür kalınlığı 200 metre dolaylarında olup birimler genellikle orta dayanımlıdır. Kızılbük Formasyonu (Tmk) Çalışma alanında, ilk kez Ercan ve diğ. (1978) tarafından Uşak Havzası'nda Hacıbekir Grubu üyesi olarak tanımlanan bu birim, sonraki yıllarda Akdeniz ve Konak (1979) çalışma alanını kapsayan bölgesel çalışmaları doğrultusunda Kızılbük Formasyonu (Tmk) olarak adlandırılmıştır. Bu formasyon genellikle ince katmanlı, açık sarı, bej renkli karbonatlı silttaşı, kiltaşı, marn ve kireçtaşı birimleri ile yer yer riyolitik tür ara düzeylerinde oluşmaktadır. Formasyona ait kumtaşı seviyeleri, kahverengi, kirli sarı, pembemsi geri renkte, kil veya kalsit çimentoludur. Marn seviyeleri ise yeşil, sarımsı yeşil renkte, konkoidal ayrışmalı, yersel kum ve çakıl mercekli, killi, yer yer dağılgan, kalın katmanlı ve masif görünümlüdür. 73

85 Kiltaşı kili kireçtaşı birimleri genellikle koyu gri, gri, yeşilimsi krem, krem renklerdedir. Formasyona ait tüf seviyeleri genel olarak mercek şeklinde riyolit ve dasit kökenli olup kalın katmanlı, yer yer masiftirler. Kumtaşı ve killi kireçtaşı birimleri orta dayanımlı olup, marn ve killi seviyeler az - orta dayanımlıdır. Çalışma alanının güneyinde yer alan Hamamköy dolaylarında gözlenen bu birimlerin görünür kalınlığı 400 metreden fazladır. Akdağ Volkanitleri (Tma) Proje alanını güney ve güney - batısında yüzeylenen bu birimler, bazalt, andezit, riyolit, riyodasit, dasit ve tüf seviyelerinde oluşmaktadır. Formasyonda yer alan bazalt seviyeleri genel olarak, koyu kahverengi, siyahımsı gri ve kahvemsi gri ayrışma yüzey rengine, kiremit kırmızımsı kahve taze kırık yüzey rengine sahip olup, sert ve dayanımlıdır. Andezitler grimsi - yeşil, kızılımsı - kahverengi renklerde, masif görünümlü ve bol eklemlidir. Riyolitler ise, bej, yeşilimsi bej, koyu krem ve gri renkli ayrışma, koyu krem gri taze kırık yüzey rengine sahip olup, sütunsal ayrışma gösterir. Dayanımlı, güç ayrışmalı ve düzenli eklemli olan riyolitler; porfirik - hiyaloporfirik dokuludur. Tabanda gözlenen piroklastikler; açık sarımsı - gri - kahvemsi ayrışma rengine, açık mavimsi - gri - yeşilimsi taze yüzey rengine sahiptirler. İnce - orta, yer yer kalın katmanlı, masif görünümlü ve içyapısız olan tüf içerisinde az oranda killeşmiş ve altere olmuş pomza parçaları bulunur. Tüfler alttan üste doğru tabakalı yapıdan-masif yapıya doğru bir çökelim sunmaktadırlar. Hisarcık Formasyonu (Tph) Gölsel tortullaşmanın ilk ürünlerini temsil eden kırıntılı çökeller Hisarcık formasyonu adı altında incelenmiştir. Birimi oluşturan kaya türü topluluğu, başlıca kiltaşı - marn düzeyleri ile kireçtaşı, volkanojenik kumtaşı, silttaşı ve piroklastik çökellerden oluşur. Baraj yerinin temel kayasını oluşturan bu formasyon, Hisarcık boraks işletmelerinin açık kazısında tipik kesiti gözlenen ve MTA tarafından hazırlanan 1/ ölçekli jeoloji haritasında Çokköy Formasyonu (Hisarcık Formasyonunun üst seviyelerine karşılık gelmektedir) olarak da adlandırılmaktadır. Kiltaşları, yeşilimsi açık krem - soluk yeşil ve yer yer açık kremsi bej ayrışma yüzey renkli, yeşil - koyu yeşil ve soluk yeşilimsi bej taze yüzey renklidir. Birimin taban seviyelerinde kalın - çok kalın katmanlı gözlenen kiltaşları, istifin orta ve üst bölümlerinde baskın olarak laminalı ve yapraksı ayrışmalıdır. Genel olarak orta - iyi tutturulmuş olan kiltaşı seviyeleri ortamın karbonat içeriğine bağlı olarak yanal ve düşey yönde marn düzeylerine geçiş yapar. Marnlar, sarımsı kirli krem ayrışma yüzey renkli ve açık krem - bej taze yüzey renklidir. Genel olarak ince - orta katmanlı marnlar, konkoidal kırılma özelliğine dayalı az belirgin ayrışma gösterir. Kiltaşı ve marnların bazı düzeylerinin çatlak ve katman yüzeylerinde kahverengi - kızılımsı kahverengi, sarımsı kızıl ve turuncu renklerde alterasyon rengi gelişmiştir. Yer yer yarı özşekilli özşekilsiz biyotitler ile 2-3 mm boylarda beyazımsı açık krem renkli pomza taneleri içeren kiltaşı ve marn düzeylerinin, tüf ve volkanojenik kumtaşı ara seviyelerine yakın kesimlerinde volkanik tane içeriğinin arttığı gözlenir. Bu kesimlerde, kiltaşı ve marnlar içinde ve/veya katman yüzeylerinde yoğun biyotit birikimi dikkati çeker. Egemen kaya türünü oluşturan kiltaşı ve marn düzeyleri içinde, lamina ve ince katman kalınlığında, soluk yeşil - yeşilimsi krem renklerde silttaşı ara katkıları yer alır. Kil ara gereçli, zayıf - orta tutturulmuş silttaşlarında yoğun mika gözlenir. Birimin orta bölümlerinde yer alan kireçtaşı ara seviyeleri ayrışmış yüzeyinde açık krem, taze kırık yüzeyinde ise krem renkli olup, ince - orta katmanlı ve yine mikritik dokuludur. Seyrekçe, mm ve cm boyutlarında kahve renkli çörtler içeren kireçtaşlarının üst yüzeyleri, birbirini kesen çok yönlü kırıklar nedeniyle mozaik görünümü kazanmıştır. Birimin alt ve üst seviyelerinde tüf düzeyleri yer almaktadır. Formasyonun killi, 74

86 marnlı seviyeleri az - orta dayanımlı, kireçtaşı seviyeleri ise dayanımlıdır. Hisarcık Formasyonu'nun sahada gözlenen kalınlığı ise metre arasında değişmektedir. Emet Formasyonu (Tpe) Başlıca çörtlü kireçtaşları birimleri ile temsil edilen bu formasyon, eşiğin iki tarafında bulunan paleo göllerin genişlemesini sürdürdüğü ve daha sonra geri çekilerek sınırlarının daraldığı bir dönemin ürünüdür. Birim, ilk kez Akdeniz ve Konak (1979) tarafından adlandırılmıştır. Çalışma alanı genelinde, birimin başlıca kaya türünü çörtlü - killi kireçtaşı oluşturur. Volkanoklastik çökeller dışında daha seyrek olarak volkanojenik kumtaşı ve kiltaşı ara katmanları da içeren Emet formasyonu, Çavdarhisar Havzası nda Hisarcık formasyonunun üst seviyeleri ile ardalanarak gelişir. Soluk yeşil renkli, laminalı kiltaşı - silttaşı ve volkanojenik kumtaşı seviyeleri ile ardalanan kireçtaşları, geçiş düzeyinde genelde laminalı ve ince katmanlıdır. Baskın olarak kızılımsı ayrışma yüzey renkli, taze kırık yüzeyinde ise pembemsi bej renkli kireçtaşları gözlenmektedir. Bu kesimde ender olarak bulunan krem açık krem ayrışma yüzey renkli, açık krem - bej taze yüzey renkli mikritik kireçtaşları, geçiş zonu üzerinde baskınlaşır ve çoğunlukla gri, yer yer kirli krem ayrışma yüzey renkleriyle birimin egemen kaya türünü oluşturur. İstifin alt kesimlerinde genelde ince - orta katmanlı olan kireçtaşı düzeyleri, üste doğru orta - kalın katmanlıdır. Yer yer silisleşmeli karbonat kayaları sıklıkla katmanlanmaya uygun kızıl - kızılımsı kahve - krem ve gri renklerde çört bantları ile belli bir geometrisi olmayan çört nodülleri içerir. Traverten (Qt) Çalışma alanının çevresinde gözlenen bu birimler, genelde grimsi sarı, kahverengimsi sarı renklerde, bol boşluklu, çatlaklı ve kırılgan bir yapı sergilemektedir. Birim içerisinde net olarak tabakalanma gözlenememektedir. Günümüzde de oluşumları yer yer devam eden travertenleri çökelten temel kaynaklar, çalışma sahasında yer alan Hamamköy dolaylarında aktif halde bulunmaktadır. Pliyosen volkanizması sonrası havzada oluşan çatlaklardan sızan sıcak su ve buharlar travertenleri oluşturmuşlardır. Yamaç Molozu (Qym) Çalışma alanında dik yamaç eteklerinde gözlenen bu birim, genellikle ana kayanın ayrışması sonucu gravite etkisi ile akarak eteklerde birikmektedir. İnce malzemesi ayrışma sonucu topraklaşmış, çakıllı, yer yer bloklu, tutturulmamış ve gevşek yapıdadır. Alüvyon (Qal) İnceleme alanının çevresinde yer alan akarsu ve bunlara bağlanan kimi yan derelerde taşınan blok, çakıl, kum, silt ve kil malzeme uygun yerlerde çökelmiş ve alüvyonu oluşturmuştur. Çalışma alanında gözlemlenen alüvyon az çakıllı, kumlu siltli (yer yer bloklu) kil karakterindedir. Günümüzde halen oluşumunu sürdürmekte olan birim üzerlendiği tüm kaya birimlerini açısal uyumsuzlukla örter. 75

87 Şekil 29. Çalışma alanı ve çevresinin stratigrafik sütun kesiti (ölçeksiz) 76

88 b) Proje Alanı Jeolojisi Proje alanında; baraj aks yeri ve diğer yapıların temelinde gözlenen birimlerin jeolojik jeoteknik koşullarını belirlemek amacı ile proje firması Hidro Dizayn Mühendislik Müşavirlik İnşaat ve Ticaret A.Ş. tarafından, 7 farklı lokasyonda toplam 360,00 metre uzunluğunda temel araştırma sondajı açılmıştır. Açılan temel sondaj kuyularında zemin geçirimliliğinin belirlenebilmesi amacıyla basınçlı/basınçsız su testleri, taşıma gücü ve zemin parametrelerinin belirlenmesine yönelik olarak Standart Penetrasyon ve Presiyometre deneyleri yapılmıştır. Yerinde yapılan bu deney sonuçlarına ait genel bilgiler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo 32. Baraj yerinde açılan temel sondaj kuyularına ait genel bilgiler Temel Sondaj Yeri Koordinat X Y Derinlik (m) Aks Yeri Sol Sahil Aks Yeri Sol Sahil Talveg Aks Yeri Sağ Sahil Rezervuar Alanı Sol Sahil Rezervuar Alanı Sağ Sahil Talveg Jeolojik Tanımlama m. ayrışmış kumtaşı - silttaşı, m.kiltaşı silttaşı, m. tüf tüfit aglomera ardalanması 0,00-0,40 m. bitkisel toprak, 0,40-2,80 m. ayrışmış kumtaşı silttaşı, 2,80-5,20 m. kiltaşı silttaşı ardalanması, 5,20-27,60 m tüf tüfit kireçtaşı ardalanması, 27,60-60 m tüf tüfit aglomera ardalanması 0,00-10,50 m. yamaç molozu 10,50-26,00 m. tüf tüfit aglomera ardalanması, 26,00-42,50 m. çörtlü kireçtaşı, 42,50-80,00 m kiltaşı kumtaşı ardalanması 0,00-0,40 m. arasında Bitkisel toprak, 0,40-4,00 m. ayrışmış kiltaşı silttaşı, 4,00-24,00m. tüf tüfit aglomera ardalanması, 24,00-55,00 tüf tüfit ardalanması 0,00-0,50 m. arasında Bitkisel toprak, 0,50-4,50 m. ayrışmış kiltaşı silttaşı, 4,50-45,00 tüf tüfit aglomera ardalanması 0,00-1,00 m. arasında Bitkisel toprak 1,00-7,30 m. ayrışmış kiltaşı silttaşı, 7,30-40,00 tüf tüfit aglomera ardalanması 0,00-4,00 m. yamaç molozu, 4,00-22,00 m. tüf tüfit aglomera ardalanması, 22,00-30,00 kireçtaşı, Baraj yerinde; temel kayasını Kızılbük formasyonuna (Tmk) ait tüf-tüfit ve kireçtaşı birimleri oluşturmaktadır. Yamaç üst kotlarında ise, sol sahilinde kalınlığı ortalama 5,00-15,00 metre, sağ sahilinde ise ortalama 4,00 metre arasında değişen ve üst zonları genel olarak ayrışmış Hisarcık formasyonuna (Tmh) ait kiltaşı - silttaşı ardalanması yer almaktadır. Bu birimler üzerinde ise; yamaçlarda kalınlığı 3,00-5,00 m, dere yatağı civarında ise 4,00-10,00 m arasında değişen yamaç molozu bulunmaktadır. Çalışma alanında, Paleozoyik döneme ait granit, ofiyolit ve metamorfik kayaçlar üzerinde uyumsuz olarak gelen Kırkbudak formasyonuna ait kumtaşı, silttaşı, kiltaşı birimleri ve bu birimlerin üzerinde ise yine uyumsuz olarak yerleşen, kil, marn, tüf, killi kireçtaşı, kumtaşı ardalanması olarak tanımlanan Kızılbük formasyonu yer alır. Tersiyer başlarında bölgede bazalt, andezit, riyolit birimleri ile temsil edilen Akdağ volkanitlerine ait sokulumların etkisi görülür. Bu birimlerin üzerine çalışma alanında temel kayayı oluşturan Hisarcık formasyonu gelmektedir. Gölsel çökelim ürünü olan Emet formasyonu üzerinde ise uyumsuz olarak gelen Kuvaterner yaşlı traverten çökelleri yer 77

89 almaktadır. Tüm bu birimlerin üzerinde ise açısal uyumsuzluk ile gelen alüvyal çökeller yer almaktadır. c) Cevherleşme Proje sahasında, tüf tüfit kireçtaşı - aglomera birimlerinin ardalanmasında oluşan, Kızılbük formasyonuna ait birimler gözlenmektedir. Formasyon, bej-açık kahve renkli, orta, yer yer zayıf dayanımlı, orta çok ayrışmış, çatlaklı kırıklı-parçalı, orta zayıf kaya kalitesine sahip tüf-tüfit-aglomera ardalanmasından oluşmaktadır. Bu birimlerin üzerinde ise Hisarcık formasyonuna ait zayıf dayanımlı yer yer tamamen ayrışmış kiltaşı silttaşı birimleri yer almaktadır. Çalışma alanı yakın çevresinde bor işletmeleri bulunmakta olup, Maden Atığı Depolama Alanı, Malzeme Ocakları ve nakliye yollarını içeren Etki Alanı içerisinde Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) tarafından ruhsatlandırılan ER: IV. Grup işletme ruhsatı ile ER: ve ER: sayılı IV Grup ihalelik sahalar ile çakıştığı tespit edilmiştir. Konu ile ilgili MİGEM başvurularak söz konusu sahalar ve çakışma durumuna ilişkin görüş istenilmiştir tarih ve sayılı MİGEM görüşünde (bkz. Ek-5) Espey Yeni Atık Barajının ER: sayı ile özel izin alanı olarak Maden İşleri Genel Müdürlüğü bilgi işlem kayıtlarına işlendiği bildirilmiştir. Proje alanında talvegde, kalınlığı 4,00 10,00 metre arasında değişen yamaç molozu yer almaktadır. Sağ ve sol sahil eksenleri boyunca ise kalınlıkları 5, metreyi bulan yer yer ayrışmış Hisarcık formasyonuna ait kiltaşı silttaşı birimlerinden sonra, proje sahasında ana kayayı oluşturan tüf tüfit kireçtaşı ardalanması yer almaktadır. d) Depremsellik Proje alanının bulunduğu Emet İlçesi deprem riskinin bulunduğu bölgededir. Emet İlçesi çevresi, sık depremler olan tektonik çukurluklar ve kırıklıklar dizisi içerisinde sayılmaktadır. Kütahya ili düzeyinde zaman zaman büyük zararlara ve ölümlere yol açan depremler olmuş, bunlardan Emet ilçesi de büyük ölçüde etkilenmiştir. Bunlardan en önemlisi 1970 yılında olan Gediz depremidir. Bu depremden Emet İlçesi büyük ölçüde etkilenmiş ve büyük zararlara uğramıştır. Baraj aks yerine en yakın tektonik yapı Emet - Gediz Fayı olup, Murat Dağı ve kuzeyi ile Şaphane Dağı doğusunda Gediz ile Emet arasında kalan bölgede, birbirinden bağımsız görünen değişik doğrultulara sahip birçok fay Gediz-Emet yöresi diri fayları adı altında incelenmiştir (Şaroğlu vd. 1987). Gediz yöresinde üç ana egemen doğrultulu faylar bulunmaktadır. En güneyde, Erdoğmuş-Sazköy arasında, 12 km uzunlukta K80D-D-B gidişli kırıklar bulunmaktadır. Bu kırıklar, 1970 Gediz depreminde yüzey kırıkları oluşturmuşlardır (Arpat ve Özgül, Grabert 1971). Bu kırıklar, açılma çatlağı şeklinde gelişmiştir. Gediz kuzeyinde, Akkaya-Kayacık arasında 14 km uzunlukta K60B-KKB-GGD gidişli sağ yönlü ve doğru atımlı kırıklar uzanmaktadır. Proje alanı, Bakanlar Kurulunun tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası nda 1. Derece Deprem Bölgesi'nde, MTA Diri Fay Haritasında ise Emet - Gediz Fay Zonunun olduğu bölgede yer almaktadır. 78

90 Proje alanına ait depremsellik haritası Şekil 30 da verilmiştir. PROJE ALANI Şekil 30. Kütahya İline Ait Depremsellik Haritası Proje yeri çevresinde Emet, Simav, Kütahya ve Gediz diri fayları dağılım göstermektedir. Bu nedenle deprem kuvvetlerinin proje sahasına, gelecek zaman dilimleri içersindeki etkileri Deprem Risk Analizi çalışması yapılarak belirlenmiştir. Maden Atığı Düzenli Depolama Alanı Kütahya ilinin, Emet İlçesi sınırları içerisinde atık depolaması amacıyla yapımı planlanan bir mühendislik projesidir. Söz konu proje sahası ve sedde aks yerinde deprem riskinin belirlenmesi amacıyla fizibilite çalışmalarını yapan Hidro Dizayn firmasına Espey Barajı Sismik Tehlike Analizi Raporu hazırlatılmıştır. Raporda; bölgenin sismotektonik özellikleri göz önünde bulundurularak, deprem parametreleri Olasılık (Probabilistik) Yöntemi ve Deterministik Yöntemleri ile iki ayrı yoldan belirlenmiştir. Deterministik çalışmadan elde edilen ivme değerlerinin ortalaması 0,23 g bulunmuştur. Proje sahası için olasılık yöntemi ile hesaplanan ivme değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 33. Espey baraj yerinin olasılıksal yöntemle belirlenen sismik tehlike değerleri Ekonomik Ömür, Aşılma Olasılığı PGA (cm/sn 2 ) PGS (g) MDE: değeri (ekonomik ömür 50 yıl, aşılma olasılığı %10, geri dönüş periyodu 475 yıl) 284,5 0,29 OBE: değeri (ekonomik ömür 100 yıl, aşılma olasılığı % 50, geri dönüş periyodu 144 yıl) 196,2 0,20 MCE: değeri (ekonomik ömür 50 yıl, aşılma olasılığı % 2, geri dönüş periyodu 2475 yıl) 529,36 0,54 79

91 Yapılan analizler sonucunda, Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasına ait statik ve depremli koşullar altında elde edilen minimum güvenlik katsayıları Tablo 33 de gösterildiği üzere, minimum güvenlik değerlerini sağlamak kaydıyla stabilite problemi olmadığı görülmüştür. Bu kapsamda maden atık depolama sahasının depremden zarar görme riski bulunmamaktadır. Proje kapsamında, Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik esaslarına uyulacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Söz konusu proje kapsamında yapılacak her türlü yapıda; Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik hükümlerine ve 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun hükümlerine uyulacaktır. İnceleme alanındaki tektonik yapılar, kapalı havzalarda gözlenen tipik deformasyon ürünleridir. KB GD ve KD GB doğrultulu eğim atımlı normal faylar egemen olarak gözlenmektedir. İnceleme alanında bulunan faylar çoğunlukla normal fay karakterinde ve pek azı eğim atım bileşeni baskın oblik fay niteliğindedir. Bunların birçoğu KD GB, KB GD, bir kısmı ise K G ve D B uzanımlıdır. Baraj aks yeri ve rezervuar alnının yaklaşık 2,0 km güney doğusunda ve 1,5 km kuzey batısında KD GB uzanımlı normal fay bulunmaktadır. Bunun dışında rezervuar alanı ve inceleme alanında fay bulunmamaktadır. Proje koordinatlarının işlendiği diri fay haritası Şekil 31 de görülebilir. 2 km 3 Şekil 31. Diri Fay Haritası ve Proje Alanı 80

92 e) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Jeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Ön yüzü kil kaplı random dolgu tipinde planlanan Espey Maden Atığı Düzenli Depolama Sahası yeri ve rezervuar alanında toplam 360 m derinlikte temel araştırma sondaj kuyusu açılmış, yerinde ve laboratuarda deneyler yapılmıştır. Ayrıca, ihtiyaç olan malzemenin sağlanmasına yönelik olarak malzeme etütleri yürütülmüştür. Sondaj verileri ve yerinde yapılan deney sonuçlarına göre, talvegte 4,00-10,00 m, yamaçlarda ise ortalama 5,00 m sıyırma kazısı yapılması durumunda jeoteknik yönden (taşıma gücü-oturma) sorun ile karşılaşılmayacağı tespit edilmiştir. Sondaj kuyularında yapılan basınçlı su (BST) ve permeabilite testi sonuçlarına göre, baraj yeri ve rezervuar alanında bulunan birimler genel olarak az geçirimli, yer yer geçirimli özelliktedir. Çevre mevzuatına uygun olarak atık barajlarda rezervuar alanının sızdırmazlığının sağlanması amacıyla; geosentetik, jeotekstil vs. gibi geçirimsizlik önlemi alınacaktır. Bu durumda, gerek baraj yeri, gerekse rezervuar alanında herhangi bir geçirimlik sorunu olmayacaktır. Yapılan arazi çalışmalarında baraj aksı ve rezervuar alanında heyelan, kaya kopması gibi kütle hareketi tespit edilmemiştir. Baraj aks yeri ve rezervuar alanında yapılacak kazılarda şev oranının 2 yatay-3 düşey alınacak olup, stabilite sorunu ile karşılaşılmayacaktır. Buna ek olarak, rezervuar alanında yapılacak olan sıyırma kazılarında yapılacak olan şev eğimlerinin, geosentetik serilebilme şartları göz önünde bulundurularak açılması gerekmektedir. Baraj ekseni ve rezervuar alanında yapılan arazi çalışmaları ve gözlemler sonucunda kazı sınıfı olarak, %10 toprak, %40 küskü, %40 yumuşak kaya, %10 sert kaya sınıfları alınmıştır. Jeoteknik etütler kapsamında proje ihtiyacını karşılamak amacıyla, 1 adet geçirimsiz (kil) gereç alanı, 1 adet kaya (kireçtaşı) gereç alanı olmak üzere 2 adet gereç alanı belirlenmiştir. Her bir gereç alanı için, ihtiyaç duyulan miktarların en az 1,5 katını karşılayabilecek rezerv miktarına sahip olma özelliği dikkate alınmıştır. Doğal Yapı Gereçleri etüt ve analizlerinin yanı sıra, proje yerine uygun mesafedeki pasa malzemelerinin de gövde dolgularında kullanılabilirliği araştırılmıştır. Proje sahası 1. derecede deprem bölgesi içerisinde kalmaktadır. Projede kullanılacak ivme değerleri için deprem risk analiz raporu hazırlanmış ve maden atığı depolama alanı bu rapora göre projelendirilmiştir. 81

93 4.4. Hidrojeolojik Özellikler Proje alanının hidrojeolojik yapısının belirlenmesinde ÇED Raporunda referans ve altlık oluşturan; fizibilite çalışmalarını yürüten Hidro Dizayn tarafından hazırlanan Espey Yeni Atık Barajı Mühendislik Jeolojisi Planlama Raporu dikkate alınmıştır. a) Bölgesel Hidrojeolojik Özellikler Proje alanın bulunduğu Kütahya İlinde yeraltı suyu akımı doğudan batıya doğru Porsuk Çayı Vadisi boyunca olmaktadır. Kütahya Ovası batı kesiminde ise yeraltı suyunun akımı Felent Çayı Vadisine bağlı olarak batıdan doğuya doğrudur. Eş su seviye eğrilerinden yer altı suyunun ovada yer yer Porsuk Çayını beslediği görülür. Kütahya Ovasında, beslenim ve boşalımla ilgili olarak yer altı suyunun ortalama yıllık seviye değişimi 0,5-2,5 m civarındadır. Kütahya Ovası ortasında yer alan büyük kaynaklar neojen kireçtaşları, paleozoyik mermerler ve alüvyondan çıkmaktadır. Derinlikleri 7-25 m arasında değişen sığ kuyu suları genellikle orta tuzlu, C2S1 sulama suyu sınıfında, kalsiyum bikarbonatlı ve bazik sulardır. Fazla tuzlu sığ kuyuların bir kısmında sülfat, bir kısmında klorür değerleri yüksek görülmektedir. Bu farklar bölgesel olmayıp noktasaldır ve alüvyon bileşimi ile ilgilidir. Buna rağmen sığ kuyu sularının tamamı sulama amaçlarına uygundur. Ancak içme için bazı kuyu suları oldukça serttir. Bütün sondaj kuyu suları aynı karakterde olup, akarsu ve kaynaklarla oldukça benzerdir. Kütahya Ovasında yer altı suyu taşıyan formasyonların yıllık beslenim ve boşalım miktarları, 73x106 m 3 /yıl civarındadır. Yıllık yeraltı suyu boşalımının yaklaşık % 85 inin yeraltı suyundan alınabileceği hesabıyla yeraltı suyu emniyetli verimi; 73 x 106 x 0,85= 62 x 106 m 3 /yıl dır. Proje alanının bulunduğu Emet Havzasında, ova vasfında bahse değer bir yer bulunmamaktadır. En büyük düzlük Hisarcık civarı km 2 yi geçmemektedir. Bahsi geçen inceleme Devlet Su İşleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Akarsu şebekesini havzanın bütün sularını toplayan Emet Çayı ve kolları meydana getirir. Havza içinde uzunluğu diğer önemli kolları hariç 40 km. kadardır. Emet Çayı, Emet Tavşanlı şosesinin 17 km sinde Günlüce Köyüne 5 km. mesafede Dereli köyü civarında devamlı rasat edilmekte olup, ortalama debi 16 m 3 /sn kadardır. Maksimum 213 m 3 /sn ve minimum 2,28 m 3 /sn. kadardır. Bu değerler Emet Çayı Ceviz ve Ilıca derelerini de aldıktan sonra tam etüt sınırlarını terk ederken vardığı değerlerdir. Havza dahilinde 381 kaynak bulunmaktadır. Bahsi geçen kaynakların debileri toplamı takriben %25 eksiğiyle 888 lt/sn dir. Jeolojik olarak paleozoik şistlerle mezozoik, gnays ve alt kretase kalkerleriyle, neojen kil, kalker, marn ve gevşek çinemtolu konglomera ve grelerle temsil etmiştir. Alüvyon çok dar ve yersel olarak akarsu civarlarında teşekkül etmiştir. Genel olarak yer altında su depo edebilecek formasyonlar neojendir. Havza drenaj alanı 1250 km 2 dir. Havzaya düşen yıllık ortalama yağış 490,2 mm dir. Senelik yağış ortalama 490,2 mm olması dolayısıyla bir yılda yeraltına süzülen su miktarı 155 x 10 6 x 0,49 = 76 x 10 6 m 3 /yıldır. Bu formasyonların pek çoğu her ne kadar kuyu 82

94 yeraltına süzülüyorsa da gerek topografya gerekse kırık ve çatlak sistemleri dolayısı ile süzdükleri suları kaynak olarak vadilere akıtmaktadır. b) Proje Sahasının Hidrojeolojisi Espey Yeni Atık Barajı Gelenbek Dere yan kolu olan Akdere üzerinde planlanmaktadır. Proje sahasında genel olarak Neojen yaşlı birimler (kiltaşı, kumtaşı, marn, kireçtaşı, tüf, tüfit) yer alır. Litolojik özelliklerine göre bu birimler genel olarak az geçirimli, yer yer geçirimli özellik göstermektedir. Yeraltı suları yamaçlardan dere yataklarına doğru bir akış göstermektedir. Proje sahası yakın civarında, önemli bir kaynak boşalımı, su sondaj kuyusu vb. su noktası bulunmamaktadır. Ancak, ön etüt çalışmalarında tespiti yapılan baraj aks yerinin yaklaşık 500 m mansabında debisinin 5-10 l/dak olduğu tahmin edilen bir çeşme bulunmakta olup, bu çeşmenin sondaj ve etüt çalışmaları boyunca kuru olduğu gözlenmiştir. c) Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri Proje; Gelenbek Deresinin bir kolu olup, güneydoğu istikametinde akarak Gelenbek Deresine karışan Akdere üzerinde inşa edilecektir. Proje sahasında genel olarak Neojen yaşlı birimler (kiltaşı, kumtaşı, marn, kireçtaşı, tüf, tüfit) yer alır. Litolojik özelliklerine göre bu birimler genel olarak az geçirimli, yer yer geçirimli özellik göstermektedir. d) Yeraltısuyu Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı Proje sahasında yeraltı suları genel olarak yamaçlardan dere yataklarına doğru bir akış göstermektedir. Proje sahası yakın civarında, önemli bir kaynak boşalımı, su sondaj kuyusu vb. su noktası bulunmamaktadır. Sadece, ön etüt çalışmalarında tespiti yapılan baraj aks yerinin yaklaşık 500 m mansabında debisinin 5-10 l/dak olduğu tahmin edilen bir çeşme bulunmaktadır. Ancak bu çeşmenin sondaj ve etüt çalışmaları boyunca kuru olduğu gözlenmiştir. Proje alanında; baraj temeli ve diğer yapıların jeoteknik koşullarını belirlemek amacı ile 7 farklı lokasyonda toplam 360,00 metre uzunluğunda temel araştırma sondajı açılmıştır. Sondaj kuyularına ait Yer altı Suyu verileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 34. Çalışma alanında açılan kuyuların yeraltısuyu kotları Kuyu Koordinat Derinlik Kot YASS YASS Derinliği Temel Sondaj Yeri No X Y (m) (m) Kotu (m) (m) SK-1 Aks Yeri Sol Sahil Yok SK-2 Aks Yeri Sol Sahil Yok SK-3 Talveg ,80 7,2 SK-4 Aks Yeri Sağ Sahil SK-5 Rezervuar Alanı Sol Sahil Yok SK-6 Rezervuar Alanı Sağ Sahil ,3 14,7 SK-7 Talveg ,0 83

95 Yeraltı suyu kalitesinin mevcut durumunun tespiti için, Planlama Aşamasında açılan SK-5, SK-6 ve SK-7 No.lu kuyulardan numune alınarak akredite bir laboratuarda testleri yaptırılmış olup, sonuçları Ek-6 da verilmiştir. Talvegde bulunan SK-3 No.lu kuyuda YAS seviyesi 7,20 m olarak ölçülmüş olup, kotu 717,80 m'dir. Yamaç üst kotlarında açılan SK-1 ve SK-4 No.lu kuyularda ise açıldıkları derinliklerde yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Ancak talvegde YASS kotunun dere seviyelerinde olması ve genel jeolojik/litolojik durum dikkate alındığında yamaçlar dereyi beslemektedir. Sondaj kuyularında yapılan basınçlı su testi (BST) ve permeabilite testi sonuçlarına göre Espey Yeni Atık Barajı civarındaki alüvyon ile temel kayasının genel olarak az geçirimli yer yer geçirimi özellikte olduğu belirlenmiştir. Dolayısı ile baraj yeri ve civarında önemli bir yeraltı suyu potansiyeline sahip akifer özelliğinde bir jeolojik birim bulunmamaktadır. Bunun yanı sıra; barajın mansap topuk bölgesinde açılan SK-7 No.lu kuyuda yaklaşık 1 lt/dk debili bir artezyen çıkışı olmuştur. e) Proje Sahasının Hidrojeokimyası Baraj temelinde yer alan jeolojik birimlerin geçirimlilik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla temel sondaj kuyularında basınçlı su testi ve/veya permeabilite deneyi yapılmıştır. Deney sonuçlarına göre; baraj yeri sol sahilinde açılan kuyularda Hisarcık formasyonuna ait (Tph) kiltaşı silttaşı birimleri ile ana kayayı oluşturan Kızılbük formasyonuna (Tmk) ait tüf tüfit kireçtaşı aglomera ardalanmasından oluşan birimler az geçirimli (1-5 Lu), yer yer geçirimli (5-10 LU) nitelikte olduğu tespit edilmiştir. Talvegte açılan kuyuda ise; üstte yer alan yamaç molozunun az geçirimli (1-5 Lu), temeldeki Kızılbük formasyonuna (Tmk) ait tüf tüfit birimlerinin az geçirimli, kireçtaşı biriminin geçirimli (5-10 Lu), kiltaşı kumtaşı birimlerinin ise az geçirimli, yer yer geçirimli özellikte olduğu belirlenmiştir. Sağ sahilindeki sondaj kuyusundaki basınçlı/basınçsız su testi sonuçlarına göre, üstte 4,00 m. kalınlığındaki kiltaşı silttaşı birimleri ile ana kayayı oluşturan tüf tüfit kireçtaşı birimleri az geçirimli (1-5 Lu) niteliktedir. Tüm veriler değerlendirildiğinde; baraj yerinde bulunan birimler genel olarak az, yer yer geçirimli özelliktedir. Ön yüzü kil kaplı, zonlu zayiat random dolgu tipinde inşası planlanan barajın atık barajı olması nedeniyle, çevre mevzuatı gereği, gerek aks yeri, gerekse göl alanında geosentetik uygulaması yapılacaktır. Geosentetikler altında oluşturulacak drenaj ağları ile gelebilecek sular da uzaklaştırılacaktır. Gövde altında, yamaç molozu ve ayrışmış malzemenin kaldırılması ve gövde ile göl alanının geosentetik uygulamalarla kaplanması durumunda herhangi bir geçirimlilik sorunu beklenmemektedir. Espey Yeni Atık Barajı rezervuar alanı sol sahilinde açılan ile sağ sahilinde açılan sondaj kuyularında yapılan BST sonuçlarına göre; rezervuar göl alanındaki birimler genel olarak az (1-5 Lu), yer yer geçirimli (5-10 Lu) özelliktedir. 84

96 Sondaj kuyularında yapılan YAS ölçümlerine göre; yeraltı suyu seviyesi 0,00 metre (SK-7 nolu kuyu artezyen yapmıştır) ile -16,00 metre arasında değişmekte ve dere kotu üzerinde bulunmaktadır. f) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrojeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında Maden Atığı depolama alanının inşaatı sırasında kazı, dolgu gibi işlemler nedeniyle mevcut arazinin topografik yapısında değişiklik olacaktır. Projenin inşaat ve işletme aşamasında yapılacak çalışmalarda toprak kirliliğinin önlenmesi için gerekli önlemler alınacaktır. Kullanılacak araçların bakım ve onarımları üretim alanı ve proje alanı dışında tamir atölyelerinde yapılacaktır. Proje kapsamında depolanacak Espey Konsantratör Tesisinden çıkacak proses atığı; Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeğinin Ek-IV Atık Listesine göre; Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar, ve dışındaki minerallerin yıkanması ve temizlenmesinden kaynaklanan ince taneli atıklar ve diğer atıklar olarak belirlenmiştir. Söz konusu proses atığından alınan numuneler; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Ek-2 de Tehlikesiz Atıkların II. Sınıf Depolama Tesislerine kabul edilebilmesi için belirtilen sınır değerlerdedir. Ancak rapora konu depolama alanında ileriki dönemlerde kalsine olmuş kolemanit atıklarının da depolanacağı düşünülerek; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre I. Sınıf Depolama Sahası kriterlerine uygun olarak projelendirilmiştir. I. sınıf düzenli depolama tesisi olarak belirtilen proses atığı; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte belirtildiği gibi; Tabanı ve yan yüzeyleri sızıntı suyunu yer altına karışmasını önleyecek şekilde 50 cm kil kaplama ile kaplanacak üstüne membran malzeme serilerek zemin geçirimsizliği sağlanacak, Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri depolama tesisinin toprak ve yer altı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte olacak, Geçirimsizlik malzemesinin özellikleri Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olacak, Yönetmeliğin Madde 16 nın 2 bendinde belirtilen; I. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, geçirgenlik ve kalınlık özelliklerine sahip olması sağlanacaktır. Bu nedenle Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasında yapılacak sıyırma ve şekil verme kazıları sonrası ortaya çıkabilecek kireçtaşlarının boşluklu yapıda olmasından dolayı geçirimsizliğin, membranla sağlanması planlanmaktadır. Depolama alanı tabanında geçirimsizlik malzemesinin pürüzsüz yüzeye serilmesi ve ek geçirimsizlik sağlaması için, geçirimsizlik malzemesi altında minimum 50 cm kil kaplama yapılması geçirimlilik yönünden sorun teşkil etmeyecektir. Yamaç kazıları sonrası herhangi karstik boşlukların geçirimsizlik kaplamasına zarar vermemesi için shotcrete veya grobetonla doldurulması gerekmektedir. Gerekli pürüzlülük hallerinde şekil verme kazısı yapılacaktır. 85

97 Proje kapsamında alanın membranla geçirimsizliğin sağlanacak olması nedeniyle proje sahasında öngörülen toprakarme duvar, istinat duvarı v.b. duvar arkası dolgularda kullanılacaktır. Ayrıca barajın etrafına taşkın önlemek amaçlı olarak kuşaklama kanalları yapılacaktır. Proje alanında mevcut yer altı suyunun durumunu belirlemek amacıyla Segal Çevre tarafından tarihinde mühürlü, plastik, cam, steril şişeler içerisinde numune alınarak yer altı suyu analizi yaptırılmıştır. Söz konusu numune analizinin SKKY Tablo-1 sınır değerleri ile karşılaştırmalı sonuçları Ek-6 da verilmiş olup IV. Sınıf olduğu tespit edilmiştir. Tesis işletmeye geçmeden önce gözlem kuyularından (her bir gözlem kuyusundan) su numuneleri alınarak SKKY Tablo-1 ve Tablo-3 e göre analizleri yaptırılacaktır. Analiz sonuçları ve gözlem kuyularının derinlikleri hakkında bilgi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne rapor edilecektir. İşletme öncesi, işletme sırası ve işletme sonrasında sızmalarla ilgili olarak proje alanında en az 1 adet membranda, 2 adet mansapta olmak üzere, DSİ 3. Bölge Müdürlüğünün belirlediği yerlerde, 3 adet gözlem kuyusu açılacak olup, 12 aylık periyotlarla kontrolleri yapılacaktır. Proje alanına açılacak gözlem kuyularının takribi yerleri Ek-12 de gösterilmiştir. Projenin ömrünün tamamlanması sonrası ve işletme faaliyetlerinin durdurulması sonrası alan; Üst örtü teşkil edilmeden önce, alana normal kazı örtüsü ile tesviye edilecek, Yapının kayma ve çökme risklerine karşı proses atığının yeterince oturduğu tespit edilecek, Bölgenin yağış özelliği dikkate alınarak kapatma sonrası sızıntı suyunun oluşmasını engellemek amacıyla; - Yapay geçirimsizlik malzemesi ile kaplanacak, - Kil geçirimsizlik malzemesi en az 25 cm kalınlığında 2 tabaka halinde uygulanacak, - Drenaj tabakası; iki kat filtre geotekstil arasında geonet bulunan drenaj kompoziti serilecek, - Üst örtü toprağı; bitkilerin yetiştirilmesini sağlayabilecek şekilde en az 50 cm kalınlıkta alana serilecektir. Ayrıca söz konusu Maden Atığı Depolama Sahasının uygulama projelerinin hazırlanması aşamasında; tarihinde yayımlanan 2011/6 nolu " Düzenli Depolama Tesisi Uygulama Projeleri Hazırlanmasına İlişkin Genelge", tarihinde yayımlanan 2011/12 nolu " Maden Atıklarının Düzenli Depolanması ve Diğer Düzenli Depolama Tesislerinin Teknik Düzenlenmesine İlişkin Genelge" ve tarihinde yayımlanan nolu "Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğe İlişkin Genelge" hükümlerine uyulacaktır. Sahada yapılacak çalışmalarda arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamasında; Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde belirlenen hususlara ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte belirtilen kriterlere uygun olarak göl alanında geçirimsizliğin geosentetik uygulamalar ile sağlanacak olması nedeniyle, göl alanında geçirimlilik sorunu ile karşılaşılmayacak, hidrojeolojik yönden bir olumsuzluk beklenmemektedir. 86

98 4.5. Hidrolojik Özellikler, Ekolojik Özellikler ve Akış Oranı Ölçümleri Proje alanının bulunduğu Emet havzasında; en önemli akarsu Emet Çayıdır. Emet Çayı, Emet havzası sınırları dahilinde doğar ve sularını havza sınırları dışına akıtır. Genel olarak Emet Çayı, havzanın güneyindeki büyük debili kaynaklardan doğar, Kaya Köyün civarında Kocader Çayçingenenin güneyinde Gıraman Çayı, kuzeyinde Değirmendere, Hisarcık ın kuzeyinde Karapınar Deresi, İğde Köyün batısında Bağlaryanı Deresi, Kabaklar Deresi, Doğanler ın doğusunda Yerencik Deresi, Yenice Köyün kuzey doğusunda Kızıldere, Samrık ın güney doğusunda Samrık Deresi, kuzeyinde Kocadere ve yine Dereli nin kuzeyinde Hamam Deresini alarak havzanın kuzeyinde etüt sınırlarını terkeder. Havza içinde uzunluğu 59 km. kadardır. Akarsu şebekesini, havzanın bütün sularını toplayan Emet Çayı ve kolları meydana getirir. Havza içinde uzunluğu diğer önemli kolları hariç 40 km kadardır. Emet Çayı, Emet Tavşanlı şosesinin 17 km sinde, Günlüce Köyüne 5 km. mesafede Dereli köyü civarında devamlı rasat edilmekte olup, ortalama debi 16 m 3 /sn kadardır. Maksimum 213 m 3 /sn ve minimum 2.28 m 3 /sn. kadardır. Bu değerler Emet Çayı Ceviz ve Ilıca derelerini de aldıktan sonra tam etüt sınırlarını terk ederken vardığı değerlerdir. Havza dahilinde 381 kaynak bulunmaktadır. Bahsi geçen kaynakların debileri toplamı takriben %25 eksiğiyle 888 lt/sn dir. Depolama sahası mevsimsel akış gösteren Akdere üzerinde inşa edilecek olup, alanda yamaçlarından gelebilecek yüzeysel yağış söz konusudur. Gerekli drenaj yapıları bu yağışların taşkın debileri hesaplanarak projelendirilecektir. Depolama tesisi ile yamaçtan gelebilecek sular, yapılacak kuşaklama kanalı ile engellenerek mevcut kuşaklama kanalına aktarılması ve sadece atık maddelerin depolanması amaçlandığından işletme optimizasyonu yapılmamıştır. a) Bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikleri Proje alanının bulunduğu Emet İlçesinde doğan, geçen ve sonlanan akarsular aşağıda verilmiştir. Kızıl Dere: Kabaklar Mahallesinin 4 km. kuzeyinde Kaymakamağılı Tepenin kuzeyindeki kaynaklardan Kavacık adı altında doğar, Yenice Köyü güneyinde, Bahçedere doğusunda Kızıldere adını alır. Koca Tepe nin 250 m batısında Koca Çay a karışır. Samrık Deresi: Eğriöz dağının doğusundaki kaynaklardan Asarlık Deresi adı altında doğar, Samrık Köyünün batısında 100 m. güneyinden geçer ve Samrık Deresi adını alır. Tahir bağı tepenin 1 km doğusunda Emet Çayına karışır. 87

99 Koca Dere: Alpanus Köyünün güneyinden Semerler Deresi, Dedecin Kafa Tepenin batısından Değirmendere, Kabağaç Teğenin batısından Ören deresi adı altında Üyücek Köyünün güneyinden Çat Deresi adı altında doğan derelerin birleşmeleriyle doğar. Sarıayak ve Subak Köylerinin arasında Kayı Deresi adını alarak kuzeye doğru akmasına devam ederek Alanbaşı Damları civarında Ceviz deresi adını alır. Tütmen Tepenin 2 km. doğusunda Omar Deresini de alarak Derelini 1,5 km. güneybatısında Emet Çayına karışır. Hamam Deresi: Ağaköy ün kuzeyindeki tepelerden Tekke Dere adı altında doğar, Opanözü Köyünün batısından itibaren Karayakı ile Demiryakını takip ederek akar ve Çörtleyn Deresi adını alır. Gücük tepenin batısında batıya döner, Dereli Ilıcalarının suyunu da aldıktan sonra Hamam Deresi adı altında Mümye Köyün 2,5 km. kuzey doğusunda Emet çayına karışır. Proje alanı incelemesinde ise proje alanı için yapılmış olan çalışmada Köprücek Havzasını güneydoğu kuzeybatı istikametinde kat eden Kocaçay deresi bulunmaktadır. Mayıs- Haziran- Temmuz dönemlerinde dere üzerinde Devlet Su İşleri tarafından yapılan debi ölçümlerine göre debi Mayıs ayında 0,533 m 3 /sn, Haziran ayında 0,298 m 3 /sn ve Temmuz ayında 0,038 m 3 /sn değerler bulunmuştur. Durgun Sular: Emet Havzası ve Köprücek Ovası sınırları içinde göl ve bataklık gibi durgun sular mevcut değildir. Pınarlar: Emet Havzası sınırları içindeki kaynakların yekunu 381 dir. Debileri çok çeşitli olan bu kaynakların hemen hemen hepsi bir veya birkaç çeşmeye isale edilmişlerdir. Çeşme ve kaynakların ölçülebilen debisi 888 lt/sn olup hakiki debinin takriben %75 ine eşittir. Projenin su kaynakları; Mustafa Kemal Paşa Çayı nın kollarından olan Emet Çayı nın Emet İlçesi yakınında Emet Çayı na Davulcular mevkiinde sağ sahilden karışan Gelenbek Deresinin bir kolu olup, güneydoğu istikametinde akarak Gelenbek Deresine karışan Akdere ile yine Emet Çayı na Yukarı Yonca Kocakarı Çeşmesi civarında sağ sahilden karışan kuru deredir. Emet çayı, Şaraphane dağının kuzey eteklerinden doğar. Kuzey yönünde akan Emet çayı dalgalı bir düzlük olan Çayçinge ovasına gider. Emet'i geçtikten sonra yatağı derinleşen ırmak, Eğrigöz boğazına sokulur. Su Demirsaz köyü önlerinden kuzeybatıya yönelerek ilçe sınırları dışına çıkar. Emet çayı, Şaraphane dağının kuzey eteklerinden doğar. Baharda taşan Emet Çayı'nın suları yazın çok azalır. Proje kapsamında, yukarı havzadan gelebilecek yüzey sularının kuşaklama kanalları ile engellenerek mansaba aktarılması ve sadece atık maddelerin depolanması amaçlanmıştır. Espey Yeni Atık Barajı yeri taşkın debileri hesaplarında km 2 lik Batardo Havzası, km 2 Havza, km 2 Havza km 2 lik Havza alanlarıdır. 88

100 Espey ve Hisarcık Yeni Atık Barajlarına ait Planlama Mühendislik Hizmetleri işi kapsamında projelendirilecek Espey Maden Atığı Depolama Tesisine ait havza yapısı Şekil 32 de verilmiştir. Espey Yeni Atık Barajı Havzası Tesis Yeri Bulduru Haritası SAĞ SAHİL TASFİYE KANALI 2 NOLU HAVZASI SAĞ SAHİL TASFİYE KANALI 1 NOLU HAVZASI km km km km 2 BATARDO YERİ HAVZASI SOL SAHİL TASFİYE KANALI HAVZASI Şekil 32. Proje Havza Durumu b) Yüzeysel Hisarcık Yeni Su Atık Kaynaklarının Barajı Havzası Hidrokimyasal Tesis Yeri Bulduru Özellikleri Haritası Projenin inşa edileceği Akdere Deresi mevsimsel 1 NOLU HAVZA akış gösteren kuru deredir. Proje etki alanında yer alan Emet Çayı yer almakta olup, Emet Çayında belli aralıklarla numuneler alınarak, bor ve arsenik miktarları takip edilmektedir. Emet Çayında Haziran 2013 tarihinde yapılan analiz sonuçları Ek-6 da verilmiştir. 2 NOLU HAVZA Numune noktaları Şekil 33 de verilen analiz sonuçlarına göre (Ek-4) Espey Tesisleri sonrasında Eğrigöz Belgesi sınırları içerisinde arsenik miktarı 648,31 μg/l olarak ölçülmüştür. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 1 e göre arsenik miktarı 100 μg/l üstünde olması nedeniyle su kalitesi IV. Sınıf olarak derecelendirilmiştir km km2 3 NOLU HAVZA km 2 89

101 Şekil 33. Numune Alma Noktaları c) Projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Konumu Proje alanı Susurluk Havzasında, Emet Çayı Alt Havzasında bulunmaktadır. Projenin su kaynağını; Mustafa Kemal Paşa Çayı nın kollarından olan Emet Çayı nın Emet İlçesi yakınında Emet Çayı na Davulcular mevkiinde sağ sahilden karışan Gelenbek Deresinin bir kolu olup güneydoğu istikametinde akarak Gelenbek Deresine karışan Akdere ile yine Emet Çayı na Yukarı Yonca Kocakarı çeşmesi civarında sağ sahilden karışan kuru deredir. Emet çayı, Şaraphane dağının kuzey eteklerinden doğar. Kuzey yönünde akan Emet çayı dalgalı bir düzlük olan Çayçinge ovasına gider. Emet'i geçtikten sonra yatağı derinleşen ırmak, Eğrigöz boğazına sokulur. Su Demirsaz köyü önlerinden kuzeybatıya yönelerek ilçe sınırları dışına çıkar. Emet çayı, Şaraphane dağının kuzey eteklerinden doğar. Baharda taşan Emet Çayı'nın suları yazın çok azalır. Proje alanı en yakın sulak alan olan Yeniceköy 1 Gölet ine kuş uçuşu yaklaşık 12 km mesafede yer almakta olup, gölet yaklaşık 210 hektarlık tarım arazilerini sulamaktadır. 90

102 Proje alanı inşaat halindeki Hasanlar Barajına kuş uçuşu yaklaşık 17,5 km, Güldüren Gölet ine 21 km mesafe bulunmaktadır. Proje alanının yüzeysel su kaynaklarına olan konumunu gösterir plan Şekil 34 de verilmiştir. Şekil 34. Proje Alanın Yüzeysel Su Kaynaklarına göre Konumu 13 d) Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar), Projenin gerçekleştirileceği Kütahya İlinde tek doğal göl olan Simav Gölü, DSİ ince 1967 yılında sahada açılan drenaj kanalları ile kurutulmuş olup, göl alanındaki 5 km 2 lik araziler Toprak Reform Müdürlüğünce çevredeki köy halkına tarımsal amaçlı kullanılmak üzere kiraya verilmiştir. Projenin gerçekleştirileceği Emet İlçesinde DSİ 3. Bölge Müdürlüğü tarafından yapımı tamamlanan 2 adet Gölet bulunmakta olup, göletlere ait bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 35. Emet İlçesinde Bulunan Göletler Adı Kayı İkibaşlı Su Kaynağı Kayalı Dere Donurlu Deresi Amacı Max. Derinlik (m) Min. Derinlik (m) Mak. Su Yüzey Alanı (m 2 ) Max. Su Depolama Hacmi (m 3 ) Sulama Sahası Genişliği (da) Sulama 21,00 5, Sulama 6,50 2, Kaynak: Orman ve Su Bakanlığı Geodata web Sitesi 91

103 HİSARCIK YENİ ATIK BARAJI ESPEY YENİ ATIK BARAJI ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ e) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje alanının bulunduğu saha içme kullanma suyu temin edilen herhangi bir havza içerisinde kalmamak projenin hiçbir aşamasında (inşaat, işletme ve işletme sonrası) yüzeysel su kaynaklarına herhangi bir dolgu veya hafriyat yapılmayacak, herhangi bir müdahalede bulunulmayacaktır. Espey Maden Atığı Depolama Tesisine yukarı havzadan gelebilecek suların, sağ ve sol kuşaklama kanalları ile engellenerek mansaba güvenli bir şekilde derive edilmesi amacı ile projenin hidrolojik planlama çalışmalarında, ağırlıklı olarak taşkın hidrolojisi çalışmalarına yer verilmiştir. Projenin işletme ve işletme sonrasında oluşacak hidrolojik etki taşkınlar olup, projenin taşkın analizi; fizibilite çalışmalarını yürüten Hidro Dizayn tarafından hazırlanan Espey ve Hisarcık Yeni Atık Barajlarına ait Planlama Mühendislik Hizmetleri işi kapsamında yapılmıştır. Espey Maden Atığı Depolama tesis yerlerinin (sağ ve sol kuşaklama kanallarına gelebilecek) proje taşkın debilerinin hesabı için havza yağış alanlarının büyüklükleri göz önünde bulundurularak Süperpozesiz Mockus Metodu ile Rasyonel Metot kullanılmıştır. Espey Yeni Atık Barajı yeri taşkın debileri hesaplarında km 2 ik Batardo Havzası, km 2 Havza, km 2 Havza km 2 lik Havza alanları baz alınmıştır. Bu bölümde yapılan hesaplar Espey Baraj yerini esas olarak teşkil eden bu havza alanlarının Rasyonel ve Süperpozesiz Mockus metodu ile hesaplanmasını içermektedir. Tesisin yağış alanı (A), en uzun akarsu kol boyu (L), yağış alanı ağırlık merkezinin en uzun akarsu boyu üzerine izdüşüm noktası ile proje kesiti arasındaki mesafe (L c ) haritalardan ölçülmüştür. Akarsu harmonik eğimleri hesaplanarak fiziksel özellikler ve birim hidrograf hesabında kullanılan katsayılar ile birim hidrografların karakteristik değerleri ile DSİ Sentetik Metod ve Süperpozesiz Mockus Metodu birim hidrograf karakteristikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 36. Tesis Yağış Alanının Fiziksel Özellikleri ve Birim Hidrograf Karakteristikleri PROJE KESİTLERİ A L H Lc S Tc Süperpozesiz Mockus D Seçilen D Tp Qp km² km m km sa da sa sa sa m³/sn/mm BATARDO SAĞ SAHİL TASFİYE KANALI 1 NOLU HAVZA SAĞ SAHİL TASFİYE KANALI 2 NOLU HAVZA SOL SAHİL TASFİYE KANALI NOLU HAVZA Proje kapsamında yağış alanları 1,0 km 2 den oldukça küçük olan Espey Atık Barajı sağ tasfiye kanalı; 2 NOLU 1 ve 2 nolu havzalar ve sol tasfiye kanalı havzası taşkın debilerinin hesabı HAVZA için sadece Rasyonel Yöntemi kullanılmıştır. 3 NOLU Proje HAVZA kapsamında yapılan taşkın hesapları aşağıdaki tabloda verilmiştir. 92

104 3 NOLU HAVZA HİSARCIK YENİ ATIK BARAJI 2 NOLU HAVZA NOLU HAVZA SOL SAHİL TASFİYE KANALI ESPEY YENİ ATIK BARAJI SAĞ SAHİL TASFİYE KANALI 2 NOLU HAVZA SAĞ SAHİL TASFİYE KANALI 1 NOLU HAVZA BATARDO ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Tablo 37. Taşkın Hesap Sonuçları (m³/s) PROJE KESİTLERİ Yağış Alanı (km²) YÖNTEM Yinelenme (yıl) Süperpozesiz Mockus Metodu Rasyonel Metod Bölgesel Frekans Analizi Rasyonel Metod Rasyonel Metod Rasyonel Metod Atık Depolama Alanında yüzeysel suların drenajı için yapılan taşkın analizleri Rasyonel Metod sonucunda bulunan yinelenme debilerine göre debi miktarları daha büyük olan rasyonel yönteminin sonuçları esas alınacaktır. Rasyonel Metod maddesinde belirtilen hususlara Rasyonel Metod uyulacaktır Ayrıca barajın etrafına taşkın önlemek amaçlı olarak kuşaklama kanalları yapılacak, proses atıklarının düzenli depolanması, toprak, yer altı ve yerüstü sularının kirlenmesinin önlenmesi amacıyla Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğin 16 ıncı Proje sahasının ömrünü tamamlaması sonrası kapatma aşamasında aynı yönetmeliğin 17 inci maddesinde belirtilen hususlara uyulacaktır. Maden Atığı Düzenli Depolama Sahasında ayrıca meteorolojik şartlar dikkate alınarak; Depolama sahasında yağıştan kaynaklı yüzey sularının girmesi engellenecek, Sızıntı suyu toplama sistemine yağış suyunun girişini asgari düzeye indirgemek için gerekli tedbirler alınacak, Yüzeysel suların ve/veya yer altı suların proses atığına teması engellenecektir. Proje kapsamında 1380 sayılı Su Ürünleri Kanununda belirtilen su ürünlerinin yaşama, üreme, muhafaza ve istihsalini koruyacak tedbirler alınarak, istihsal vasıtalarına zarar veren maddelerin iç sulara istihsal yerlerine veya civarına dökülmemesi sağlanacaktır. 93

105 4.6. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler Proje konusu faaliyete en yakın ve proje yeri karakteristiğini en iyi temsil eden Meteoroloji İstasyonunun Kütahya-Emet Meteoroloji istasyonu olduğu Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından belirlenmiştir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü ne ait Kütahya-Emet Meteoroloji istasyonunun ( ) ve ( ) olmak üzere 2 dönem Meteoroloji Bültenleri (bkz. EK-10) bulunmaktadır. Raporda meteorolojik çalışmalar güncel veriler kullanılarak yapılmış ( ) ancak eksik verilerin bulunduğu parametrelerde önceki yıllara ait veriler incelenmiştir. a) Bölgesel ve Proje Alanı Meteorolojik ve İklimsel Özellikler 1- Bölgenin Genel İklim Koşulları Kütahya, İç Anadolu nun soğuk iklimi ile Marmara ve Ege nin ılık iklimi arasında bir geçiş özelliği gösterir. Üç bölgenin özelliklerini taşır. Son 30 yılda yapılan günlük rasatlara göre çok şiddetli rüzgar esmez. Kışın hâkim rüzgar güneyden, yazın hâkim olan rüzgar kuzeyden eser. Yıllık yağış miktarı ortalama mm dir. Kar kalınlığı 50 cm yi geçmez. En soğuk aylar ocak ve şubat, en sıcak aylar temmuz ve ağustostur. Genel olarak yazın sıcaklık + 20 C yi geçmez. Sıcaklık -27,4 C ile +36,8 C arasında seyreder. Ovalar ılık, yayla ve dağlar soğuktur. Fakat İç Anadolu da hâkim olan step ikliminin dışında kalır. +30 C nin üstünde sıcak günler bir ayı geçmez. Sıfırın altında gün sayısı 100 güne yakındır. Projenin gerçekleştirileceği Emet İlçesinin iklim yapısı çeşitlilik gösterir. Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgesi iklim tipleri arasında bir geçiş iklimine sahip ilçede, tam bir kara İklimi hüküm sürer. Kışları sert ve soğuk, yazları ise sıcak geçer. 2- Basınç Dağılımı Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama basınç 904,0 hpa dır. Ölçülen en yüksek basınç 940,5 hpa ile Eylül ayında, ölçülen en düşük basınç ise 885,0 hpa ile Nisan ayında gerçekleşmiştir. Tablo 38. Basınç Değerleri Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Tmz Ags Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Ortalama Basınç (hpa) 904,5 902,3 903,6 902,6 903,5 903,4 902,5 903, ,4 906,9 904,3 904,0 En Yüksek Basınç (hpa) 918,1 916,5 916,1 910,2 909,9 909,5 908,2 908,8 940,5 914,9 915,7 917,1 940,5 En Düşük Basınç (hpa) 888,7 889,5 889,2 885,0 896,5 895,7 895,4 896,4 897,7 896,3 887,6 885,9 885,0 94

106 Sıcaklık (oc) ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Şekil 35. Basınç Değerleri Grafiği 3- Sıcaklık Dağılımı Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sıcaklık 11,6 0 C, en yüksek sıcaklıkların ortalaması yıllık 18,1 0 C, en düşük sıcaklıkların ortalaması yıllık 5,6 0 C olarak gerçekleşmiştir. Ölçülen en yüksek sıcaklık 38,6 0 C ile Temmuz ayında, ölçülen en düşük sıcaklık ise 0,2 0 C ile Mayıs ayında gerçekleşmiştir. Tablo 39. Sıcaklık Değerleri Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Tmz Ags Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Ortalama Sıcaklık ( C) 1,0 2,1 5,4 9,8 14,7 19,2 22,8 22,6 17,8 12,2 7,3 3,8 11,6 En Yüksek Sıcaklıkların Ortalaması ( C) 6,0 7,1 11,2 15,9 21,3 26,3 30,6 31,0 25,9 19,2 13,7 8,7 18,1 En Düşük Sıcaklıkların Ortalaması ( C) -2,7-2,0 0,4 4,0 7,8 11,6 14,2 14,0 10,5 6,8 2,6 0,1 5,6 En Yüksek Sıcaklık ( C) 16,9 19,0 23,0 28,9 30,7 34,0 38,6 36,9 35,8 32,2 24,9 21,4 38,6 En Düşük Sıcaklık ( C) 22,5 17,5 13,7 3,5 0,2 2,2 8,2 14,7 0,2 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Ortalama Sıcaklık ( C) En Yüksek Sıcaklıkların Ortalaması ( C) En Düşük Sıcaklıkların Ortalaması ( C) En Yüksek Sıcaklık ( C) En Düşük Sıcaklık ( C) 5,0 0,0-5,0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 36. Sıcaklık Değerleri Grafiği 95

107 Yağış (mm) ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 4- Yağış Dağılımı Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 426,7 mm dir. En çok yağış ise Ekim ayında 80,3 mm olarak gerçekleşmiştir. Tablo 40. Yağış Değerleri Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Toplam Yağış Ortalaması (mm) 60,9 35,6 37,1 39,7 42,4 34,1 13,6 9,7 11,8 33,5 47,9 60,4 426,7 En Çok Yağış (mm) 39,4 43,0 34,1 42,5 34,4 57,5 24,6 28,7 38,2 80,3 42,5 64,2 80,3 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 Toplam Yağış Ortalaması (mm) En Çok Yağış (mm) 20,0 10,0 0,0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 37. Yağış Değerleri Grafiği Standart Zamanlarda Ölçülen En Yüksek Yağış Miktarı ve Tekerrür Grafikleri Tavşanlı Meteoroloji istasyonu yılı standart zamanlarda ölçülen en yüksek yağış miktarı ve tekerrür grafiği aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. Projenin inşaat ve işletme aşamasında yukarıdaki değer dikkate alınacaktır. Tablo 41. Tavşanlı İstasyonu Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri GÖZLEM DAKİKA SAAT YILI ,3 9,7 13,3 19,5 22,8 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 24,0 24,0 24,0 25, ,7 9,6 11,5 19,4 19,5 19,6 19,6 20,0 20,5 20,5 20,5 20,6 24,2 25, ,7 13,2 14,5 20,1 22,9 24,0 24,0 24,0 24,0 24,1 24,1 24,2 24,2 24, ,6 17,3 19,3 28,4 39,2 42,4 42,6 43,0 43,2 43,2 43,3 43,3 43,4 43, ,5 5,6 6,6 7,3 8,5 11,6 12,3 15,0 15,4 15,8 16,3 16,8 22,6 24, ,3 9,1 12,4 15,0 16,2 16,8 22,3 24,9 28,7 30,1 33,5 38,1 41,7 44, ,6 7,3 7,9 10,5 11,4 13,0 13,1 16,0 17,4 17,4 21,4 21,5 22,0 28, ,2 7,5 9,5 11,8 11,9 13,0 14,0 14,1 14,1 14,1 18,0 18,5 18,9 31, ,5 8,8 12,1 19,3 23,1 23,8 23,8 23,8 23,8 23,9 23,9 24,0 24,0 24, ,5 13,4 17,9 27,2 28,1 28,2 28,2 28,6 29,2 30,1 30,6 30,7 39,4 42, ,9 9,3 9,8 9,9 10,0 10,0 11,0 11,0 11,1 11,1 11,2 13,4 13,7 13, ,0 21,6 28,4 50,3 85,2 107,4 107,4 107,4 107,4 107,5 107,5 107,5 108,5 108, ,9 7,6 9,3 10,1 11,2 17,3 22,4 26,5 36,3 41,1 42,4 43,0 43,1 44, ,9 10,2 11,7 12,4 15,3 17,2 19,6 20,7 22,5 23,9 29,0 41,2 45,5 46, ,2 8,2 9,1 10,4 13,6 17,9 18,1 18,6 18,6 18,9 19,2 20,2 22,9 31, ,9 15,4 16,8 23,3 25,0 25,4 28,1 28,3 29,7 29,8 29,9 30,1 34,9 35, ,7 7,8 7,9 10,7 14,8 16,8 16,8 16,8 18,9 20,5 21,0 22,4 22,4 28, ,1 10,6 12,8 13,3 14,0 14,7 14,7 15,9 16,2 16,5 18,1 18,2 18,2 21, ,0 4,5 5,8 7,5 12,5 15,2 15,4 15,4 16,8 16,8 16,8 20,7 23,2 26, ,7 14,1 14,9 16,6 17,6 24,0 24,8 25,2 25,3 27,5 27,5 29,2 29,3 29, ,4 5,8 6,3 11,1 12,1 13,0 13,0 13,0 13,1 15,2 15,4 18,8 20,8 28, ,2 5,8 5,9 8,3 9,8 9,9 18,6 22,9 28,3 33,5 40,8 51,4 68,3 73, ,8 5,6 6,3 10,4 12,8 13,4 14,5 15,1 15,9 16,3 18,3 20,0 20,0 22,2 96

108 1987 1,5 2,5 3,0 4,5 4,8 6,3 7,9 9,2 10,5 10,6 11,9 12,0 12,1 54,5 * ,5 3,8 4,5 9,0 11,3 14,6 14,7 14,7 14,7 14,7 14,7 15,0 15,0 48,3 * ,7 2,9 3,3 4,0 7,2 8,5 8,8 8,8 8,9 11,8 13,8 16,6 19,4 34,2 * ,5 5,0 5,7 6,7 10,7 11,5 14,9 15,9 16,8 17,1 20,3 21,2 26,7 45,3 * ,8 8,8 10,7 19,7 21,6 21,6 21,6 21,6 21,6 22,3 22,3 22,3 25,1 31, ,9 11,5 13,4 14,5 16,3 16,5 17,1 17,3 17,4 17,4 18,5 19,9 20,3 40,6 * ,3 9,2 9,7 13,9 16,4 20,4 26,1 28,8 30,5 30,6 31,0 33,6 36,2 41, ,0 13,5 15,6 18,5 18,9 19,2 19,3 19,3 19,3 20,5 20,7 20,7 20,7 41,3 * ,9 7,9 9,8 15,4 17,6 18,5 18,5 18,5 18,5 22,6 24,0 30,2 34,5 44, ,9 4,1 4,2 4,4 6,1 11,3 15,6 17,6 18,3 18,6 19,1 19,1 22,1 27, ,9 12,1 12,6 19,1 20,9 20,9 20,9 20,9 22,8 24,8 30,9 38,9 56,7 66, ,4 16,2 18,3 20,0 22,2 23,1 25,8 26,5 26,5 26,5 26,5 27,8 32,0 39, ,3 25,2 29,2 33,8 36,5 47,2 47,4 47,4 47,4 47,4 47,4 47,4 47,4 54, ,1 31,6 34,2 49,4 64,0 68,8 69,8 69,8 69,8 69,8 69,8 69,8 69,8 69, ,2 7,5 10,6 12,4 12,4 12,8 13,1 13,4 13,4 16,1 17,3 20,4 27,5 41, ,2 18,0 23,6 29,2 29,6 29,6 29,6 29,8 29,8 29,8 29,8 29,8 29,8 29, ,5 8,6 11,0 12,3 13,3 15,8 16,3 16,8 20,9 23,0 23,0 23,0 23,2 27, ,4 7,9 8,6 9,7 9,7 10,3 10,3 10,3 10,3 10,3 10,3 12,5 18,8 32,9 * ,2 6,6 7,6 12,2 18,0 20,7 20,8 20,8 20,8 20,8 20,8 20,8 20,8 24,5 N Y-ORT 7,5 11,0 12,9 17,6 21,0 23,7 25,0 25,8 26,9 27,8 29,0 30,9 33,7 37,8 38,6 Y-EB 21,1 31,6 34,2 50,3 85,2 107,4 107,4 107,4 107,4 107,5 107,5 107,5 108,5 108,5 108,5 Std.S 3,72 6,00 6,98 10,52 15,53 18,59 18,27 18,06 17,96 17,85 17,71 17,84 18,78 18,54 17,23 Car.K 1,90 1,76 1,53 1,79 2,83 3,30 3,32 3,32 3,20 3,13 3,05 2,76 2,30 2,05 1,98 UDF G G G G G G G G G G G G G G G 2 YIL 6,9 10,0 11,8 15,9 18,6 20,8 22,2 23,0 24,1 25,1 26,3 28,1 30,8 35,0 35,9 5 YIL 10,6 16,1 18,8 26,5 34,2 39,5 40,5 41,1 42,2 43,0 44,1 46,1 49,7 53,0 53,6 10 YIL 13,1 20,1 23,5 33,5 44,6 51,9 52,7 53,1 54,1 54,9 55,8 57,9 62,2 64,3 65,9 25 YIL 16,2 25,1 29,4 42,4 57,6 67,5 68,0 68,3 69,2 69,9 70,7 72,9 78,0 78,5 81,5 50 YIL 18,6 28,8 33,7 48,9 67,3 79,1 79,4 79,6 80,4 81,0 81,8 84,0 89,1 89,7 93,1 100 YIL 20,9 32,6 38,0 55,4 76,9 90,6 90,7 90,7 91,5 92,1 92,7 95,1 99,6 101,3 104,6 PLF 0,20 0,31 0,36 0,52 0,69 0,80 0,81 0,82 0,83 0,85 0,86 0,90 0,96 1,00 1,03 PLV 0,21 0,31 0,37 0,49 0,57 0,63 0,66 0,69 0,72 0,74 0,77 0,82 0,88 1,00 1,00 97

109 Şekil 38. Tavşanlı İstasyonu Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrisi 98

110 Nem (%) ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 5- Ortalama Nispi Nem Emet Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama nem %70,2 olarak gerçekleşmiştir. En düşük nem ise %8,0 ile Ağustos-Eylül aylarında gerçekleşmiştir. Tablo 42. Nem Değerleri Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Ortalama Nem (%) 85,3 83,4 76,4 71,0 68,1 61,7 52,8 49,5 59,6 73,5 77,0 83,6 70,2 En Düşük Nem (%) 19,0 22,0 15,0 10,0 9,0 15,0 9,0 8,0 8,0 17,0 21,0 13,0 8,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 Ortalama Nem (%) En Düşük Nem (%) 20,0 10,0 0,0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 39. Nem Grafiği 6- Buharlaşma Durumu Emet Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarında buharlaşma durumuna (ortalama ve en fazla açık yüzey buharlaşması) ait veriler bulunmamakta olup, söz konusu veriler için Kütahya İstasyonu yıllarında ölçülen veriler kullanılmıştır. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması: Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ortalama açık yüzey buharlaşması 639 mm dir. Tablo 43. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık 1,4 60,0 97,2 107,7 132,4 118,3 82,3 34,9 4,8 639,0 99

111 Buharlaşma (mm) ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Şekil 40. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri Grafiği En Fazla Açık Yüzey Buharlaşması: Kütahya Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, günlük en fazla açık yüzey buharlaşması 9,1 mm ile Mayıs ayında gerçekleşmiştir. Tablo 44. En Fazla Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri En Fazla Açık Yüzey Buharlaşması (mm) Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık 2,4 7,6 9,1 7,8 7,8 8,0 6,4 3,8 3,1 9,1 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk En Fazla Açık Yüzey Buharlaşması (mm) Şekil 41. En Fazla Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri Grafiği 7- Sayılı Günler Dağılımı Emet Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarında sayılı günlere (kar yağışlı, kar örtülü, en yüksek kar kalınlığı, sisli, dolulu, kırağılı, orajlı günler) ait veriler bulunmamakta olup, söz konusu veriler için Emet KK İstasyonu yıllarında ölçülen veriler kullanılmıştır. Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Günler: Emet KK Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı 19,3 gündür. Yıllık ortalama kar örtülü günler sayısı 3,6 gündür. 100

112 Gün Sayısı ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Tablo 45. Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Günler Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Kar Yağışlı Günler Sayısı 5,4 4,7 3,4 0,8 0,1 1,0 3,9 19,3 Kar Örtülü Günler Sayısı 1,6 1,4 0,3 0,0 0,3 3,6 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 Kar Yağışlı Günler Sayısı Kar Örtülü Günler Sayısı 1,0 0,0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 42. Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Günler Sayısı Grafiği Sisli, Dolulu, Kırağılı ve Orajlı Günler Sayısı: Emet KK Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sisli günler sayısı 11,6 gündür. Emet KK Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama dolulu günler sayısı 1,3 gündür. En yüksek ortalama dolulu gün sayısı 0,6 ile Mayıs ayında gerçekleşmiştir. Emet KK Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kırağılı günler sayısı 36,1 gündür. En yüksek ortalama kırağılı gün sayısı 7,1 ile Kasım ayında gerçekleşmiştir. Emet KK Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama orajlı günler sayısı 16,3 gündür. En yüksek ortalama orajlı gün sayısı 4,6 ile Mayıs ayında gerçekleşmiştir. Tablo 46. Sisli, Dolulu, Kırağılı ve Orajlı Günler Sayısı Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Sisli Günler Sayısı Ortalaması 2,2 0,7 1,3 0,7 1,3 0,4 0,1 0,6 0,1 0,8 1,5 1,9 11,6 Dolulu Günler Sayısı Ortalaması 0,0 0,2 0,6 0,4 0,0 0,0 0,1 1,3 Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması 6,0 5,8 5,9 2,9 0,1 1,9 7,1 6,4 36,1 Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 0,1 0,6 0,9 4,6 3,5 2,5 1,6 1,2 0,7 0,3 0,3 16,3 101

113 Kar Kalınlığı (cm) Gün Sayısı ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Sisli Günler Sayısı Ortalaması Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 0,0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn TemzAgus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 43. Sisli, Dolulu, Kırağılı ve Orajlı Günler Sayısı Grafiği 8- En Yüksek Kar Kalınlığı Emet KK Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, en yüksek kar kalınlığı 22 cm ile Şubat ayında gerçekleşmiştir. Tablo 47. En Yüksek Kar Kalınlığı En Yüksek Kar Kalınlığı (cm) Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık En Yüksek Kar Kalınlığı (cm) 5 0 Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 44. En Yüksek Kar Kalınlığı Grafiği 102

114 9- Rüzgar Dağılımı Uzun Yıllar Yönlere Göre Rüzgarın Esme Sayıları: Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yönlere göre rüzgarın esme sayıları toplamları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 48. Yönlere Göre Rüzgarın Esme Sayıları Meteorolojik Yıllık Elemanlar Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Emet Meteoroloji istasyonu gözlem kayıtlarına göre birinci derecede hakim rüzgar yönü NNE (kuzeykuzeydoğu) dır. İkinci derecede hakim rüzgar yönü ise N(kuzey) dir. Üçüncü derece akım rüzgar yönü ise NE (kuzeydoğu) dur. Şekil 45. Esme Sayılarına Göre Yıllık ( ) Rüzgar Diyagramı 103

115 Tablo 49. İlkbahar Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Mart Nisan Mayıs Toplam N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Tablo 50. Yaz Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Haziran Temmuz Ağustos Toplam N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Tablo 51. Sonbahar Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Eylül Ekim Kasım Toplam N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW

116 Tablo 52. Kış Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Aralık Ocak Şubat Toplam N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW İLKBAHAR YAZ WNW W NW NNW N NNE NE ENE E WNW W NW NNW N NNE NE ENE E WSW ESE WSW ESE SW SE SW SE SSW S SSE SSW S SSE SONBAHAR KIŞ WNW W NW NNW N NNE NE ENE E WNW W NW NNW N NNE NE ENE E WSW ESE WSW ESE SW SE SW SE SSW S SSE SSW S SSE Şekil 46. Mevsimlere Ait Esme Sayıları Rüzgar Diyagramı 105

117 Şekil 47. Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları 106

118 Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgar Hızı Değerleri: Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yönlere göre ortama rüzgar hızları tabloda verilmiştir. Tablo 53. Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgar Hızı Değerleri Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık N 1,8 2,1 2,4 2,5 2,2 2,4 2,9 3,0 2,3 1,6 1,4 1,4 2,2 NNE 1,4 1,6 1,6 1,9 1,6 1,7 2,1 2,3 1,8 1,3 1,1 1,1 1,6 NE 1,4 1,5 1,3 1,5 1,4 1,3 1,5 1,5 1,4 1,2 1,2 1,1 1,4 ENE 1,6 1,7 1,4 1,5 1,7 1,5 1,8 1,7 1,6 1,5 1,7 1,4 1,6 E 1,7 2,1 1,6 1,6 1,8 2,2 2,0 2,2 2,1 1,9 2,1 1,7 1,9 ESE 1,2 1,1 1,3 1,5 1,6 1,7 2,7 2,7 1,9 1,4 1,7 1,3 1,7 SE 1,0 1,1 1,7 1,2 1,5 1,2 1,5 1,2 1,2 1,0 1,0 1,0 1,2 SSE 2,1 2,2 2,0 1,9 1,6 1,3 1,1 1,4 1,4 1,5 1,7 1,8 1,7 S 3,2 3,1 3,4 2,8 2,5 2,2 2,3 2,4 2,5 2,8 3,2 3,4 2,8 SSW 2,9 3,1 3,5 3,5 2,5 2,7 2,5 2,4 2,7 2,8 3,2 3,0 2,9 SW 1,6 2,2 2,4 2,3 2,1 1,9 2,2 2,0 2,1 1,9 1,7 1,8 2,0 WSW 1,2 1,2 1,4 1,6 1,6 1,4 1,3 1,6 1,2 1,2 0,9 0,8 1,3 W 0,9 0,8 1,2 1,5 1,3 1,1 1,0 1,2 0,9 0,9 0,5 0,6 1,0 WNW 0,7 0,8 1,1 1,7 1,3 1,3 1,1 1,2 1,0 0,9 0,5 0,6 1,0 NW 1,1 1,1 1,4 1,9 1,7 1,6 2,6 2,3 1,6 1,2 0,5 0,6 1,5 NNW 1,5 1,8 2,2 2,6 2,5 2,5 3,4 3,4 2,9 1,8 1,4 1,2 2,3 Şekil 48. Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği ( ) Ortalama Rüzgar Hızı: Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama rüzgar hızı 2,46 m/sn olarak gerçekleşmiştir. Tablo 54. Ortalama Rüzgar Hızı Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık Ort. Rüz. Hızı (m/s) 2,5 2,8 3,1 2,6 2,2 2,1 2,3 2,4 2,1 2,1 2,6 2,7 2,5 107

119 Şekil 49. Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı En Hızlı Rüzgar Hızı ve Yönü: Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre en hızlı rüzgarın yönü NNE (kuzeykuzeydoğu) olup, en fazla rüzgarın hızı ise 28,2 m/sn ile Ekim ayında görülmüştür. Tablo 55. En Hızlı Rüzgar Hızı ve Yönü En Hızlı Rüzgar Hızı ve Yönü( m_sec ) Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık 24,1 S 22,9 SSW 28,2 NNE 25,8 SSE 18,4 S 18,5 SSE 17,4 S 19,1 ENE 16,8 SSE 20,4 S 23,7 S 20,1 S 28,2 NNE Rüzgar hızı (m/s) En Hızlı Rüzgar ( m_sec ) Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Şekil 50. En Hızlı Rüzgar Hızı Grafiği Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması: Emet Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama fırtınalı günler sayısı 9,3 gündür. Fırtınalı gün sayısının en fazla olduğu ay 1,8 ile Mart ayıdır. Yıllık ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı 74 gündür. Kuvvetli rüzgarlı günler sayısının en fazla olduğu ay 8,5 ile Nisan ve Ağustos aylarıdır. 108

120 Tablo 56. Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık 2 1,2 1,8 0,7 0,2 0,3 0,2 0,3 0,7 0,7 1,2 9,3 4 4,7 7,7 8,5 7,3 7 7,3 8,5 4,3 3,7 4,8 6,2 74 Rüzgar hızı (m/s) Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Ortalaması Şekil 51. Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Grafiği Kütahya/Tavşanlı Meteoroloji İstasyonu yılları arasındaki FEVK Hadiseleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Projenin inşaat ve işletme aşamasında söz konusu FEVK Hadiseleri ve diğer meteorolojik olaylar dikkate alınarak uygulama yapılacaktır. Tablo 57. Tavşanlı İstasyonu Uzun Yıllar FEVK Hadiseleri TARİH İSTASYON OLAY ZARAR Tavşanlı Yağış ve sel Sellerden dolayı yerleşim yerleri zarar görmüş Tavşanlı Yağış ve sel Yağış ve sellerden dolayı yerleşim yerleri zarar görmüş Tavşanlı Fırtına Bazı evlerin çatıları uçmuş, seralar devrilmiş, elektrikler kesilmiş, ağaçlar yıkılmış ve bir minare yıkılmış Tavşanlı Fırtına İnsan, hayvan, ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü Tavşanlı Fırtına Ağaçlar kırıldı Tavşanlı Yağış ve sel Yerleşim yerleri zarar gördü Tavşanlı Yıldırım düşmesi Yerleşim yerleri zarar gördü b) Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Sırasında Yerel ve Bölgesel İklimde Oluşabilecek Meteorolojik ve İklimsel Etkiler ile Alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) İklim değişikliği, yerkürenin uzun jeoloji tarihi boyunca yaşanan iklimin doğal değişkenliğine ek olarak insan etkinliklerinin neden olduğu bir değişikliktir. Fosil yakıt kullanımı, ormansızlaşma, tarımsal faaliyet vb. antropojenik etkinlikler, özellikle metan, karbondioksit gibi doğal sera gazları emisyonlarında önemli ölçüde artışa neden olmuştur. Projeye konu faaliyet sırasında ve sonrasında iklimsel değişikliğe neden olacak bir çalışma yapılmayacaktır. Ancak, çalışma alanları içerisinde kullanılacak araçlar için gerekli fosil yakıtların kullanılması, ocaklarda üretim yapılması, taşınması vb. etkiler nedeniyle atmosferde gaz ve toz emisyonu oluşacaktır. 109

121 Proje kapsamında bahsi geçen etkilerin en aza indirilmesi için; kullanılacak araçlarda egzoz muayenelerinin olup olmadığı kontrol edilecek olup ayrıca tüm araç ve ekipmanların günlük, haftalık, aylık periyodik bakımlarının yapılması sağlanacak, toz emisyonunun engellenmesi amacıyla nakliye yolları ve çalışma (ocaklar ve inşaat) alanları düzenli olarak sulanacaktır. Maden Atığı Depolama Sahasının arazi hazırlığı, inşaatı ve işletilmesi sırasında bölgede herhangi bir iklim ve meteorolojik değişiklik oluşturması beklenmemektedir. 110

122 4.7. Flora-Fauna Proje alanı ve çevresinin, flora ve faunasının tespit edebilmek için, arazi çalışması yapılmış ayrıca çeşitli literatürler ile alanda daha önce yapılmış çalışmaların yayınları taranmıştır. a) Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Flora-Faunası FLORA Proje alanı Davis in Grid sistemi (Flora of Turkey and the East Aegen Islands) açısından incelendiği zaman, B2 karesinde bulunmakta olup, Ege Bölgesi (West Anatolia) sınırları içerisinde yer almaktadır. Şekil 52 de Davis in grid (kareleme) sistemi görülmektedir. Şekil 52.Davis in Grid Sistemi Materyal ve Metot Proje alanında ve proje etki alanında vejetasyon yapısını ve flora türlerini tespit etmek amacıyla Kütahya İli Emet İlçesinde arazi çalışması gerçekleştirilmiştir. Bitki örneklerinin teşhis edilmesi aşamasında Flora of Turkey And East Aegean Islands adlı kaynaktan yararlanılmıştır. Daha sonra alanda daha önce yapılmış çalışmalar, bu çalışmaların yayınları incelenmiş ve kaynak kitaplarla yapılan çalışmalar desteklenmiştir. Yapılan çalışmalarda türlerin hangi fitocoğrafik bölge elementi oldukları, endemizm durumu, Red Data Book Tehlike sınıfları, habitatları ve ortamda bulunuş oranları belirlenmiştir. Türlerin tespiti için TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisi) den, bitkilerin Türkçe karşılıkları için ise Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (Baytop,1994) adlı eserden faydalanılmıştır. Proje alanında bulunan türler Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi olan Bern Sözleşmesine göre incelenmiştir. Teşhisi yapılan bitki türleri Tablo 61 Flora Tablosunda verilmiştir. Oluşturulan floristik listede alanda mevcut olduğu belirlenen ve bulunma olasılığı olan bitkilerin sistematik konumları kontrollerde kolaylık sağlaması bakımından alfabetik olarak verilmiştir. 111

123 İklim ve Vejetasyon Proje alanının bulunduğu Kütahya İli Ege Bölgesi nde yer almasına rağmen, denizden uzaklık ve yükseltiye bağlı olarak iklimi kıyı Ege den daha farklıdır. İklim şartları ve sıcaklık bakımından İç Anadolu nun soğuk iklimi ile Marmara ve Ege nin ılık iklimi arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. İlde üç bölgenin iklim özellikleri görülmesine rağmen step ikliminin dışında kalmaktadır. Kütahya ikinde iklime bağlı şekillenen doğal bitki örtüsünde Akdeniz, Karadeniz (Avrupa-Sibirya) ve İç Anadolu (İran-Turan) fitocoğrafik bölgelerinin bitki türleri gözlenmektedir. İlde karaçam ve meşe türlerinin oluşturduğu kuru ormanlar çoğunluktadır. Proje alanında ise Ege iklimi ile İç Anadolu ilkimi geçiş özellikleri hüküm sürmektedir. Proje alanı bitki örtüsü genellikle çok yıllık odunsu bitkilerden ve çalılık alanlardan oluşmaktadır. Şekil 53 de verilen Türkiye Vejetasyon Haritasında proje alanının bitki örtüsü Anadolu ormanları ve Pinus pallasina krş. olarak belirtilmiştir. Şekil 53. Türkiye Vejetasyon Formasyonları 14 Fitocoğrafik Bölge Türkiye, topografik yapı ve iklim özelliklerinin farklılığından dolayı 3 floristik bölgenin etkisi altındadır. Bunlar; MED.- Mediterran (Akdeniz), IR-TUR İrano-Turan (İran-Turan) ve EUR-SIB- Avro-Sibirya (Avrupa Sibirya) bölgeleridir. Proje alanı, fitososyolojik olarak incelendiğinde, MED.- Mediterran (Akdeniz) ve İran-Turan fitocoğrafik bölgelerinin etkisi altında kalmaktadır (Şekil 54). 14 Kaynak: Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü 112

124 Şekil 54. Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri Haritası (Davis P.H., Harper P.C. and Hege I.C. (eds.), Plant Life of South-West Asia The Botanical Society of Edinburg Endemizm Türkiye, jeolojik ve jeomorfolojik kaynakları nedeniyle endemik bitkiler bakımından oldukça zengindir. Ülkemizde tespit edilen toplam bitki türünün %30 unu endemik bitki türleri oluşturmaktadır. Proje alanında bulunma ihtimali olan 2 tür tespit edilmiştir. Söz konusu türler ve Türkiye üzerindeki dağılış durumları ile tehlike kategorileri Tablo 58de verilmektedir. Tablo 58. Proje alanı ve çevresinde bulunma ihtimali olan endemik türlerin özellikleri 15 Tür Adı Türkiye Dağılımı IUCN Karelere Göre Astragalus macroscepus KB, O. ve G. Anadolu LR(nt) 15 Kaynak: Türkiye Bitkileri Veri Servisi 113

125 Tür Adı Türkiye Dağılımı IUCN Karelere Göre Verbascum parviflorum B. Anadolu LR(lc) Proje kapsamında alanda bulunma ihtimali olan endemik türler olan Astragalus macroscephus ve Verbascum parviflorum, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabına göre LR(nt) ve LR(lc) kategorisinde bulunmaktadır. LR kategorisi az tehdit altında olan, en az endişe verici türler, olarak tanımlanmakta olup, (nt) alt kategorisi tehdit altına girebilecek türleri, (lc) alt kategorisi ise herhangi bir koruma gerektirmeyen tehdit altında olmayan türler olarak belirlenmiştir. Belirtilen endemik türler, yaygın endemik olup, ülkemizde geniş bir yayılışa sahiptir. Neslinin tehlikeye girmesi gibi bir durum şu anda söz konusu olmadığı gibi yakın gelecekte de herhangi bir tehdit büyük olasılıkla beklenmemektedir. Bu tür haricinde alanda bulunan/bulunması muhtemel olan türler için IUCN kategorisi bulunmamaktadır. IUCN - Tehlike sınıfları Taksonların Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabında belirlenen kategorileri ve açıklamaları Tablo 59 da verilmiştir. Tespit edilen endemik bitki türü/türleri bu kategorilere göre değerlendirilmiştir. Tablo 59. Tehlike Sınıflar ve Açıklamaları Sembol Tehlike Sınıfı Açıklama EX Extinct - Tükenmiş Endemik Türler Son ferdinin öldüğüne dair hiçbir şüphe bulunmamaktadır. EW Takson bulunabileceği ortamlarda ve yılın farklı zamanlarında yapılan Extinct In Wild -Doğada araştırmalarda bulunamamış yani doğada kaybolmuş ve yalnız kültüre alınmış bir Tükenmiş şekilde yaşamaya devam etmektedir. CR Critically Endangered- Çok tehlikede Çok yakın bir gelecekte yok olma riski altında bulunan taksonlar. EN Endangered- Tehlike Altında Oldukça yüksek risk altında ve yakın gelecekte yok olma tehlikesi altında olan taksonlar. VU Vulnerable-Zarar Görebilir CR ve EN gruplarına konmamakla birlikte, doğada orta vadeli gelecekte yüksek tehdit altında olan taksonlar. LR Lower Risk- Az tehdit altında Popülasyonları oldukça iyi ve en az 5 lokalitede bilinen taksonlar. Gelecekteki tehdit açısından sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır. (cd) Conservation Dependent - 5 yıl içinde yukarıdaki kategorilerden birine girebilecek taksonlar. Hem tür hem de Koruma Önlemi Gerektiren habitat açısından özel bir koruma statüsü gerektirenler. (nt) Near Threatened - Tehdit Altına Girebilir Bir önceki gruba konmayan ancak VU kategorisine konmaya yakın taksonlar. (lc) Least Concern - En Az Endişe Verici Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayanlar. DD Data Deficient- Yetersiz Veri Dağılım ve bolluğu hakkındaki bilgi yetersiz taksonlar. NE Not Evalueted- Değerlendirilmeyen Herhangi bir kriter ile değerlendirilmeyenler. 114

126 CR, EN ve VU Kategorilerine konmak için kabul edilen bazı kriterler şunlardır; CR Kategorisi için; Doğada çok kısa bir sürede kaybolma tehlikesi altında olan bitkiler hakkında aşağıdaki kriterlere göre karar verilebilir: Popülasyon aşağıdaki tehditler sonucu azalıyor ise: 10 yıl içinde aşağıdaki nedenlerle popülasyonda %80 kaybolma olasılığı bulunması Habitat özelliğinin değişimi ve türün kaplama derecesinin azalması; Aktüel ve potansiyel bir toplama tehdidi altında olması; Başka bir taksonun istila tehdidi, melezleme, hastalık, tohum bağlamama, kirlenme, rekabetçiler ve parazitlerin etkisi altında olması; Bitkinin toplam yayılış alanı 100 km 2 den ve tek yayılım alanı 10 km 2 den az, çok parçalanmış veya tek bir lokasyondan biliniyor ise. EN Kategorisi için; Yukarıda belirtilen tehlikelerin yüksek riski altında, son 10 yılda veya 3 nesilde popülasyonda %50 azalma olacağı düşünülüyor; yayılış alanı 5000 km2 den veya tek bir alanda 500 km2 kadar; birey sayısı 2500 ün altında veya en çok 5 lokasyonda biliniyor ise. VU Kategorisi için; Yukarıda belirtilen tehditler karşısında son 10 yıl veya 3 nesil içinde popülasyonda %20 oranında bir azalma olacağı düşünülen; yayılış alanı 10 lokasyondan fazla olmayan, yayılış alanı toplamda km2, olgun birey sayısı den az veya arazi çalışmaları sırasında 100 yıl içinde popülasyonunda %10 azalma olabileceği düşünülen türler. Örtüş (Bolluk) Dereceleri: Bitki türlerinin inceleme yapılan alanda bulunma miktarları, alanı örtüş dereceleri olarak değerlendirilmiştir. Buna göre; 1 den (çok nadir) 5 e (çok bol veya saf popülasyon oluşturmakta) kadar sayı değerleri verilmiştir. Rakamlara karşılık gelen açıklamalar aşağıda verilmiştir. 1. Çok Nadir 2. Nadir 3. Orta Derecede Bol 4. Bol 5. Çok bol veya saf popülasyon oluşturmakta Proje Alanının Uluslararası Sözleşmeler Açısından Değerlendirilmesi Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruması Sözleşmesi (BERN) Bern Sözleşmesinin amacı; yabani flora, faunayı ve bu türlerin yaşam ortamlarını muhafaza etmek, özellikle uluslararası işbirliği ile korunmasını sağlamaktadır. Koruma altına alınan flora türleri Bern Sözleşmesi Ek-1 de verilmiştir. Tablo 60. BERN Sözleşmesi Ek Liste 1 Ek-I Kesin olarak koruma altına alınan flora türleri Proje alanında yapılan çalışmalarda tespit edilen türler, Bern Sözleşmesi Ek-1 listesinde bulunmamaktadır. 115

127 CITES - Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) CITES Sözleşmesi, nesli tehlikedeki yabani hayvan ve bitki türlerinin uluslararası ticaretine ilişkin bir sözleşmedir. Ticaretlerinin düzenlenmesi farklı derecede bulunan yabani hayvan ve bitki türleri, üç ayrı ek liste olarak belirlenmiştir. Buna göre ek listelerden, - EK-1 listesi nesilleri tükenme tehdidi ile karşı karşıya bulunan ve bu nedenle örneklerinin ticaretinin sıkı mevzuata tabi tutulması ve bu ticarete sadece istisnai durumlarda izin verilmesi zorunlu olan türleri içerir. - EK-2 listesi nesilleri mutlak olarak tükenme tehdidiyle karşı karşıya olmamakla birlikte, nesillerinin devamıyla bağdaşmayan kullanımları önlemek amacıyla ticaretleri belirli esaslara bağlanan türleri içerir. - EK-3 listesi ise herhangi bir taraf ülkenin kendi yetki alanı içinde düzenlenmeye tabi tuttuğu ve aşırı kullanımını önlemek veya kısıtlamak amacıyla ticaretinin denetime alınmasında diğer taraflar ile iş birliğine ihtiyaç duyduğunu belirttiği bütün türleri kapsar. Proje kapsamında yapılan flora çalışmalarında CITES Sözleşmesi ek listelerinde bulunan bitki türüne rastlanmamıştır. 116

128 Tablo 61. Proje Alanı ve Etki Alanı İçerisinde Bulunması Muhtemel Flora Türleri ve Korunma Durumları FAMİLYA TÜR Türkçe adı END IUCN Habitat FCB Bolluk BERN Tespit ANACARDIACEAE Rhus coriaria Sumak Çalılıklar, kıyılar, ormanlar X L,A Tepeler, yamaçlar, çalılık, Artedia squamata X L tarla kenarları Boş alanlar, tarla yanları, Biforia radians X L,A tebeşirli yerler Bupleurum rotundifolium Tarlalar, kıyılar, sarp X L APIACEAE (UMBELLIFERAE) ASTERACEAE (COMPOSİTAE) BORANGINACEAE Eryngium campestre var. virens Logfia arvensis Seseli peucedanoides Achillea biebersteinii Orman açıklığı, taşlı tepe yanları, bozulmuş step, nadas tarlalar, kumullar Orman açıklığı, alpin bodur çalılık, taşlık tepe yamaç, kumlu alan, yolkenarı, mera, nadas Çayırlar, kalkerli kıyılar, Pinus ormanları Konifer ormanı, step, kurak çayırlık, kayalık yamaç, nadas tarla Step, tarla, kireçtaşı kenarları, çalılıklar arası X X L,A Avrupa-Sibirya X L,A İran-Turan X L,A Anthemis tinctoria var. tinctoria Kozmopolit X L,A Bellis perennis Koyungözü Nemli alan, orman Avrupa-Sibirya X L Centaurea virgata Peygamber Kurak tepeler, step, kurak Çiçeği boş alan İran-Turan X L Centaurea iberica Acımık Tarla, yol kenarı, boş alan X L Cirsium hypoleucum Hindiba Orman, gölgeli kıyı, kaya çıkıntıları Karadeniz X L Crepis foetida subsp. Maki, kaya, deniz kumulu, foetida tarla, Pinus ormanı X L Filago vulgaris Kurak çıplak alan, orman tahribi alan X L Scorzonera cana Yakı Otu Çayırlık, kayalık yamaç, çağıllık X L Alkanna tinctoria subsp. Kuru, kumlu ve kayalık Havacıva tinctoria yerler, maki, Quercus çalılığı Akdeniz X L,A Anchusa officinalis Sığırdili Pinus brutia ormanı, tarlalar Avrupa Sibirya X L Kuru tepeler, kalkerli Onosma aucheranum Yalancı bozkırlar, tahıl tarlası, havaciva frigana, Quercus, Pinus, D. Akdeniz X L Abies ormanı BRASSICACEAE Sinapis arvensis Hardal otu Yol kenarı, boş alan X L,A L 117

129 FAMİLYA TÜR Türkçe adı END IUCN Habitat FCB Bolluk BERN Tespit Juniperus excelsa. Tepe ve dağların kurak Ardıç CUPRESSACEAE subsp. excelsa kayalık yamaçları X L,A Juniperus foetidissima Kokar Ardıç Alpin Çalılık X L,A çam ormanlarının kenarı, EUPHORBIACEAE Euphorbia falcata Quercus coccifera makiliği, Sütleğen subsp. falcata firigana, kayalık yamaçlar, step X L,A Astragalus glycyphyllos Geven Orman kenarları, kayalık yerler, kıyılar Avrupa-Sibirya X L Astragalus parnassi Geven Orman, bozkır, kayalık yamaçlar D. Akdeniz X L Astragalus Kalkerli bozkır, Pinus brutia FABACEAE Geven + İran-Turan X L macroscepus altında (LEGUMINOSAE) Kayalık yamaçlar, özellikle Onobrychis hypargyrea kireçtaşı, nadas tarlaları, meşe çalılıkları X Trifolium medium Ormanlar, çalılık, otlaklar X L,A Trifolium physodes Açık yerler, orman açıklıkları Akdeniz X L FAGACEAE İyi sulanan, yaprak döken ve Castanea sativa Kestane Avrupa-Sibirya X L,A karışık ormanlar Quercus cerris var. Karışık ve yaprak döken Akdeniz X L,A cerris ormanlarda Lamium amplexicaule Tepe etekleri seyrek bozkır, ekilmiş arazi yol kenarları çorak yerler Avrupa-Sibirya X L LAMIACEAE (LABIATAE) Salvia virgata Çalı koruluk, çayırlar nadas tarlaları, yol kenarları İran-Turan X L,A Thymus longicaulis Seyrek koruluk, kayalık yamaçlar, kuru otlaklar X L Thymbra spicata Kayalık yerler (genellikle kalkerli), çalı içinde, frigana ve bozkır D. Akdeniz X L MORACEAE Morus rubra Kültür X L Yaprak döken ormanı OLEACEAE Fraxinus angustifolia boğazlarında, derelerde, sık sık nispeten kuru ve kayalık İran-Turan X L,A yerler PAPAVERACEAE Papaver gracile Gelincik Kayalık, maki D. Akdeniz X L PINACEAE Pinus brutia Kızıl Çam Orman D. Akdeniz X L,A Pinus nigra Kara Çam Orman X L,A POACEAE (GRAMINEAE) Brachypodium sylvaticum Ormanlık yamaçlar Avrupa-Sibirya X L 118

130 FAMİLYA TÜR Türkçe adı END IUCN Habitat FCB Bolluk BERN Tespit Briza maxima Kızılçam orman açıklığı, firigana, kireç taşlı kayalık yamaçlar X L Step, hareketli kayalıklar, Festuca callieri taşlı yamaç, orman açıklığı X L kenarları Poa angustifolia Islak çayırlıklar, çam ve meşe ormanı, kuru tepeler, X L step RUBIACEAE Galium verum Kayalık yamaçlar, taşlı meralar, nadas tarlalar, kuruyan bataklıklar, dere Avrupa-Sibirya X L yatakları RESEDACEAE Reseda lutea Yol kenarı, tarla, çukur, çıplak taşlık tepe yamacı X L,A Amygdalus communis Doğal, kuru yamaçlar, kalkerli geçitler, çalı ve meşe ormanlıkları X L,A ROSACEAE Tepe kenarları, maki, meşe Crataegus monogyna Alıç çalıları, karışık ormanlar, yol subsp. monogyna kenarları X L Seyrek çalılık, kayalık yerler, Pyrus communis nehir kıyıları, sabit kumullar, kıyı ovalar, çorak kıyılar X L,A SALICACEAE Populus tremula Kavak Yaprak döken orman, karışık orman Avrupa-Sibirya X L SCROPHULARIACEAE Verbascum parviflorum Sığır kuyruğu + Pinus ormanı, Quercus çalılığı, nadas tarlaları D. Akdeniz X L URTICACEAE Urtica dioica Isırgan Ormanlar, gölgeli vadiler ve kayalar, su kenarları Avrupa-Sibirya X L,A *END: Endemizm *Tespit: A-Arazi Çalışması sonucu L-Literatür taraması sonucu Kaynaklar: Red Data Book Of Turkısh Plants Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi 2000, Davıs, P.H. Flora Of Turkey 1-8, Josef Donner Linz,Türkiye Bitkileri Veri Servisi Dil Kurumu Yayını Türkçe Bitki Adları Sözlüğü 119

131 FAUNA Faaliyet alanı Kütahya İli, Emet İlçesi sınırlarında bulunmaktadır. Söz konusu proje alanı ve proje etki alanında yer alan karasal omurgalı türlerin teşhis edilebilmesi için arazi çalışmaları ve alanda daha önce yapılmış kaynak çalışmalar incelenmiştir. Yapılan çalışmalarda fauna elemanları saha çalışmalarıyla gözlenmiş ayrıca söz konusu fauna türlerinin kullandığı habitatların özellikleri belirlenmiştir. Proje alanında saha çalışmaları esnasında gözlenen veya kaynak çalışmalarda daha önce tespit edilmiş olan, karasal omurgalı faunasını meydana getiren sınıflardan İkiyaşamlılar (Amphibia), Sürüngenler (Reptilia), Kuşlar (Aves) ve Memeli Hayvanlar (Mammalia) sınıflarına bağlı türler ve habitatlarına yönelik gözlem ve araştırmalar yapılmıştır. Çalışmalar sonucu proje sahası içinde ve proje etki alanında yaşamakta olan karasal fauna türleriyle ilgili olarak, ulusal ve uluslar arası koruma statülerini de içeren tablolar hazırlanmış, faaliyetin bu türler ve yaşam alanları üzerine olası etkileriyle alınması gereken önlemler değerlendirilmiştir. İki yaşamlılar, Sürüngenler ve Memeli hayvanların tespitinde literatür taraması için; Prof. Dr. Ali Demirsoy un Türkiye Omurgalıları, Amfibiler - Sürüngenler - Memeliler ciltleri ve Yaşamın Temel Kuralları Omurgalılar adlı eserlerinden yararlanılmıştır. Tespit edilen türlerin Red Data Book kategorileri Türkiye Omurgalıları eserlerinden yararlanılarak yapılmıştır. Ayrıca The IUCN Red List of the Threatened Species, IUCN resmi internet sayfası veri tabanından da yararlanılmıştır. Ülkemizde bulunan fauna türlerinin değerlendirilmesinde, memeli, sürüngen ve amfibi türlerinin Red Data Book kategorileri yazılırken Prof. Dr. Ali Demirsoy un tehlike sınıflandırması kullanılmıştır. Karşılaştırma imkanı sağlamak amacıyla IUCN ve Demirsoy un kategorileriyle beraber açıklamaları da Tablo 62 ve Tablo 63 de belirtilmiştir. Tablo 62. IUCN e göre koruma altına alınan türler için Red Data Book kategorileri EX (Extinct) EW (Extinct in the wild) CR (Critically Endangered) EN (Endangered) VU (Vulnerable) NT (Near Threatened) LC (Least concern) DD (Data deficient) NE (Not Evaluated) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) Doğada yok olmuş takson(doğada Tükenmiş) Kritik olarak tehlikede olan takson(kritik) Tehlike altında olan takson(tehlikede) Neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson(duyarlı) Tehdit altına girebilir (Tehdide Yakın) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson (Yetersiz Verili) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) Tablo 63. Prof. Dr. Ali Demirsoy a göre koruma altına alınan türler için IUCN Red Data Book kategorileri karşılığı E(endangered) Ex (extinct) I (in determinate) K (insufficient known) nt O (out of danger) R (rare) V (vulnerable) Tehlikede; İlgili taksonun soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya; soyun tükenmesine neden olan etkenler sürmektedir. Soyu tükenmiş; İlgili takson, artık adı geçen bölgede yaşamamaktadır ya da yenilenebilecek sayının altına düşmüştür. Bilinmiyor; Taksonun durumu bilinmiyor. Yetersiz bilinenler; İlgili taksonun durumu, bilgi yetersizliğinden dolayı, hangi kategoriye gireceği bilinmemektedir. Yaygın; bol olan ve tehlikede olmayan Tehlike dışı; Önceden tehlikede iken, alınan önlemlerle kurtarılan türler. Nadir; Küçük populasyonlar halinde bulunanlar, şuan tehlikede değil, tehlikeye kaydıklarına ilişkin belirli bir gözlem yok, fakat risk altındadırlar. Tehdit altında; zarar görebilir; Taksonun soyu tehlikededir. Neden olan etkenler sürerse, gelecekte soyu tükenebilir. 120

132 Proje alanı ve yakın çevresindeki kuş türlerinin tespitinde arazi gözlemleri ve halk anketlerine yardımcı kaynak olarak ayrıca bulunma ihtimali olan kuş türlerinin belirlenmesinde R. F. Porter, S. Christensen, P. Schiermacker-Hansen - Türkiye ve Ortadoğu nun Kuşları Arazi Rehberi(2009) adlı eserden yararlanılmıştır. Buna ek olarak tehlike sınıflarını belirlemek amacıyla European Vertabrate Red Data Book (Avrupa Omurgalıları Kırmızı Kitabı) kategorilerine göre sınıflandırmada da Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu nun Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi (2008) adlı eseri kullanılmıştır. Aşağıda kullanılan tehlike sınıflarıyla beraber açıklamaları belirtilmiştir. İ. Kiziroğlu Tarafından Kullanılan Tehlike Sınıfları Açıklamaları: Türkiye de kuluçkaya yatan kuşlar; yani A kategorisine giren kuş türleri, ya tam yıllık kuş türü olup yerli; ya da yaz göçmeni, yani kuluçkaladıktan sonra Türkiye yi terk eden göçmen türlerden oluşur. A.1.0: Şüpheye yer bırakmayacak şekilde yok olan ve artık doğal yaşamda görülmeyen türlerdir. A.1.1: Doğal populasyonları tükenmiş türler, insan desteği ve koruması için yaşamlarını devam ettirmektedir. A.1.2: Türkiye de nüfusları çok azalmış olan türler. Büyük ölçüde nesilleri tehdit altında olduğu için mutlaka korunmaları gereken türlerdir. A.2: Önemli ölçüde tükenme tehdidi altında olan türler. A.3: Tükenebilecek duyarlılıkta olup, doğal yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. A.3.1:Gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre, azalma olan türlerdir. A.4: Popülasyonlarında lokal bir azalma olup, zamanla tükenme tehdidi altına girmeye yakın türler. A.5: Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu olmayan türler. A.6: Yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türler. A.7: Bu türlerle ilgili şu anda bir değerlendirme yapmak olanaklı değildir çünkü bu türlerin Türkiye de elde edilen kayıtları tam sağlıklı ve güvenli değildir. B grubundaki türler ya kış ziyaretçisi, ya da transit göçerdir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altında bulunmakta olup aynen A grubundaki değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Dolayısıyla B grubundaki türler için de B.1.0-B.7 basamaklarındaki ölçütler kullanılır. CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) Fauna türleri Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) e göre incelenmiştir. CITES Sözleşmesi ekleri ve açıklamaları flora bölümünde verilmiştir. Fauna çalışmalarında bu sözleşmede yer alan 2 adet kuş türü tespit edilmiştir. Bunlar: Buteo rufinus (Ek II), Falco tinnunculus (Ek II) Proje kapsamında CITES Sözleşmesine ve Madde IV ve Madde V hükümlerine uyulacaktır. BERN SÖZLEŞMESİ Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi olan Bern Sözleşmesi incelenmiş, tablolarda verilen fauna türlerinin bu sözleşmeye göre durumları 121

133 belirtilmiştir. Bu sözleşmeye göre koruma altına alınan türler belirtilmiştir. Tablo 64 de Bern Sözleşmesinin fauna türleri ile ilgili ekleri ve açıklamaları verilmiştir. Tablo 64. Bern Sözleşmesi Ekleri Ek 2 Ek 3 Kesin koruma altına alınan fauna türleri Koruma altına alınan fauna türleri Proje kapsamında Bern Sözleşmesine ve Madde 6 ve Madde 7 hükümlerine uyulacaktır. Merkez Av Komisyonu Kararları: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün Merkez Av Komisyonu nun Av Dönemi kararına göre Tablo 65 de gösterilen kategoriler sınıflandırılmıştır: Tablo 65. Merkez Av Komisyonu Kararları Ek Listeler ( ) Ek Liste-I Ek Liste-II Ek Liste-III Bakanlıkça koruma altına alınan yaban hayvanları Merkez Av Komisyonu nca koruma altına av hayvanları Merkez Av Komisyonu nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları Merkez Av Komisyonu yılı Ava Yasak Sahalar Haritası Şekil 55 de verilmiştir. Proje alanı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen Ava Yasak Alanlar haritasına göre, proje alanı ava kapalı sahalar sınırlarında ve herhangi bir korunan alan içerisinde bulunmamaktadır. İnşaat aşaması sırasında Merkez Av Komisyonu kararlarına riayet edilecek ve yasadışı avlanma engellenecektir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. Proje inşaat aşamasında çalışacak personel bilinçlendirilecek ve yasadışı avlanma engellenecektir. Proje alanında tespit edilen Amfibi (İki Yaşamlılar) türleri Tablo 66 da, Sürüngen (Reptilia) türleri Tablo 67 de, Kuş (Aves) türleri Tablo 68 de ve Memeli (Mamalia) türleri Tablo 69 da verilmektedir. 122

134 Şekil 55. Ava Yasak Sahalar Haritası