SAĞLIK KAYGISI ve BDT. Uzm. Dr. Özgün KARAERR KARAPIÇAK Hatay Dörtyol Devlet Hastanesi

Transkript

1 SAĞLIK KAYGISI ve BDT Uzm. Dr. Özgün KARAERR KARAPIÇAK Hatay Dörtyol Devlet Hastanesi

2 Sağlık Kaygısı Bedensel belirtilerin ve sağlıkla ilişkili bilgilerin, hayatı tehdit eden bir hastalık gibi, yanlış yorumlanmasına bağlı korku ve inançlardır. Şiddetli ve sürekli olan sağlık kaygısı: hipokondriazis Yeni veya beklenmedik bedensel belirtiler, fiziksel hastalığa, tıbbi tetkiklere ya da medyada sıkça yer alan spesifik hastalıklara verilen genel bir tepki Genellikle geçici Şiddetli sağlık kaygısı devam eder Klinik olarak önemli bir sorun

3 Tanı DSM IV e göre hipokondriazis ICD 10 a göre hipokondriak bozukluk İyi tanımlanmamış, fazla bağlayıcı Çok az hasta gerçekten tanısal ölçütleri karşılar Hastalıkla ilgili ruminasyonların varlığına ve derecesine bağlı olarak hafif veya şiddetli sağlık kaygısı Somatoform bozukluk? Anksiyete bozukluğu? Öne çıkan, somatik belirtiler Korku ve tehdit içeren yanlış yorumlamalar

4 Klinik Görünüm Kişisel yakınma ön planda İş performansında bozulma Aile ve sosyal ilişkilerde gerginlik Sağlık hizmetlerinin kullanımında artış

5 Hastalık inancı Ciddi, ölümcül, yıkıcı Doktorlar teşhis koyamıyor Korku devam ediyor Bedensel duyumlara odaklanma Yanlış yorumlama

6 Nedenler Tehlikesiz Bedensel Düzensizlikler : İçsel bir uyaranla oluşan bedensel bir duyum ya da medyada yer alan bir haber Vücudumuzun duyumları rahatsız edicidir. Sağlıklı insanlarda bile, günlük veya haftalık olarak, bedensel duyumlar ortaya çıkabilir. Seçici dikkat, felaketleştirmee

7 Hafif Hastalık Belirtiler ri : Belirtileri gözünde büyütme Derideki yumrular; yağ depoları veya sebase kistlerden kaynaklanabilir (tümör) Göğüs ağrısı, midede ekşime veya göğüs kafesi sendromlarından kaynaklanabilir (kalp hastalığı)

8 Otonomik Uyarılma : Duygular; kaygı ve heyecan, kızgınlık, üzüntü Fiziksel tepkiler; çarpıntı, kas gerginliği, nefes darlığı, gastrointestinal rahatsızlık ve idrar yapma sıklığının artması

9 Bedenlerini saatlerce incelerler (deri, lenf nodu, göğüs) Yakalanmaktan korktukları ya da yakalandıklarına inandıkları hastalıkla ilgili korkutucu zihinsel imgeler (terminal hastalık, ölüm) Kaçınma davranışı (hastalık hakkında okuma, dinleme, riskli aktivitelerden kaçınma)

10 Güvence arama/alma Doktor ziyaretleri Tetkik ve tedaviler İnternet (Cyberchondria) Tıbbi kitaplar Defalarca arkadaş ve sorular Rahatlatıcı etkisi kısa akrabalara sorulan

11 Güvence Alma Neden Başarısız? Dr. hastalara neleri olmadığını söyler, ancak yaşadığı belirtinin neden sürüp gittiğini iyi açıklayamaz. Belirtiler ile ilgili nadiren olumlu açıklamalarda bulunulur. İnandırıcı bir alternatif söylenmediğinde yeniden atıf sonucunda semptomlar şekil değiştirebilir. Doktor tarafından iletilen herhangi müphem ya da olumsuz bir bilgi, daha sonra hastalık için bir kanıt olarak yorumlanabilir. Değişik insanlardan değişik bilgiler Aynı kişiden, değişik zaman ve ortamlarda alınan değişik bilgiler: kafa karışıklığı, hastalık inancını besler Dr. tetkik istekleri ciddi bir hastalığım var

12 Sağlık Kaygısının Diğer Klinik Görünümleri Geçici Hipokondriazis Sağlık kaygısı ön planda, süre kısa Tıp öğrencilerinin hastalığı Azaltılmış (Abridged Abridged) Hipo okondriazis Sağlık kaygısı ana sorun, kriterler tam değil Hastalık Fobisi Hastalığa yakalanacağı ile ilgili korku var, ancak hastalığa yakalandığına inanmaz ve tıbbi güvenceye yanıt verebilir. En sık: bulaşıcı hastalık, kanser

13 Somatik Sanrılar /Somati ik Tip Sanrısal Bozukluk Ciddi bir hastalığı olduğuna dair çok güçlü, sarsılmaz bir inanç En sık görülen şekilleri; Deriden kötü koku yayılması, Böcek ya da parazitler tarafından vücudun istila edilmesi, Gerçeğin aksine, bazı vücut parçalarının biçimsiz veya çirkin olduğu ve bedenin bir parçasının düzgün olarak çalışmadığı inançlarıdır. İçgörüsü az olan hipokondriazisten ayırt etmek güçtür. Psikotik spektrum bozukluğu? Hipokondriazisin uç bir formu?

14 Diğer Bozukluklar Panik bozukluğu, panik atak sırasında ortaya çıkan ölümle ilgili endişe Depresyon (maskeli) Birincil bozukluk? Yarısında ikincil depresyon, distimi Yüksek oranda eştanı: PB, YAB, SB

15 Etiyoloji Biyolojik Etkenler Nörotransmitterler Serotonin Dopamin (somatik tip sanrısal bozukluk)

16 Etiyoloji Biyolojik Etkenler Nöroanatomik Yapılar Serebral korteksin ikinci somatosensöryal alanı (SII), somatoformm bozukluklarda Silvian fissürün üst kenarında Somestetik girdilerin, anlamlı kısımlarının soyutlanması, analizi ve değerlendirilmesi SII elektriksel uyarımı ile karıncalanma, uyuşma, ısı artışı, gastrik duyumlar

17 Çevresel ve Genetik Faktörler Sağlık kaygısı genetik olarak aktarılmaz, Tekrarlayan bedensel yatkınlık aktarılabilir duyumları yaşamaya

18 Hastalık ve Ölümle İlgili Deneyimler Çocukluk çağında geçirilen şiddetli,ağrılı hastalıklar veya aile üyelerinden birinin hastalık geçirmesi Kişiye yakın birinin ölümü, örneğin trafik kazasında kaybı, kişinin hayatın kırılgan olduğuna ve tehlikelerin her zaman var olduğuna inanmasına yol açabilir. Bedenle ilgili zihinsel uğraşlar, kişinin kendi sağlığı ile ilgili endişelenmesi Hastalık fobisi, geçmişte geçirilen bir hastalık, çevresel toksinlere maruz kalma veya hastalıkla boğuşan aile üyelerini gözlemlemek

19 Fiziksel ve Cinsel İstismar 17 yaşından önce yaşanan, cinsel istismar, fiziksel şiddet ve ebeveynlerle ilgili büyük bir değişiklik Zayıf, çaresiz ve genellikle saldırıya açık

20 Ebeveyn çocuk etkileşimi Bazı ebeveyn çocuk etkileşimlerinden kaynaklanan erken yaşam olayları Öğrendikleri deneyimler, sağlıkla ilişkili inançları ve başetme davranışlarını şekillendiriyor.

21 Ebeveyni model alma Çocuklar, ebeveynlerinin hasta olduklarında ev ve işyerindeki sorumluluklardan sıyrıldıklarını ve özel ilgi gördüklerini gözlemlerler. Bu durumda, hastalığın önemli birşey olduğunu ve ihmal edilmeyeceğini düşünürler Bedensel aşırı uğraş hatta çocuğun başkasının yerine de sağlık endişesi taşımasına neden olabilir.

22 Ebeveynlerin aşırı korumacılığı Ebeveynler, çocuklarına narin ve tehlikeye açık olduklarını öğretirse çocuklar direnemeyecekleri bir hastalığa yakalanacakları düşüncesine inanabilirler. Çocuğun dayanıksız olmasından korkmasına ve hastalıkların çok tehlikeli olduğunu düşünmesine sebep olabilir.

23 Ebeveynin pekiştirmesi Çocukları hastalandığındaa oyuncaklar alan, farklı yiyecekler yediren, özen, sempati, özel bakım veren, okul veya evdeki günlük sorumluluklardan muaf tutulmasına müsade eden ebeveynler hastalık davranışını pekiştirir. Hasta olmanın ödüllendirici yanını göstererek belirtilerin önemini çocukların aklına sokar. Ayrıca hastalık, performans düşüklüğü ya da başarısızlık için hazır bir mazerettir

24 Epidemiyoloji K=E Hipokondriazisin yaşam boyu prevalansı genel populasyonda %1 5, Birinci basamak sağlık hizmetine başvuran hastalarda ise %2 7 Tedavi edilmediğinde, kronik seyir

25 Tedavi Sağlık çalışanları tarafından yeterince ciddiye alınmayan, kaygıları ve belirtileri ile nasıl başa çıkacakları hakkında tavsiye verilmemiş kişilerdir. Bu nedenle öncelikle hastalara, kaygının nasıl geliştiği, bedensel belirtilere nasıl yol açtığı anlatılmalıdır.

26 Değerlendirme Kısa ve odaklı bir anamnez İyi ilişki kurulmalı Belirtileri, yaşadığı zorluklar ve hissetikleri ile ilgili hasta ile empati kurulmalıdır Varsa, depresyonu tespit edilmeli İzlemler: Sağlık kaygısı envanteri (HAI) haftalık ve aylık inceleme

27 İç tetikleyiciler, kişi tarafından, ciddi bir hastalığın belirtileri olarak yorumlanan bedensel değişikliklerdir. Dış tetikleyiciler ise hastalık hakkında gazete haberleri okumak, TV programları izlemek ya da etraftan yeni hastalıklar öğrenmek, yeni bir virüs saptanması (H1N1, batı nil virüsü) gibi

28 Bu iki unsur, hastalıkla ilgili düşünce ve imgelere neden olur ve kaygı ataklarını tetikler. Kaygı sonucu, aşırı uyarılmışlık olur ve sağlık kaygısı olan kişiler bu uyarılmışlığı kendi bedenlerine yöneltirler ve bunun sonucunda da bedensel duyumlara odaklanma artışı başlar.

29 Kaygıyı azaltmak için kişide, çeşitli güvenlik arama davranışları başlar. Örneğin, vücudu (lenf nodları, göğüs) sık sık kontrol etmek, sağlık kuruluşlarına başvurmak, yanında anksiyolitik ilaçlar taşımak, hastaneye yakın oturmak, internetten araştırma yapmak gibi, Ya da kaygıyla baş edebilmek için, hastalık ve ölümle ilgili durumlardan kaçınırlar. Kalabalık ortamlara girmemek, spor yapmamak, hastane ziyaretlerinden, cenazelere katılmaktan kaçınmak gibi.

30 Hastaların uyguladığı bu stratejiler sonucunda, sağlık kaygısında, kısa süreli ve geçici bir azalma olur ancak sonradan daha da artar.

31 Destekleyici bir ilişki Terapist, öncelikle hastaya organik bir hastalığı olmadığını, ama yapılan terapi seanslarının, belirtilerini kontrol altına almaya yardımcı olacağını anlatmalı. Düzenli ve sık aralıklarla takip yapılmalı. Tedaviye hastanın yakınları da dahil edilebilir seans

32 BDT BDT maruz bırakma tepki engelleme ve kognitif yeniden yapılandırma ya dayanmaktadır Bedensel duyumları kontrol etmemek ve Endişeleri için güvenceler almamak Solunum ve aşamalı gevşeme terapisi ile kaygıyı tanıma ve başa çıkma becerisi Seçici dikkatin, belirtilerin oluşmasında temel rol oynadığını davranışsal deneyimlerle öğretmek. Bilinçli olarak dikkati belirli bir bölgede yoğunlaştırma ile bazı belirtilerin ortaya çıktığının gösterilmesi. Hastalığın sağladığı kısa vadedeki avantajların ikincil kazançların ortaya çıkarılması Hastalıklar hakkındaki inançlarınn yeniden şekillendirilmesi Ailenin bilgilendirilmesi

33 İşlevsiz otomatik düşüncelerin tanımlanması Sağlık kaygısı düşünce günlüğü Durum Tetikleyici Olumsuz otomatik düşünce Kaygı(0 100) Davranış Hastaya sağlık kaygısı düşünce günlüğü verilebilir. ABC modeli öğretilir. Böylece hastanın kendi kendini gözlemlemesi sağlanır. Bu çizelgeler, genellikle güvenlik arama davranışları ve düşünce hatalarını ortaya koyar. Felaketleştirici otomatik düşünceleri (başım ağrıyor, beynimde tümör var). Ara inançları ve temel inancı bulunur ( Eğer bedenimde bir şey yolunda gitmezse ciddi bir hastalık belirtisidir ).

34 Otomatik düşüncelerin olabilirliğini inceleme ve karşı koyma Keşif yöntemi ile hastanın yanlış yorumları ortaya çıkarılır. Hastalığın varlığını destekleyen ve karşısında olan kanıtlar? Başka insanlarda aynı felaket düşüncelerine sahip mi? Eğer otomatik düşüncelerinn doğru ise ne olur? Bu teknik, hastanın yeni bilgileri de daha iyi işlemesine ve özümsemesine yardımcı olur.

35 Bir belirtisi üzerinden giderek, pasta dilimi tekniği ile belirtiye neden olabilecek sebepleri yüzdelemesi istenebilir. Çalıştığın işyerinde baş ağrısı şikayeti olan insanların baş ağrısı sebeplerini beyin tümöründen başlayarak sıralayınız

36 Düşünce Hatalarını Gösterme Hep ya da hiç Keyfi çıkarsama Felaketleştirme Aşırı genelleme Duygudan sonuca ulaşma Filtreleme...

37 Daha gerçekçi ve işlevsel inançların yerleştirilmesi/yenidenn Atfetme Hastayla birlikte inceleyerek, olayı yeniden gözden geçirmesi ve kendi inancınaa karşı çıkan alternatif düşünceler üretmesi istenir Yeni alternatif inanç ortaya çıkan uyarının kaynağını açıklamada işlevsel ve inandırıcı olmalıdır Bu yeni açıklamaya olan inancı ve yarattığı emosyonel etki tartışılarak puanlanmalıdır

38 Davranışsal deneylerin formülasyonu ile felaketleştirici otomatik düşüncenin ve alternatif açıklamaların gerçekte test edilmesi Ev ödevleri Lenf nodlarını 5 dakika boyunca kızarana kadar kontrol et, Nefes nefese kalana kadar hiç durmadan merdiven çıkmak Cenazeye katılması Ölüm hakkında düşünmek Sonraki seansta deneyimin s tartışılması sonucunun izlenmesi ve

39 İşlevsiz Kaygı ile Başa Çıkma Programlanmış erteleme Bir belirtisi başladığında hemen doktora gitmek yerine, 2 hafta beklemek, devam ediyorsa gitmek gibi. Ya da hergün belli bir saat aralığında endişelenmesi, bu süre içinde endişelerini yazması, gün içinde aklına hastalık endişesi geldiğinde o saate ertelemesi istenebilir. Gündüz saatleri daha uygun

40 Güvence Alma Davranışı ile Başa Çıkma Hastaya belirli bir süre boyunca limitsiz güvence vermek bir yaklaşım, Bir diğeri de bir gün güvence verip bir gün vermemek. Bu iki yaklaşımın kombinasyonu genelde güvence arama davranışlarını azaltıyor.

41 Neler Yapılmamalı? Hastaya hemen tanı koymak Adlandırıp kategorize etmek Hastanın kendi varsayımının geçersizliğini hemen ortaya koymakk Aile kutuplaşmasında taraf olmak Hastanın varsayımını bir kenara bırakıp kaygı ile belirtileri açıklamakk

42 Metaanalizler Hafif sağlık kaygısındaa psikoeğitim yeterli Şiddetli sağlık kaygısında ise BDT, hem ilaca göre daha tolere edilebilir hem de daha etkin bulunmuştur.