-13- TORIÇiY~:DE QÜYÜK ÖLÇEKLi FiRMALARDA KUR RISKI YONETIMINDE. fqrvyarp KONTRATLARiNIN KULLANiLMASiNA ILISKIN BIR ARASTIRMA. i.

Transkript

1 Yönetim, Yil: 6, Sayi: 22, Ekim 1995, s TORIÇiY~:DE QÜYÜK ÖLÇEKLi FiRMALARDA KUR RISKI YONETIMINDE. fqrvyarp KONTRATLARiNIN KULLANiLMASiNA ILISKIN BIR ARASTIRMA ; ; Osman KARAMUSTAFA $i:ikarya.üniversitesi, LLB.F., Isletme Bölümü, Arastirma Görevlisi ÖZET Bu çalisma, Türkiye'deki 500 Büyük Firmanin Kur riskine karsi forward kontratlarini hangi ölçüde kullandiklari, bu kontratlari kullanmalarinda veya kullanmamalarinda etkili olan faktörlerin neler oldugunu tespit etmeye yönelik bazi ampirik bulgulari içermektedir. i. Giris Türkiye'nin döviz cinsinden ithalati yillardir sürekli bir sekilde artmaktadir. Bu artislar ihracatin ithalati karsilama oramm düzeltmeye yönelik alinan..birçok tedbire ragmen devam etmektedir. Ornegin, Türkiye'nin 1994 yili ithalati 23 milyar $ ihracati 18 milyar programi $'dir. ise milyar yili için $'dir. hedeflenen Ayni dönem ithalat için hedeflenen ihracat rakami ise 19.5 milyar $ gerçeklesmistir. Türk firmalarinin yabanci kaynakli mal alimlarinin hizli bir sekilde artmasi, firmalarin maliyetlerinin azaltilmasi.konusunda, döviz kuru riskinin daha etkin bir sekilde yönetilmesi geregini firma finans ve diger tepe yöneticilerinin gündemine getirmistir.. Bretton Woods sabit kur sisteminin 1970'li yillarin basinda terkedilip, dalgali kur. sistemine geçilmesi ile döviz kurlarinin dalgalanirligi, döviz kuru risklerinin yönetilmesi geregini gündeme getirmistir. Dünya finans piyasala:i;:inda bu gelismeden sonra.kur riskini yönetebilme amaciyla' çok çesitli araçlar gelistirilmeye baslanmistir. Bu piyasalar riski önlemeye yönelik katilimcilarinin yaninda spekülatörlerin de katildigi derin bir yapiya kavusmustur. Ülkemizde ise bu gelismeler isiginda, 29 Aralik 1983 tarihli T.C. Merkez Bankasi genelgesi ile serbest döviz piyasasi için gerekli baslangiç olusturulmus, 30 Ekim 1986 tarihli bir genelge ile de bankalarin döviz yönetemi konusunda yapabilecekleri islemler açiklanmis ve böylelikle döviz piyasasinin gelismesi tesvik edilmistir. Bu çalisma, Türkiye'deki Büyük ölçekli firmalann döviz kurlarindaki degismeden dolayi maruz kaldiklari riskleri yönetmede, forward kontratlarini hangi etkinlikte kullandiklarim, kullanma veya kullanmamalarindaki nedenlerinin neler oldugunu tespit etmeye yönelik ampirik sonuçlari içermektedir. 2. Arastirmanin Amaci Arastirmanin amaci, gelisen dis ticaret islemlerinden dolayi maruz kalinan döviz kuru riskinin, Türk firmalari tarafindan hedge edilmesinde türevsel araçlardan olan forward kontratlarinin kullanilmasina yönelik bulgulari tespit etmektir. Bu dogrultuda arastirmanin amaçlari; -13-

2 * Forward kontraharinin firmalar taraf~ndan kui; riski yönetimi ile ilgili islemlerinde hangi siklikta kullanildigi, * Bu kontratlari firmalarin tercih etmelerinde veya etmemelerinde önemli olan faktörlerin neler oldugunu, * Arastirma kai?sam~na.d.a~il.e~ilen degiskenler arasinda istatistiki iliskiler tespit edilmeye çalisilmistir. 3. Arastirmanin Metodu.J?~astirm~ I~tan~ul Sanayi Odasi'nin tespit ettigi 500 Buyuk Firma (ISO - 500) üzerinde ank.e~ ~y~ulamasi yöntemi ile gerçeklestirilmistir. 500 Büyük Firmanin 25 adedi firm~ isii;nlerini açiklamadiklari için i ISO'dan ~espit ed~len 475 firmanin finans veya hazine islemlerinden sorumlu tepe yöneticilerine anket gönderilmek suretiyle arastirma gerçeklestirilmistir. Geri::k. 500 vbüyvük Firma'nin Türkiye ekono~isine sagladigi katma deger, gerekse kapasite kullanim oranlari ve diger degiskenler açisindan Türkiye Ekonomisine isik t.utar bir gösterge olmasi arastirmamizin bu firmalar üzerinde yapilmasina neden olmustur.v 500..B~yük kur';1lusun yarattigi katma deger, Turkiye Sanayi Sektörü katma degerinin, 1990'da % 44.7'si, 1993'te de % 48.~'ir~.i.t~skil. i::tmektedir. Imalat Sanayi alt kesimi itibari ile kiyaslamayi yaptigimiz da?oo Bü;y~k Firma içindeki imalat sanayi isy'er~erin~n yarattiklari katma deger de, Turkiye Imalat Sanayi katma degerinin 1990'da % 45.4'nü 1993'de de % 50.4'nü teskil ettigi görülmektedir2 Anket formu gönderilen 475 firmadan 172 firmanin anket sonuçlari elimize ulasmistir. % cevaplama orani ülkemiz açisindan basarili sayilan çalisma oranlari arasinda yeralmaktadir3. Cevaplandirilan anketlerin sekiz tanesi çesitli nedenlerle degerlendiril ~eyi dahil edilmemis, nihai olarak 164 firmanin anket sonuçlari analize dahil edilmistir. Arastirm~ya katilan firmalardan en büyük payi % 20.1 ile 33 firmanin yer aldigi dokuma sektörü teskil etmektedir. Gida ve Petro- (il. ISo; Türkiyenin 500 Büyük Sanayi Kurulusu, ISO Dergisi, Eylül 1994, Sayi: 342, s.33. (2) Hüsamettin Kavi; ISO Dergisi, Eylül 1994, Sayi: 342, s.2. (3) Kemal Kurtulus; Sanayi Isletmelerinde Yöneylem Arastirmasi ve Bilgisayar Kullanimi, ISO Yayin No' 1981/7, Istanbul 1981, s.12.. Kimya sektörlerinin % 14 lük paylariyla 23'er firmai::in katilimi ardindan sirasiyla, Tas ve Topraga Dayali sektörden 18, Metal sektöründen 16, Otomativ sektöründen 15, Kagit ve Basim sektöründen 10 firmayi, katilim oranlari düsük olan Makina sektöründen % 5.5 ile 9 firma, Maden sektöründen % 4.9 ile 8 firma, Elektrik sektöründen % 4.3 ile 7 firma ve Orman sektörüne ait 2 firma izlemektedir. Arastirma Ocak-Mayis 1995 tarihleri arasind~gerçeklestirilmistir. Anket formunda yer alan sorularin anlasilip anlasilmadigini ~enetlemek için rastgele seçilen 10 firmanin finans yöneticileri ile telefon görüsmesi yapilmis, henüz ellerine yeni anket formu geçmis olan 6 firmanin finans yöneticisinden ciddi bir sorunun olmadigi tespit edilmistir. :I3unun yaninda anket gönderilen firmalardan I~t.an~ul bölgesindeki tüm firmalarin yöneti.cile!iyle telefor: görüsmesi yapilmis ve kendilerine gönderilen anket formu hakkinda kisa bilgiler verilip formu doldurmalari rica edilmistir. Ankete verilen cevaplarin mantiksal tutarliligini denetl~mek için bazi sorular dolayli s?r:ulmustur. Ornegin, "Forward sözlesmelerini kullanmamanizin nedeni nedir" sorusuna yö.net~ci.nin bu finansal ~raçla.ilgili bilgi duzeyini olçmek amaciyla konu ile ilgilenecek vaktim olmadi" gibi cevap seçenekleri sunulmus böylece yönlendirilmeler azaltilmaya çalisilmistir. Arastirmanin bulgulari, amaçlarimiz dogrultusunda SPSS/PC+ programi ile degerlendii:,i.lmeye ~abi tutulmustur. Arastirmanin degiskenleri arasindaki iliskiler Kikare istatistiki testi yardimiyla belirlenmistir. vki-kare tablolari düzenlenirken kolaylik ~~glamasi açisindan çok kategorisi olan degiskenler benzer kategorilerle birlestirilerek tek kategori haline getirilmistir. Teorik ve pratik nedenlerden dolayi sosyal arastirmalarda bu yola sik sik basvurulmaktadir4. Arastirma kapsamindaki 11 alt sektör kolu üç s~ktör olarak toplulastirilmis ve istatü;tiki analizlere böylece dahil edilmistir. SEKTOR-1 grubuna; "Madencilik", "Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi", "Kagit ve Kagit ürünleri Basim. Sanayi" ve "Tas ve Topraga D~yal{ Sanayi" sektörleri.dahil edilmistir. SEKTOR-2 ffrubuna; "G~d~, Içki ve Tütün Sanayi" ile Dokuma, Giyim Esyasi, Deri ve Ayakkabi Sanayi" kollari dahil edilmistir. SEKTÖR-3 (4) D.A. de Vaus; Surveys in Social Research, 1990, Unwin Hyman London, s

3 grubuna ise; "Kimya, Petrol Ürünleri, Lastik ve Plastik Sanayi", "Metal Ana Sanayi", "Madeni Esya, Makine ve Teçhizat Sanayi", "Otomotiv Sanayi" ve "Elektrik Sektörü" ne ait firmalar dahil edilmistir. Yedi degisken olarak ankette yeralan firmalarin sermaye dagilimlari; kamu, özel ve yabanci sermaye agirlikli olmak üzere üç kategoride toplanmistir. Firmalarin yillik tahsilat tutarlari 10 milyon dolardan az ve çok olmak üzere iki kategori olarak dikkate alinmistir. Arastirmada, forward sözlesmelerinin hangi siklikta kullanildigina yönelik veriler iki kategori halinde yeniden düzenlenmistir. Burada; "En sik kullanilan", "Daha az siklikta kullanilan" ve "En az kullanilan" kategorileri "Kullanilan" olarak, "Hiç kullanilmayan" kategorisi ise "Kullanilmayan" olarak yeniden düzenlenmis ve arastirma sonuçlari bunlara göre yorumlanmistir. 4. Forward Piyasalari ve Islemleri Vadeli kur (Forward Exchange Rate) veri bir paranin yabanci paralar karsisinda gelecekteki degeridir. Döviz piyasalarinin hizla gelisen bu bölümünde, söz konusu kur üzerinden ileride bir tarihte teslim kosuluyla döviz sözlesmeleri yapilmakta, aradaki süredeki degismeler belirlenen kuru etkilememektedir5. Forward kontrati sahibini belli bir finansal varligi belli bir tarihte, belli bir fiyattan almaya mecbur tutan bir anlasmadir. Eger vadede olusan fiyat, kontr at fiyatindan yüksek ise kontrat sahibi kar eder; eger fiyat düsük ise, alim-satim daha yüksek olan kontrat fiyatindan yapilacagindan, kontrat sahibi zarar eder6. Forward kontratinin bu temel özelliginin yanisira iki belirgin özelligi daha vardir. Birincisi, kredi riskinin yani anlasmaya uymama riskinin her iki tarafta da mevcut olmasi, digeri de kontrattaki degerin ancak vadede ortaya çikmasi, kontrat baslangicinda veya sürecinde hiçbir ödeme yapilmamasidir. dövize Forward karsi alim islemi, satim bir anlasmasinin dövizin baskabelirli bir bir kur üzerinden bugünden yapildigi, fon teslimatini ise yine baslangiçta kararlastirilmis gelecek bir tarihte, örnegin alti ay sonra gerçeklestirildigi bir islemdir. Forward (5) Ihsan Ersan; Bankalardaki Döviz Yönetimi, TBB Yayinlari no: 150, Ankara, 1988, s.2l. (6) Miray Müminoglu; Yeni Mali Ürünler ve Türkiye'de Uygulanmasi Için Gerekli Düzenlemeler, TBB Yayini, No: 184, Ankara, 1994, s.8, isleminde bir dövizin belirlenen vade içinde diger bir dövize çevrilmesinde esas alinacak vadeli kur vade kur tarihine (forward kadar rate) sabit kararlastirilir tutulur? ve bu Forward islemlerinde dövizlerin alim ve satimi spot valöründen daha ileri belirli bir tarih itibari ile yapilmaktadir. Bunun amaci, ileride ortaya çikabilecek kur riskini bertaraf.etmektir8. T.C. Merkez Bankasi'nin 3 Mayis 1984 tarihli Resmi Gazete'de yayimlanan 2 no.lu Genelgesi ile bankalarin vadeli döviz alimsatim islemlerine girmelerinin uygun görülmesi, ülkemizde konuyu gündeme getirmistir. T.C. Merkez Bankasi'nin düzenlemesinde vadeli kambiyo piyasasinin iki önemli faktörüne, arbitrajci ve spekülatörlere yer ve rol verilmemis, yalniz vadeli döviz alim-satimi, ithalat ve ihracat baglantili olarak öngörülmüstür9 Ulkemizde özellikle Türkiye'de sube açmak suretiyle faaliyet gösteren yabanci bankalar ve bir kisim özel banka tarafindan son yillarda giderek artan bir sekilde forward islemleri yapilmaktadir. Bu islemler 32 Sayili karar'a iliskin teblig ve genelgelerle düzenlenmektedir 10 Forward islemi ile bir kurum veya yatirimci muhtemel bir fiyat dalgalanmasi riskine karsi korunur. Bu koruma islemi hedging veya covering olarak adlandirilmaktadir. Firmalarin maruz kaldiklari kur riskini forward kontratlari yoluyla hedge etmeyi söyle bir örnekle açiklayabilirizii ; Bir isviçre firmasi ABD'deki bir firmaya 1000 ünite makina imal edip satmak üzere bir sözlesme imzalamistir. Makina teslimatlari üç ay içinde yapilacak ve karsiliginda $ ödenecektir. Sözlesmenin imzalandigi tarihdeki parite; 1 $ = 1,5 SFR'dir. Fakat üç ay içinde dolarin deger kaybedebilecegini düsünen satici, alici Amerikan firmasindan alacagini SFR'in altinda tahsil etme.si halinde zarar edecegini hesaplamaktadir. Uç aylik forward parjtesinin; 1 $ = 1,46 SFR oldugunu varsayalim. isviçre firmasi, kendisini olumsuz parite dalgalanmalanna (7) Vecdi Ünay; Bankalarca Dis Ticaretin Finanse Edilmesi Usuiieri, Ekonomik ve Sosyal Yayinlar, Istanbul, 1989, s.14. (8) Haluk Erdemol; Bankalarda Dis Ticaret Islemleri ve Uygulama, s,109. Akbank Ekonomik Yayinlari, Istanbul, 1989, (9) Öztin Akgüç; Vadeli (Gelecekteki) Döviz Kuru, Banka ve ekonomik Yorumlar Dergisi, Istanbul, Haziran 1984, Yil:21, Sayi: 6, ss (10) Sedat Yetim; Repo, Swap ve Forward, Türkiye ve Dünya Uygulamasi, 10, 1991/3, s.132. Hazine ve Dis Ticaret Dergisi, Sayi: (ll) Erdogan; a.g.e

4 Tablo 2: Firmalarin Sermaye Dagilimlarina Göre Forward Kullanimi Frekans Satir % YABANCI ÖZEL KAMU Satir Arastirmanin Bulgulari 5.1 Firmalarin Forward Sözlesmelerini Kullanma Sikligi 138 firmanin kur riski yönetimi ile DK Geçerlilik ilgili islemlerinde forward sözlesmelerini Ki-kare hangi siklikta kullandiklarina yönelik tespit ettigimiz sonuçlar söyledir; (Tablo 1) Sütun : Der. p< Tablo 1: Forward Kullanma Sikligi karsi korumak amaciyla $'i satarak üç ay sonra SFR almak ü.zere bir' forward islemi yapar. üç ay sonra isviçre firmasi ABD firmasindan KULLANIL- KULLANI- MIYOR LiYOR Sütun $ alacak % ve karsilastirilan pariteden SFR'ye çevirtecektir.. Böylece isviçre firmasi 15 gelecekteki pozisyonunu korumus ve SFR'lik da bir arti pozisyona geçmistir. Frekanslar En sik cevapsiz kullanilan Kullanilan Araç Araç % Geçerli Kümü- % latif% Firmalarin % 15'i kur riski yönetiminde en sik kullandigi araç olarak bu sözlesmeleri tercih ettigini, % 13'ünün daha az siklikta bu araci kullandigi, % 14'nün ise en az siklikta kullandigi tespit edilmistir. Firmalarin % 58'nin ise bu türevsel araci kur riski yönetimi ile ilgili islemlerinde hiç kullanmadiklari tespit edilmistir. 5.2 Sermaye Dagilimlarina Göre Firmalarda Forward Kullanimi Firmalarin sermaye dagilimlarina göre forward kontratlarini hangi etkinlikte kullandigini ölçmeye yönelik arastirma bulgulari söyle bir görünüm arzetmektedir; Buradaki düsük olasilik anakütlede bu iki degiskenin birbirinden bagimsiz olmasinin küçük bir ihtimaloldugunu göstermektedir. Firmalarin sermaye dagilimlarini dikkate aldigimizda, kur riskini yönetme ile ilgili olarak forward sözlesmelerini kullanmalari arasinda.005 anlamlik seviyesinde bir iliskinin oldugu tespit edilmistir. Sermayesinin % 50'den fazlasi kamunun elinde olan 19 kamu firmasinin % 21'i forward sözlesmelerini kullanirken % 79'nun ise bu sözlesm.~leri hiç kullanmadiklari belirlenmistir. üzel sermaye agirlikli 103 firmanin % 41'i bu sözlesmeleri kullanirken, firmalarin % 59'u bu kontr auari hiç kullanmadiklari belirlenmistir. Yabanci sermaye agirlikli firmalarin arastirma kapsamina alinan 16 tanesinde % 75 kullanma görülürken % 25'i ise bu kontratlari hiç kullanmadiklari belirlenmistir. Yabanci sermaye agirlikli firmalar kur riski yönetiminde forward sözlesmelerini diger firmalara göre daha etkin kullandiklari ortaya çikartilmistir. 5.3 Sektörlere Göre Firmalarda Forward Kullanimi Firmalarin sektörel dagilimlari dikkate alindiginda, forward kontratlarini kullanmak suretiyle kur riskini azaltmaya çalismalari karsimiza su sonuçlari çikarm~ktadir; -16-

5 22 10 Frekans Satir % Tablo 3: Sektörlere Göre Forward Kullanimi SEKTÖR SEK TÖR-2 12:?b 31'xl TÖR-1 SEK KULLANI- KULLA- LIYOR NILMIYOR Sütun % Satir % Satir Tablo 4: Döviz Tahsilatlarina Forward Kullanimi Frekans TAHSILAT Milyon YOK $-+ Miion Göre Satir Sütun P <.005 Sütun P <.05 Ki-kare DK : :2 Geçerlilik Der. : Ki-kare DK Geçerlilik Der. : :2 : Buradaki düsük olasilik anakütlede bu iki degiskenin birbirinden bagimsiz olmasinin son derece düsük bir ihtimaloldugunu göstermektedir. Firmalarin kur riski ile ilgili hedging isl.emlerinde forward kontratlarini kullanmasi ile belirlenen sektörler arasinda.005 anlamlik seviyesinde bir iliskinin oldugu ortaya çikmistir. Arastirma kapsamina dahil edilen sektörl'e ait 32 firmanin % 31'i, sektör-2'ye ait 43 firmanin % 28'i ve sektör-3'e ait 63 firmanin ise % 57'si forward kontratlarini kur riskini yönetiminde etkin olarak kullandiklari belirlenmistir. Firmalardan sektör-1'e ait olanlarin % 69'u, sektör-2 firmalarinin % 72'si ve de sektör-3 firmalarinin % 43'nün bu türevsel araci hiç kullanmadiklarini belirtmislerdir. 5.4 Döviz Tahsilatlarina Göre Firmalarda Forward Kullanimi Firmalarin yillik döviz tahsilatlarini 10 milyon dolardan az ve çok olarak iki kategoride ele aldigimizda, forward kontratlarini bu degiskene göre ne ölçüde kullandiklarina yönelik bulgular ise söyledir: - Buradaki düsük olasilik anakütlede bu iki degiskenin birbirinden bagimsiz olmasinin son derece düsük bir ihtimaloldugunu göstermektedir. Firmalarin kur riski ile ilgili hedging islemlerinde forward kontratlarini kullanmasi ile yillik döviz tahsilatlari arasinda.05 anlamlilik seviyesinde bir iliskinin oldugu ortaya çikmistir. Yillik döiz tahsilatlari 10 milyon dolarin altinda olan 62 isletmenin % 35'i tahsilat tutarlari 10 milyon dolarin üzerinde olan 58 isletmenin ise % 55'i forward kontratlarini tercih ettikleri belirlenmistir. Bu gruplar içerisindeki döviz cinsinden tahsilatari 10 milyon dolarin altinda olan isletmelerin % 65'i bu rakamin üzerinde olan isletmelerin ise % 45'i bu sözlesmeleri hiç kullanmadiklari belirlenmistir. Döviz tahsilati hiç bulunmayan 15 isletmenin % 13'ü bu kontrat türünü kullanirken, % 87'si hiç kullanmamaktadir. -17-

6 5.5 Firmalarin Forward Sözlesmelerini Tercih Etmemelerinde Etkili Olan Faktörler NedenNeden Daha % % Satir % % 32.3% % En ~ 47.4 %22.2 %10.9% En 7.9% Az Önemsiz Topl. % Az Önemli önemli 28.6% % Tablo 5 En Önemli 63 firmadan elde edilen verilere göre firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmemelerinde, kontrat tutarlarinin çok büyük olmasinin önemi söyle bir tablo sergilemektedir; Firmalarin % 29'nda bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmemelerinde en önemli, % l6'sinda daha az önemli ve % 22'sinde en az önemli etken oldugu tespit edilmistir. Firmalarin % 33'nde ise bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmemede en önemsiz oldugu tespit edilmistir. Firmala:Tjln forward sözlesmelerini tercih etmemelerihde, islem vadesinden önce ters islem yapilamamasinin 62 firmadan elde edilen verilere göre önemi söyle bir tablo sergilemeldedir; Firmalarin % 34'nde bu faktörün i forward sözlesmelerini tercih etmemelefinde en önemli oldugu, % 26'sinda daha az önemli oldugu ve % 8'nde en az önemli etken oldugu tespit edilmistir. Firmalarin % 32'sinde ise bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmeme de en önemsiz oldugu tespit edilmistir. 64 firmadan elde edilen verilere göre firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmemelerinde, piyasa kosullarinin olusmamasinin önemi söyle bir tablo sergilemektedir; Firmalarin % 30'nda bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmemelerinde en önemli oldugu, % 2Tsinde daha az önemli oldugu ve % ll'nde en az önemli etken oldugu tespit edilmistir. Firmalarin % 33'nde ise bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmemede tamamen önemsiz oldugu tespit edilmistir. Firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmemelerinde, finans veya hazineden sorumlu tepe yöneticilerinin konu ile ilgili bilgi eksikligi olmasinin 76 firmadan elde edilen verilere göre önemi söyle bir tablo sergilemektedir; Firmalarin % 38'nde bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmemelerinde en önemli etken oldugu, % Tsinde daha az önemli ve % 8'nde en az önemli oldugu tespit edilmistir. Firmalarin % 47' sinde ise bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmeme de tamamen önemsiz oldugu tespit edilmistir. En Önemli 5.6 Firmalarin Forward Sözlesmelerini Tercih Etmelerinde Etkili Olan Faktörler NedenNeden 15 Daha Satir 62 % % ~ En %4.9% %17.5 % En Az Önemsiz Topl. % Az Önemli % önemli % Tablo 6 63 firmadan elde edilen verilere göre firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmelerinde, islemlerin çesitli döviz türleriyle yapilmasinin önemi söyle bir tablo sergilemektedir; Firmalarin % 35'nde bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmelerinde en önemli etken oldugu, % 24'nde daha az önemli ve % l8'nde en az önemli oldugu tespit edilmistir. Firmalarin % 24'nde ise bu fak- -18-

7 arinin m törün forward sözlesmelerini tercih etmede en önemsiz faktör oldugu tespit edilmistir. 61 firmadan elde edilen verilere göre firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmelerinde, islemlerin ba:i:kalarla ~arsilikli yap.iliyor olmasinin önemi söyle bir tablo sergilemektedir Firmalarin % 48'nde bu faktörün Türleriyle Yapilmasi Zorunlulugunun Vadelerde Yapilabilmesi Yapilmasi Olmamasi Dagilimi forward ~özlesmelerini Bankalarla Maijin islemlerin Tutma istenilen Karsilikli islemlerin tercih etmelerinde Çok Çesitli Döviz e~ önemli etken oldugu, % 28'nde daha az önemli oldugu ve % 5'nde en az önemli oldugu tespit edilmistir. Firmalarin %.2~'sind.e ise bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmede en önemsiz faktör oldugu tespit edilmistir. 64 firmadan elde edilen verilere göre firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmelerinde vadelerin istenilen tarihler arasinda yapilm~sinin önemi söyle bir tablo sergilemektedir. Firmalarin % 61'nde bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmelerinde en önemli etken oldugu, % 16 'sinda daha az önemli ve % 6'sinda en az önemli oldugu tespit edilmistir. Firmalarin ~.17'si~de ise bu faktörün forward sözlesmelerini tercih etmede en önemsiz faktör oldugu tespit edilmistir. Firmalarin forward sözlesmelerini tercih etmelerinde, islemlerde marjin tutma zorunlulugunun olmamasinin. 62 firii:iadan elde edilen verilere göre önemi söyle bir tablo sergilemektedir; Firmalarin % 2~ ':i:de b.u faktörün forward sözlesmelerini tercih etmelerinde en önemli etken oldugu, % 36'sinda daha az önemli ve % 8'nde en az önemli oldugu tespit edilmistir. Firmalarin % 32'sinde ise bu faktörün forward sözlesmelerin tercih etmede en önemsiz faktör oldugu tespit edilmistir. 5.7 Forward Sözlesmelerini Tercih Etmeme Nedenleri.ile Belirlenen Degiskenler Arasindaki Iliskiler Tablo 7 Dagilimi Sermaye * df 2 * df 2df * Sektörler Çok *.05 Anlamlik düzeyinde degiskenler arasinda iliski oldugu tespit edilmistir. 5.8 Forward Sözlesmelerini Tercih Etme Nedenleri ije Belirlera ~n Degiskenler Arasindaki Diskiler Sektörler df Tablo 8 2df Sermaye * * * *.05 Anlamlik düzeyinde degiskenler arasinda iliski oldugu tespit edilmistir. 6. Sonuç Dünyada döviz kuru riski yönetiminde türevsel araçlarin kullanimi ~980'li ~illardan sonra hizli bir sekilde büyük ~irketle~n f!.na.ns yöneticilerinin gündemine gi~~istir. Ulkemizde ise bu araçlarindan biri olan forward kontfatlarinin kullanilmasina yönelik arastirma sonuçlarinda, firmalarin hen~z yeterince bu araci kulla~madiklari tespit edilmistir. Bunun sebepleri arasinda he~ ne kadar piyasa sartlarinin henüz yeterince olusmamasi gösterilmekte ise de firmalarin finans veya hazine islemlerinden soruii:ilu t~p~ yöneticilerinin bu.k.onulard.aki bi~gi eksikliginin de öneminin bi.iyuk oldugu görülmektedir. Türevsel araçlarin islem görecegi sartlarin olusturulmasina hiz vermenin y~ninda ~~i:ek üniversitelerin gerekse diger egitim kurumlarinin programlarinda bu konularin uygulamali olarak yöneticilerin emrine sunulabilecegi imkanlarin hazirlanmasi gerekmektedir. Bu araçlarin kur riski:i:e kai:si etkin bir sekilde kullanilmasi, dis ticaretin gelismesinde etkin bir rol oyn~masi açisindan son derece önem arz etmektedir. KAYNAKÇA D.k de vaus; Surveys in Social Research, 1990, Unwin Hyman, London, s.152. Haluk erdemol; Bankalarda Dis Ticaret Islemleri ve Uygulama, Akbank ekonomik Yayinlari, Istanbul, 1989, s.109. Hüsamettin Kavi; iso Dergisi, Eylül 1994, Sayi: 342, s

8 Ihsan Ersan; Bankalarda Döviz Yönetimi, TBB Yayinlari no: 150, Ankara, 1988, s21. ISo; Türkiyenin 500 Büyük Sanayi Kurulusu, Iso Dergisi, Eylül 1994, Sayi: 342, s.33. Kemal Kurtulus; Sanayi Isletmelerii:ide Yöneylem Arastirmasi ve Bilgisayar Kullanimi, ISO Yayin No: 1981/7, Istanbul 1981, s.12. Miray Müm.inoglu;Yeni Mali Ürünler ve Türkiye'de Uygulanmasi Için Gerekli Düzenlemeler, TBB Yayini, No: 184, Ankara, 1994, s.8 Öztin Akgüç: Vadeli (Geleeekte4i) Döviz Kuru, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Istanbul, Raziran 1984, Yil: 21, Sayi: 6, ss Sedat Yetim; Repo, Swap V~ Forward, Türkiye ve Dünya Uygulamasi, Hazine ve Dis Ticaret Dergisi, Sayi: 10, 1991/3,s.132. Vecdi Ünay; Bankalarca Dis Ticaretin Finanse Edilmesi Usulleri, Ekonomik ve Sosyal Yayinlar, Istanbul, 1989, s.14. Dr. Oztin AKGUÇ MALI TABLOLAR ANALIZI Genisletilmis 9. Basi AVCIOL BASiM - YAYiN Divanyolu Bestekarosman So~ak Birkonlar Han 8/2 Cagaloglu / ist. Tel: Fax: O