T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI. ÇAY ĠġLETMELERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ÇAY-KUR) 2013 YILI DENETĠM RAPORU

Transkript

1 T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI ÇAY ĠġLETMELERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ÇAY-KUR) 2013 YILI DENETĠM RAPORU

2 Bu rapor, tarih ve 6085 sayılı SayıĢtay Kanunu, tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiģ ve SayıĢtay Rapor Değerlendirme Kurulunun tarih ve 2014/158-2 sayılı toplantısında kabul edilmiģtir.

3 KuruluĢun unvanı : Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAY-KUR) Merkezi : Rize Ġlgili Bakanlık : T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Esas sermayesi : TL ÖdenmiĢ sermayesi : TL ÖdenmemiĢ Sermayesi : TL Karar organı (Yönetim Kurulu) Karar organındaki Temsil ettiği bakanlık veya kuruluģ KuruluĢtaki görevi veya mesleği Görevli bulunduğu süre BaĢlama AyrılıĢ tarihi tarihi unvanı Adı ve soyadı 1-BaĢkan Ġmdat SÜTLÜOĞLU Çay ĠĢl. Genel Md.lüğü Genel Müdür Devam ediyor 2-Üye Süleyman PINARBAġ " Genel Müdür Yardımcısı Devam ediyor 3-Üye Turgay TURNA " Genel Müdür Yardımcısı Devam ediyor Üye Ali KARACA Gıda, Tarım ve Hay. Bak. Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürü -Üye Mevlüt GÜMÜġ " Bitkisel Üretim Genel Müdürü Devam ediyor 5-Üye Nizamettin EKĠNCĠ " Personel Genel Müdürü Devam ediyor 6-Üye Salih KÖSE BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı Kalkınma Bakanlığı Yıllık Proğramlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürü Devam ediyor

4 Raporda yer alan kısaltmalar APK Aġ : AraĢtırma, planlama, koordinasyon : Anonim ġirket ÇAY-KUR : Çay ĠĢlemeleri Genel Müdürlüğü FAO GSMH ĠDT KAMU-Ġġ KHK KĠT MS RG RĠSBAġ TBMM TTK TÜBĠTAK TÜRK-Ġġ tta UNCTAD : Food and Agriculture Organisation (Gıda ve Tarım Örgütü) : Gayrisafi Milli Hasıla : Ġktisadi Devlet TeĢekkülü : Kamu ĠĢletmeleri ĠĢverenleri Sendikası : Kanun Hükmünde Kararname : Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü : Milattan sonra : Resmi Gazete : Rize Serbest Bölge ĠĢletmeciliği Sanayi ve Ticaret A.ġ. : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türk Ticaret Kanunu : Türkiye Bilimsel ve Teknik AraĢtırma Kurumu : Türkiye ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu : Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol ĠĢletmeleri Gn. Müd. : United Nations Conference on Trade and Development (BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı)

5 TABLOLAR Bölümü Tablo no Adı Sayfa I.Tablo BakıĢ 1 Dünyadaki çaylık alanlar II " " 2 Dünyada son 5 yıllık çay üretimi II " " 3 KuruluĢun son 5 yıllık faaliyetlerine iliģkin toplu bilgiler V II.Ġdari Bünye 4 Takip edilen dava ve icra dosyaları 14 " " 5 Personel durumu tablosu 19 " " 6 Personele yapılan harcamalar tablosu 28 " " 7 Sosyal giderler tablosu 30 III.Mali Bünye 8 Özet mali durum tablosu 32 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 9 Bütçeye iliģkin toplu bilgiler 40 " " 10 Finansman programı ve gerçekleģmesi Kullanılan krediler tablosu 44 " " 12 Giderler tablosu 47 " " 13 ÇeĢitli giderler 49 " " 14 Alımlar tablosu 52 " " 15 Satın alınan yaģ çay 54 " " 16 Son 5 yılda satın alınan, üretilen, satılan çay ve çay stokları 55 " " 17 Hizmet alımları tablosu 58 " " 18 Ġlk madde ve malzeme stokları 60 " " 19 Ġllere göre çay fabrikaları 62 " " 20 Paketli ve tasnifli çay üretimi 62 " " 21 Nevilerine göre tasnifli çay üretimi 63 " " 22 Üretilen tasnifli çayın ekstrat değerleri 64 " " 23 Üretilen tasnifli çayın volüm değerleri 64 " " 24 Fabrikalar itibarıyla üretim verimliliği 66 " " 25 Fabrikalar itibarıyla kapasiteden yararlanma oranları 68 " " 26 Kampanya dönemlerinde kapasiteden yararlanma oranları 69 " " 27 Paketleme fabrikaları itibarıyla iģlenen ve paketlenen çay 70 " " 28 Paketli çay çeģitleri 71 " " 29 Üretim giderleri 75 " " 30 Tasnifli kuru çay üretim giderleri ve birim maliyet 76 " " 31 Tasnifli yeģil çay üretim giderleri ve birim maliyet 76 " " 32 Tasnifli organik siyah çay üretim giderleri ve birim maliyet 77 " " 33 Tasnifli organik yeģil çay üretim giderleri ve birim maliyet 77 " " 34 Fabrikalar itibarıyla tasnifli kuru çay birim maliyetleri 78 " " 35 Paketli siyah çay üretim giderleri ve birim maliye 79 " " 36 Paketli yeģil çay üretim giderleri ve birim maliye 80 " " 37 Paketli organik siyah çay üretim giderleri ve birim maliye 80 " " 38 Paketleme fab.ları itibarıyla paketli çay ür. Gid. ve birim maliyet 81 " " Yıl Paketleme Fab. birim mal.ve ambalaj malzemesi payı 82 " " 40 Pazarlama Bölge Müdürlükleri 85 " " 41 Pazarlama giderleri 94 " " 42 Pazarlama Bölge Müdürlükleri itibarıyla bayi primleri 95 " " 43 SatıĢlar 96 " " 44 SatıĢ fiyatları 101 " " 45 Yıl sonu mamul, yarı mamul ve ticari mal stokları 102 " " 46 Mamul, yarı mamul ve ticari mal stoklarının yıl içi hareketi 103 " " 47 Sigorta iģleri 105 " " 48 SatıĢ sonuçları 106 " " 49 SatıĢ sonuçlarına iliģkin göstergeler 108 " " 50 ĠĢtirakler 114 " " 51 Yatırım projeleri 115 V.Bilanço 52 Aktif tablosu 120 " 53 Bankalardaki mevduat 121 " 54 Ticari alacaklar tablosu 122 " 55 Diğer alacaklar 123 " 56 Stoklar hesabı tablosu 124 " 57 Maddi duran varlıklar tablosu 126 " 58 Maddi duran varlıklar edinme değeri ve net değer tablosu 127 " 59 BirikmiĢ amortismanlar tablosu 128 " 60 Pasif tablosu 129 " 61 Ticari borçlar 130 VI.Gelir tablosu 62 Gelir ve giderler tablosu 135

6

7 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No I. TOPLU BAKIġ... I A- Çayın Dünya ekonomisindeki yeri. I B- KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi C-Öneriler... III VIII II. ĠDARĠ BÜNYE... 1 A- Mevzuat... 1 B- TeĢkilat... 4 C- Personel durumu III. MALĠ BÜNYE A- Mali durum B- Mali sonuçlar IV. ĠġLETME ÇALIġMALARI A-ĠĢletme bütçesinin genel durumu.. 39 B- Finansman 41 C- Giderler... D-Tedarik iģleri E- Üretim ve maliyetler F- Pazarlama G- Sigorta iģleri H- ĠĢletme sonuçları I-Bağlı ortaklık ve iģtirakler J-Kalkınma planı ve yıllık programlar V. BĠLANÇO Aktif Pasif VI. GELĠR TABLOSU VII. EKLER

8

9 I I. TOPLU BAKIġ A- Çayın Dünya ekonomisindeki yeri: Çay bitkisinin anavatanı Çin olduğundan çay kelimesi de Çin ce kökenlidir. ça Ģeklinde söylenen bu sözcük; Türkçe, Farsça, Japonca ve Rusça da Çay Ģekline dönüģmüģtür. Çince nin Amoy lehçesinde te biçiminde olan telaffuzu ise, batı dillerindeki tea, tee, te gibi çay anlamına gelen sözcüklerin kökenini oluģturmaktadır. Çay tarımına milattan sonraki yıllarda, budist rahipleri tarafından getirilen tohumlarla M.S.805 yılında Japonya da baģlanılmıģtır. Yaygın üretim yapılan ülkelerden Sri-Lanka(Seylan) da 1870, Rusya da 1847, Kenya da 1900 yıllarında çay tarımına geçilmiģtir. Çay uzun süre Avrupa ülkelerinde ilgi görmemiģ, 1650 yılında Almanya da ve Hollanda da bazı doktor ve papazlar çayın zararlı bir bitki olduğunu, Çinli lerin bu yüzden zayıf kaldıklarını ileri sürerek, yasaklanması istenmiģ, Ġngiltere de ise kraliyet emriyle 1675 yılında resmen yasaklanmıģtır. Ancak kısa bir süre sonra yasak kaldırılarak çay içme alıģkanlığı bütün Avrupa da hızla yayılmıģtır. Ġlk defa 1839 yılında Londra da açık artırma yoluyla çay satıģları baģlamıģ, bunu 1861 yılında Calcutta, 1883 yılında da Colombo pazarları izlemiģ ve böylece çay, uluslararası ticari mal haline gelmiģtir. Önceleri dinlendirici, keyif verici, ısıtıcı bir içecek olarak kullanılan çay; birinci dünya savaģından sonra, ihtiva ettiği kafein, thea -flavin bileģikleri, bakır, demir, B, E, K ve F vitaminleri nedeniyle gıda maddesi olarak önem kazanmıģ ve tüketimi her geçen yıl artmıģtır. Çay tarımı Dünya da 40 kadar ülkede yapılmaktadır. Ancak 15 civarında ülkenin üretimi çok azdır. Çay bitkisi tropik bölgelerin yüksek kesimlerinde ve subtropik iklim bölgelerinde, 43 derece kuzey ve 27 derece güney enlemleri arasında yetiģebilmektedir. Avrupa ülkelerinde, iklimin uygun olmayıģı nedeniyle çay tarımı yapılamamakta ise de; bu ülkeler, üretici ülkelerde çay tarımı, iģlenmesi, teknolojisi, pazarlanması konularında önemli roller oynamıģlar ve bu konulardaki etkinlikleri sürmektedir. Dünyada en büyük çay ekili alana sahip ilk 10 ülkenin ve Dünyanın çay tarım alanlarının son 5 yıldaki durumu aģağıdadır.

10 II Sayıştay Tablo-1: Dünyadaki çaylık alanlar Ülkeler Ekili Alan (Ha) Çin Hindistan Sri Lanka Kenya Endonezya Vietnam Türkiye BangladeĢ Japonya Arjantin Diğer ülkeler Dünya Kaynak: http : // faostat. fao. org/servlet 2012 yılı verilerine göre, Dünyada çay ekili alanlar toplamı 3,3 milyon hektar olup, en büyük çay alanlarına sahip olan ülkeler; Çin, Hindistan, Sri Lanka, Kenya, Endonezya, Vietnam ve Türkiye dir. Bu ülkelerin ve Dünyanın son beģ yıldaki çay üretimi de aģağıda gösterilmiģtir. Tablo-2: Dünyada son 5 yıllık çay üretimi Ülkeler Üretim (Ton) Çin Hindistan Kenya Sri Lanka Türkiye Vietnam Ġran Endonezya Arjantin Japonya Diğer ülkeler Dünya Kaynak: http : // faostat. fao. org/servlet

11 III 2012 yılı verilerine göre, Dünyanın çay üretimi 4,8 milyon ton olup, en büyük çay üretici ülkeler; Çin, Hindistan, Kenya, Sri Lanka, Türkiye, Vietnam dır. Çin tek baģına Dünyadaki çay ekili alanların %46 sına sahip olup, Dünya üretiminin de %35 ini gerçekleģtirmektedir. Türkiye ise çay ekili alanların %2,3 üne sahip olurken, üretimin %4,7 sini gerçekleģtirmektedir. Uluslararası dökme kuru çay fiyatlarında istikrar bulunmamakta, sık sık önemli dalgalanmalar görülmektedir. FAO, UNCTAD gibi kuruluģlar uluslararası çay fiyatlarında istikrar sağlamak için çaba göstermekte ise de istenilen sonuç alınamamaktadır. Çay fiyatlarını genellikle Londra, Kalküta, Kolombo, Jakarta açık arttırma satıģları belirlemektedir. B- KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi: Türkiye de çay üretmek için ilk giriģim 1888 yılında yapılmıģ, Çin den getirilen çay tohumları Bursa da ekilmiģ, ancak sonuç alınamamıģtır yılında 407 sayılı Kanunla çay tarımı yasal güvenceye kavuģmuģtur. Çay üretimi konusundaki etkili çalıģmalara 1937 yılında Sovyetler Birliği nden Gürcistan kökenli 20 ton çay tohumu ithal edilerek baģlanmıģ, 1939 yılında 30 ton, 1940 yılında da 20 ton çay tohumu ithal edilerek hızlı bir Ģekilde çaylıklar oluģturulmuģtur. 29 Mart 1940 tarihinde çıkartılan 3788 Sayılı Çay Kanunu ile tarımı ve üretimi desteklenmiģ, bir Kararname ile Araklı ilçesinden Sovyetler Birliği sınırına kadar olan bölgede 30 bin dekar alan çay tarımı için ayrılmıģ, üreticiye faizsiz kredi verilmiģtir. Üretilmeye baģlanan yaģ çay, atölyelerde iģlenerek kuru çaya dönüģtürülmüģ ve üretim giderek artmıģtır. Bunun üzerine 1947 yılında 60 ton/gün kapasiteli ilk çay fabrikası, Rize de iģletmeye açılmıģtır yılına kadar ithalat ile karģılanan iç tüketim, bu yıldan sonra yurt içi üretim ile karģılanmaya baģlanmıģtır. Önceleri Tekel Genel Müdürlüğünün bir Ģubesi tarafından yürütülen çayın yetiģtirme, alım, iģletme ve satıģ iģlemleri, tarih ve 1497 Sayılı Kanunla Çay Kurumu na devredilmiģ, tarih ve 233 sayılı KHK ile KuruluĢun unvanı Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR) olarak değiģtirilmiģtir tarih ve 3092 sayılı Çay Kanunu ile çay tarımı, üretimi ve satıģının serbest bırakılması üzerine özel sektör de çay yaprağı alarak mamul çay üretimine baģlamıģtır. Böylece, 1985 yılında toplam yaģ çayın %95 i ÇAY-KUR tarafından alınırken, bu oran son yıllarda % 50 seviyelerine inmiģ olmakla birlikte, halen, ekimi ve üretiminde, alım ve satıģ fiyatlarının tespit edilmesinde, çay piyasasının düzenlenmesinde üretici ile tüketici açısından Kurumun katkısı önemlidir yılında dekar olan ekili çaylık alan, 2003 yılında 76,6 bin dekara ulaģmıģ, 1994 yılında baģlatılan çalıģma ile bütün çaylıklar tek tek ölçülmüģ, üretici sayıları ve ruhsat durumları yeniden belirlenmiģtir.

12 IV Sayıştay Çay tarımı geliģmiģ ülkelerde, verimi ve kalitesi yüksek çay çeliklerinden çay plantasyonları yapılmakta, budama, gübreleme, bakım ve ilaçlama gibi kültürel tedbirler uygulanmakta, üretime uygun çay bahçeleri oluģturulmaktadır. Türkiye de ise, verimli ve kaliteli çay üretimine uygun alanlar sınırlı olup, mevcut çaylıklar çeģitli ülkelerden getirtilen tohumlarla tesis edilmiģtir. Masraflı ve riskli sayılan çelikle çaylık tesisi yerine tohumla plantasyon yapılması sonucu ortaya çıkan çaylıklarda makasla hasat yapılması, özellikle son sürgünlerin uygun yerlerinden alınamamasına, odunsu ve lifli sapların hasat edilmesine, bu arada sürgün gözleri yok edildiğinden bitkinin çalılaģmasına ve ürünün kalitesiz olmasına yol açılmaktadır. Makasla hasatta elle yapılan hasadın 5 misli fazla ürün toplandığı için, özendirici önlemler ve mevzuat düzenlemeleri yapılmadan, üreticinin kendiliğinden makasla hasadı bırakması mümkün görülmemektedir. Çay bitkisinin ekonomik ömrü yıl olarak kabul edilmektedir. Kurum tarafından yapılan tespitlerden, Türkiye deki 767 bin dekar çaylığın 34 bin dekarı 50 yaģ üstü, 155 bin dekarı yaģ arası, 287 bin dekarı da yaģ arası olduğu anlaģılmıģtır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çaylık Alanların taze sürgün Rehabilitasyonu konusunu eylem Planı kapsamına almıģtır. Bu plan ile bölgedeki verimden düģen çay plantasyonlarının rehabilitasyonu önemli bir alt yapı oluģturacaktır. Projenin ilk adımı olan damızlık klon çay bahçeleri tesis edilmesi amacıyla Ocak 2008-Mayıs 2011 periyodunu kapsayan plan yapılmıģtır. Devam eden bu çalıģmaların diğer sorumlu kuruluģlarla iģ birliği içinde sürdürülmesi gerekmektedir. YaĢlı çay bitkisinden daha kaliteli ürün almak amacıyla, ilk defa 1994 yılında baģlatılan budama projesinden ilk beģ yılında istenilen baģarı sağlanamamıģ ise de, ikinci beģ yılda projenin faydaları üretici tarafından benimsenmiģ ve kalite belirgin Ģekilde düzelmiģtir. Kaliteyi belirleyen en önemli değer olan ekstrakt değerleri % 35 seviyesine kadar yükselmiģtir. Bu nedenle, Bakanlar Kurulunun 2004/7758 sayılı Kararı ile budama projesi, 1/7 oranında budanmak Ģeklinde tekrar uzatılmıģtır. Budamadaki baģarının devamı ve yapılan harcamaların amacına ulaģması için Kurum tarafından budama ekipleri oluģturulmuģtur tarihli ve 2011/2526 sayılı kararname ile de budama dönemi 10 yıla çıkarılmıģtır tarihli Resmi Gazetede Ulusal Çay Konseyinin KuruluĢu ile ÇalıĢma Esasları Hakkında Yönetmelik yayınlanmıģtır. Yönetmeliğe göre; 5488 sayılı Tarım Kanununda belirtilen ulusal tarım politikaları çerçevesinde çalıģmalar yapmak üzere yaģ çay üreticileri, ticaretini yapan tüccar, sanayiciler, birlikler, kooperatifler ile çay bitkisiyle ilgili araģtırma ve eğitim kurumları, sivil toplum kuruluģlarının bir araya gelmesi ile tüzel kiģiliğe haiz Ulusal Çay Konseyinin kurulması kabul edilmiģtir. Kurumun son beģ yıllık çalıģmalarına ait toplu bilgiler, aģağıdaki çizelgede gösterilmiģtir.

13 V Tablo-3: Son 5 yıllık faaliyetlere iliģkin toplu bilgiler Son iki yıl farkı ArtıĢ veya azalıģ % Toplu bilgiler Ölçü Sermaye Bin TL ,8 ÖdenmiĢ sermaye " ,1 Öz kaynaklar " ,0 Yabancı kaynaklar " ,3 Finansman giderleri " ,1 Maddi duran var. (edinme değeri) " ,1 Mad.duran var. birikmiģ amortismanı " ,2 Yatırımlar için yapılan nakdi " ödemeler ,6 Yatırımların gerç.leģme oranı(nakdi) % ,8 ĠĢtiraklere ödenen sermaye Bin TL ,3 ĠĢtirakler temettü geliri YaĢ çay alım miktarı Ton ,6 Tüm alım tutarı Bin TL ,7 BaĢlıca mal ve hizmet üretim miktarı: -Tasnifli siyah ve yeģil çay Ton ,1 - Paketli siyah ve yeģil çay " ,8 Tüm üretim tutarı(üretim maliyeti) Bin TL ,1 Üretim kapasitesi Ton/Gün (25) (0,4) Kapasiteden yararlanma oranı % (4) (4,4) Üretim verimliliği (randımanı) " 18,80 18,30 17,97 18,98 19,44 0,46 2,4 BaĢlıca satıģ miktarları Ton ,0 Net satıģ tutarı Bin TL ,5 Stoklar : - Ġlk madde ve malzeme Bin TL (5.150) (15,9) - Mamul (Tasnifli ve paket çay) Ton (3.529) (3,9) -Mamul (Tasnifli ve paket çay) Bin TL ,7 - Yarı ve ara mamul Bin TL ,0 - Diğer stoklar Bin TL ,0 Memur (ortalama) KiĢi ,6 SözleĢmeli (ortalama) " (17) (1,8) ĠĢçi (ortalama) " (62) (1,1) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL ,8 Cari yıla iliģkin: - Memurlar için yapılan giderler " ,2 -Memur baģına aylık ortalama gid. TL ,5 - SözleĢmeliler için yapılan giderler Bin TL ,6 -SözleĢmeli baģına aylık ort. gid. TL ,5 - ĠĢçiler için yapılan giderler Bin TL ,9 - ĠĢçi baģına aylık ortalama giderler TL ,2 Tahakkuk eden vergiler Bin TL ,7 GSYĠH ya katkı ( üretici fiyatları. ) " ,4 GSYĠH ya katkı ( alıcı fiyatıyla) " ,2 GSMH ya katkı ( alıcı fiyatlarıyla ) " ,2 Faaliyet kârlılığı(öz kayn.yönünden) % Mali kârlılık (öz kaynak yönünden ) % Ekonomik kârlılık % Zararlılık % 4,9 4,9 13,5 10,8 5,6 (5,2) (48,1) Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (26.927) (1.681) (44.034) ,5 Dönem zararı " (23.209) (26.991) (74.557) (64.828) (39.301) (25.527) (39,4) Bilanço zararı " ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ,9

14 VI Sayıştay 2013 yılsonu itibarıyla, 1.056,4 milyon TL ödenmiģ sermayesi bulunan ÇAY- KUR un, öz kaynakları ise 885,6 milyon TL olarak gerçekleģmiģtir. Faaliyet ve dönem zararları nedeni ile öz kaynak yitirildiğinden, sahip olunan öz kaynak miktarı ödenmiģ sermayenin altında ise de, 2013 yılsonu itibarıyla mevcut 563,8 milyon TL lik yabancı kaynaklar karģısında yeterli bulunmaktadır. Ancak, bir yandan faaliyet ve dönem zararları nedeni ile öz kaynak yitirme sürecinin devam etmesi, bir yandan da yaģ çay alımlarının yılın belli bir döneminde gerçekleģmesine bağlı olarak finansman ihtiyacı doğması nedeni ile, KuruluĢun esas sermayesinin artırılmaya devam edildiği ve tarihinde milyon TL tutarına yükseltildiği görülmektedir. Yapılan sermaye artıģlarına rağmen, yaģ çay yaprağı alımlarının gerçekleģtiği Mayıs-Eylül döneminde ek kaynak sağlanması gerektiğinden, Kurumca banka kredisi kullanılmaktadır yılının son aylarında baģlanılan banka kredisi kullanımı 2009 yılında 157,3 milyon TL, 2010 yılında 457,5 milyon TL, 2011 yılında Milyon TL, 2012 yılında da milyon TL ve 2013 yılında da 1.294,2 milyon TL olmuģtur. Kurumca ödenen faiz giderleri ise; 2009 yılında 15,6 milyon TL, 2010 yılında 8,3 milyon TL, 2011 yılında 26 Milyon TL, 2012 yılında 26,3 milyon TL ve 2013 yılında 27,0 milyon TL ye ulaģmıģtır. Kurumun 2013 yılı yaģ çay alım miktarı geçen yıla göre %2,6 oranında artarak 672,2 bin ton seviyesinde gerçekleģirken, yaģ çay alım bedeli %15 oranında artmıģtır ton olan günlük üretim kapasitesi %87 oranında kullanılmıģ ve satın alınan yaģ çaydan 130,7 bin ton tasnifli çay üretilmiģtir. Tasnifli çay üretimi önceki yıla göre %5 oranında artarken, üretim verimliliği de 0,46 puan artarak %19,44 oranına yükselmiģtir. Tasnifli çay üretiminin nispi olarak yaģ çay alım miktarından daha fazla artması, 2013 yılında satın alınan yaģ çay yaprağının kalitesinin arttığına iģaret etmekte ise de; yaģ çay alım kotasının yüksek olmaya devam etmesi ve alım süresinin uzun oluģu, Çay-Kur un kartlaģmıģ ve kalitesiz yaprak alımı ile karģı karģıya kalmasına yol açmaktadır. YaĢ çay yaprağı alımlarında asıl amaç; taze sürgün alıp en kısa sürede iģlemek suretiyle kalitenin ve verimliliğin birlikte artırılması olmalıdır. YaĢ çay yaprağı alım kotasının yüksek tutulması ve buna bağlı olarak tasnifli çay üretiminin yüksek gerçekleģmesi, buna karģılık satıģların istenen ölçüde artırılamaması, mamul stoklarında birikime yol açmaktadır yılında, satıģ miktarının önceki yıla göre %16 oranında artarak 133,5 bin tona yükselmesine bağlı olarak, mamul stokları %4 oranında azalmıģ ve yılsonunda 87,6 bin ton seviyesine düģmüģ ise de, hala yılsonu itibarıyla yaklaģık 9 aylık mamul stoku mevcut olup bu stok depolama sorunları ile dağıtım kanallarında aksamalara yol açmaya baģlamıģtır. YaĢ çay alım politikasının, satılabilecek çayın üretilmesi için gerekli olan miktarda yaģ çay yaprağı alınması Ģeklinde uygulanması, hem finansman sıkıntısını ve hem de stok ve depolama problemini önemli ölçüde ortadan kaldıracaktır. Üretim verimliliğindeki artıģa rağmen, yaģ çay alım bedelinin %15 oranında artması ve diğer maliyet unsurlarındaki artıģlar nedeni ile birim maliyetlerdeki artıģ

15 VII devam etmiģ ve 2013 yılı tasnifli çay ortalama birim maliyeti yaklaģık %8 oranında artarak 9,64 TL/Kg olarak gerçekleģmiģtir. ÇAY-KUR un 2013 yılı satıģ miktarı %16 oranında artarak, 133,5 bin ton seviyesine yükselmiģtir. Son yıllarda Kurumun pazar payında yaģanan gerilemenin durdurulması ve tersine çevrilebilmesi açısından, sürekli olması Ģartı ile satıģlardaki bu artıģ önemli bulunmaktadır. ÇAY-KUR un pazar payındaki daralmayı ortadan kaldırmak ve satıģları artırmak için, bünye içi (fiyat, ambalaj, yeni ürün geliģtirme, tat ve koku eksikliği giderme) ve bünye dıģı (kaçak çayla mücadele) tüm faktörleri göz önünde bulunduracak önlemlerin alınması ve alınan önlemlerin titizlikle uygulanması gerekmektedir yılında, satıģ miktarındaki %16 lık artıģa paralel olarak, Kurumun elde ettiği net satıģ hasılatı, önceki yıla göre %20,5 oranında artarak 1.517,9 milyon TL ye yükselmiģtir. Buna karģılık, satıģ maliyetleri toplamı %24 oranında artarak 1.561,9 milyon TL ye yükselmiģ ve 2013 yılında 44 milyon TL tutarında faaliyet zararı oluģmuģtur. Kurum, satıģ maliyetleri toplamındaki artıģların kontrol altına alınamaması ve/veya net satıģ hasılatında yeterli artıģ sağlanamaması nedeniyle, son 5 yılın tamaında dönem zararı, son 3 yılda ise hem dönem zararı hemde faaliyet zararı etmiģtir yılında satıģ maliyetleri toplamını oluģturan unsurlardan, satıģların maliyeti %21 oranında artarak 1.323,0 milyon TL ye yükselirken, faaliyet giderleri %38 oranında artarak 238,9 milyon TL ye yükselmiģtir. SatıĢların maliyetinde geçen yıla göre olumsuz bir geliģme gözlenirken, bu olumsuz geliģmenin faaliyet giderlerinde daha da çarpıcı olduğu görülmektedir. Faaliyet giderleri 2007 yılında net satıģ hasılatının %10 unu teģkil ederken, arka arkaya her yıl yükselmek suretiyle 2011 yılında %12,2 ye ulaģmıģtır. Son iki yılda ise bir sıçrama göstererek 2012 yılında %13,7 ye ve 2013 yılında %15,7 ye yükselmiģtir. ÇAY-KUR un faaliyet giderlerinin, %13,3 oranında 31,7 milyon TL sini araģtırma geliģtirme ve genel yönetim giderleri oluģtururken, %86,7 oranında 207,2 milyon TL sini pazarlama, satıģ ve dağıtım giderleri oluģturmaktadır. Faaliyet giderlerindeki artıģ önemli ölçüde pazarlama giderleri içinde yer alan reklam ve bayi pirimi uygulamalarındaki artıģtan kaynaklanmakta olup, faaliyet zararının önlenebilmesi için reklam, bayi pirimi ödemesi gibi pazarlama uygulamalarının gözden geçirilmesi gerekmektedir. Nitekim, önceki yıla göre pazarlama satıģ ve dağıtım giderleri %46 oranında, bayi primleri ve reklam giderleri gibi giderler ise %52 oranında artmıģtır. Faaliyetler sonucunda oluģan 44 milyon TL faaliyet zararı; sabit kıymet satıģ karları nedeni ile diğer faaliyetler ile olağandıģı faaliyetlerde, gider ve zararlardan daha fazla gelir ve kar oluģması sonucunda, 39,3 milyon TL dönem zararına dönüģmüģtür. Kurumun dönem zararı önceki yıla göre %39,4 oranında azalarak 39,3 milyon TL seviyesinde gerçekleģmiģtir.

16 VIII Sayıştay C-Öneriler: Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğünün (ÇAY-KUR) 2013 yılındaki çalıģmaları üzerinde SayıĢtay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aģağıdadır. Yılına iliģkin öneriler: 1-Son yıllarda yapılan pazarlama harcamalarının net satıģ hasılatına oranının %7 lerden %12 ler seviyesine yükseldiği ve her bir birim pazarlama harcaması karģılığında elde edilen satıģ hasılatı tutarının düģtüğü dikkate alınarak; yüksek tutarlara ulaģmıģ olan bayi primi ve reklam uygulamalarının satıģlara olan katkısı yönünden gözden geçirilmesi ve gereksiz harcamalardan kaçınılması(sayfa: 94-95), 2- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (EK:16) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Önceki yıllardan gelen ve izlemede olan öneriler: 1- Kurumun son yıllarda oluģan dönem zararlılığının azaltılabilmesi için; alım, üretim, stok, satıģ, istihdam ve finansman yönetiminde maliyet azaltıcı ve kârlılığı artırıcı tedbirlerin alınması (Sayfa: 43-46), 2- Çay-Kur un, yaģ çay yaprağı alımlarını planlamasında; kota, alım süresi ve diğer uygulamaların kaliteyi koruyucu ve artırıcı unsurlar olarak titizlikle takip edilmesi (Sayfa: 55-56), 3- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yıllarını kapsayan Eylem Planı kapsamına alınmıģ olan ve bölgedeki verimden düģen yaģlı çay plantasyonlarının yenilenmesinde önemli bir yer tutan Çaylık Alanların Rehabilitasyonu ile ilgili olarak yapılan çalıģmaların, diğer sorumlu kuruluģlarla iģbirliği içinde aksatılmadan sürdürülmesi, (Sayfa: 73-74), 4- ÇAY-KUR un pazar payındaki daralmayı ortadan kaldırmak ve satıģları artırmak için fiyat, ambalaj, yeni ürün geliģtirme, tat ve koku eksikliğini giderme, ürün ve markaların tanıtımına ağırlık verme gibi bünye içi tedbirlerin alınması, buna ilave olarak da kaçak çayla mücadele gibi bünye dıģı tüm faktörler göz önünde bulundurularak gerekli önlemlerin alınması için ilgili kuruluģlar nezdinde giriģimlerde bulunulması (Sayfa: 97-98), sayılı TTK hükümleri çerçevesinde finansal tabloların Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun düzenlenmesi gerekliliği yanında, tarih ve 2012/4213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde tarihinden itibaren kuruluģun bağımsız denetime tabi olacağı da göz önünde bulundurularak, muhasebe teknik altyapısının hazırlanması ve muhasebe personelinin uygulama konusunda eğitiminin sağlanması (Sayfa: ). Sonuç: Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğünün (ÇAY-KUR) 2013 yılı bilançosu ve ,70 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur.

17 1 II.ĠDARĠ BÜNYE A-Mevzuat: 1-Kanunlar ve KuruluĢ Statüsüne ĠliĢkin Mevzuat: tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1497 sayılı Kanun ile; 4233 Sayılı Kahve ve Çay Ġnhisarı Kanunu ve 3788 Sayılı Çay Kanunu gereği Tekel Genel Müdürlüğüne verilen çay iģletmeciliği tekeli ile Çay bölgelerinde Tekel Ġdaresine ait olarak kurulmuģ bulunan veya kanunlarla aynı idareye intikal etmiģ olan bütün çay fabrika ve atölyeleri, menkul ve gayrimenkul mallar, hak ve menfaatler, her türlü alacak ve borçlar ile personelin devralınması suretiyle, Çay Kurumu adı altında, tüzel kiģiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir Ġktisadi Devlet TeĢekkülü kurulmuģtur tarihinden itibaren fiilen faaliyete geçen ve 1497 sayılı kanun ile 440 sayılı Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri ve ĠĢtirakler Hakkında Kanunun saklı tuttuğu hususlar dıģında özel hukuk hükümlerine tabi olarak faaliyet gösteren Kurum; tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 60 sayılı Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri ve Kamu Ġktisadi KuruluĢları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile 1497 sayılı Kanun ve 440 sayılı Kanunun yürürlükten kaldırılması ve tüm KĠT ler için ayrı ayrı KHK çıkarılması yoluna gidilmesi sonucunda, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 112 sayılı Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü KuruluĢu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile yeniden düzenlemeye tabi tutulmuģ ve Kamu Ġktisadi KuruluĢuna dönüģtürülmüģtür. 60 sayılı Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri ve Kamu Ġktisadi KuruluĢları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 2929 sayılı Kanun olarak kanunlaģmıģ ancak bu Kanun, tarihli ve 18435(Mük.) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 233 sayılı Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile yürürlükten kaldırılmıģtır. Böylece KuruluĢ tüm KĠT ler için genel kanun niteliğini alan 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamına alınmıģtır. Kurum, 4046 sayılı Kanunun 35/a maddesi ile 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (B) listesinden çıkarılıp (A) listesine alınarak, Kamu Ġktisadi KuruluĢu(KĠK) statüsünden, Ġktisadi Devlet TeĢekkülü (ĠDT) statüsüne alınmıģtır. ÇAY-KUR; 3046 sayılı Kanun un 643 sayılı KHK ile değiģik 4 ve 11 inci maddeleri uyarınca önceleri BaĢbakanlık ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile ilgilendirilmiģ; son olarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının ilgili kuruluģu olmuģtur. Öte yandan 1984 yılına kadar devlet tekeli olarak sürdürülen çay iģletmeciliği, tarih ve 3092 sayılı Çay Kanunu ile serbest bırakılmıģtır. Bu Kanun la; çay tarımı, üretimi, iģletmesi ve satıģı serbest bırakılarak bu konuda özel sektörün çay fabrikası kurma ve iģletmesi sağlanmıģtır. Ancak anılan Kanunun 2 nci maddesinde, çay tarım alanlarının Bakanlar Kurulunca tespit edileceği, bu alanlarda çay bahçesi kuracak olanların önceden ruhsatname alacağı, ruhsatname esaslarının ilgili

18 2 Sayıştay Bakanlıkça düzenleneceği, ruhsatsız olarak çay bahçesi kuranların çaylıklarının söktürüleceği gibi her dekar için para cezası uygulanacağı belirtilmiģtir. Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü'nün Ana Statüsü tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. ÇAY-KUR un faaliyet konusu; Ana Statüsünün Amaç ve Faaliyet Konuları baģlıklı 4 üncü maddesinde, Türkiye nin tarım politikasına uygun olarak çay ziraatını geliģtirmek, çay kalitesini ıslah etmek, iģletilmesini teknik esaslara göre yürütmek, iç ve dıģ pazar isteklerini karģılamak üzere kuru çay üretmek, ithal etmek ve ihraç etmek, verimlilik esasına dayalı iģletme politikasıyla sermaye birikimine yardım ederek yatırım kaynağı yaratmak olarak belirlenmiģtir tarih ve 2013/28 sayılı Yönetim Kurulu Kararı ve tarihli ve 2013/T-5 sayılı YPK Kararı ile Ana Statüde değiģiklik yapılmıģ olup bu kapsamda; 3 üncü maddenin 3 üncü fıkrası yürürlükten kaldırılmıģ ve 5 inci fıkra sermayenin milyon TL olduğu Ģeklinde değiģtirilmiģ; faaliyet konuları baģlıklı 4 üncü maddesi değiģtirilmiģ ve faaliyet konuları geniģletilmiģ; ayrıca Ana Statü'ye Yürütme baģlıklı 26. madde eklenerek Bu Ana Statü hükümlerini Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürü yürütür. denilmiģtir sayılı Kanun ve ÇAY-KUR Ana Statüsünde öngörülen çay ziraatının geliģtirilmesi amacına yönelik olarak; ruhsat iģleri, kaçak çay alanları, budama esas ve uygulamaları ve destekleme primi düzenlemeleri hakkında bir dizi mevzuat düzenlemesi yapılmıģ ve ÇAY-KUR a bu konularda bazı görevler verilmiģtir. Söz konusu görevler nedeniyle oluģan maliyetlerin ilgili bakanlık bütçesinden karģılanması veya bir kısım görevlerin karģılığında kuruma prim ödenmesi yoluna gidilmektedir. TeĢekkül, 233 ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile Ana Statüsünde saklı tutulan hususlar dıģında özel hukuk hükümlerine tabidir sayılı Kanun ve 233 sayılı KHK gereğince SayıĢtay, 3346 sayılı Kanun uyarınca da Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından denetlenmektedir. KuruluĢ tarihinde yürürlüğe giren 4734 sayılı Kamu Ġhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu Ġhale SözleĢmeleri Kanununa tabidir tarih ve 5488 sayılı Tarım Kanunu nun 11 inci maddesi uyarınca; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından hazırlanan Ulusal Çay Konseyinin KuruluĢu Ġle ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıģtır. Yönetmeliğin amacı; yaģ çay üreticileri ile yaģ çay bitkisinden elde edilen asıl ve yan ürünlerin ticaretini yapan tüccarlar, sanayiciler ve / veya bunların oluģturdukları birlikler, dernekler, kooperatifler ve birlikleri ile çay bitkisiyle ilgili araģtırma ve eğitim kurumları, meslek odaları ve sivil toplum kuruluģlarının bir araya gelerek tüzel kiģiliğe haiz bir Ulusal Çay Konseyi kurmalarını sağlamak ve bu konseyin çalıģma usul ve esaslarını belirlemektir. ÇAY- KUR Konseyin kurucu üyelerinden biri, ÇAY-KUR Yönetim Kurulu Üyeleri de Ulusal Çay Konseyi Genel Kurulunun doğal üyeleridir. TBMM Genel Kurulu nun tarihli 121 inci toplantısında onaylanan ve tarihli mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ( )

19 3 Dokuzuncu Kalkınma Planı nın 336 ncı maddesinde, Plan dönemi sonunda özelleģtirme iģlemleri sonucunda kamunun çay ürünlerinin iģlenmesi faaliyet alanından tamamen çekilmesi öngörülmektedir. Plan döneminin sonuna gelinmekle birlikte bu yönde herhangi bir geliģmenin olmadığı gözlenmektedir. 2-Tüzükler: Faaliyet döneminde KuruluĢu doğrudan ilgilendiren, mevzuat uyarınca hazırlanıp yürürlüğe giren tüzük bulunmamaktadır. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: KuruluĢla ilgili olarak 2013 yılında çıkarılan Bakanlar Kurulu Kararları aģağıdadır tarih ve sayılı R.G. de yayınlanan 2013/4463 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2013 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere ĠliĢkin Karar yürürlüğe konulmuģ olup, bu Karara göre fark ödemesi yapılacak ürünler arasında çay ürünü de yer almıģtır. Kararnamenin 3 üncü maddesinin 6 ncı bendinde, yaģ çay üreticilerine yapılacak prim ödemelerinin, 2012/3067 sayılı B.K.K. ile belirlenen ve üretim izni verilen alanlarda ÇAYKUR tarafından düzenlenip kontrolleri yapılan çay ruhsatları üzerinden yapılması öngörülmüģtür tarih ve sayılı R.G. de yayınlanan 2013/5503 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile KĠT lerin 2014 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman Programının belirlenmesine iliģkin Karar yürürlüğe konulmuģtur tarih ve sayılı R.G. de yayımlanan 2013/4957 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kamu Kurum ve KuruluĢlarında Görevde Yükselme ve Unvan DeğiĢikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Yönetmelik yürürlüğe konulmuģtur tarih ve sayılı R.G. de yayımlanan 2013/4688 sayılı B.K. Kararı ile I ve II sayılı cetvellerde kadro iptal ve ihdas iģlemi yapılmıģtır. 4-Uluslararası AnlaĢmalar: KuruluĢla ilgili olarak, 2013 yılında uluslararası anlaģma yapılmamıģtır. 5-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: tarihli ve 2013/T-2 sayılı YPK Kararı ile esas sermaye milyon TL ye yükseltilmiģtir tarihli ve sayılı Resmi Gazete de, tarihli ve 2013/T-5 sayılı YPK Kararı ekinde, Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Ana Statü değiģikliği yürürlüğe girmiģtir. 6-Yönetmelikler ve Yönergeler: KuruluĢun 2013 yılından denetim tarihine kadar (Eylül 2014) yürürlüğe giren yönetmelik ve yönerge değiģikliklerine aģağıda yer verilmiģtir.

20 4 Sayıştay -Kurum Genel Müdürlüğü tarafından çıkarılan Çay Tarım Alanlarında Çay Tarımı Yapan Üreticilerin Ruhsatlarının Yenilenmesi, Ruhsatname Almadan Çay Bahçesi Kuranlara Ruhsatname Verilmesine Dair Tebliğ tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir sayılı Çay Kanununun 2 nci maddesine dayanılarak, Kurum Genel Müdürlüğü tarafından çıkarılan, Çay Bahçesi Kuracak olanlara Ruhsatname Verilmesinde Uygulanacak Esaslara Dair Yönetmelik, tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. -Kurum Yönetim Kurulunun tarih ve 2013/40 sayılı Kararı ile Satınalma ve Ġhale Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik taslağı yayımlanmak ve yürürlüğe konulmak üzere kabul edilmiģtir. Söz konusu Yönetmelik değiģikliği tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. -Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Ġmza Yetkisi Yönergesi, Çay ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Personelinin Yer DeğiĢtirme Suretiyle Atanmalarına ĠliĢkin Yönerge ve bazı birimlere iliģkin Görev Yetki ve Sorumluluk Yönergelerinde değiģiklikler yapılmıģtır. B-TeĢkilat: 1-TeĢkilatın yapısı: KuruluĢun organları 233 sayılı KHK ile yönetim kurulu ve genel müdürlük olarak belirlenmiģtir. KuruluĢun merkez ve taģra teģkilatı bulunmaktadır. Rize deki merkez teģkilâtı; yönetim kurulu, genel müdür, 3 genel müdür yardımcısı, teftiģ kurulu baģkanlığı, hukuk müģavirliği, yönetim kurulu büro müdürlüğü, müģavirlik, özel kalem müdürlüğü ve 12 daire baģkanlığı ile bunlara bağlı Ģube müdürlüklerinden oluģmaktadır. Ayrıca, kuruluģun taģra teģkilatında; 2013 yılsonu itibariyle 46 adet yaģ çay iģleme fabrikası müdürlüğü (Önceki yıllarda 47 olan çay iģleme fabrikasından Güneysu Çay Fabrikasının arsası, 2012/2719 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Hazineye devredilen taģınmazlar içinde kaldığından,yüksek Planlama Kurulunun tarih ve 2012/T-10 sayılı kararıyla kapatılarak Ulucami Çay Fabrikasına taģınmıģ,ulucami Çay Fabrikasının adı da tarihli yönetim kurulu kararı ile Güneysu Ulucami Çay Fabrikası olarak değiģtirilmiģtir.), 1 çay paketleme fabrikası müdürlüğü, 1 pazarlama ve üretim bölge müdürlüğü, 8 pazarlama bölge müdürlüğü, Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri AraĢtırma Enstitüsü, Anatamir Fabrikası Müdürlüğü ile 1 Ġrtibat Müdürlüğü bulunmaktadır. Kurumun ana teģkilat yapısını gösteren organizasyon Ģeması raporun 1 numaralı ekinde yer almaktadır yılında ana teģkilat Ģemasında bir değģiklik olmamıģtır. Ancak, tarih ve 2013/127 sayılı Yönetim Kurulu Kararı ile Çay Paketleme Fabrikası Müdürlüğü, Pazarlama ve Üretim Bölge Müdürlüğü ve Pazarlama Bölge Müdürlüğü birimlerinin organizasyon Ģemalarında, tarih ve 2013/151 sayılı Yönetim Kurulu Kararı ile de Makine Dairesi BaĢkanlığı organizasyon Ģemsında