BAMYA YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ Gübreleme Organik madde oranı toprak analizi sonucunda 0-2 arasında ise ekim öncesinde dekara 1,5 lt gelecek şekilde Hum Elit

Transkript

1 BAMYA YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ Gübreleme Organik madde oranı toprak analizi sonucunda 0-2 arasında ise ekim öncesinde dekara 1,5 lt gelecek şekilde Hum Elit -18, 2-4 arasında ise 40 lt su ile Hum Elit 15 uygulaması yapılmalıdır. Toprak hazırlığı için bu uygulama çok önemlidir. Tohum çimlendiğinde meydana gelen embriyonel kökün bitki besin elementlerince zengin bir çevre ile karşılaşması gerekir. Hum elit 15 ve 18 içeriğindeki 65 e yakın bitkinin alabileceği formdaki element sayesinde bitkinin bu isteğine cevap verir. Hum Elit -15 ve 18 toprağa badana(boyama) şeklinde uygulanır. Bu uygulama ile toprak havalanır, su tutma kapasitesi artar, ph dengelenir. Hum Elit-15 ve 18 kullanılan kimyasal gübreleri 1/3 oranında azaltırken, yararlanışını 3 katına çıkarır. Bitkinin ağız sütü görevini görür. Tarlaya ne kadar erken uygulanırsa o kadar fazla besin elementini şelatlayacağı için o kadar faydalı olur. Damlama ile toplamda dört kez sulama yapılıyorsa 1 kez Hum Vet, 1 kez Hum Gen yapılacak şekilde toplamda 2 lt/da gelecek şekilde Hum Vet ve 2 lt/da gelecek şekilde Hum Gen uygulanır. Bu uygulama ile bamyadaki kök ve kök sistemi geliştirilir, yapraklar canlılık kazanır ve düzgün bir çiçek gelişimi sağlanır. Uygulama yapılan bamya ile yapılmayan bamya arasında mutlak verim, rekolte ve kalite artışı görülür. 1.Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları Ülkemizin bütün bölgelerinde amatör olarak, Ege, Marmara, Akdeniz ve iç Anadolu bölgelerinde ise ticari olarak üretilen bamya ülkemizde taze olarak, kurutularak, dondurularak, konserve ve salamura edilerek değerlendirilmektedir. Bamya tohumlarının yüksek oranda yağ içermesi ve bitkinin çok fazla miktarda tohum oluşturması nedeniyle yağ bitkisi olma özellikleri de araştırılmaktadır. Ülkemizdeki üretimi Ege ve Marmara bölgemizde ve özellikle konserve fabrikalarına yakın yörelerde yoğunlaşan bamyanın konserve edilerek dondurularak ve kuru olarak değerlendirilmesi yaygındır. ABD de bamya haşlanmış ve kızartılmış olarak da tüketilmektedir. Kültür sebzeleri arasında bamya önemli bir diyet sebzesidir. Meyveleri vitamin, protein ve ham lif bakımından zengindir. Bamyanın Afrika kökenli olduğu ve Araplar sayesinde dünyaya yayıldığı belirtilmiştir. Bamyanın ülkemizdeki kadar zengin çeşidi ve yetiştiriciliği hiçbir ülkede yoktur. Halen ülkemizde yetiştirilen ve her biri üstün kalite özelliklerine sahip yerli çeşitlerimiz yabancı bamya çeşitlerinden her bakımdan üstündür. Ülkemizde ton bamya üretimi yapılmaktadır.

2 2. Tohum ve Çimlenme Özellikleri Bamya tohumları kadife yeşili renkte kalın kabuklu ve 3-5 mm çapındadır. Tohumların bir dane ağırlığı gramdır. Meyve başına elde edilebilen tohum adedi ise arasında değişir. Tohum kabuğunun kalın olması nedeniyle tohumlar geç ve zor çimlenir. Bu nedenle tohumların ekimden önce 1 gün ıslak bez arasında veya 30 dakika aseton veya alkol içinde ıslatılması önerilmektedir. Tohumlar çimlenme güçlerini 2-3 yıl muhafaza ederler. Daha yaşlı tohumların düzenli çimlenebilmesi için toprak sıcaklığı 20 C üzerinde olmalıdır. Daha düşük sıcaklıklarda çimlenme süresi uzar büyük sorunlar ile karşılaşılır. Çimlenme için sıcaklık ve toprak rutubetinin optimum olması gerekir. Tohum dikiminden sonra oluşan aşırı yağış veya sulama ile oluşan ağır rutubet tohumların çürümesine neden olur. Ayrıca toprak yüzeyinde oluşan ağır rutubet tohumların çürümesine neden olur. Ayrıca toprak yüzeyinde oluşan kaymak tabakası çimlenme ve fide çıkışını engeller. Böyle durumlarda ekimin yenilenmesi önerilir. 3. Tüylülük Özelliği Bamya üretimini sınırlandıran en önemli bitkisel özellik gövde, yandal, yaprak ve meyvelerinde bulunan tüylerdir. Tüylülük bitkinin zararlılara karşı savunma mekanizması olarak tanımlanmaktadır. Birim alanda daha fazla ve uzun tüy taşıyan çeşitlerin özellikle çekirgelere karşı dayanıklı olduğu belirtilmektedir. Ancak bakım işleri ve hasat sırasında tüylerin salgıladığı kaşındırıcı maddeler (eksudatlar) üretimi sınırlandırmaktadır..bu tüylerin hasat sırasında kullanılan eldivenleri bile deldiği bilinmektedir. Üretimi yapılacak çeşidin pek çok özelliği yanında az tüylü olması istenir. Düz yaman (1998) tarafından yapılan çalışmada İtalya ve bazı Afrika bamya çeşitlerinin aşırı tüylü, ABD, Hindistan, Pakistan ve Japonya nın bazı çeşitlerinin ise az tüylü olduğu belirtilmiştir. Yine aynı araştırıcı ülkemizin ticari çeşitlerinden olan Kabaklı ve Denizli çeşitlerinin aşırı tüylü Akköy ve Sultani çeşitlerinin ise orta oranda tüy içerdiğini vurgulamıştır. 4. Sümüksü Madde Bamyada bulunan ve pek çok insanın hoşlanmadığı yapışkan sümüksü madde yada musilaj asidik polisakkaritler yapısındadır ve suda büyük oranda viskosite göstermektedir. Bu nedenle çeşitlerin bu musilaj maddeyi çok oluşturmaması arzu edilir. Özellikle konservelik çeşitlerde konserve suyuna bu maddelerin geçmemesi önem taşır. Ancak bazı Afrika ülkelerinde bu sümüksü maddenin geleneksel olarak bitkinin her tarafından ekstrakte edilerek yerel yemeklerde sos olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Taze tüketimde ise hasattan sonra meyvelerin bir gün süre ile soldurulmasının sümüksü madde miktarında azalmaya neden olduğu vurgulanmıştır.

3 5. YetiĢtirilme Ġstekleri 5.1. Ġklim isteği Bamya sıcak iklim sebzesidir. Yüksek sıcaklık içeren bölgelerde düzenli bir gelişme göstererek yüksek verim yapar. Sıcak iklim sebzesi olmasına rağmen alıştırılarak düşük sıcaklıklara maruz bırakılırsa 5-6 C gibi düşük sıcaklıklara dayanabilir. Ancak verim çok düşer. Gece sıcaklıkların düştüğü bölgelerde bitki bodur kalır ve düzenli ürün vermez. Ortalama hava sıcaklığı C, toprak sıcaklığı en az 15 C olunca tohum ekimi yapılmalıdır Toprak isteği Bamya toprak isteği yönünden çok seçici değildir. Her tür toprakta rahatlıkla yetiştirilebilir. Diğer tür sebzelerin yetişemediği yer altı su seviyesi yüksek topraklarda da başarı ile yetişebilir. Ancak ekonomik bir üretim yapmak için derin, geçirgen ve kumlu-tınlı topraklar en ideal toprak tipidir. Özellikle tohum ekim döneminde aşırı toprak rutubetini sevmez. Besin maddelerince ve özellikle de azot bakımından zengin topraklarda nodyum araları uzar ve böylece meyve sayısı azalarak verim düşer. Toprağın kaymak bağlama özelliği bamya üretimi için büyük bir sakıncadır. Killi topraklar özellikle tohum çimlenme döneminde bu açıdan çok büyük problemlere neden olur. Bu nedenle ilkbaharda bamya tohumlarının ekimi geç yapılarak bu dönemde karşılaşılan tohum çimlenme problemleri yok edilmeye çalışır. Bitkinin toprak üzerine çıktıktan sonraki gelişimi çok kolay olur. Bitki çevre şartlarına karşı çok dayanıklıdır ,0 ph değerleri arası uygun değerlerdir. 6. YetiĢtirilme ġekli 6.1. Toprak Hazırlığı ve Ekim Bamya üretimi genellikle tarlada hazırlanan karıkların boyun noktalarına ocakvari direkt tohum ekimi şeklinde yapılır. Çok az oranlarda da olsa tüplü yetiştirilen fideler ile de üretim yapılabilmektedir. Ancak bunun oranı çok azdır. Ayrıca düz tarlaya doğrudan tohum ekimi suretiyle de üretim yapılabilir. İlkbaharda toprak derin olmayacak şekilde sürülür. Hava koşullara göre birkaç gün güneşlenen toprağa Disk-Harrow dan önce toprak analizine göre temel gübreleme yapılır. Gübrelerin tamamı bir defada verilir. Düzlenen tarlada ekim yapılacak olan masurar cm ara ile açılır. Toprak tavı yeterli ise tohum ekimi hemen yapılır. Toprak tavı iyi değilse masuralara salma su verilir ve tavlanması beklenir. Toprak tavlaşınca masuraların boyun noktalarına cm sıra üzeri mesafe ile ve her ocağa 3 tohum gelecek şekilde 2-3 cm derinliğe ekim yapılır. Mümkün ise her ocağın üzerine bir avuç yanmış çiftlik gübresi konur. Bu uygulama kaymak tabakası oluşumunu engeller. Tohumlar çok derine ekilirse. Çimlenme ve fidenin toprak üzerine çıkması zorlaşır. Tohum özellikleri

4 kısmında belirtildiği gibi tohumlar ekimden önce bir gün ıslak bez arasında tutulursa şişerek çimlenme teşvik edilebilir. Bu şekilde ekilen tohumlar toprak tavıda yeterli ise hızla çimlenerek 2 hafta içinde toprak üzerine çıkarlar. Sulama yapılmadan yapılacak bamya üretimlerinde ise aynı şekilde yapılan toprak işlemesinden sonra düz tarlaya sıralara el ile veya mibzer ile sıra arası cm sıra üzeri ise cm mesafelerle tohum ekimi yapılır. Bir dekar alan için 1,5-2.0 kg tohum yeterlidir Bakım iģleri Düz tarlada veya masura şeklindeki üretimlerde bakım işlemleri farklı değildir. Sadece masuralı üretimde her ocakta 2 bitki kalacak şekilde seyreltme yapılır. Düz tarlaya yapılan ekimde ise seyreltme gerekirse yapılmalıdır Çapalama Çıkışlarını tamamlayan bitkiler ilk hakiki yapraklarını çıkardıkları zaman masuralı üretimde her ocakta birbirinden uzak 2 bitki bırakılarak seyreltilir ve 1. Çapa yapılır. Düz tarla ekimlerinde ise bitkiler 2-3 hakiki yapraklı olunca 1. Çapa yapılır. Bu çapalama işlemi hem yabancı ot gelişimini engeller hemde toprağın havalanmasını sağlar. Susuz yapılan üretimde bitkiler cm boy alınca 2. Çapa yapılır. Bundan sonraki gelişim durumuna göre 3. Çapa gerekirse yapılır. Çünkü bitkiler hızla gelişerek aralarını kapatır ve yabancı ot gelişimini engeller. Masuralı üretimde de benzer gelişme görülür. Ancak bu üretim şeklinde sulama yapıldığı için yabancı ot gelişimi teşvik edilir ve 3. Bir çapalama işlemi gerekli olabilir. Bitkiler cm boy aldıktan sonra yapılacak bakım işleri sulama ve hastalık-zararlı mücadelesidir Sulama Masura şeklinde yapılan üretimlerde tohum ekimi ile birlikte iklim koşullarına bağlı olmak koşuluyla gerekli olduğu dönemlerde salma şeklinde sulama yapılır. Yağmurlama sulama küllenme hastalığını teşvik ettiği için kesinlikle yapılmamalıdır. Bamya üretiminde özellikle ilk meyveler görüldükten sonra verilen su verim üzerinde olumlu etki yapar 6.5. Tarımsal savaģım Bamya üretiminde karşılaşılan en önemli hastalık Küllenme hastalığı, en önemli zararı ise yaprak bitleridir. Bunların dışında bamyanın önemli bir hastalık ve zararlısı yok gibidir. Ancak kök boğazı çürüklüğü gibi fungal kökenli hastalıklara ve beyazsineklere karşıda gerekli önlemler alınmalıdır. Bamya üretiminde önemli bir sorun olmayan yabancı ot kontrolü tamamen çapalama işlemi ile yapılmaktadır. Üretim mevsimine göre yapılan 2-3 çapalama işlemi yabancı ot mücadelesinde yeterli olmaktadır. İlaçlı yabancı ot mücadelesi yapılmaz.

5 7. Olgunluk, Hasat ve Depolama Bamya üretimini sınırlayan en önemli işlem hasattır. Sebzeler arasında hasadı en zor olan sebze bamyadır. Çünkü meyve, meyve sapı ve yapraklardaki tüyler hasat sırasında toplayıcıları çok rahatsız eder. Eğer hiçbir önlem alınmadan çıplak elle hasat yapılırsa tüyler aşırı oranda kaşınmaya neden olur. Bu nedenle toplayıcılar her ne kadar bu tüyler eldivenden geçse de ya eldiven kullanırlar ya da ellerine bez sararlar. Bamya bitkisi çeşitlere bağlı olmak koşuluyla tohum ekiminden ortalama 40*60 gün sonra çiçeklenmeye başlar. Çiçeklenme yine çeşitlere göre farklı nodyumlarda başlar. Örneğin sulu koşullarda bazı Amerikan çeşitlerinde 10 ve 30. Nodyumlarda (Amasya bamyasında Nodyumlarda, Sultani bamyasında Nodyumlarda, Ağlasun bamyasında Nodyumlarda) ilk çiçeklenme başlar. Bamya meyvesinin hasadı kullanım amacına ve çeşit özelliğine göre çiçeklenmeden bir gün sonra veya 3-4 gün sonra yapılır. Meyve hasat zamanın belirlenmesinde kullanılan diğer bir kriter ise meyvenin normal çeşit iriliğinin 1/3 üne ulaştığı zamandır. Bu irilik çeşitlerde göre değişmekle beraber bütün çeşitlerde genellikle 1,5-4.0 cm arasındadır. Özellikle yerli çeşitlerimizde sofralık veya konservelik olsun bu uzunluk 2-5 cm dir Yabancı bamya çeşitlerinde ise meyve boyu 7 cm e kadar çıkabilmektedir. Diğer bir hasat zamanı genellemesine göre ise, kurutmalık çeşitlerin çiçeklenmeden hasat edilmesi gerektiğidir. Hasat geciktiği zaman meyveler selülozik yapı kazanır, tohumlar belirgin hale gelir ve yemeklik değerini kaybeder. Bamya hasadı sürekli ve düzenli bir şekilde yapılmalıdır. Hasat edildikçe bitkide yeni çiçek meyve oluşumu teşvik edilir. Bitki üzerinde tohumluk için olgunlaşmaya bırakılan meyveler bitki gelişimini de engeller. Bölge ve çeşitlere bağlı olarak bamya bitkisinin hasat süresi 1,5-4 ay devam eder. Hasat, meyvelerin aşağıya doğru çekilmesi suretiyle yapılır. İyi çalışan bir işçi günde kg bamya toplayabilir. Amasya çiçek bamyası gibi küçük meyveli çeşitlerde bu dahada az olur. Bamya üretiminde en büyük iş gücünü hasat işlemi alır. Ayrıca daha önce sözü edilen tüyler bamya hasadında toplayıcı bulmayı zorlaştırır veya çok pahalıya toplayıcı bulunmasına neden olur. Hasat edilen meyveler zaman geçirmeden küçük torba, çuval veya kasalarda pazara sunulur. Pazarlama geciktiği zaman meyvelerde kararmalar oluşur ve pazar değeri düşer. Bamya meyveleri 7-10 C sıcaklık ve %90-95 nemdeki kontrollü depolarda 8-10 gün süre ile depolanabilmektedir. 8. Verim İyi bir çeşit ile uygun yetiştirme ve bakım koşullarında üretim yapıldığı zaman kg/da verim elde edilebilir. Bazı yabancı bamya çeşitlerinin daha iri meyveli toplanması nedeniyle son yıllardaki dekar veriminin 4000 kg a kadar çıkabildiği de belirtilmiştir.

6 9. Tohum Üretimi Tohum üretimi ılık iklimlerde tohumdan tohuma şeklinde ve aynı yıl içinde yapılır. Toprak hazırlığı, tohum ekimi ve bakım koşulları normal Pazar için yapılan taze bamya üretiminden farklı değildir. Ancak tohum elde etmek amacıyla yapılan üretimde sıra arası ve üzeri mesafeler daha fazla tutulur. Çeşidin habitüs iriliğine veya dallanma özelliğine göre tohum ekimi genelde x30-40 cm mesafelerle yapılır. Sofralık bamya üretimi amacıyla yapılan bakım koşullarından sonra taze meyveler hasat edilmeden olgunlaşmaya bırakılır. Meyveler kuruyup çatlamadan hasat edilmelidir. Aksi halde tohumlar çatlayan meyvelerden kolayca dökülür. Henüz kurumamış ancak sararmış ve çatlamaya yüz tutmuş meyveler toplanarak gölge bir yere serilir. Burada çatlayan meyvelerden tohumlar kendiliğinden dökülür. Büyük çaplı yapılan üretimlerde ise tohumlar el veya makine ile kesilerek gölge yerde kurutulur ve daha sonra harmanlanarak daneleme makinelerinde temizlenir. Temizlenen tohumlar nem kontrolü yapılarak paketlenir. Tohumluk bitkilerin hasadı gecikmemelidir. Ege bölgesi koşullarında genellikle Ağustos-Eylül aylarında tohumluk bitki ve meyveler hasat edilir. Eğer bu hasat işlemi gecikirse sonbahar yağışları olumsuz etki yapar. Çeşit ve bakım koşullarına bağlı olarak bamya üretiminde ortalama tohum verimi kg/da dır. Ancak bu değer çeşitlere göre değişmektedir.