PEDİATRİK HEMATOLOJİK ONKOLOJİDE SIK KULLANILAN İLAÇLAR

Transkript

1 PEDİATRİK HEMATOLOJİK ONKOLOJİDE SIK KULLANILAN İLAÇLAR Hazırlayan: Hayriye MUCUK Acıbadem Adana Hastanesi Pediatrik Hematolojik Onkoloji Servisi Sorumlu Hemşiresi Hazırlanma Tarihi: 10 Mart

2 Sunu Planı Kemoterapi İlaçlarının Genel Etki Mekanizmaları L-Asparginase Cyclophosphamide Cytarabine (Alexan) Etoposide İfosfamide Vincristine Methotrexate Cisplatin Dacarbazine Doxorubicin Antiemetikler huffingtonpost.co.uk

3 Bu evrede DNA kendini eşler. Protein sentezi devam eder. Bölünmenin gerçekleşmesi için gerekli olan enzim ve proteinlerin sentezi yapılır. Çekirdek ve sitoplazma bölünmesinin gerçekleştiği evredir.

4 Kemoterapi İlaçlarının Genel Etki Mekanizmaları Alkilleyici ilaçlar Antimetabolitler Vinka alkoloidleri ve diğer bitkisel alkoloidler Sitotoksik antibiyotikler Diğer ilaçlar

5 Alkilleyici Ajanlar Hücre siklusuna ve faza spesifik olmayan (döneme-özgü olmayan) ilaçlardır. Hücreler hangi dönemde olurlarsa olsunlar etkileyebilirler ancak hücreler G1 ve S dönemlerinde bu ilaçlara daha duyarlıdırlar. Etki Mekanizmaları: Bu ilaçlar protein ve enzimleri de alkilleyerek hücrelerde solunum ve ara metabolizmayı da bozarlar. X-ışınlarına en fazla duyarlı olan tümör türleri bu ilaçlara da aynı şekilde duyarlıdırlar. Radyoterapi ile birlikte uygulanmamalıdırlar, ışınların doku toksisitesini arttırırlar. Alkilleyici ilaçlar kimyasal yapılarına göre 5 alt gruba ayrılırlar. /Cancertypes/Lung/Treatingnon-smallcelllungcancer/Radiotherapy.aspx

6 Antimetabolitler Antimetabolitler döneme özgü ilaçlardır ve çoğu kez çoğalma fraksiyonu yüksek tipteki tümörlere etkili olmalarıdır. Antimetabolit tipteki ilaçlar üç alt grupta toplanırlar. En önemli toksik etkileri kemik iliği ve barsak mukozası epiteli üzerine olanlardır.

7 Vinka Alkoloidleri ve Diğer Bitkisel Alkoloidler Hücre bölünmesinin metafazda durmasına ve hücrenin ölümüne neden olurlar. Bu nedenle M dönemine özgü ilaçlardır. DNA sentezini ve yapısını bozmazlar. Nöronları mikrotübüllerinin oluşmasını da bozduklarından nörotoksik etkileri de vardır.

8 Sitotoksik Antibiyotikler Çeşitli mikroorganizmaların kültürlerinden elde edilen antibiyotik niteliğinde antineoplastik ilaçlardır. Sitotoksik antibiyotikler mide-barsak kanalından pek absorbe edilmezler; sadece parenteral (genellikle IV) uygulanırlar. Radyoterapi ile aynı zamanda kullanılmamalıdır, radyasyonun doku toksisitesini arttırırlar. /Cancertypes/Lung/Treatingnon-smallcelllungcancer/Radiotherapy.aspx

9 Diğer İlaçlar Sisplatin ve diğer platin türevleri: Yapısı bakımından diğer antineoplastik ilaçlara benzemeyen organik platin türevi olan ilaçlardır. L-Asparaginase Antiemetikler

10 SIK KULLANILAN İLAÇLAR

11 L-Asparaginase (Leunase) Etkisi: E. Coli ve Erwinia chrysanthemi kültürlerinden hazırlanan bir enzimdir. Asparagine bağlı protein sentezi, bu enzim tarafından inhibe edilir. Asparaginase, asparagini, aspartik asit ve amonyağı indirgeyerek tümör hücrelerini asparaginden yoksun bırakır. Endikasyonları: Akut lenfoblastiklösemiler, akut miyeloblastik lösemiler, lösemik menenjitler ve Non-Hodgkin lenfomalarda endikedir. Kontraendikasyonları: Karaciğer yetmezliği, pankreatit, Quincke ödemi. L-asparaginaz duyarlığına bağlı şok, gebelik ve laktasyon döneminde kontraendikedir.

12 Yan Etkisi: Hematolojik: Hafif kemik iliği süpresyonu (anemi, lökopeni); faktör V-VII- VIII-IX, protrombin ve fibrinojen ile etkileşimi sebebiyle pıhtı oluşumunda uzama, ölümcül kanamalar, DIC (Yaygın damar içi pıhlaşma bozukluğu) Gastrointestinal: Hafif bulantı kusma, iştahsızlık, karın krampları. Hepatik enzimlerde yükselme Endokrin: Hiperglisemi, pankreatit Nörolojik: Baş ağrısı, bitkinlik, depresyon, bilinç bulanıklığı, koma ve nadiren konvülsiyon. Renal: Azotemi, akut böbrek yetmezliği, ölümcül böbrek yetmezliği, proteinüri, ürik asit seviyesinde artış. Kardiyak: Hipotansiyon Allerji: Deri döküntüleri, ürtiker, anaflaksi, artralji,solunum sıkıntısı, ödem.

13 Kullanım: 1-2 ml sodyum klorid solüsyonu ile karıştırılır. Karıştırma sırasında ilacın vialin lastik kapağı ile temas etmesi önlenmelidir. Eğer temas olduysa ilaç kullanılmamalıdır. IV veya SC uygulanır. Saklama Koşulları: 2-8 C (buzdolabında) ve karanlıkta saklanmalıdır. Stabilite Süresi: Preparata göre değişir

14 Dikkat Edilecek Noktalar IU intradermal test dozunda tedavi öncesi uygulanmalıdır. Deri testi 7 günü aşan her arayı takiben tekrarlanmalıdır. Cilt testi (-) olan olgularda da anaflaktik reaksiyon riski olduğundan hastane koşullarında uygulanmalıdır. Anaflaktik reaksiyon oluştuğunda epinefrin, oksijen ve steroid uygulanmalıdır. Trombositopenisi ciddi olan hastalarda İM uygulanım trombosit transfüzyonu desteğinde yapılmalıdır. İyi lokal bası uygulanan hastalarda transfüzyon gerekmeyebilir.

15 Dikkat Edilecek Noktalar-2 Vinkristinden önce verildiğinde vinkristinin sinirsel toksisitesini artırabilir. O nedenle de Vincristinden saat sonra yapılmalıdır Karaciğer fonksiyon testleri kontrol edilir. Serum amilaz seviyelerinin takibi pankreatiti erken dönemde fark edebilmek için yararlıdır. Allerjik anaflaktik reaksiyonlar ölümcül olabilir, bu nedenle hastane şartlarında uygulanmalıdır.

16 Cyclophosphamide Etkisi: Tümör hücrelerindeki DNA 'nın çapraz bağlanması. Bunu takiben RNA ve protein sentezi devam ettiği için bir dengesizlik olur ve hücre ölür.

17 Yan Etkisi: Hemotolojik: Lökopeni yapar. Gastrointestinal: Bulantı, kusma, istahsızlık ve ishal. Böbrekler: Hemorajik ve nonhemorajik sistit yapar. Çok ağır seyirli ve ölümcül olabilir. Üreme sistemi: Sperm sayısında azalma ve bir miktar testiküler atrofi görülebilir.

18 Dikkat Edilecek Noktalar Cyclophosphamide dozları gündüz verilmelidir. Sıvı alımına dikkat edilmelidir. Hasta sık sık idrar kesesini boşaltmalıdır. Özellikle uyumadan önce buna dikkat etmelidir. Hızlı infüzyon baş dönmesi, burun tıkanıklığı,burun akıntısına yol açabilir.

19 Cytarabine (Alexan) Etkisi: DNA sentezini ve tamirini bozar. Yan Etkisi: Hematolojik : Kemik iliğinde megaloblastik değişiklikler görülebilir. Gastrointestinal: Bulantı ve kusma, ishal, iştahsızlık, sindrim sisteminde kanama, karaciğer enzimlerinde yükselme. Böbrekler: Böbrek yetmezliğine yol açabilir. Yüksek dozlarda konjuktivit görülebilir.

20 Dikkat Edilecek Noktalar Böbrek ve karaciğer yetmezliği, gut hastalarında kontraendikedir. Tromboflebit oluşursa ıslak, sıcak kompresle tedavi edilir. Yüksek doz tedavide bir saatten az sürede infüzyon tamamlanmalıdır.

21 Etoposide Etkisi: DNA topoizomerazı inhibe ederek DNA sentezini bozar. Yan Etkisi: Hematolojik: Lökopeni görülür. Nadir olarak anemi ve trombositopeni görülür. Gastrointestinal: Bulantı, kusma görülür. Yüksek dozlarda verildiğinde ishal ve stomatit görülebilir. Dermatolojik: Kalıcı olmayan saç döküntüsü, kaşıntı, deri renginde koyulaşma, daha önceden radyasyon tedavisi uygulanan yerde görülen dermatit.

22 Dikkat Edilecek Noktalar Etoposide içindeki polisorbat 80 karaciğer ve böbrek fonksiyon bozukluğuna, trombositopeniye, akciğer bozukluğuna yol açabilir. Karaciğer ve böbrek bozukluğunda doz azaltılmalıdır.

23 İfosfamide Etkisi: Alkilleyen ajanlardır. DNA ile çapraz bağlar oluşturarak DNA sentezini inhibe eder. Yan Etkisi: Gastrointestinal: Bulantı, kusma genellikle 3-6 saat içinde başlar ve 3 güne kadar sürer. Mukozit: Karaciğer toksisitesi, ishal ve kabızlık, iştahsızlık Renal: Hemorajik sistit, disüri, sık idrara çıkma Üreme sistemi: infertilite sık olarak görülür.

24 Dikkat Edilecek Noktalar Kemik iliği ileri derecede deprese olmuş hastalarda kontrendikedir. Günde en az 2 litreden tedavi öncesi 3 günlük hidrasyon hemorajik sistit önlemek için gereklidir. İfosfamide'i mesna ile birlikte kullanmak gerekir.

25 Vincristine Etkisi: Mitozun metafaz evresinde mikrotübüllerin oluşmasını engeller. Yan Etkisi: Hematolojik: Hematolojik toksisitesi hafiftir. Gastrointestinal: Kabızlık, ileus, mukozit, iştahsızlık, kilo kaybı, ishal. Renal: Poliüri, disüri, üriner retansiyon, hiponatremi Kardiyak: Hipotansiyon, hipertansiyon, Dermatolojik: Saç dökülmesi ve deri döküntüleri

26 Dikkat Edilecek Noktalar İntratekal kullanımı ölümü yol açabilir. Karaciğer fonksiyon bozukluğu olan hastalarda yan etkileri daha ağır görülür. Karaciğer radyoterapi alanında kalan hastalarda kullanımamalıdır. Özellikle genç çocuklarda akut abdomeni çağrıştıran paralitik ileus görülebilir.

27 Methotrexate Etkisi: Antimetabolit, dihidrofolat reduktaz enzimini bloke eder. Bu folik asitin tetrahidrofolik asite dönmesini durdurur. Bu yüzden de DNA, RNA ve protein sentezi yapılmaz. Yan Etkisi: Gastrointestinal: İştah azalması, bulantı, kusma, ishal, mukozit, karaciğer enzimlerinde geçici artmalar. Nörolojik: Baş ağrısı, baş dönmesi, yüksek dozlarda konvüzyon Renal: Akut renal tübüler nekroz, Böbrek yetmezliği, idrar retansiyonu Dermatolojik: Saç dökülmesi, dermetit, kaşıntı, ürtiker, güneş yanığına benzer döküntü.

28 Dikkat Edilecek Noktalar Fetusa ölümcül zarar verebilir. Bu ilaçla birlikte aspirin kullanan sülfanamid phenitoin alınmamalıdır. Tedavi sırasında folik asit alınmamalıdır.

29 Cisplatin Etkisi: İnterstrand ve interstrand DNA bağları kurulması ve böylece DNA, RNA ve protein sentezinin engellenmesi yoluyladır. Yan Etkisi: Böbrek: Doza ve çok ağır olabilir, irriversible değil renal toksisitesinin düzelmesi 2-4 hafta alır Elektrolit: Renal tübüler disfonksiyona bağlı hipomagnezemi, hipokalsemi, hipofosfatemi ve hiponatremi görülebilir. Gastrointestinal: Orta ve ağır derecede bulantı, kusma görülür.tedaviden 1 saat sonra başlar ve 3-12 saat sonrasına kadar sürer. Hematolojik: Lökopeni, trombositopeni, anemi,

30 Dikkat Edilecek Noktalar Cisplatin başalndıktan birkaç dakika sonra anaflaksiye benzer reaksiyonlar gelişebilir. Antihistamin, epinefrin, oksijen, kortikosteroid hazır bulundurulmalıdır. Bulantı ve kusma için kombine antiemetik tedavi gerekir. İleri derecede hidrasyon gerektirir., Cisplatin sonrası 1-2 litre hidrasyon sürdürülmelidir. Alüminyum içeren intravenöz setler kullanılmalıdır.

31 Dacarbazine Etkisi: DNA 'da kırık ve çapraz bağlanmalara sebep olur, DNA ve RNA sentezini bozar. Alkilleyen ajandır. Yan Etki: Hematoloji: Nadiren de olsa akut lösemileri yol açabilir. Gastrointestinal: Ağır bulantı, kusma, tedaviden 1-3 saat sonra hastaların %90'ında görülür. Dermatolojik: Işığa duyarlılık, ürtiker, saç dökülmesi. Merkezi sinir sistemi: Konfüzyon, laterji, konvülsiyon ve baş ağrısı.

32 Dikkat Edilecek Noktalar Radyasyon tedavisi ile birlikte kullanılması kontraendikedir. Hastalar güneş ışığından kaçınmalıdır ve koruma değeri 15 faktör üzerinde güneş kremi kullanılmalıdır.

33 Doxorubicin Etkisi: Antrasiklin antibiyotiğidir. DNA'ya bağlanarak DNA sentezini bozar. Yan Etkisi: Gastrointestinal: Tedaviye başlandıktan 1-2 saat sonra bulantı, kusma görülebilir. İştahsızlık, ishal, ağızda ülser olabilir. Genitoüriner sistem: Hematüri Konjuktivit ve aşırı göz yaşarması Dermatolojik: Saç dökülmesi, deride kzıarıklık, tırnak yataklarında renk koyulaşması.

34 Dikkat Edilecek Noktalar Karaciğer fonksiyon bozukluğunda doz azaltılmalıdır. Güneş ışığından sakınılmalıdır. Risk altında olan hastalarda kalp monitörizasyon önerilir.

35 Kaynaklar 1. Cytotoxic Drug, Erişim Tarihi: 10 Mart Vademecum Modern ilaç rehberi + ATC İndex Türkiye İlaç Klavuzu, Antineoplastik İlaçlar, http: // Erişim Tarihi: 10 Mart Gündoğdu G. Onkoloji Hemşireliği Derneği Kemoterapi Hemşireliği Kurs Kitabı, Antineoplastik İlaçlar, Ek 3, 2009.

36 TEŞEKKÜR EDERİM