tepav İŞGÜCÜ PİYASALARININ GÖZ ARDI EDİLEN SORUNLARI: Eksik İstihdam, Atıl İstihdam ve Beceri Uyuşmazlığı Aralık2013 N POLİTİKANOTU

Transkript

1 POLİTİKANOTU Aralık2013 N tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Güneş A. Aşık 1 Analist, Ekonomi Etütleri İŞGÜCÜ PİYASALARININ GÖZ ARDI EDİLEN SORUNLARI: Eksik İstihdam, Atıl İstihdam ve Beceri Uyuşmazlığı OECD nin Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı- PISA nın 2012 sonuçlarını açıklaması ile son günlerde Türkiye de yoğun olarak, eğitimin kalitesini, eğitim sisteminin sorunlarını tartışıyoruz. Diğer taraftan TÜİK verileri üniversite ve yüksek okul mezunlarının yaklaşık yüzde 30 unun niteliklerinden daha düşük işlerde çalıştığını gösteriyor yılından bugüne becerilerin yeterli kullanılamamasından kaynaklanan eksik istihdam sorunu yaklaşık yüzde 47 büyüyor. Bu durum, eğitim sisteminin kalite sorunlarından mı kaynaklanıyor, yoksa kalite sorunu çözülse bile ekonominin sağladığı iş imkânları ile ilgili bir problem mi var? Eksik istihdam, işgücü piyasasındaki arz ve talep dengesini gösteren ve Türkiye deki işgücü piyasası gelişmelerine değinirken genelde göz ardı ettiğimiz göstergelerden. Eksik istihdam yarı zamanlı veya tam zamanlı çalışan işgücünün ne kadarının mevcut çalışma saatlerinden daha fazla çalışmak istediğini ölçmekte. Dolayısıyla ekonomide atıl işgücünü, potansiyelin ne kadar altında istihdam gerçekleştiğini ölçmede faydalanılan göstergelerden. Ekonomideki toplam atıl istihdamı işsizlik, eksik istihdam ve iş aramayan ancak çalışmaya hazır işgücü toplamı olarak hesaplamak mümkün

2 Avusturalya Italya İspanya İrlanda Japonya Kanada Yeni Zelanda Birleşik Krallık Fransa Portekiz Yunanistan OECD ortalaması İsveç Almanya Finlandiya Hollanda Danmarka Slovakya Luksemburg Belçika Avusturya Macaristan Polonya Norveç Çek Cumhuriyeti İŞGÜCÜ PİYASALARININ GÖZ ARDI EDİLEN SORUNLARI: Eksik İstihdam, Atıl İstihdam ve Beceri Uyuşmazlığı Atıl istihdamın önemi, işgücü piyasasına ve ekonominin iş yaratma kapasitesine dair yapısal sorunları göz önüne daha açık bir şekilde sermesinden kaynaklanıyor. İşsizlik oranı önemli bir gösterge ancak piyasadaki sorunları yansıtma kapasitesi bakımından aslında yetersiz. İstihdam edildiği halde niteliklerinin altında işlerde çalışan, iş değiştirmek isteyen, daha fazla çalışmak istemesine rağmen yarı zamanlı çalışmak zorunda kalan ve çalışmak istemesine rağmen iş bulmaktan ümidini yitirmiş ve işgücünden çıkmış kişileri de dikkate aldığımızda piyasanın yapısal sorunlarına dair daha net bir resim elde ediyoruz global krizinin patlak vermesi ve işsizliğin yükselmesiyle beraber, bu gösterge özellikle Amerika da daha yakından takip edilmeye başlandı. Krizin etkisiyle Amerika da hem işsizlik hem de eksik istihdamda ciddi bir artış kaydedildi. Grafik 1 OECD ülkelerindeki share of involuntary part-timers diye adlandırılan ve daha fazla veya fulltime çalışmak istediği halde daha az çalışan işgücünü gösteriyor. Bu gösterge TÜİK tarafından Türkçeye zamana bağlı eksik istihdam diye çevrilmekte. OECD ortalaması yaklaşık %3 civarındayken Euro krizinden etkilenen İtalya, İspanya ve İrlanda gibi ülkelerde bu oranın neredeyse iki katı olduğunu görüyoruz. 2 Grafik 1. Zamana Bağlı Eksik İstihdamın İşgücüne Oranı (%), Kaynak: OECD 2 OECD in aynı seri içindeki Türkiye verisi yalnızca 2004 e kadar mevcut. 2

3 Diğer taraftan Amerikan ekonomisinde de eksik istihdam ve atıl istihdamın boyutlarına dair tartışmalar hız kazanmış durumda. Atıl istihdam, eksik istihdamdan daha kapsamlı bir gösterge ve işsizlik oranını da içeriyor. Bureau of Labour Statistics (BLS) yıllar itibariyle işsizlik ve atıl istihdam verilerini düzenli olarak yayımlıyor. BLS sınıflandırmalarına göre atıl istihdamı tanımlamadan önce, marjinal olarak işgücünden çıkmış kişileri tanımlamak gerekiyor. Marjinal olarak işgücünden çıkmış kişiler, çalışmak isteyen ve çalışmaya müsait olan, son 12 ay içinde bir süre iş aramış ancak son 4 hafta içinde aktif olarak iş aramamış kişilerden oluşmakta. İş bulma ümidini yitirmiş kişiler, marjinal olarak işgücünden çıkmış kişilerin bir alt kümesi. BLS atıl istihdamı şu şekilde tanımlıyor: Grafik 2 BLS verilerine dayanarak A.B.D. deki işsizlik ve atıl istihdam oranlarını gösteriyor te %6 olan işsizlik, 2008 krizinin patlak vermesiyle 2010 itibariyle yaklaşık %10 civarına yükselmiş ve 2012 de %8 seviyesine düşmüş durumda. Atıl istihdam ise 2010 da neredeyse %17 ye yükselmiş ve 2012 de %15 seviyesine düşmüştür. Amerikan ekonomisinin toparlanması sürecindeki ekonomi politika tartışmaları işsizliğin yanı sıra atıl istihdam sorununda önemini göz önüne sermiştir. Grafik 2. A.B.D. de İşsizlik ve Atıl İstihdamın İşgücüne Oranı (%) İşsizlik Atıl istihdam Kaynak: Bureau of Labour Statistics, 3

4 Mar.09 May.09 Tem.09 Eyl.09 Kas.09 Oca.10 Mar.10 May.10 Tem.10 Eyl.10 Kas.10 Oca.11 Mar.11 May.11 Tem.11 Eyl.11 Kas.11 Oca.12 Mar.12 May.12 Tem.12 Eyl.12 Kas.12 Oca.13 Mar.13 May.13 Tem.13 İŞGÜCÜ PİYASALARININ GÖZ ARDI EDİLEN SORUNLARI: Eksik İstihdam, Atıl İstihdam ve Beceri Uyuşmazlığı Türkiye nin Eksik ve Atıl İstihdam Sorunu TÜİK 2009 Ocak ayından itibaren i) zamana bağlı eksik istihdam ve yetersiz istihdam göstergelerini yayımlıyor. TÜİK in tanımına göre zamana bağlı eksik istihdam, referans haftasında istihdamda olan, esas işinde ve diğer işinde/işlerinde toplam olarak 40 saatten daha az süre çalışmış olup, daha fazla süre çalışmak istediğini belirten ve mümkün olduğu taktirde daha fazla çalışmaya başlayabilecek olan kişilerden oluşuyor. Yetersiz istihdam ise zamana bağlı eksik istihdam kapsamında yer almamak koşuluyla, referans haftasında istihdamda olan, son 4 hafta içinde mevcut işini değiştirmek için veya mevcut işine ek olarak bir iş aramış olan ve böyle bir iş bulduğu takdirde 2 hafta içinde çalışmaya başlayabilecek olan kişileri kapsıyor. Yani diğer bir deyişle işinden veya ücretinden memnun olmayan kişileri içeriyor. Toplam eksik istihdam serisini zamana bağlı eksik istihdam ve yetersiz istihdam toplamı olarak hesaplıyoruz. TÜİK in verilerine göre Türkiye de zamana bağlı eksik istihdam yetersiz istihdama göre daha yüksek olmakla birlikte aradaki fark son zamanlarda daralmaya başladı. Küresel koşulların yansıması olarak yıllarında Türkiye de de hem zamana bağlı eksik istihdam hem de yetersiz istihdam artış kaydetti yılında düşüşe geçen eksik istihdam 2013 yılında tekrar artışa geçti. Grafik 3. Eksik İstihdamın İşgücüne Oranı (%, Mevsimsellikten Arındırılmış) 3.50% 3.00% 2.50% 2.00% 1.50% 1.00% 0.50% 0.00% Zamana bağlı eksik istihdam Yetersiz istihdam Kaynak: TÜİK 4

5 Oca.05 Tem.05 Oca.06 Tem.06 Oca.07 Tem.07 Oca.08 Tem.08 Oca.09 Tem.09 Oca.10 Tem.10 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 İŞGÜCÜ PİYASALARININ GÖZ ARDI EDİLEN SORUNLARI: Eksik İstihdam, Atıl İstihdam ve Beceri Uyuşmazlığı Türkiye de atıl istihdam ise A.B.D. nin tersine TÜİK tarafından yayımlanan bir gösterge değil. Biz de bu çalışmamızda atıl istihdamı ölçebilmek için aşağıdaki tanımları kullanıyoruz: Grafik 4, yukarıdaki üç farklı tanıma göre Türkiye deki atıl istihdamın boyutlarını gösteriyor. Buna göre Türkiye de işsizlik %10 civarındayken, geniş tanımıyla atıl olarak kullanılan işgücü toplam çalışabilecek işgücünün yaklaşık %20 si civarında. Bu oran 2008 global kriziyle yükselişe geçmiş ve ertesinde kaydedilen yüksek büyüme ile düşüşe geçmiştir. Ancak 2013 yılında tekrar yükselişe geçen atıl istihdamın önümüzdeki dönemde yakından takip edilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Grafik 4. Atıl İstihdamın İşgücüne Oranı (%, Mevsimsellikten Arındırılmış) 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% Atıl İstihdam 1 Atıl İstihdam 2 Atıl İstihdam 3 İşsizlik Kaynak: TÜİK 5

6 Beceri Seti Uyuşmazlığına Dayalı Eksik İstihdam Kapasitesinin altında istihdam edilen işgücüne bakmanın bir diğer yolu da kişilerin beceri setleri ile istihdam edildikleri mesleklerin gerektirdiği beceri setlerini karşılaştırmak. Kişilerin sahip oldukları beceri setlerinin altındaki işlerde istihdam ediliyor olması ekonomik olarak bir katma değer kaybının söz konusu olduğunun işareti. Buna göre aşağıdaki analizimizde sırasıyla üniversite ve lise mezunu olup, daha az eğitim süresi gerektiren mesleklerde çalışan kişilerin oranlarına bakıyoruz. Analizimiz TÜİK in 2011 Hanehaklı İşgücü Anketindeki fertlerin mezun oldukları dereceler ile ISCO-88 meslek kodlarının karşılaştırılmasına dayanıyor. ISCO-88, Uluslararası Çalışma Örgütü nün (ILO) standart meslek ve beceri setleri sınıflandırması ve uluslararası karşılaştırmalara imkân tanıyor. Aynı zamanda ISC0-88 sınıflandırmaları mesleklerin gerektirdiği beceri ve uzmanlık seviyelerine göre gruplara ayrılmasını mümkün kılıyor. TÜİK tarafından çevirisi temin edilen uluslararası standart meslek sınıflandırmasına göre meslekleri 9 ana kategoride 4 beceri seviyesine göre değerlendirmek mümkün. Beceri seviyeleri ise eğitim süresi ve uzmanlık seviyelerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılıyor (ISCO-88 TÜİK Çevirisi, sayfalar 2-4) Birinci ISCO beceri seviyesi, genellikle 5, 6 veya 7 yaşlarında başlayan ve 5 yıl süren ilköğretimi içeren ve UNESCO nun Uluslararası Standart Eğitim Sınıflandırması olan ISCED in Kategori 1 i göz önüne alınarak tanımlanmış. Beceri Seviye 1 deki meslekler, genellikle basit ve tekdüze fiziki ve elle yapılan görevlerin gerçekleştirilmesini içeriyor. 2- İkinci ISCO beceri seviyesi, ortaöğretimin birinci ve ikinci aşamalarını kapsayan ISCED in Kategori 2 si ve Kategori 3 ü göz önüne alınarak tanımlanmış. Birinci aşama yaşlarında başlar ve yaklaşık üç yıl sürer, ikinci aşama ise yaşlarında başlar ve 3 yıl sürer. Beceri Seviyesi 2 deki meslekler genellikle, makinelerin ve elektronik ekipmanların kullanımı; taşıtların kullanımı; elektrikli ve mekanik ekipmanların tamir ve bakımı; ve bilgilerin depolanması, düzenlenmesi ve kullanılması gibi görevlerin yerine getirilmesini kapsamakta. 3- Üçüncü ISCO beceri seviyesi, ISCED in Kategori 5 i (ISCED Kategori 4, bilerek kapsam dışı bırakılmıştır) göz önüne alınarak tanımlanmış, yaşlarında başlayan ve yaklaşık 4 yıl süren ve bir üniversite lisans derecesine eşdeğer olmayan bir dereceyi sağlayan bir eğitimi kapsamakta. Beceri Seviyesi 3 teki meslekler genellikle uzmanlaşmış bir alanda uygulama, teknik ve işlemsel geniş kapsamlı bilgi gerektiren karmaşık teknik ve uygulama görevleri gerçekleştirmeyi içermekte. 4- Dördüncü ISCO beceri seviyesi, ISCED Kategori 6 ve Kategori 7 göz önüne alınarak hazırlanmış; yaşlarında başlayan, yaklaşık 3, 4 veya daha fazla yıl süren, bir üniversite lisans derecesini veya lisansüstü bir dereceyi sağlayan eğitimi kapsamakta. Beceri Seviyesi 4 teki meslekler, genellikle uzmanlaşmış bir alanda karmaşık problem çözme, karar verme ve yoğun kapsamlı teorik ve uygulama bilgisine dayalı yaratıcılık gerektiren görevlerin gerçekleştirilmesini içermekte

7 Uluslararası Çalışma Örgütü, bu beceri setleri tanımlamalarına göre ana meslek gruplarını aşağıdaki şekilde sınıflandırıyor: Tablo1. ISCO-88 Meslek Gruplarının Gerektirdiği Beceri Setleri ISC0-88 Ana Grupları ISCO Beceri Seviyesi 1. Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler Profesyonel meslek mensupları 4 3. Yardımcı profesyonel meslek mensupları 3 4. Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar 2 5. Hizmet ve satış elemanları 2 6. Nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık, ormancılık ve su ürünleri çalışanları 2 7. Sanatkârlar ve ilgili işlerde çalışanlar 2 8. Tesis ve makine operatörleri ve montajcıları 2 9. Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar 1 Kaynak: TUİK-ISCO 88 Uluslararası Standart Meslek Sınıflandırması Çevirisi Bu sınıflandırmaya göre hiçbir eşleşme friksiyonunun olmadığı hipotetik bir işgücü piyasasında i) lisans ve lisansüstü eğitim almış fertlerin yalnızca beceri seviyesi 4 olan mesleklerde istihdam edilmesi, ii) yüksek okul mezunlarının beceri seviyesi 3 olan mesleklerde istihdam edilmesi, iii) lise ve meslek lisesi mezunların beceri 2 seviyesinde mesleklerde istihdam edilmesi, iv) daha altı eğitimlilerin ise beceri 1 seviyesindeki işlerde istihdam edilmesi beklenir. Ancak işgücü piyasasına friksiyonların boyutu artıkça istihdam edilenlerin nitelikleri ile mesleklerin gerektirdiği nitelikler arasında uyuşmazlıklar gözlemlenir. Biz de Türkiye de becerilerin ne kadar atıl kullanıldığını ölçmek üzere ilk olarak Türkiye de yüksek okul, lisans ve lisansüstü eğitimlilerin meslek gruplarına göre dağılımlarına bakmakla işe başlıyoruz. Tablo 2 Türkiye de bu fertlerin meslek gruplarına göre dağılımını ve bu meslek gruplarının gerektirdiği beceri seviyelerini gösteriyor. Tablo 3 ise lise ve teknik lise mezunlarının meslek grupları bakımından dağılımını gösteriyor. Yukarıda açıkladığımız üzere yüksek okul mezunlarının beceri seviyesi 3 teki mesleklerde istihdam edilmeleri idealken, üniversite mezunlarının beceri seviyesi 4 olan mesleklerde istihdam edilmesi ideal. TÜİK in hanehalkı işgücü anketleri yüksek okul ve üniversite mezunlarını aynı kategori içerisinde sınıflandırıyor. Bu nedenle anketlerden fertlerin ne kadarının yüksek okul mezunu olduğunu ne kadarının ise 4 yıllık üniversite mezunu olduğunu ayrıştıramıyoruz. Ancak yüksek okul ve üzeri mezunların ne kadarının gerçekten beceri setlerine uygun işlerde çalıştıklarına ilişkin bir tahmin mümkün. Bu tabloya göre yüksek okul ve üzeri mezunlarının yalnızca %70.2 si beceri setlerine uygun işlerde çalışıyor. Diğer bir deyişle, Türkiye de yüksek okul ve üzeri mezunların %29.9 aslında beceri 3 ve 4 gerektiren alanlarda çalışabilecekken, beceri 2 ve beceri 1 gerektiren işlerde çalışıyor. Türkiye de üniversite veya yüksek okul mezunu işgücü sayısının 2001 sonunda 4 milyon olarak kaydedildiği göz önüne alınırsa, yaklaşık 1.1 milyon kişi nitelik ve üretim kapasitelerine kıyasla daha düşük katma değer yaratacak işlerde istihdam ediliyor. 7

8 Tablo 2. Türkiye de Yüksek Okul, Üniversite ve Üzeri Mezunlarının ISCO-88 Meslek Grubu Dağılımları ISCO beceri seviyesi 1. Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler 16.22% 15.40% Profesyonel meslek mensupları 46.53% 40.15% 4 3. Yardımcı profesyonel meslek mensupları 15.20% 14.59% 3 4. Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar 11.31% 14.52% 2 5. Hizmet ve satış elemanları 5.14% 8.75% 2 6. Nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık, ormancılık ve su ürünleri çalışanları 1.59% 1.43% 2 7. Sanatkârlar ve ilgili işlerde çalışanlar 2.19% 2.19% 2 8. Tesis ve makine operatörleri ve montajcıları 1.16% 1.43% 2 9. Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar 0.67% 1.54% 1 Kaynak: TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketleri Diğer taraftan lise veya teknik lise mezunlarının becerileri bakımından meslek gruplarına dağılımına baktığımızda ise %8.8 inin nitelik gerektirmeyen işlerde çalıştığını görüyoruz sonu itibariyle Türkiye de 4.7 milyon lise veya teknik lise mezunu kişinin istihdam edildiği göz önüne alındığında, niteliklerinin altında çalışan kişi sayısının yaklaşık 425 bin kişi olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla toplamda yaklaşık 1.6 milyon kişi niteliklerinin altında işlerde istihdam ediliyor yılına kıyasla nitelik uyuşmazlığı sorununun artmakta olduğunu görüyoruz yılında niteliklerinin altındaki mesleklerde istihdam edilen üniversite veya yüksek okul mezunlarının oranının %22 seviyesinde olduğunu, lise veya teknik lise mezunlarının ise %6.6 civarında olduğunu görüyoruz yılında üniversite veya yüksek okul mezunu çalışan işgücünün 2.2 milyon, lise veya teknik lise mezunu çalışan sayısının ise 3.9 milyon olduğu göz önüne alındığında niteliklerinin altındaki mesleklerde çalışan toplam üniversite ve lise mezunu sayısının 753 bin kişi olduğunu görüyoruz. Bu ise arasında atıl çalıştırılan mezun sayısında %47 oranında bir artış anlamına geliyor. Tablo 3. Türkiye de Lise ve Teknik Lise Mezunlarının ISCO-88 Meslek Grubu Dağılımları ISCO beceri seviyesi 1. Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler 9.16% 9.46% Profesyonel meslek mensupları 5.24% 2.34% 4 3. Yardımcı profesyonel meslek mensupları 14.85% 14.49% 3 4. Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar 13.28% 14.51% 2 5. Hizmet ve satış elemanları 13.07% 16.33% 2 6. Nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık, ormancılık ve su ürünleri çalışanları 7.44% 5.43% 2 7. Sanatkârlar ve ilgili işlerde çalışanlar 18.68% 15.05% 2 8. Tesis ve makine operatörleri ve montajcıları 11.92% 13.57% 2 9. Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar 6.36% 8.82% 1 Kaynak: TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketleri 8

9 TÜİK in 2011 yılı hanehalkı işgücü anketleri, ISCO-88 meslek gruplarını 28 ana alt grup detayında gösteriyor. Dolayısıyla üniversite, yüksek okul, lise ve teknik lise mezunlarının çalıştığı meslek gruplarını daha detaylı bir alt kırılımda takip etmek mümkün. Tablo 4 ve Tablo 5 mezunların meslek grupları arasında detaylı dağılımını gösteriyor. Buna göre lise mezunu istihdam etmesi ideal olan meslek gruplarında en fazla yüksek okul ve üniversite mezunu istihdam eden meslekler %10.5, %5.9 ve %4.1 ile büro elemanları, müşteri hizmetleri ve kişisel hizmet ve koruma servisleri. Lise ve teknik lise mezunları arasında niteliklerine göre daha az nitelik gerektiren işlerde çalışanlar ise i) %4.5 ile nitelik gerektirmeyen satış hizmetlerinde çalışanlar, ii) %3.5 ile madencilik, imalat ve inşaat sektörlerinde nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar ve iii) tarım ve hayvancılık sektöründe nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar. Tablo 4. Türkiye de Yüksek Okul, Üniversite ve Üzeri Mezunlarının ISCO-88 Meslek Grubu Dağılımları Kod İsco-88 Oran ISCO beceri seviyesi 11 Kanun Yapıcılar ve Üst Düzey Yöneticiler 0.7% - 12 Şirket Müdürleri 9.4% - 13 Küçük İşletme Sahipleri ve Müdürleri 5.3% - 21 Fizik, Matematik ve Mühendislik Bilimleri ile İlgili Profesyonel Meslek Mensupları 5.7% 4 22 Yaşam Bilimleri ile Sağlık ile İlgili Profesyonel Meslek Mensupları 5.5% 4 23 Eğitim Bilimleri ile İlgili Profesyonel Meslek Mensupları 19.6% 4 24 Diğer Profesyonel Meslek Mensupları 9.4% 4 31 Fizik ve Mühendislik Bilimleri ile İlgili Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 4.0% 3 32 Yaşam Bilimleri ile Sağlık ile İlgili Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 3.7% 3 33 Eğitim Bilimleri ile İlgili Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 0.2% 3 34 Diğer Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 6.7% 3 41 Büro Elemanları 10.5% 2 42 Müşteri Hizmetlerinde Çalışan Elemanlar 4.1% 2 51 Kişisel Hizmetler ve Koruma Hizmetleri Veren Elemanlar 5.9% 2 52 Modeller, Satış Elemanları ve Tanıtım Elemanları 2.9% 2 61 Pazara Yönelik Nitelikli Tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünleri Çalışanları 1.4% 2 62 Kendi Geçimine Yönelik Tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünleri Çalışanları 0.0% 2 71 Maden Çıkarımı ve İnşaatla İlgili İşlerde Çalışan Sanatkarlar 0.5% 2 72 Metal İşleme ve Makine ile İlgili İşlerde Çalışan Sanatkarlar 1.1% 2 73 Hassas İşlerde, El Sanatları ve Basım ile İlgili İşlerde Çalışanlar 0.2% 2 74 Diğer Sanatkarlar ve İlgili İşlerde Çalışanlar 0.3% 2 81 Sabit Tesis Operatörleri 0.2% 2 82 Makine Operatörleri ve Montajcıları 0.7% 2 83 Sürücüler ve Hareketli Makinelerin Operatörleri 0.6% 2 91 Satış ve Hizmetler ile İlgili Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar 0.6% 1 92 Tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünlerinde Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar 0.4% 1 93 Madencilik, İnşaat, İmalat ve Ulaştırma Sektöründeki Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar 0.5% 1 Kaynak: TÜİK 2011 Hanehalkı İşgücü Anketi 9

10 Tablo 5. Türkiye de Lise veya Meslek Lisesi Mezunlarının ISCO-88 Meslek Grubu Dağılımları Kod İsco-88 Oran ISCO beceri seviyesi 11 Kanun Yapıcılar ve Üst Düzey Yöneticiler 0.2% - 12 Şirket Müdürleri 1.9% - 13 Küçük İşletme Sahipleri ve Müdürleri 8.7% - 21 Fizik, Matematik ve Mühendislik Bilimleri ile İlgili Profesyonel Meslek Mensupları 0.0% 4 22 Yaşam Bilimleri ile Sağlık ile İlgili Profesyonel Meslek Mensupları 0.1% 4 23 Eğitim Bilimleri ile İlgili Profesyonel Meslek Mensupları 0.1% 4 24 Diğer Profesyonel Meslek Mensupları 1.5% 4 31 Fizik ve Mühendislik Bilimleri ile İlgili Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 3.8% 3 32 Yaşam Bilimleri ile Sağlık ile İlgili Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 1.7% 3 33 Eğitim Bilimleri ile İlgili Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 0.5% 3 34 Diğer Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları 6.0% 3 41 Büro Elemanları 12.5% 2 42 Müşteri Hizmetlerinde Çalışan Elemanlar 3.8% 2 51 Kişisel Hizmetler ve Koruma Hizmetleri Veren Elemanlar 10.3% 2 52 Modeller, Satış Elemanları ve Tanıtım Elemanları 9.6% 2 61 Pazara Yönelik Nitelikli Tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünleri Çalışanları 5.8% 2 62 Kendi Geçmine Yönelik Tarım, Hyavancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünleri Çalışanları 0.2% 2 71 Maden Çıkarımı ve İnşaatla İlgili İşlerde Çalışan Sanatkarlar 3.4% 2 72 Metal İşleme ve Makine ile İlgili İşlerde Çalışan Sanatkarlar 5.3% 2 73 Hassas İşlerde, El Sanatları ve Basım ile İlgili İşlerde Çalışanlar 1.0% 2 74 Diğer Sanatkarlar ve İlgili İşlerde Çalışanlar 2.5% 2 81 Sabit Tesis Operatörleri 1.1% 2 82 Makine Operatörleri ve Montajcıları 5.1% 2 83 Sürücüler ve Hareketli Makinelerin Operatörleri 5.2% 2 91 Satış ve Hizmetler ile İlgili Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar 4.5% 1 92 Tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünlerinde Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar 1.7% 1 93 Madencilik, İnşaat, İmalat ve Ulaştırma Sektöründeki Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar 3.5% 1 Kaynak: TÜİK 2011 Hanehalkı İşgücü Anketi Bu çalışmamızda yüksek öğretimin kalitesi gibi konulara girmeden nitelik-meslek uyumsuzluğundan doğan atıl kapasiteye bakıyoruz. Türkiye de gözlemlediğimiz nitelikmeslek açığı yüksek öğretimin kalitesi ya da kalitesizliğiyle de ilgili olabilir ve bu konuda daha kapsamlı araştırmalara ihtiyacımız vardır. Ancak kalite sorununu bir yana bıraksak bile 2004 ten bu yana özellikle üniversite ve yüksek okul mezunu işgücünde ciddi bir artış ve dolayısıyla zorlu bir rekabet söz konusu. Önümüzdeki on yıl içinde eğitim seviyesi daha da yüksek milyonlarca genç işgücüne katılacak. Bu kişiler için yeni iş alanları yaratabilmek ve daha da ötesi nitelikleriyle uyumlu işlerde çalıştırabilmek ise oldukça zorlu bir politika görevi. Bu kapsamda ileriye yönelik eğitim ve işgücü piyasaları reformları ile kalkınma planları Türkiye de atıl çalıştırılan işgücü sorununu da dikkate almalı diye düşünüyoruz. Şunu da belirtelim, atıl istihdam sorunu Türkiye ye özgü bir sorun değil, özellikle A.B.D. ve OECD ülkelerinin genelinde 2008 krizinin de etkisiyle atıl çalıştırılan üniversite ve lise mezunu sayısında ciddi bir artış var. Ancak Türkiye, 2023 için 10

11 dünyanın en büyük ilk on ekonomisi arasında yer alma ve kişi başı gelirini 25,000 ABD doları seviyesine çıkarma hedefini koymuş ve demografik fırsat penceresinden geçmekte olan bir ülke. Bu nedenle beşeri kaynaklarımızı daha etkin nasıl kullanabiliriz sorusu politika üreten mercilerimizin öncelikleri arasında yer almalı diye düşünüyoruz. 11