Adýyaman Azaplý Gölü'nde Yaþayan Unio terminalis (Bourguignat, 1852)'in Bazý Konkolojik Özellikleri

Transkript

1 Yunus Araþtýrma Bülteni 2014 (3): ISSN Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Kahramanmaraþ. 2 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Burdur. Araþtýrma Makalesi Research Article Adýyaman Azaplý Gölü'nde Yaþayan Unio terminalis (Bourguignat, 1852)'in Bazý Konkolojik Özellikleri Mustafa Emre GÜRLEK, Cemil KARA, Ümit KEBAPÇI * Sorumlu yazar: Tel: e-posta: malacoturk@gmail.com Geliþ Tarihi: Kabul Tarihi: Abstract Some Conchological Features of Unio terminalis (Bourguignat, 1852) Living in Lake Azaplý In this study, morphometric measurements of Unio terminalis which lives in Lake Azaplý was investigated. Study was done on 49 specimens. On average, shell length 93,24 mm, shell height mm, shell width mm, weight 101,78 g and average age was found 12. At the same time the correlation of between shell length-age, shell height-age, shell width-age was determined. Accordingly, shell length-age was found as SL=45.857* (r=0,815), shell height-age was found as SH=27.165* (r=0,710), shell width-age was foud as SW=19.189* (r=0,741). With this study, Unio terminalis has been firstly reported from important wetland Lake Azaplý. Keywords: Unio terminalis, Morphometri, Bivalvia, Lake Azaplý, Adýyaman. Özet Yapýlan bu çalýþma ile Azaplý Gölü'nde yaþayan Unio terminalis (Bourguignat, 1852)' nin morfometrik özellikleri incelenmiþtir. Toplam 49 birey üzerinde yapýlan çalýþmada ortalama olarak; kabuk uzunluðu mm, kabuk yüksekliði mm, kabuk geniþliði mm, aðýrlýklarý g, ortalama yaþlarý ise 12 olarak bulunmuþtur. Ayrýca kabuk uzunluðu-yaþ, kabuk yüksekliði-yaþ ve kabuk geniþliði-yaþ arasýndaki korelasyon incelenmiþtir. Buna göre, kabuk uzunluðu-yaþ arasýndaki iliþki KU=45.857* (r=0,815), kabuk yüksekliði-yaþ arasýndaki iliþki KY=27.165* (r=0,710), kabuk geniþliði-yaþ arasýndaki iliþki ise KG=19.189* (r=0,741) olarak tespit edilmiþtir. Söz konusu tür ülkemizin önemli sulak alanlarýndan olan Azaplý gölünden ilk defa rapor edilmiþtir. Anahtar Kelimeler: Unio terminalis, Morfometri, Bivalvia, Azaplý gölü, Adýyaman. Giriþ Tatlýsu midyeleri ekolojik sistemdeki madde tüketmekte olup sucul ortamlar için olasý önemlerinin yaný sýra, ticari açýdan doðal ötrofikasyonu engelleyici olabilmektedirler stoklardan yararlanýlabilme özellikleriyle de (Figueras, 1990). Tatlýsu kaynaklarý bakýmýndan dikkat çekmektedirler (Þerefliþan, 2003). oldukça zengin olan ülkemizde birçok midye Midyeler sudaki tüm maddeleri filtre etmek- türü bulunmaktadýr (Geldiay ve Bilgin, 1969). tedir. Böylece su kalitesinin belirlenmesinde rol Modell (1951), yaptýðý çalýþmada tatlýsu oynamaktadýr (Shultz ve Marbain, 1998). midyelerinin Türkiye'ye yaptýklarý göçlerin Yaptýklarý filtrasyonla yýlda tonlarca organik yollarýný dört gruba ayýrmýþtýr. Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon

2 24 Gürlek vd. / Yunus Arþ. Bül (3): Buna göre; 1. Grup Orta Avrupa'dan Tuna nehir sistemi ile Türkiye'nin batýsýna yerleþen Çanakkale formlarý, 2. Grup Nil ve Akdeniz'den Türkiye'nin güneyine Asi Nehri ile Amik Gölü'ne yayýlan formlar, 3. Grup; Güney Asya'dan göç edip Fýrat ve Güneydoðu Anadolu'ya yayýlan formlar, 4. Grup; ise, Kuzeybatý Anadolu formlarý olup Kafkasya ve Güney Rusya'dan Sakarya nehri ve doðusuna yayýlmýþ formlardýr. Gölbaþý gölleri, Akdeniz Bölgesi ile Doðu Anadolu Bölgesi'ni birbirine baðlayan geçiþ bölgesinde bulunan göllerdir ve 5.97 km2'lik alana sahiptir. Bölgeye temiz su, balýkçýlýk, avcýlýk, hayvan otlatma, tarým, sazlýklarýn kullanýmý ve insanlarýn vakit geçirebileceði ortamlarýn oluþmasý gibi birçok faydasý bulunmaktadýr (Korkmaz ve ark., 2008). Göllerde, Schütt (1993)'ün dýþýnda daha önce yapýlmýþ bir malakolojik çalýþmaya rastlanýlmamýþtýr. Schütt (1993) yaptýðý çalýþmasýnda, Dreissena cinsine ait yeni bir midye türü tanýmlayarak Dreissena caputlacus adýný vermiþtir. Ülkemizde Unio terminalis ile ilgili yapýlan çalýþmalara bakýldýðýnda daha çok, Þekil 1. Çalýþma alanýndan görünüm. dayanýklýlýk, üreme, gonad yapýsý ve dokulardaki aðýr metal birikimi gibi konkolojik olmayan çalýþmalar görülmektedir (Türkmen vd., 2005; Þerefliþan 2005; Çek ve Þerefliþan 2006). Kabuk morfolojisi ve büyümeyle ilgili Ostrovsky vd. (1993), Ýsrail Kinneret gölündeki, Unio terminalis türünün daðýlýmý ve büyümesini çalýþmýþlardýr. Yapýlan bu çalýþma ile Unio terminalis'in konkolojik özellikleri incelenmiþ ve tür Azaplý Gölü'nden ilk defa bildirilmiþtir. Materyal ve Metot Örnekler, Azaplý Gölü'nün sulama kanalýna birleþtiði noktadan Eylül 2013'de toplanmýþlardýr (Þekil 1 ve Þekil 2). Alýnan örnekler toplama kaplarýna aktarýlarak Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi Hidrobiyoloji laboratuvarýna getirilmiþ ve morfometrik çalýþmalar yapýlmýþtýr. Ayrýca istasyonun bulunduðu mevkii, rakým ve habitat özellikleri de kaydedilmiþtir. Schütt (1983)' e göre tür teþhisi yapýlan ve çalýþýlan örnekler % 70'lik alkol içeren kaplara alýnarak muhafaza edilmektedirler.

3 Gürlek vd./ Yunus Arþ. Bül (3): Toplam 49 Unio terminalis bireyinin belirlenmiþtir. Bu iþlemde; Y: yaþ; a ve b konkolojik ölüçümü yapýlmýþtýr. Ölçümler 0.01 katsayýlarý ise en küçük kareler yöntemine göre mm hassasiyetteki kumpas yardýmý ile hesaplanan deðerlerdir (Schaperclaus, 1967; gerçekleþtirilmiþ, aðýrlýklar ise g Lagler, 1969). Ayrýca her bireyin kabuk aðýrlýðý hassasiyetli terazi ile tartýlmýþtýr. Kabuk (g) ve yaþlarý belirlenmiþ ve ortalama olarak uzunluðu-yaþ, kabuk yüksekliði-yaþ ve kabuk kabuk yüksekliði, kabuk geniþliði, kabuk b geniþliði-yaþ arasýndaki iliþki; KU=a*Y, uzunluðu verilmiþtir (Þekil 3). b b KY=a*Y ve KG=a*Y formülleri ile Þekil 2. Araþtýrma Bölgesinin Haritasý. Þekil 3. Unio terminalis örneði ve ölçüm alýnan kýsýmlar.

4 26 Gürlek vd. / Yunus Arþ. Bül (3): Bulgular 33 bireyin 10 yaþ üstü olduðu saptanmýþtýr. Unio terminalis' de kabuk rengi sarýdan Kabuk morfometrisi ve kabuk aðýrlýðý açýk kahverengiye doðru deðiþir. Kabuk diðer sonuçlarý büyümenin normal durumda oldutürlere göre daha uzunsak (elongat)'dýr. Yaþ ðunu göstermiþtir. Populasyondaki genç bireyhalkalarý oldukça belirgindir. Doku rengi diðer lerin normalden az olduðu görüldüyse de, 49 Unio türlerinde olduðu gibi sarýmsýdýr. Umbo bireyin bu sonuç için yeterli sayý olmadýðý kanýbelirgin ve anteriyor uca daha yakýndýr. sýna varýlmýþtýr. Periostrakum da yaþ halkalarýnýn belirli olduðu Konkometrik ölçümleri yapýlan, aðýrlýkçizgiler genellikle siyah renk almýþtýr. Kabuk larý tartýlan ve yaþlarý hesaplanan Unio kalýnlýðý, kabuk büyüklüðüne göre ortalama 2- terminalis bireylerine ait sonuçlar þöyledir; 3 mm civarýndadýr. Kabuðun iç cidarý sedef ortalama kabuk uzunluðu mm, ortalama tabakasýyla kaplýdýr. Menteþenin birleþtiði kabuk yüksekliði mm, ortalama kabuk noktada kabuða paralel uzanan tek bir oluk geniþliði mm, ortalama aðýrlýklarý mevcuttur. Her iki kabuktaki oluklar kabuk g ve ortalama yaþlarý ise 12.45' tir (Tablo 1). kapandýðýnda iç içe geçmektedir. Çoðu midye Ýþcan ve Þerefliþan (2014), Hatay Gölbaþý türünde de gözlemlenen besin sirkülasyonunun Gölü'ndeki Unio terminalis' in kabuk yapýsýný bol olduðu, akarsularýn menderes yapan sýð incelemiþ, kabuk kalýnlýðýný yaklaþýk 2.87 mm, sazlýk zonlarý tercih etmektedir. uzunluðu mm, geniþliðini mm ve Bivalv'lerin büyümesinde, derinlik, yüksekliðini mm olarak bulmuþlardýr. sýcaklýk, besin bulma ve yaþadýklarý habitat gibi Söz konusu deðerler karþýlaþtýrýldýðýnda Azaplý bazý özellikler rol oynamaktadýr. Hýzlý büyüyen Gölü'ndeki bireylerin nispeten daha büyük türler daha sýð zonlarda ve bataklýklarda boyutlu olduklarý tespit edilmiþtir. yaþamaktadýrlar. Yine farklý iklim koþullarýnda Çalýþma sonucunda bireylerin kabuk gel-git yaþayan sularda filtrasyon azalacaðý için uzunluðu-yaþ arasýndaki iliþki, kabuk yüksekbüyüme yavaþlar (Barber ve Blake, 1991; liði-yaþ arasýndaki iliþki ve kabuk geniþliði-yaþ O'conner vd., 2000; Rodhouse vd., 1984). arasýndaki iliþki regresyon analizi ile bulun- Çalýþmamýzda, toplanan 49 bireyin 16 muþtur. Söz konusu deðerler arasýnda pozitif tanesinin 10 yaþ ve altýnda olduðu geriye kalan bir korelasyon vardýr (Þekil 4, Þekil 5, Þekil 6). Tablo 1. Unio terminalis bireylerinin ortalama aðýrlýk, yaþ ve konkometrik özellikleri Özellikleri Birey Sayýsý Ortalama (ort) Min. Mak. SD Total aðýrlýk (g) ,78 26,10 140,80 20,85 Kabuk Uzunluðu (mm) 49 93,24 61,07 103,48 7,74 Kabuk Yüksekliði (mm) 49 47,75 32,66 53,59 3,64 Kabuk Geniþliði (mm) 49 33,96 24,26 38,65 2,57 Yaþlarý (Yýl) 49 12, ,12

5 Gürlek vd. / Yunus Arþ. Bül (3): Þekil 4. Kabuk uzunluðu-yaþ arasýndaki iliþki. Þekil 5. Kabuk yüksekliði-yaþ arasýndaki iliþki. Þekil 6. Kabuk geniþliði-yaþ arasýndaki iliþki.

6 28 Gürlek vd. / Yunus Arþ. Bül (3): Sonuç Potential of the Gölbaþý Lakes and Their Akdeniz Bölgesi, Güneydoðu Anadolu Sustainable Management. Lagler, K.F Freshwater Fishery Biology, WMC. Bölgesi ve Doðu Anadolu Bölgesi'ni birbirine Brown Company Publisher, Iowa. 432p. baðlayan bir geçiþ bölgesinde bulunan Gölbaþý Modell, H Die Najaden Vorderasiens,(ýn German Gölleri, önemli bir sulak alan niteliði taþýmakta with Turkish summary) Ýstanbul Üniversitesi Fen olup ayrýca kuþlarýn göç yollarý üzerinde Fakültesi Mecmualarý Serisi, Seri No: B16, bulunmaktadýr. Her yýl artan aþýrý sulama, Ýstanbul, O'conner, W.A., Heasman, M.P. ve O'conner, S.J kullanýma baðlý su azalmasý, tarým için yapýlan Algal Diets for Broodstock Maintenance of the kurutma iþlemleri, sistemi besleyen kaynak Doughboy Scallop Machlamys asperrima sularýnýn azalmasý, sazlýk alanlarýn kesimi ve (Lamarck). Aquaculture Research 31, yakýlmasý, artan kirlilik göller üzerinde baský Ostrovsky, I., Gophen, M. ve Kalikhman, I oluþturmaktadýr (Korkmaz vd., 2008). Çalýþma Distribution, Growth, Production, and Ecological Significance of the Clam Unio terminalis in Lake sýrasýnda birçok yerde sazlýk alanlarýn kesilip Kinneret, Israel. Hydrobiologia, 271, yakýldýðý gözlemlenmiþtir. Bu tehditlere Rodhouse, P.G., Rodon, C.M., Burnell, G.M., Hansey, raðmen Unio terminalis türü yaþlara göre M.P., Mcmahon, T., Ottway, B. Ve Ryan, T.H. doðrusal bir büyüme göstermektedir. 10 yaþ Food Resource, Gametogenesis and altýndaki bireylere fazla rastlanýlmamasý türün Growth of Mytilus edulis on the Shore in ilerki dönemlerde baský altýna girebileceðini Suspended Cultures in KillaryHarbour. Inland. J. Mar. Biol. Ass. U.K., 64: düþündürse de, farklý derinliklerde daha Schaperclaus, W Lehrbuch der Teich-Wirtschaft, kapsamlý çalýþma yapmadan bu konuda kesin Paul Parey, Hamburg und Berlin, 582. bir yargýya varýlamaz. Gölbaþý Gölleri'nde, göl Schütt, H Die Molluskenfauna der Süßwässer im ekosistemini etkileyen genel baský faktörleri Einzugsgebiet des Orontes unter Berücksic- göz önünde bulundurularak, gerekli koruma htigung benachbarter Flußsysteme. Archiv für Molluskenkunde der Senckenbergischen Naturtedbirleri saðlanmalý, gölün ve canlýlýðýn forschenden Gesellschaft, 113: 17-91, devamý için uygulanmalýdýr. Frankfurt am Main. Schütt, H Die Gattung im Quartar Anatoliens Kaynaklar (Bivalvia: Eulamellibranchiata: Dreissenacea). Barber, B.J. ve Blake, N.J Reproductive Arch. Moll. 122 Frankfurt am Main, 28, Physiology In: Scallops: Biology, Ecology and 333. Aquaculture (ed.by S.E. Shumway), p Shultz, C. ve Marbaýn, K A list of host species for Elsevier, Amsterdam. rare freshwater mussels in Virginia. Triannual Çek, Þ. ve Þerefliþan, H.O Certain Reproductive Unionid Report No.15 July. p Characteristics of the Freshwater Mussel Unio Þerefliþan, H.O Gölbaþý Gölü (Hatay)'nde terminalis delicatus (Lea, 1863) in Gölbaþý Lake, Bulunan Unio terminalis delicatus'un Üreme Turkey. Aquaculture Research. 37 (13): Biyolojisi ve Yetiþtiricilik Potansiyelinin araþtý Erratum: Aquaculture Research. 37 (14): rýlmasý. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalý Doktora Figueras, A Mussel culture in Spain. Mar. Behav. Tezi. Physiol., 11: Þerefliþan, H.O Üç Farklý Midye Türünün, Su Geldiay, R. ve Bilgin, F.H Türkiye'nin Bazý Dýþýnda ve Besinsiz Ortam Koþullarýna Dayanýk- Bölgelerinden Tespit Edilen Tatlý Su Mollusklarý, lýlýðýnýn Araþtýrýlmasý. Ulusal Su Günleri Ege Ünv. Fen Fak. Glmi Rapor Ser., No: Eylül 2005, Trabzon. 36. Türkmen, M., Tepe, Y., Çalýþkan, E. ve Ciminli, C Ýþcan, Y. ve Þerefliþan, H Gölbaþý Gölü (Hatay) Amik Ovasý Havzasý, Gölbaþý Gölü'nden Ýki Tatlý Su Midyelerinin Kabuk Yapýsýnýn Elemental Farklý Midye Türünde (Unio terminalis ve ve Kristalize Düzeyde Ýncelenmesi. 5. Doðu Potamida littoralis) Aðýr Metal Birikimi. Ulusal Anadolu Bölgesi Su Ürünleri Sempozyumu. 31 Su Günleri 2005, Eylül. Trabzon = Türk Mayýs-2 Haziran, Elazýð. Sucul Yaþam Dergisi. 3 (4): Korkmaz, H., Karabulut, M. ve Gürbüz, M Water