STERİLİZASYON DEZENFEKSİYON ve KONTROLÜ. Dr Mustafa Cesur Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Adana Devlet Hastanesi Adana, Şubat 2016

Transkript

1 STERİLİZASYON DEZENFEKSİYON ve KONTROLÜ Dr Mustafa Cesur Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Adana Devlet Hastanesi Adana, Şubat 2016

2 Giriş Sunum Planı Sterilizasyon ve dezenfeksiyon tanımı Sterilizasyon yöntemleri ve Kontrolü Dezenfektanlar ve kategorileri İdeal bir dezenfektanın özellikleri Dezenfektan kullanırken dikkat edilecek hususlar

3 Giriş Sterilizasyon,dekontaminasyon ve dezenfeksiyon enfeksiyon kontrol proğramının temelini oluşturur. Tıbbi araçların sterilizasyon ve dezenfeksiyonundaki yetersizlik ekstra tedavi harcamalarına, daha önemlisi ise hastada morbilite hatta mortaliteye neden olur.

4 Tanımlar Sterilizasyon : Cansız maddeler üzerinde bulunan tüm mikroorganizmaların sporlar da dahil olmak üzere yok edilmesi işlemidir. Dezenfeksiyon : Cansız maddeler ve yüzeyler üzerinde bulunan mikroorganizmaların (bakteri sporları hariç) yok edilmesi veya üremelerinin durdurulması işlemidir. Dekontaminasyon : Dezenfeksiyon ve sterilizasyon öncesinde fiziksel ve kimyasal yöntemlerle patojen mikroorganizmaların uzaklaştırılıp, güvenli hale getirilmesi işlemidir.

5 Dekontaminasyonun Önemi Kan ve yabancı maddelerin uzaklaştırılması Cihaz ve malzemelerin korozyondan korunması Ekipmanın daha güvenilir olarak kontrolü, taşınması,paketlenmesi ve sterilizasyona hazır hale getirilmesi

6 ALETLERİN TEMİZLİK VE DEKONTAMİNASYONU YAPILMADAN ASLA STERİL EDİLEMEZ.

7 STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ A.Isı İle Sterilizasyon Yöntemleri I)Nemli Isı İle Sterilizasyon a)buharla Sterilizasyon 1.Basınçlı buharla sterilizasyon(otoklav) 2.Basınçsız akım halindeki buharla sterilizasyon(koch kazanı) b)sıcak Su İle Sterilizasyon 1.Kaynatma ile sterilizasyon 2.Tindalizasyon yöntemi ile Sterilizasyon II) Kuru sıcak hava ile sterilizasyon yöntemi (Pasteur fırını) III) Yakma ve alevden geçirerek Sterilizasyon B.Süzme İle Sterilizasyon C.Kimyasal maddelerle Sterilizasyon D.Işınlama ile Sterilizasyon

8 Isı İle Sterilizasyon Nemli ısı ile sterilizasyon Kaynatma(sıcaklık düşük-sporlara etkisiz) Basınçlı su buharı(otoklav) Pastörizasyon(sıvıların yüksek ısıya ulaşıp aniden soğutma işlemi-sporlara etkisiz) Tindalizasyon(yüksek ısıda bozulacak sıvılar belirli ısıda birkaç gün üst üste tutularak steril edilir.kan,serum,aşılar) Kuru ısı ile sterilizasyon Kuru hava(pastör fırını-nemli ısıya duyarlı malzeme için 170 derece 1 saat-160 derece 2 saat) Alevden geçirme(mikrobiyoloji lab)

9 BasInçlI buhar ile sterilizasyon En güvenilir,en hızlı ve en ekonomik sterilizasyon yöntemidir. Basınçlı buhar etkisi ile mikroorganizmaların proteinleri hidroliz yoluyla denatüre olur. Su buharının taşıdığı yüksek enerji kısa sürede bu etkiyi oluşturur. Toksik etkili herhangi bir madde kullanılmaması bu yöntemin en önemli üstünlüklerinden birisidir.

10 BasInçlI Buhar Sterilizasyon İçin Gerekli Koşullar 121 derece dk 126 derece dk 132 derece dk 134 derece dk

11 Buhar Sterilizasyonu AVANTAJLARI. Etkili, güvenilir.. Kontrol edilebilir.. Toksik atık yok.. Hızlı, ucuz.. Isıya dayanıklı aletler. DEZAVANTAJLAR. Yanık ve kaza riski fazladır.. Isıya duyarlı malzemeler için uygun değildir.

12 AVANTAJLARI. Acil durumlarda paketlenmemiş az sayıdaki malzemeler için uygun Flash Sterilizasyonu.134 DERECEDE 3 DK PAKETLENMEMİŞ MALZEMELER DEZAVANTAJLARI.Cerrahi setler ve bohçalar steril edilemez.ciddi enfeksiyon riskinden dolayı implantlar için uygun değildir.rutin sterilizasyon yöntemi olarak kullanılamaz

13 Etilen oksit sterilizasyonu AVANTAJLARI. Isıya ve neme hassas malzemeler için uygun. Lümen uzunluğu ve çap sınırlaması yoktur. Medikal aletlerin çoğu ile uyumlu. Uygulanması kolay. DEZAVANTAJLARI * 1. sınıf kanserojen ve toksik * %100 yanıcı ve patlayıcı * Sıvılar ve tekstiller kesinlikle steril edilemez * Pahalı * Sterilizasyon ve havalandırma süresi uzun * Çevre, hasta ve sağlık çalışanları için GÜVENLİK???

14 AVANTAJLARI Hidrojen Peroksit Sterilizasyonu(GAZ PLASMA) DEZAVANTAJLARI. Isıya ve neme hassas malzemeler için uygun.korozif etkisi yok. Hızlı sterilizasyon.toksik kalıntı bırakmaz. Personel ve çevre için GÜVENLİDİR * Kumaş, selüloz içerenmalzemelerin, sıvıların ve tozların sterilizasyonu için uygun değildir * Pahalı * Özel paketleme malzemesi gerekli * Lümen çapı 3mm den büyük ve uzunluğu 40 cm den küçük olmalı

15 Sterrad, gaz plazma teknolojisinin kullanıldığı ilk ürün Avrupa da 1990, ABD de 1993 yılından beri kullanımda Sterrad 50 Sterrad 100 Sterrad 100S Sterrad 200 Sterrad NX GAZ PLASMA

16 Perasetik asit sterilizasyonu Endoskop sterilizasyonu için geliştirilmiştir. Aktif maddesi kimyasal sıvı sterilan olan peroksiasetik asittir. Paketsiz bir yöntem olduğu için gerektiğinde kullanmak üzere aletleri steril edip sarmak veya depolamak mümkün değildir. Çevre ve sağlık çalışanları için zararlı etkisi yoktur.

17 Gamma radyasyonu(ışınlama) ile sterilizasyon Gama ışınları paket materyalinden geçme özelliğinden dolayı, paketlenmiş ürünlerin sterilizasyonuna olanak verir. Isıya hassas ürünler üzerinde uygulanabilen; hızlı,etkin ve güvenilir bir yöntemdir.

18 Sterilizasyonun Kontrolü Sterilizatör göstergeleri kontrol edilmeli.(ısı-basınç-gaz konsantrasyonu değerleri-sterilizasyon süresi uzunluğu ölçülmeli.) Düzenli kayıt tutulmalı.

19 Sterilizasyon Kontrolü.KAÇAK TESTİ:ön vakumlu sterilizatörlerde vakum kaçaklarını ve kapak conta arızalarını gösterir/haftada 1.BOWİE-DİCK:Buhar doygunluğunu ve vakum sisteminin etkinliğini kontrol eder /her gün ilk çevrim.kimyasal İNDİKATÖR:Zaman,ısı ve neme duyarlı stripler/her pakette.biyolojik İNDİKATÖR:Bakteri sporları içeren stripler ve tüpler/günlük

20 Kimyasal kontrol Reaksiyon, önemli parametrelerin bir yada daha fazlasının etkisiyle gerçekleşir Sonuçlar hemen belli olur Ancak sterilite hakkında kesin bilgi vermez

21 Kimyasal indikatör kullanımı İşleme girmiş ve girmemiş paketlerin birbirinden ayrılabilmesi için mutlaka paket üzerinde işlem indikatörü kullanılmalıdır Her sterilizasyon çevriminde her bir paket içi ISO sınıf 4, 5 veya 6 indikatör ile kontrol edilmelidir Bu indikatörler değerlendirildikten sonra sterilizasyon kayıt formları üzerine yapıştırılarak saklanmalıdır

22 Biyolojik kontrol Sterilizasyon hatalarını erken dönemde yakalar Sterilizasyon hakkında direkt bilgi alınabilir İşlemin biyolojik ölümü gerçekleştirmede yeterli olup olmadığını gösterir

23 Biyolojik İndikatörler

24 Biyolojik İndikatörlerin inkübe edilmesi sonuçların alınması 48 saatte sonuç alınabilir Ayrıca, florasan ışıma yöntemi ile Flaş sterilizasyonunda 1 saat Buhar sterilizasyonda 3 saat Etilen Oksit sterilizasyonda 4 saat Biyolojik ölümün gerçekleşip gerçekleşmediği tespit edilebilmektedir

25 Biyolojik indikatörler Bacillus atrophaeus (B.subtilis) Kuru ısı, EO Geobacillus stearothermophilus Buhar, H 2 O 2, Formaldehit Bacillus pumilus Gama, kobalt

26 Biyolojik indikatör kullanımı Basınçlı buhar sterilizasyonunda Her otoklav haftada en az bir kez İmplant steril edilecek olan her çevrimde Otoklavlara bakım, onarım, kalibrasyon yapıldıktan sonraki ilk çalıştırmada Etilen oksit sterilizasyonunda Her çevrimde Hidrojen peroksit gaz plazma Her kullanım gününde bir kez

27

28 Steril Malzemenin Korunması Özel alan Görevli personel-eğitimli personel Toz ve haşereden korunmuş Güneş ışığı direk almayacak Temiz önlük-bone Eller yıkanmalı Düzenli havalandırma derece,%35-70 nem

29 Raf Ömrü Buhar otoklavı için ;. Tekstiller : 15 gün. Sterilizasyon rulosu : 6 ay. Cerrahi konteynırlar : 6 ay Etilen oksit için : 6 ay Hidrojen peroksit : 1 yıl

30 KİRLİ TAŞIMA ARACI

31 ADH KİRLİ ALAN

32 ADH KİRLİ ALAN

33

34 ADH YARI STERİL ALAN

35 ADH YARI STERİL ALAN

36 OTOKLAV

37 OTOKLAV

38

39 DİSTİLE SU CİHAZI

40 ADH MSÜ PLASMA STERİLİZATÖRÜ

41 YARI STERİL ALANDAN STERİL ALANA BAKIŞ

42

43 STERİL DEPO

44 STERİL DEPO

45 STERİL DEPO ÇIKIŞ

46

47 ADH MİKROBİYOLOJİ LAB OTOKLAV

48 ADH MİKROBİYOLOJİ LAB KURU HAVA STERİLİZATÖRÜ

49 Dezenfeksiyon Her alet için gerekli dezenfeksiyon/sterilizasyon yönteminin seçimi için aletlerin sınıflandırılması gerekir yılında Earle H. Spaulding in önerdiği sınıflama en yaygın kullanılan sınıflamadır.

50 DEZENFEKSİYON KRİTİK ALETLER : Steril vücut boşluklarına, dokulara ve vasküler sisteme giren aletler (cerrahi aletler, kardiyak ve üriner kataterler, implantlar vb.) STERİLİZASYON YARI KRİTİK ALETLER :Mukoza veya bütünlüğü bozulmuş cilt ile teması olan aletler (endoskoplar, laringoskop bleytleri, ventilatör ve anestezi devreleri vb.) YÜKSEK DÜZEY DEZENFEKSİYON KRİTİK OLMAYAN ALET VE YÜZEYLER: Bütünlüğü bozulmamış cilt ile temas (sürgüler, yerler, duvarlar, mobilyalar, tansiyon aletleri vb.) TEMİZLİK / ORTA DÜZEY DEZENFEKSİYON / DÜŞÜK DÜZEY DEZENFEKSİYON

51 İdeal Bir Dezenfektanın Özellikleri-1 Antimikrobiyal spektrumu geniş olmalıdır. Hızlı etkili olmalıdır. Çevresel faktörlerden etkilenmemeli; kan, balgam, dışkı gibi organik maddelerin varlığında bile aktivitesini yitirmemeli; birlikte kullanıldığında sabun, deterjan gibi kimyasallarla geçimsiz olmamalıdır. Kullanıcıya ya da hastaya toksik etkisi bulunmamalıdır. Aletlerde ve metal yüzeylerde korozyon yapmamalı; plastik, kauçuk gibi diğer parçalarda bozulmaya yol açmamalıdır.

52 İdeal Bir Dezenfektanın Özellikleri-2 Kullanıldığı yüzeyde antimikrobiyal bir film tabakası oluşturmalı ve kalıcı etki yapmalıdır. Kullanımı kolay olmalı, kullanım talimatı açık ve anlaşılır olmalıdır. Kokusuz ya da hoş kokulu olmalıdır. Ekonomik olmalıdır. Suda çözünebilmelidir. Konsantre ve sulandırılmış halde stabil kalabilmelidir. Atıkları çevreye zarar vermemelidir.

53 Minimum Etkili Kimyasal Sterilan Konsantrasyonu Kullanılım sırasında kimyasal sterilan-dezenfektan seyrelmesi meydana gelir MEC takibi için test bantları kullanılmalıdır Gluteraldehit takibi için %1,5 test bantları Test bantları kullanım ömründen sonra kullanılmamalıdır (Test bantlarının açıldığı tarihi not edin). Test sıklığı, çözeltilerin hangi sıklıkta kullanıldığına bağlıdır (Günlük kullanım, en az her gün test edin). Sonuçları kaydedilmelidir

54

55 Dezenfektanların Sınıflandırılması Spaulding ve arkadaşları dezenfektanları etki seviyelerine göre 3 gruba ayırmışlardır Yüksek seviyeli dezenfektanlar Orta seviyeli dezenfektanlar Düşük seviyeli dezenfektanlar

56 Yüksek düzey dezenfektanlar yarı kritik gereçler Dezenfektan Kullanım konsantrasyonu Gluteraldehit % Formaldehit % Sodyum hipoklorit ppm serbest klor Perasetik asit %1.0 Hidrojen peroksit % Üretici firmanın talimatları doğrultusunda hazırlama şekli ve kullanma süresi değişir.

57 Orta Seviyeli Dezenfektanlar Dezenfektan Kullanımkonsantrasyonu Etil veya isopropil alkol % Fenol ve fenol bileşikleri % İyodoforlar ppmserbest iyot Glikoprotamin % 4.0

58 Düşük Düzey Dezenfektanlar kritik olmayan gereçler Dezenfektan Kullanım konsantrasyonu Etil veya isopropil alkol < % 50 Fenol ve fenol bileşikleri % İyodoforlar ppm serbest iyot Sodyum hipoklorit 100 ppm serbest klor Kuarterner amonyum bileşikleri %

59 Dezenfektan Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar-1 Yoğunluk ve etki süresi iyi bilinmeli. Sulandırılmış dezenfektanlar uzun süre bekletilmemeli,mikroorganizma üreyebilir ve etkinliği azalabilir, Temizlik amacıyla kullanılmamalı,direnç gelişebilir. Dezenfekte edilecek malzeme temiz ve kuru olmalı, dezenfektan oranı sabit tutulmalı.

60 Dezenfektan Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar-2 Malzemenin tüm yüzeyi önerilen süre içinde dezenfektan solüsyonla temasta olmalı. Toksik etki nedeniyle kapalı kapta, havalandırılmış ortamda olmalı. Hazırlanma tarihi ve kullanım süresi yazılı etiket olmalı. Dezenfektanlar kullanılırken üretici firmanın kullanma talimatlarına uyulmalıdır.

61 TEŞEKKÜRLER