Manisa Merkez Köyleri nde Üretilen Balların Polen Analizi *

Transkript

1 Araştırma Makalesi Manisa Merkez Köyleri nde Üretilen Balların Polen Analizi * Burçin BAYRAMLI 1, Güngör AY 2**, sra DMİR 3, 1. Celal Bayar Üniversitesi, Fen debiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 45140, Yunusemre, Manisa, Türkiye. 2. Celal Bayar Üniversitesi, Fen debiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 45140, Yunusemre, Manisa, Türkiye. 3. Recep Tayyip rdoğan Üniversitesi, Merkezi Araştırma Laboratuvarı Uygulama ve Araştırma Merkezi, 53000, Rize, Türkiye. **gungoray@hotmail.com Özet: Araştırma yılları arasında Manisa (merkez) köylerinden alınan toplam 10 adet bal örneğinin melissopalinolojik analizini içermektedir. Polen analizleri Von Der Ohe ve Sorkun a göre yapılmıştır. 10 adet bal örneğinde familya ve cins düzeyinde 34 taksona ait toplam adet polen bulunmuştur. Fabaceae, Poaceae ve Rosaceae en çok poleni görülen taksonlardır, Medicago üç Liliacea ise iki istasyonda dominant olarak teşhis edilmiştir. Caprifoliaceae, ricacea, Fabaceae, Asteracea, Apiaceae, Medicago ve Campanula sekonder olarak poleni görülen taksonlardır. Kalemli köyünden alınan bal örneği adet ile en çok polene rastlanan örnektir. Çamköy den alınan bal örneği ise 6970 polenle en az polene rastlanan örnek olmuştur. İncelenen örneklerden yedi tanesinin salgı, üç tanesinin ise çiçek balı olduğu görülmüştür. Çiçek ballarının tümü multifloral kaynaklıdır. Anahtar Kelimeler: Bal, Polen, Melissopalinoloji, Manisa, Analiz Polen Analysis of Honey Produced in the Village of Manisa Center Abstract : 10 honey samples taken from Manisa (central) villages were analyzed as melissopalinological in this study. Pollen grains were analyzed according to Von Der Ohe and Sorkun s method pollen grains were found in 34 taxa belonging to family and genus from 10 honey samples. It was idenified in three honey samples of Medicago, also two honey samples of Liliaceae as dominant taxa. In samples, seconder polens were belong to Caprifoliaceae, ricacea, Fabaceae, Asteracea, Apiaceae, Medicago ve Campanula taxas. Taken from Kalemli village honey sample is the most polen samples with Also, Çamköy s honey countain 6970 pollen grains is the least pollen samples. Seven of the samples examined honeydew honey, while three of them were found to be flower honey. All of the flower honey is multifloral origin. Keywords: Honey, Pollen, Melissopalynology, Manisa, Analysis Giriş Ülkemiz coğrafik, iklimsel ve jeolojik özelliklerinden dolayı birçok bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye florası yaklaşık bitki taksonunu barındırmaktadır (Güner, 2012). Türkiye de doğal ve kültürü yapılan yaklaşık 450 nektarlı bitki türünün olduğu bilinmektedir. Bu çeşitlilik çiçekli bitkilerin nektarlarından üretilen balların niteliğini ve niceliğini de etkilemektedir (Sorkun, 2008). Türkiye ekolojik farklılıkları ve biyolojik çeşitliliği sayesinde bal üretimi için en elverişli ülkelerden biri olarak görülmektedir (Silici, 2015). Bal, bitkilerin çiçeklerinde bulunan nektarların veya bitkilerin canlı kısımlarıyla bazı eş kanatlı böceklerin salgıladıkları tatlı maddelerin bal arıları tarafından toplanması, vücutlarında bileşimlerinin değiştirilip petek gözlerine depo edilmesi ve buralarda olgunlaşması sonucunda meydana gelen koyu kıvamda tatlı bir üründür (Doğaroğlu, 1999). Arıcılık faaliyetleri sonucunda üretilen bal yüzyıllardır insanlar tarafından bir besin maddesi olarak kullanılmaktadır. İnsan sağlığı açışından son derece önemli olmasının yanı sıra ekonomik bir değere de sahiptir. Balın kalitesini ortaya koyan etmenler fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yanı sıra sahip olduğu polen içeriğidir (Terzi ve ark., 2010). Polenin fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin toplandığı bitkiye, bölgenin coğrafik konumuna, iklim özelliklerine, toplanma şekline ve ambalaj şekline bağlı olarak değişim gösterdiği bildirilmektedir (Karataş ve ark., 2000). Arıların topladıkları polenlerin ortalama % protein, %15-50 * Bu çalışma Manisa Celal Bayar Üniversitesi FB nde sürdürülen yüksek lisans tezinin ve numaralı BAP projesinin bir bölümüdür. 18

2 karbonhidrat ve %15-50 arasında değişen ve oldukça yüksek miktarda nişasta içerdiği ifade edilmiştir (Krell, 1996). Ticari arı polenlerinin B grubu vitaminleri (B1, B2, B3, B6, B12) içerdiği tespit edilmiştir (Konar ve ark., 2010). Bunların yanı sıra polenlerin yüksek antioksidan özelliklerinin olduğu da saptanmıştır (Doğan, ve Ark., 2014) Balda bulunan toplam polen sayısı sahte bal ile saf balın ayırt edilmesinde kullanılan önemli kriterlerden biridir (Başoğlu ve ark., 1996). Ayrıca arı poleni tüketimine bağlı oluşabilecek alerji vakaları açısından da polenin orijinin karakterize edilmesi önem arz etmektedir (Silici, 2015). Bu nedenle Dünyada ve Türkiye de balda polen analizi ile ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. Dünya da ilk olarak balda polen analizi Pfister tarafından yapılmıştır. Ülkemizde yapılan ilk melisopalinolojik çalışma ise 1976 yılında Alman palinolog Quistani tarafından gerçekleştirilmiştir (Sorkun ve ark., 1989). İlerleyen yıllarda Rize yöresinde (Sorkun ve ark., 1989), İzmir ilinde (Gemici, 1991), Bursa ilinde (Göçmen ve Gökçeoğlu, 1992), Balıkesir yöresinde (Çakır, 1990), Gümüşhane ilinde (Türker, 1993), Konya ilinde (Kaplan, 1994), lazığ ilinde (Gür ve ark., 1994), Denizli ili ve Balıkesir bölgesinde (Dalgıç, 1994), Antalya ilinde (Silici 1995), Marmaris te (Kemancı 1999), ge, Marmara, Akdeniz, Karadeniz bölgelerinde (Doğan ve Sorkun, 2001 ), Adapazarı, Hendek, Akyazı ve Kocaeli de (rdoğan ve ark., 2006) önemli melisopalinolojik çalışmalar yapılmıştır. Yukarıda verilen çalışmalara bakıldığında Manisa merkez ve çevre köylerde bu zamana kadar böyle bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı Manisa ili köylerinde üretilen ballardaki polenlerin hangi bitki taksonlarına ait olduğunu saptamak ve melisopalinolojik çalışmalara katkıda bulunmaktır. Materyal ve Yöntem Bu çalışmada, Manisa (merkez) köylerinin (Uzunçınar, Kalemli, Yeni Harmandalı, Ayvacık, Çamköy, Gürle, Turgutalp, Karakoca, Yağcılar ve Sarınasuhlar) her birinden birer adet olmak üzere 10 köyden toplam 10 adet bal örneği, üreticilerden bizzat alınarak temin edilmiştir. Bal örnekleri gezici arılarcılar yerine, kovanlarını her zaman aynı bölgede bulunduran ve polenlerini ayrı olarak toplamayan üreticilerden alınmıştır yılı ağustos, eylül ve ekim ayları kesimi olan ballar bir kilogramlık kavanozda süzme bal şeklindedir. Örnekler alındığı bölge, üretici ismi ve tarih yazılarak, numaralandırılmış ve mikroskopta analize hazır hale getirilmiştir. Bu süreçte bal örneklerinin alındığı bölgelerin çevresinde bulunan çiçekli bitkilerden polen alınarak referans preparatlar hazırlanmıştır. Polenlerin teşhisinde elimizde mevcut olan referans preparatlardan ve çeşitli yayınlardan (Hyde ve Adams, 1958; Aytuğ, 1971; Punt ve ark., 2007; Sorkun, 2008; paldat.org) faydalanılmıştır. Bal poleni preparatlarının hazırlanmasında dünyada yaygın olarak kullanılan ve esası 10 gr bal örneğinin 20 ml distile su ile seyreltilip santrifüj edilmesine dayanan yöntemi kullanılmıştır (Von Der Ohe ve ark,. 2004; Sorkun, 2008). Preparatların incelenmesinde Olympus marka binoküler mikroskop kullanılmıştır. Polen sayımında, Toplam Polen Sayısı (TPS) = (Sayılan Polen X 9666 )/Sayılan Lycopodium Sporu formülü kullanılmıştır (Moar, 1985,. Sorkun, 2008). TPS nın saptandığı preparatta aynı zamanda yine aynı formülle balçiği elementi (BÇ) sayısı da hesaplanmıştır. BÇ/TPS formülü ile de balın sınıfı tayin edilmiştir (Sorkun, 2008). Polenlerin sayımında 10X oküler ve 40X objektif, teşhisinde ise 40X ve 100X objektiflerden yararlanılmıştır. Preparatlar 22x22 mmlik lameller ile hazırlanmıştır. Preparatta bulunan polenlerin dominant, sekonder, minör ve eser ayırımı (Straka, 1975) e göre yapılmıştır. Bulgular yılları arasında yapılan bu çalışmada Manisa ili (merkez) köylerinden alınan 10 bal örneğinde 34 taksona ait (19 u familya, 15 i cins düzeyinde) toplam adet polen bulunmuştur. n çok polene adet ile Kalemli köyünden alınan örnekte, en az polene ise 6970 adet ile Çamköy örneğinde rastlanmıştır. Bir Lycopodium tabletinde bulunan spor sayısı. 19

3 Örneklerdeki takson sayısı arasında değişmektedir. Örneklerde polenine en fazla rastlanan takson Fabaceae, Poaceae, Rosaceae familyalarıdır (9 ar örnekte). Daha sonra sırasıyla Asteraceae (8 örnekte), Brassicaceae, Caprifoliaceae ve Liliaceae (7 şer örnekte) familyaları gelmektedir. Yapılan analizler sonucunda 5 örnekte dominant polene, 6 örnekte sekonder polene rastlanmıştır. Medicago L. cinsi 3 örnekte, Liliaceae familyası 2 örnekte dominant olarak tespit edilmiştir. Asteracea familyası ve Campanula L. 2, Caprifoliaceae, ricaceae, Fabaceae, Apiaceae ve Medicago taksonları ise 1 örnekte sekonder olarak bulunmuştur (Tablo 1). Uzunçınar, Yeni Harmandalı, Ayvacık, Çamköy, Karakoca köylerinden alınan örneklerin birinci sınıf çam (salgı) balı, Gürle ve Sarınasuhlar örneklerinin çam (salgı) balı, Kalemli, Turgutalp ve Yağcılar köylerinden alınmış örneklerin ise çiçek balı olduğu anlaşılmıştır. Manisa ili Uzunçınar köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 16 taksona ait 9263 adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte dominant polene rastlanmamıştır. Sekonder olarak Campanula cinsine ve Asteraceae familyasına ait polenlere rastlanmıştır. Boraginaceae, Caprifoliaceae, Rosaceae, Apiaceae, Chenepodiaceae, Caryophyllaceae familyalarına minör, Brassicaeae, Lamiaceae, Verbascum L, Poaceae, Rumex L. ve Ranunculaceae taksonlarına ait polenler eser miktarda bulunmuştur. Kalemli köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 13 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte dominant polene rastlanmamıştır. Apiaceae, Campanula ve Medicago taskonları sekonder olarak teşhis edilmiştir. Fabaceae ve Rosaceae familyalarına minör, Liliaceae, Caryophyllaceae, Chenopodiaceae, Poaceae, Asteraceae, Boraginaceae ve Brassicaceae familyaları eser olarak teşhis edilmiştir. Yeni Harmandalı köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 10 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte Medicago cinsi dominant olarak gözlenmiştir. Asteraceae, Boraginaceae ve Campanula taksonları minör, Poaceae, Rosaceae, Dianthus L., Salix L. ve Apiaceae taksonları ise eser miktar teşhis edilmiştir. Ayvacık köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 19 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte dominant polene rastlanmamıştır. Fabaceae familyası sekonder olarak tespit edilmiştir. Oleaece, Liliaceae, Asteraceae, Rosaceae familyalarına minör, Silene L., ricaceae, Brassicaceae, Salix, Chenopodium L, Boraginaceae, Rumex, Lamiaceae, Caprifoliaceae, Campanula, Poaceae, ucalyptus L. ve Pinaceae taksonlarına ise eser miktarda rastlanılmıştır. Çamköy köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 12 taksona ait 6970 adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte Liliaceace familyası dominant olarak teşhis edilmiştir. Sekonder olarak ricaceae familyası gözlenmiştir. Fabaceae familyası minör, Poaceae, Rosaceae, Asteraceae, Campanula, Chenopodiaceae, Oleaceae, Pinaceae ve Brassicaceae taksonları eser miktarda teşhsi edilmiştir. Gürle köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 18 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte dominant polene rastlanılmamıştır. Fabaceae, Brassicaceae, Oleaecae, Boraginaceae ve Rumex taksonları minör olarak teşhis edilmiştir. Liliaceae, Rosaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Apiaceae, Caprifoliaceae, Lamiaceae, Asperula L., Malvaceae, chium L. taksonları eser miktarda bulunmuştur. Turgutalp köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 12 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise 8922 bulunmuştur. Medicago cinsi polenleri dominant olarak teşhis edilmiştir. Sekonder polene rastlanılmamıştır. Fabaceae, Rumex, Liliaceae taksonları minör, Oleaceae, Brassicaceae, Rosaceae, Cucurbitaceae, Caprifoliaceae, Asteraceae, Poaceae ve Veronica L. taksonları eser miktarda teşhis edilmiştir. 20

4 Tablo 1. Araştırılan bal örneklerinde görülen taksonlar ve dominant (D), sekonder (S), minör (M), eser () polenler. Taksonlar Uzunçınar Kalemli Yeniharmandalı Ayvacık Çamköy Gürle Turgutalp Karakoca Yağcılar Sarınasuhlar Apiaceae M S Asperula Asteraceae S M M S Boraginaceae M M M M Brassicaceae M Campanula S S M M Carex M Caryophyllaceae M Caprifoliaceae M S Chenepodiaceae M Chenepodium Cucccurbitaceae Dianthus sp. chium ricaceae S ucalyptus Fabaceae M M S M M M M Hypericum Lamiaceae Liliacaea M D M M D Malvaceae Medicago S D D D Oleaceae M M M Pinaceae Poaceae M Ranunculaceae Rosaceae M M M M Rumex M M M Salix Silene Solonaceae Tanımlanmayan M M M Taxus Verbascum Veronica 21

5 Karakoca köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 11 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. Dominant olarak Medicago cinsi polenleri teşhis edilmiştir. Sekonder polene rastlanılmamıştır. Minör olarak Liliaceae familyası gözlenmiştir. Fabaceae, Brassicaceae, Caprifoliaceae, Poaceae, Boraginaceae, Chenopodiaceae, Hypericum L., Campanula ve Oleaceae taksonları minör olarak teşhis edilmiştir. Yağcılar köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 10 taksona ait adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise 5799 bulunmuştur. İncelenen örnekte Liliaceae familyası dominant olarak teşhis edilmiştir. Sekonder polen gözlenmemiştir. Rumex cinsi minör olarak teşhis edilmiştir. Solanaceae, Rosaceae, Caprifoliaceae, Lamiaceae, ricaceae, Fabaceae, Taxus L. taksonları eser miktarda gözlenmiştir. Sarınasuhlar köyünden alınan bal örneğinin polen analizinde toplam 17 taksona ait 8055 adet polen bulunmuştur. Balçiği elementi sayısı ise bulunmuştur. İncelenen örnekte dominant polene rastlanılmamıştır. Sekonder olarak Caprifoliaceae familyası teşhis edilmiştir. Campanula, Poaceae, Boraginaceae, Fabaceae, Carex L., Oleaceae, Rosaceae taksonları minör, Brassicaceae, Rumex, Lamiaceae, Solanaceae, Asteraceae, Chenopodiaceae, Caryophyllaceae ve Pinaceae taksonları eser miktarda teşhis edilmiştir. Tartışma Bu çalışmada Manisa merkez köylerinden alınan 10 adet balın yedisinin salgı üçünün ise çiçek balı olduğu ortaya çıkmıştır. Bölgeye yakın Muğla ilinde yapılan bir çalışmada, 78 örneğin 51 tanesinin çam (salgı), 15 tanesinin çiçek, 12 tanesinin ise çiçek+çam balı olduğu görülmüştür (Özkök, 2009). Salgı balının oluşumunda rol alan eş kanatlı böceklerin ülkemizdeki yayılış alanları çoğunlukla Güney Marmara, ge ve Batı Akdeniz bölgesi olduğundan (Gürkan, 1988), bulunan oranın normal olduğu düşünülmektedir. Medicago polenleri Yeni Harmandalı, Karakoca ve Turgutalp köylerinde dominant olarak gözlemlenmiştir. Kalemli Köyünde ise sekonder olarak teşhis edilmiştir. Osmaniye (Yalçın, 2015) ilinde bir örnekte dominant, iki örnekte sekonder, beş örnekte ise minör olarak bulunmuştur. Medicago üyeleri bilinen yem bitkileri içinde öncelikle kültüre alınmış önemli bir bitkidir. Günümüzde iklim ve toprak koşullarının uygun olduğu her yerde ekimi yapılmaktadır. Bitkinin çiçeklenme süresinin uzun olması, bol miktarda nektar içermesi ve hayvan yem bitkisi olarak geniş alanlarda ekiminin yapılması, bitkiyi arıcılıkta en popüler bitkilerden biri konumuna getirmiştir (Sorkun, 2008). Liliaceae familyası polenlerine yedi örnekte rastlanılmıştır. Çamköy ve Yağcılar köylerinde dominant, Ayvacık Karakoca ve Turgutalp köylerinde minör oranda, Gürle ve Kalemli köyünde ise eser miktarda tespit edilmiştir. Liliaceae familyası, Osmaniye (Yalçın, 2015) ilinde üç örnekte dominant, Adapazarı nda (rdoğan, 2007) bir örnekte minör sekiz örnekte eser, Bartın ilinde (Mısır, 2011) bir örnekte minör bir örnekte eser ve Rize ilinde (Demir, 2013) ise bir örnekte eser miktarda gözlenmiştir. Türkiye dışından Fas ta yapılan çalışmada Liliaceae familyasına iki örnekte eser miktarda rastlanmıştır (Terrab ve ark., 2001). Asteraceae familyası polenleri sekiz örnekte teşhis edilmiştir. Gürle ve Uzunçınar köylerinde sekonder, Yeni Harmandalı ve Ayvacık köylerin örneklerinde ise minör olarak gözlemlenmiştir. Diğer dört istasyonda ise eser miktarda gözlenmiştir. Fas ta yapılan çalışmada (Terrab ve ark., 2001) Asteraceae familyasına ait sekonder ve eser polenlere rastlanmıştır. Konya da (Baba, 1998) beş örnekte yapılan çalışmada ise iki örnekte dominant üç örnekte sekonder olarak teşhis edilmiştir. Aynı familya Bilecik te (Terzi ve ark., 2010) yapılan polen analizinde üç örnekte sekonder bir önekte minör olarak karşımıza çıkmıştır. Ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda da Asteraceae familyası üyeleri fazla miktarda görülmektedir. Bunun nedeni Bu familyanın ülkemizde çok fazla yayılış göstermesi ve üyelerinin nektarlı bitkilerden oluşması olarak gösterilebilir. 22

6 Fabaceae familyasına ait polenler dokuz bal örneğinde tespit edilmiştir. Ayvacık istasyonundan alınan bal örneğinde sekonder olarak gözlenmiştir. Diğer sekiz istasyonda ise eser ve minör oranda bulunmuştur. Fabaceae familyası üyeleri Adapazarı nda (rdoğan, 2007) yapılan çalışmada dört örnekte dominant olarak gözlenmiştir. Konya da (Baba, 1998) ise beş örnek üzerinden yapılan bir çalışmada iki örnekte sekonder üç örnekte minör olarak bulunmuştur. Hakkari de (Sarısu, 2011) ise dört örnekte minör olarak karşımıza çıkmaktadır. Fas ta yapılan çalışmada, Fabaceae familyasına ait polenlere dört örnekte sekonder olarak rastlanmıştır (Terrab ve ark., 2001). Çalışmamızda Caprifoliaceae familyasına yedi örnekte rastlanmıştır. Sarınasuhlar köyünde sekonder, Uzunçınar köyünde minör, beş köyde ise eser miktarda teşhis edilmiştir. Adapazarı nda (rdoğan, 2007) yapılan çalışmada 23 örnekte eser miktarlarda gözlenmiştir. Osmaniye de (Yalçın, 2015) tarafından yapılan çalışmada ise 13 örnekte eser miktarlarda bulunmuştur. Kuzey Çin in Shanxi eyaletinde 19 örnekte yapılan çalışmada Caprifoliaceae familyasına 10 örnekte rastlanılmıştır (Song ve ark., 2012) Apiaceae familyası polenleri toplam dört istasyonda tespit edilmiştir. Kalemli köyünde sekonder, Uzunçınar köyünde minör olarak gözlemlenmiştir. Terrab ve ark. tarafından 2001 yılında yapılan ve 18 bal örneğinin incelendiği polen analizinde 17 örnekte Apiaceae familyasına ait türlere rastlanmıştır. ricaceae familyası çalışmamızda Çamköy örneğinde sekonder, Ayvacık ve Yağcılar örneğinde ise eser olarak tespit edilmiştir. Osmaniye de (Yalçın, 2015) tarafından yapılan çalışmada ise bir çok örnekte fazla miktarda gözlemlenmiştir. Sonuç Manisa ili (merkez) köylerinde ilk kez yapılan bu çalışmada 10 adet bal örneği incelenerek familya ve cins düzeyinde toplam 34 taksona ait polen örneğine rastlanmıştır. n fazla rastlanan taksonlar Fabaceae, Poaceae ve Rosaceaedir. Bu da arıcıların Manisa civarında nektar kaynağı olarak bu taksonların bulunduğu alanları tercih etmelerinin yararlı olacağını göstermektedir. Yapılan analizler sonucunda yedi örneğin salgı balı, üç örneğin ise çiçek balı olduğu görülmüştür. Tüm çiçek ballarında sekonder ve/veya minör polene rastlanıldığı için multifloral kaynaklı olduğu, böylece arıların bal yapımında çok sayıda familyaya ait nektarlı bitkiden faydalandığı anlaşılmış ve bu bal örneklerinin sahte olmadığının bir göstergesi olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın üretici ve tüketicilere faydalı olacağını ve daha sonra yapılacak olan çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir. Kaynaklar Aytuğ, B., 1971, İstanbul Çevresi Bitkilerinin Polen Atlası, Kurtuluş Matbaası, İstanbul Baba, H., Kadınhanı (Konya) Yöresi Ballarında Polen Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi. Konya. 56. Başoğlu, F, N., Sorkun, K., Löker, M., Doğan, C., Wetherilt H., Saf ve sahte balların ayırt edilmesinde fiziksel, kimyasal ve palinolojik kriterlerin saptanması. Gıda Dergisi 21 (2): Çakır, H., Balıkesir Yöresi Ballarında Dominant ve Sekonder Polenler, Yüksek Lisans tezi. Uludağ Üniversitesi, Bursa, 77. Dalgıç, R., Manisa ve Balıkesir yöresi ballarının palinokimyasal özellikleri, dirne, Türkiye, XII. Ulusal Biyoloji Kongresi 72. Demir,., Ayder-Ceymakçur (Çamlıhemşin/Rize) Yaylaları nın Florası ve Yöre Ballarının Kimyasal ve Palinolojik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Recep Tayyip rdoğan Üniversitesi. Rize Doğan, C., Sorkun K., Türkiye nin ge, Marmara, Akdeniz ve Karadeniz Bölgelerinde Toplanmış Ballarda Polen Analizi, Mellifera 1.1 (2001): Doğan, H,. Akyol,,. Akgül, H,. Selamoğlu, Talas, Z, Biologic Activities of Honeybee Products Obtained From Different Phytogeographical Regions of Turkey. Turkish Journal of Agriculture Food Science and Technology 2(6): Doğaroğlu, M., Modern Arıcılık Teknikleri. Anadolu Matbaası İstanbul. rdoğan N., Pehlivan, S., Doğan,C., Pollen Analyses of honeys from Hendek and Kocali districts of Adapazarı province (Turkey), 23

7 Mellifera, 6-(10-12) (20-27), rdoğan, N., Adapazarı Balalrında Polen Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Ankara Gemici, Y., İzmir yöresi ballarında polen analizi, Doğa-Tr.J.of Botany, 15, , Göçmen, M., Gökçeoğlu, M., Bursa yöresi ballarında polen analizi, Doğa-Tr.J of Botany, 16, ,. Güner, A., Aslan, S., kim, T., Vural, M. & Babaç, MT. (eds.), 2012, Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), İstanbul Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, Türkiye. Gür, N., Dıgrakı, M., Çobanoğlu, D., lazığ yöresi ballarının polen analizi, XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, dirne, Türkiye, 53, Gürkan, B., 1988, Çam pamuklu kosnili Marchalina hellenica (Genadius) nın Biyo-kolojisi ve Populasyon Dinamiği. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Hyde, H.A., Adams, K. F., An Atlas of Airbone Pollen Grains. London ST Martins Press.New York Kaplan, A., Konya yöresi ballarında polen analizi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Karataş, F. Munzuroğlu, Ö., Gür, N., Arı polenlerindeki A, ve C vitaminleri ile selenyum düzeylerinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 12: Kemancı, I., Marmaris Yöresi Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, ge Üniversitesi, İzmir, Türkiye, Konar, V., Özdemir F.A., Karataş, F, Ticari Arı Polenlerinde B Vitamini Miktarlarının Araştırılması. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 22 (1), 61-64, Krell, R Value-added products from beekeeping. FAO Agricultural Services Bulletin No. 124 Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome. Mısır, M., Arıt Bölgesi (Bartın) Ballarında Polen Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Bartın Üniversitesi. Bartın.85. Moar, N.T., Pollen Analysis of New Zealand Hone, New Zealand Journal of Agricultural Research. Vol. 28: Özkök, A., Muğla Bölgesinde Üretilen Çam Balı ve Propolis in Mikroskobik, Organoleptik ve Kimyasal Analizi. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Ankara Punt, W., Blackmore, S., Nilsson, S., & Thomas, A., (2007). Glossary of pollen and spore terminology. Rev Palaeobot Palyno 143: 1-81 Sarısu, Galip., Hakkari İli Ballarında Polen Analizi.Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi. rzurum Silici, S., Antalya Yöresi Ballarında Polen Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Ankara, Türkiye, Silici, S., Arı Poleni ve Arı kmeği Uludağ Arı Dergisi. 14 (2): Song, X-Y., Yao, Y-F., Yang, W-D., Pollen Analysis of Natural Honeys from the Central Region of Shanxi. North China. PLoS ON 7(11): e49545.doi: Sorkun, K., 2008, Türkiye nin Nektarlı Bitkileri, Polenleri ve Balları. Palme Yayıncılık, Ankara Sorkun, K., Güner, A., Vural, M., Rize Ballarında Polen Analizi. Doğa Türk Botanik Dergisi, 13 (3), Straka, H,. 1975, Pollen und Sporenkunde. Gustav Fisher Verlag. Stutgart. Terrab, A., Castrillon, B.V.,Dapena, D.M.,2001. Pollen Analysis of Honeys From the Gharb Region (NW Morocco). Grana 40 (4-5): , Terzi,., Yılmaz, H., Şakar,V., Bilecik ve Çevresinde Üretilen Ballarda Bulunan Polenlerin Araştırılması. MYO-ÖS 2010 Ulusal Meslek Yüksekokulları Öğrenci Sempozyumu Düzce. Türker, M., Gümüşhane Yöresi Ballarında Polen Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi. Van. Von Der Ohe, W., Persano Oddo, L., Piana, M.L., Morlot, N., Martin, P., Harmonized Methods of Melissopalynology. Apidologie.35.S18-S25. Yalçın, I., Osmaniye Yöresi Ballarının Palinolojik ve Fikokimyasal Parametreler Yönünden Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi. Osmaniye erişim tarihi: 12 Mayıs