Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013 Int. Journal of Management Economics and Business, Vol. 9, No.

Transkript

1 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013 Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013 ELECTRE YÖNTEMİYLE TEKSTİL SEKTÖRÜNDE OPTİMAL KURULUŞ YERİ SEÇİMİ: UŞAK İLİ ÖRNEĞİ Yd. Doç. D. Yılmaz AKYÜZ Uşak Ün. İ.İ.B.F İşletme Bölümü ISSN: E-ISSN: Yd. Doç. D. Mustafa SOBA Uşak Ün. İ.İ.B.F İşletme Bölümü ÖZET Günümüz ekonomik yaşamı baş döndüücü bi hızla gelişimini südümektedi. Bu gelişmeleden tüm işletmele belli ölçülede etkilenmekte ve bu değişim, işletmelee ekabet avantajı sağlayabilmek için optimal kaala almaya zolamaktadı. Tükiye de iç ticaetin lokomotifi kabul edilen tekstil sektöü de geek bölgesel geek küesel anlamda bu ekabet avantajlaından yaalanması için hem gelişmeye devam etmek hem de optimal kaalaı en veimli şekilde almak duumundadı. Tekstil sanayi, ülkemizde ve tüm dünyada zaman zaman kizlele kaşı kaşıya kalsa da yatıımcıla için cazipliği nedeniyle halen yatıım yapmaya değe göülmektedi. Yoğun ekabet otamında işletmelede fizibilite etütleinde üzeinde önemle duulması geeken konuladan bii de optimal kuuluş yei seçimidi. Kuuluş yei seçimi bi işletmenin geleceği açısından önemli bi başlangıç noktasıdı. Yatıım öncesi kuuluş yei seçiminde bilimsel bi fizibilite etüdünün yapılması geekmektedi. Sabit yatıımlaın yapısından kaynaklanan haeketsizlik özelliği nedeniyle, tesisin uygun olmayan bi yee kuulmasından sona başka bi yee nakli sıasında otaya çıkacak nakil yatıımlaı çok yüksek maliyetlee sebep olabilmektedi. Bu nedenle yatıımcıla için altenatiflein biden fazla olması halinde, çok kiteli kaa veme yöntemlei ve kaa alma süeçlei deveye gimektedi. Bu çalışmada, Uşak ta kuulacak bi tekstil sanayi işletmesi için altenatif üç kuuluş yeinin (Uşak, Uşak Kama ve Uşak Kaahallı ) belilenen kitele çeçevesinde, optimal kuuluş yei belilenmesine çalışılmıştı. Optimal kuuluş yei seçiminde çoklu kaa veme sistemleinde kullanılan ELECTRE yöntemi ile kuuluş yei kitelei değelendiilmişti. Elde edilen sonuçlaa göe optimal kuuluş yei sıalamasında Uşak biinci sıada, Uşak Kama ikinci sıada, Uşak Kaahallı üçüncü sıada ye almaktadı. Anahta Kelimele: Kuuluş Yei Seçimi, ELECTRE Yöntemi, Tekstil Sektöü, Uşak. OPTIMAL LOCATION CHOICE IN TEXTILE SECTOR BY USING ELECTRE METHOD: A CASE OF USAK ABSTRACT Today's economic life maintains its pogess apidly. All companies ae affected fom these changes in cetain points and this situation compels companies to take optimal decisions. So; tetile secto, accepted as locomotive of domestic tade in Tukey, has to take these optimum desicions most efficiently. Even so tetile secto faces ith cises in both ou county and all aound the old, it is seen as oth investing fo the investos because of its attactiveness.in fiece competition envionment, one of the points to be consideed in feasibility study is optimal location choice. Location choice is an impotant stating point in tems of a company's futue. A feasibility study has to be made pe-investment location choice. Because of the stuctue of fied investments, tanspotation investments cost a lot hile moving to anothe location. On this account, multi-citeia decisionmaking models and decision-taking pocesses become opeational in the fom of many altenatives fo investos. In this study, it is tied to detemine the optimal location among thee location altenatives (Usak, Usak Kama and Usak Kaahallı ) fo a tetile company to be established in Usak. Company locaiton citeia have been evaluated by the ELECTRE method using in detemining optimal location choice. Accoding to the obtained esults; Usak has taken place on the top, Usak Kama has anked numbe to and Usak Kaahallı has become thid. Keyods: Location Choice, ELECTRE Method, Tetile Secto, Usak.

2 186 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA 1. Giiş Tüketicile günümüzde mal ve hizmetlein daha uygun olanlaını değil, nitelikli, uygun fiyatlı ve istediği anda ulaşabildiğini veya ulaştıılanı tecih etmektedile. Bu beklentilei kaşılamaya çalışıken dağıtım ve tutunduma planlamalaı yapılmaktadı. Ayıca işletmenin neede kuulacağına dai kaa veilmesi de geekmektedi. Çünkü Kuuluş Yei Seçimi büyük önem taşımakla bilikte, üeticile aasında aynı pazaın paylaşılması sebebiyle oluşacak ekabet otamında avantaj sağlamasıyla da büyük önem az etmektedi (Alp & Gündoğdu, 2012;8). İşletmelein kuuluş yeini yanlış seçmelei halinde ise sağlayacaklaı hammadde temini, pazalama, nakliye maliyetlei, ulaşım, iletişim ve altyapı sounlaı gibi biçok sounu beabeinde getimekle bilikte bu sounlaın gideilmesi için hacanan maliyetlei de attımaktadı. Hacanan maliyetlein atmasına paalel olaak biim maliyetlede de atış meydana gelmektedi (Eleen, 2007;281). Gelişmekte olan ülkelein ekonomik kalkınma süecini önemli deecede etkileyen tekstil sektöü sanayileşme süecini başlattığı gibi günümüzde de semaye sıkıntısı çeken, ucuz işgücüne sahip gelişmekte olan ülkelein ekonomik kalkınmalaında da önemli bi ol oynamaktadı (Öngüt, 2007;1). Tekstil sektöü, Tükiye de de en gelişmiş sanayi dallaından biisidi. Hatta DPT nin 2007 yılı apouna göe tekstil sektöü Tükiye nin biinci sektöü konumundadı (Alüftekin vd, 2009;3). Kuuluş yeinin seçiminde faydalı seçimle yapabilmek için biçok metot kullanılmaktadı. Bu metotla kendi aalaında matematiksel yöntemle, simulasyon yöntemi, finansal yöntemle ve Çok Kiteli Kaa Veme (ÇKKV) metotlaı olaak ayılmaktadı. Hiyeaşinin ön planda olduğu ÇKKV yöntemleine, AHP, TOPSIS, Bulanık AHP, Bulanık TOPSIS, ELECTRE vb. önek olaak gösteilebili (Eleen, 2006;407). Yapılan çalışmada ÇKKV metotlaından ELECTRE metodu kullanılaak Uşak ta Tekstil Sektöünde faaliyet gösteecek olan bi işletmenin optimal kuuluş yei seçimi belilenmeye çalışılmaktadı. Tekstil sektöünün günümüzde önemini gideek attımasından dolayı işletmelein ekabet içinde kalmalaı yapacağı tecihlee bağlı olmaktadı. Bu tecihleden en önemlisi de işletmenin valığını südüebileceği bi ye seçimidi. Yapılan çalışmada ELECTRE metodu kullanılaak Uşak Oganize Sanayi Bölgesi, Uşak Kama Oganize Sanayi Bölgesi ve Uşak Kaahallı Oganize Sanayi Bölgesi aasından optimal kuuluş yei belilenecekti. 2. Liteatü Taaması ELECTRE ve Bulanık AHP Yöntemlei ile Bi İşletme için Bilgisaya Seçimi nde (Etuğul & Kaakaşoğlu, 2010) bi işletmedeki diz üstü bilgisaya seçimi poblemi ele alınmıştı. İşletmelede kaa vemeye yadımcı olmak için ELECTRE ve Bulanık AHP yöntemleine göe bilgisaya seçimi yapılmak istendiğinde önem deecesine göe maka güvenililiği, işlemci hızı, fiyat, sistem belleği, ekan katı, ağılık, pil ömü ve sabit disk kapasitesi öncelikleine göe tecih yapılmasının daha uygun olacağı göülmüştü.

3 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013, ss Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013, pp Hata Tüü ve Etkilei Analizi Yönteminde Maliyet Odaklı Yeni Bi Kaa Veme Yaklaşımı (Eyüek & Tanyaş, 2003) adlı çalışmada basit toplamlı ağılıklandıma ve ELECTRE yöntemlei kullanılaak kaa veme bölümü daha objektif hale getiilmişti. İkinci planda ise hata tüleini önleyebilecek önlemlein çalışma gubu taafından tanımlanması ile yöntemin daha bütünleşik hale getiilmesidi. Böylelikle hatanın etkisinin boyutu ve önlemin maliyetini bilikte değelendien sonuç odaklı bi yöntem elde edilmişti Küesel Kiz Süecinde Tük Bankacılık Sektöünün Finansal Pefomansının ELECTRE Yönetimi ile Analizi nde (Çağıl, 2001) Tük Bankacılık Sektöünde dönemleine ait kamu ve özel semayeli mevduat bankalaı ile Tükiye de kuulan yabancı semayeli bankalada ELECTRE yöntemi kullanılaak finansal pefomans analizi he bi yıl için yapılması amaçlanmıştı. Bankalaın pefomanslaının sıalaması incelendiğinde ise kiz dönemleinde bazı bankalaın sıalama sapması yaşandığı gözlemlenmişti. Çok Kiteli Tedaik Seçimi: Bi ELECTRE AHP Uygulaması (Sone & Önüt, 2006) adlı çalışmada nitel ve nicel kitele göz önüne alınaak en uygun tedaikçinin seçimi amaçlanmaktadı. Tedaikçilei değelendimek istediğimizde İş Masaflaı, Otalama Fısat Maliyetlei, Mesafe, Ömü, Teknoloji Kullanımı, Hız, Kalite gibi kitelein öncelikli olduğu saptanmıştı. Kentsel Katı Atık Yönetim Sistemleinin oluştuulmasında faklı kaa veme teknikleinin kullanımında (Özkan, 2008) bi yıl boyunca yapılan katı atık analizine göe Eskişehi, kentsel katı atıklaının yönetimi için oluştuulan beş faklı senayo, Yaşam Döngüsü Analizi (LCA) ve ELECTRE III yöntemlei ile değelendiilmişti. Eskişehi katı atık düzenli depolama sahası için Çavlum sahasının uygun olabileceği göülmüştü. Taauz Helikoptelei Seçiminde ELECTRE Yönteminin Kullanılması (Yüekli, 2008) adlı çalışmada belilenen kitelee göe 6 ayı altenatif aasından, Tük Silahlı Kuvvetleinin ihtiyacını kaşılayacak en uygun taauz helikopteinin bu metotla seçilmişti. Südüülebili Alan Kullanım Planlamasında Alan Kullanım Tipleine ait Önceliklein Simos Posedüü ve ELECTRE 1 Yöntemi ile Belilenmesi nde (Akpına, 2003) Simos posedüü ve ELECTRE yönteminin alan tipleinin öncelikleinin belilenmesinin yanı sıa ÇKKV süeci kapsamında çeşitli peyzaj planlama ve çevesel etki değelendimesi uygulanabililiği incelenmişti. Adıyaman Ziyaet Çayı Havzasında geçekleştiilen bu önek çalışmanın alan için en uygun alan kullanım tipleinin; taımsal omancılık ve taımsal eaksiyon olaak belilendiği saptanmıştı. Kent İçi Toplu Taşıma Yatıımlaının Değelendiilmesinde Kaa Destek Modeli (ELECTRE Yöntemi) Kullanımı nda (Kaacasu, 2006) ulaştıma yatıımlaının değelendiilmesi için kaa destek modeli oluştuulmuş ve sonuçla otaya konulmuştu. Çıkan sonuçlaa göe kullanıcıla, işletmecile ve STÖ özel halk otobüsleini, uzmanla ise kamu otobüsleini tecih etmişledi.

4 188 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA 3. Kuuluş Yei Seçimi İşletmelein ekonomik faaliyetleini südüdüğü coğafi yee kuuluş yei kavamı denilmektedi. Tedaik, üetim, depolama ve dağıtım gibi temel fonksiyonlaı ve ekonomik amaçlaını südüebileceği yele ise endüsti işletmelei için kuuluş yei seçiminde önemli bi faktödü (Bautçugil, 1988;73). İşletmelein kuuluş yeleini yanlış seçmelei halinde ise hammadde temini, pazalama, taşıma maliyetlei, ulaşım, habeleşme ve altyapı sounlaıyla kaşılaşılmaktadı. Bu sounlaın gideilmesi için hacanan maliyetle attığı için de biim maliyetlede de atışla göülmektedi (Eleen, 2007;281). Kuuluş yei seçiminde maliyetle ve kuuluş yeine özgü sınılayıcı koşulla, yatıım kapasitesinin büyüklüğünü önemli deecede etkilemektedi. Belilenecek kuuluş yeinde; hammadde, ulaşım, pazaa yakınlık, işgücü, eneji, su, atıklaın aıtılması ve teşvik tedbilei vb. gibi faktölei sağlayabilen yele kuuluş yei seçiminde diğe altenatiflee göe tecih edilebilecekledi (Aşıkoğlu vd, 2011; ). İşletmelein kuuluş yei seçiminde 3 önemli aşama bulunmaktadı. Bunla (Ruddel, 1967;16-17): Fabika kuulacak bölgenin seçilmesi Bölgenin spesifik bi yeinin belilenmesi Belilenen alan içesinde fabika kuulacağı aazinin seçimi Ancak günümüzde bu üç önemli aşamayı bi aaya getiebilecek alanlaın fazla olması ve yatıım kaalaının uzun vadeli statejik kaala içemesi nedeniyle yanlış kuuluş yei seçimi işletmelein kalılığını düşümesine ve geleceğini olumsuz yönde etkilemesine neden olacaktı (Köksal & Emiza, 2011;77). Kuuluş yei seçiminde biden fazla altenatifin bulunuyo olması ve bu altenatifleden hangileinin diğeleine göe daha uygun olabileceği tecihini yapabilmek için çeşitli metotla geliştiilmişti.

5 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013, ss Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013, pp Uşak ta Tekstil Sanayinin Altyapı Valığı ve OSB le Tekstil sektöünün geçmişi insanlığın va oluşuna kada dayanmaktadı. Fakat tekstil sektöünün ekonomik hayatta ve sanayi sektöünde ye alması on yedinci yüzyılda deniz ticaetinin gelişmesiyle ve icat edilen makinelein, buhalı iplik, dokuma tezgâhlaının sanayiyle tanışmasıyla başla ve anavatanı Avupa olaak bilini (Aydoğuş & Bayakta, 2005:7). Tekstil sektöü yaklaşık 500 milya dolalık piyasasıyla dünya ekonomisine büyük katkıla sağlamaktadı. Biçok ülke bu pastadan pay almak istemekle bilikte, işsizliğin yüksek oanlaa ulaştığı ülkele de bu sektöe yönelmeye başlamışladı. Dünya nüfusunun yedi milya dolaylaında bulunuyo olması ve nüfusun hala hızla atması sonucu tekstil sektöünün önemini kouyaak gelişeceği söylenebili (Yaşa, 1995:90). Bu duumun fakına vaan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkele ise tekstil sektöüne; ekonomileinin kalkınmasını sağlamak, ihacat gelii elde etmek ve istihdam alanlaı yaatmak için ağbet göstemektedile (Aydoğuş & Bayakta 2005:7). Tükiye de de tekstil sektöü günümüzde önemli bi yee sahip ve payı en yüksek sektöleden biisidi. Tekstil sektöü Tükiye de 80 li yıllaın başında ihacata yönelik olaak başlamış, 2000 li yıllaa temeli sağlam olaak ve toplam ihacat içindeki payını attıaak gimişti. Fakat 2005 yılında kotalaın tamamen kaldıılması ile olumsuz bi havanın başladığı belitilebili (Aydoğuş & Bayakta, 2005:19). AB Gümük Biliği nin 1995 yılından itibaen tekstil sektöüne veeceği yatıım teşviklei kapsamında ve geçmiş yimi yıl içinde yapılan büyük entege ve alt yatıımlaı ile tekstil ve konfeksiyon sektöünde Tükiye yi AB de en büyük dünyada ise dödüncü büyük iplik, dokuma, boya tebiye ve konfeksiyon kapasitesine sahip olmasına neden olmuştu ( 2013). Uşak ta ise tekstil sektöünün kuulmasında belileyici olü halıcılık ve kilimcilik oluştumuştu Sanayi sayımında yün ipliği üeten ve dokumacılık yapan 13 kuuluşun 3 ü Uşak ta kuulmuş olması tekstil sektöünün Uşak ilinde ne kada önemli olduğunu göstemektedi (Aydoğuş & Bayakta, 2005:29). İstanbul, İzmi, Busa, Adana, Gaziantep, Denizli gibi büyük illeimiz aasından Uşak ta tekstil sanayide önemli bi potansiyele sahip iken sosyal ve kültüel bi yapı olaak sanayiye uzak bi mekez değil, aksine sanayiye çok yakın mekez halindedi (Kaakoç, 2007:20). Tükiye ekonomisinin bel kemiğini oluştuan Tekstil Sektöü, Uşak ekonomisi için de sektöel olaak paalellik göstemektedi. Bunun en önemli göstegesi Tekstil Sektöünün Tükiye de istihdam içesindeki payı %20 iken, bu oan Uşak ta %30 civaındadı. Tükiye de Tekstil Sektöünün toplam ihacat içesindeki payı %28 iken, bu oan Uşak ta %94,4 tü. Bu duum Tükiye ekonomisi ile Uşak ekonomisinin paalel olduğunu göstemekle bilikte Uşak Tekstil Sektöünün Tükiye deki yeini de ifade etmektedi (Kaakoç, 2007:54)

6 190 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA Oganize Sanayi Bölgelei üetim, ihacat ve istihdam mekezleidi. Planlı sanayileşme ve düzenli şehileşmenin ana dinamiğini oluştumaktadıla yılında 4562 sayılı Kanun ve yönetmelikle tüzel kişilik kazanmışladı. Uşak ta ise Oganize Sanayi Bölgesi 3 faklı yeleşim yeinde kuulmuştu. Bunla ( 2013): Uşak (Tekstil) Oganize Sanayi Bölgesi, tekstil ağılıklı fimalaın bulunduğu 278 adet fimaya ev sahipliği yapmaktadı. Bu oganize sanayi bölgesinde toplam 8534 kişiye istihdam olanağı sağlanmıştı. İzmi havalimanına ve limanına olan yakınlığıyla sanayi dallaının gelişimine önemli katkılaı bulunmaktadı. Sağladığı altyapı imkanlaı ve veilen teşvikle bakımından da biinci sınıfa yakın hizmet veen Uşak OSB yatıımcıla için tecih edilme sebepleinden biisidi ( 2013). Uşak Kaahallı Oganize Sanayi Bölgesi taih ve sayılı Bilim, Sanayi ve Ticaet Bakanlığının yazısına göe 226 sicil numaası ile kuulmuştu. 68 hekta üzeine kuulu olan bölge 87 paselden oluşmaktadı.18 adet paselin tahsis yoluyla satışı yapılmış, satışı yapılacak 69 adet boş pasel bulunmaktadı. Yol uygulama pojesinin %50 si, atık su(kanalizasyon)pojesinin %85 i, içme ve kullanma suyu pojesinin %30 u, yağmu suyu pojesinin %85 i tamamlanmıştı. Elektik pojesinin 2013 ün 3.çeyeğinde tamamlanması beklenmektedi. OSB de istihdam sayısı yaklaşık 70 kişi civaındadı ( 2013). Uşak Kama Oganize Sanayi Bölgesi 292 adet giişimciye iş sahası oluştumaktadı. Yol, kanalizasyon, içme ve kullanma suyu, yağmu suyu ve elektik şebekesi alt yapı hizmetlei vemektedi. Yaklaşık olaak kişiye iş istihdamı sağlayabilecek kapasiteye getiilmiş duumda olan Uşak Kama Oganize Sanayi Bölgesi alt yapı hizmetlei, teknolojik donanımı ve yenilikçi, açık, südüülebili politikalaı ile çeve kouma pensipleinden taviz vemeden yüksek bi kalite hizmeti sunmaktadı ( 2013). 5. ELECTRE Yöntemi Benad Roy un kaa veme çalışmalaı sonucunda ELECTRE (ELimination Et Choi Taduisant la Realite) metodu, 1968 yılında geliştiilmişti (Yüekli, 2008;40). Nkamp & Van Delft ile Voogh taafından kapsamlı olaak genişletilmişti (Özkan, 2008;22). ELECTRE metodu ÇKKV metotlaından, sayısal hesaplamalaı ağı basan poblemlei, sözel duuma çevieek youmlayabilen bi teknikti (Tüke, 1988;73). ELECTRE yöntemi faklı altenatiflein bütün mümkün çiftleini kitele bazında kaşılaştıan ve altenatiflein kitele bazında değeleini otaya koyan sistematik bi analizdi (Çağıl, 2011;70). ELECTRE metodunun esası tecih edilen veya edilemeyen altenatifle aasında üstünlük ilişkisi kuulmasına dayanı (Etuğul & Kaakaşoğlu, 2010;27). ELECTRE yöntemi seçim geektien sonuçlaın çözümü için kullanılan bi yöntemdi. Yöntemin uygulamasında iki temel adım söz konusudu (Eyüek & Tanyaş, 2003;9). Bunla:

7 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013, ss Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013, pp Seçeneklein kaşılaştıılması sonucunda uyum ve uyumsuzluk göstegeleinin hesaplanması, 2. Seçenekle aasındaki üstünlük ilişkileinin kullanılması, Göüldüğü gibi ELECTRE yönteminde temel olaak sıalama ilişkisi oluştuulmakta, uyum ve uyumsuzluk endekslei hesaplanmakta, çekidekle oluştuulaak altenatifle seçilmektedi (Çağıl, 2011;74). Çok kiteli kaa veme yöntemleinden bii olan ELECTRE yöntemi uygulama alanı olaak ekonomi/yönetim poblemlei, vei tabanı seçimi, muhasebe ve finans, semaye yatıımı, kaa destek, üetim, pazalama, planlama, isk analizi, başvuu değelendimelei, gup kaa veme, ulaştıma, silah kontolü, Paza seçimi, kamu sektöü, bilgi seçimi gibi alanlada kullanılabilmektedi (Seze, 2008;142). ELECTRE yöntemi aşağıdaki adımlaa göe izlenmektedi (Sone & Önüt, 2006;111; Seze, 2008; ): 1. Adım: Öncelikle kaa matisi (A) oluştuulmaktadı. Kaa matisinin satılaında üstünlüklei sıalanmak istenen altenatifle, sütunlaında ise kaa vemede kullanılacak değelendime faktölei ye almaktadı. A matisi kaa veici taafından oluştuulan başlangıç matisidi. Kaa matisi aşağıdaki gibi gösteili: A = m m2 1 n 2n... mn A matisinde m altenatif sayısını, n değelendime sayısını göstemektedi. 2. Adım: Nomalize kaa matisi (X) oluştuulmaktadı. Maliyet ve fayda kitelei için faklı fomülle kullanılmaktadı. Maliyet kitelei için kullanılan fomül: = m i= 1 1 (1/ ) 2 i = 1,2,..m j= 1,2,.. n (1)

8 192 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA Fayda kitelei için kullanılan fomül: = n i= 1 2 Hesaplamala sonunda X matisi aşağıdaki gibi ifade edili: X = m m2 i = 1,2,..m j= 1,2,.. n (2) 1n 2n... mn 3. Adım: Ağılıklandıılmış nomalize matis elde edilmektedi. Kaa veici öncelikle değelendime faktöleinin ağılıklaını ( j ) belilemelidi. ( j i= 1 n = 1). Nomalize edilmiş matis kitelein ağılıklaıyla çapılaak ağılıklandıılmış nomalize matis elde edilmektedi. v = j. (3) V matisi aşağıda gösteilmişti: V 1 1 = m m2 n n n... 1n 2n mn 4. Adım: Uyum ve uyumsuzluk kümeleinin oluştuulması geekmektedi. Uyum ve uyumsuzluk kümelei oluştuulu. He ikili altenatif kıyaslaması için kitele iki ayı

9 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013, ss Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013, pp kümeye ayılı.ap ve Aq (1, 2,,m ve p q) uyum kümesinde AP altenatifi Aq ya tecih edilmektedi. C( p, q) = { j }, (4) v pj v qi AP eğe Aq dan daha kötü bi altenatif ise uyumsuzluk kümesi oluştuulu. C( p, q) = { j < }, (5) v pj v qi 5. Adım: Uyum ve uyumsuzluk indekslei hesaplanmaktadı. Uyum matisinin (C) oluştuulması için uyum setleinden yaalanılı. C (6) = pq j j * * j * Uyum kümesi C( p, q) da ye alan faktöledi. Uyumsuzluk matisinin (D) elemanlaı ise aşağıdaki fomül yadımıyla hesaplanı: D pq ( pj qj j = ( j v v pj v v qj ) ) (7) j ise uyumsuzluk kümesi D(p,q) da ye alan faktöledi. 6. Adım: Üstünlük kaşılaştıılması yapılmaktadı. C ve D değeleinin otalamalaı _ D değelei hesaplanı. Eğe q.biime göe üstündü. _ C ve C pq C _ ve D pq < D _ ise AP Aq di. Yani p. biim ve 7. Adım: Son olaakta net uyum ve uyumsuzluk indekslei hesaplanmaktadı. Cp le büyükten küçüğe Dp le küçükten büyüğe sıalanı. Böylece sıalama elde edilmiş olunu. Cp = = m k 1 k p C = m pk k 1 k p C kp (8)

10 194 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA Dp = = m k 1 k p D = m pk k 1 k p D kp (9) 6. Uygulama Çalışmanın temel amacı, ELECTRE metodu ile tekstil kuuluş yei seçiminin Uşak ilindeki Oganize Sanayi Bölgeleinde uygulanmasıdı. Bu souya ÇKKV yöntemleinden bii olan ELECTRE yöntemi kullanılaak cevap bulunmaya çalışılmıştı. Uşak ilindeki Oganize Sanayi Bölgelei ise; Uşak Mekez, Uşak Kama ve Uşak Kaahallı olmak üzee üç altenatifi bulunmaktadı. Kuuluş yei seçimi kapsamlı bi çalışmayı geektimektedi. Özellikle bi fabikanın kuulacak olması bu çalışmayı daha disiplinli bi hale getiecekti. Çünkü yanlış bi ye seçimi hacanan maliyetlein atmasına sebep olacaktı. Bi tekstil kuuluş yei seçiminin belilenmesi için bu çalışmada göz önünde bulunduulacak kite veilei Tablo 1 de gösteilmişti. Bu kitele göz önüne alınaak yapılmış olan çalışmada ELECTRE metoduyla ideale yakın en iyi seçim belilenmeye çalışılmıştı. Tablo 1: Altenatiflein Kite Değelei UŞAK UŞAK KARMA UŞAK KARAHALLI Mekeze Uzaklık (km) Limana Uzaklık (km) Tahsis Edilecek Alan (m 2 ) de Çalışan Sayısı Otalama Asa Satış Fiyatı(TL/m 2 ) Müdülükte Çalışan Sayısı Elektik Satış Fiyatı (kuuş) Nüfus(şehi mekezi) Altyapı Valığı Teşvikleden Yaalanma Duumu Kaynak: Altenatiflee ait veile SANNA pogamı yadımıyla değelendiilmiş ve uygunluk sıalaması oluştuulmaya çalışılmıştı. Tabloda göülen Altyapı Valığı ile anlatılmak istenen deki; Banka Şubelei, Atık Su Aıtma Tesisi, Doğalgaz, İtfaiye Mekezi ve Ambulans duumunun va olup olmamasıyla ilgilidi. Uşak Kaahallı de bu sayılan kiteleden hiçbiisinin olmamasına ağmen bu sayının tabloda 1 olaak alınmasının sebebi yapılacak olan işlemlede hatayı önlemekti. Aynı şekilde Teşvikleden Yaalanma Duumu kiteinde anlatılmak istenen leinin; Bakanlık Kedisi Valığı, Kedi Gei Ödemesinin Valığı, Yasa Kapsamında Olup-Olmadığı, Geli Stopajı Teşviğinden Faydalanma Duumu, Sigota Pimi ve İşveen Hissesi Teşviği Duumu ve Eneji Desteğinden Yaalanma duumuyla ilgilidi.

11 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013, ss Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013, pp Tablo 2: Kitelein Ağılıklı Otalamalaı Değele Kitele/Alt. Uşak Uşak Kama Uşak Kaahallı Kitelein Ağılıklaı MIN Mekeze Uzaklık (km) ,0379 MIN Limana Uzaklık (km) ,0488 MAX Tahsis Edilecek Alan (m 2 ) ,0569 MAX de Çalışan Sayısı ,0427 MIN Otalama Asa Satış ,0683 Fiyatı(TL/m 2 ) MAX Müdülükte Çalışan Sayısı ,0341 MIN Elektik Satış Fiyatı (kuuş) ,1138 MAX Nüfus(şehi mekezi) ,0854 MAX Altyapı Valığı ,1707 MAX Teşvikleden Yaalanma Duumu ,3414 Kitelein almış olduğu değele değelendiilmek istendiğinde Mekeze Uzaklık, Limana Uzaklık, Otalama Asa Satış Fiyatı, Elektik Satış Fiyatı MIN olaak giilmişti. Bunun sebebi bu kitele ne kada düşük olusa maliyetlein o kada azalacağına inanılmasından kaynaklanmaktadı. Toplam faydasının yüksek olması için diğe kitele ise MAX olaak giilmişti. Tablo 3: Kaşılaştıma Matisi Altenatifle UŞAK UŞAK KARMA UŞAK KARAHALLI UŞAK 0, , ,76101 UŞAK KARMA 0, , ,76101 UŞAK KARAHALLI 0, , ,00000

12 196 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA ELECTRE metoduna göe kaşılaştıma matisi Tablo 3 teki gibidi. Kaşılaştıma matisi yapıldıktan sona sonuç tablosunda kitelein ağılıklı otalamalaıyla işlem yapılaak uygunluk tablosu oluştuulmuştu. Bu duum aşağıdaki tablo 4 de sunulmuştu. Tablo 4: Uygunluk Sıası UYGUNLUK SIRASI ALTERNATİFLER 1. UŞAK 2. UŞAK KARMA 3. UŞAK KARAHALLI 7. Sonuç Kuuluş yei seçimlei diğe çalışmalaa göe daha kapsamlı, zaman alıcı ve maliyetli çalışmala olmaktadı. Piyasa aaştımalaı, talep tahminlei ve maliyet, ka hesaplaı yapılmadan önce optimal kuuluş yei seçimi yapılması işletmele için daha uygun olacaktı. Çünkü yanlış bi kuuluş yei seçimi maliyetlei attımakta ve işletmenin ileleyen ekonomik yaşantısını zo duumda bıakmaktadı. Kaa veicile böyle zo duumlada inisiyatifi ele alaak işletmenin ekonomik ömünün uzun soluklu olmasını sağlamalıdıla. Ancak biden fazla altenatifin ve bu altenatiflei etkileyen kitelein fazla olması poblemin çözümünü zolaştımaktadı. Yapılan çalışmada da ÇKKV metotlaından ELECTRE metoduyla bi tekstil fabikası için Uşak ilindeki Oganize Sanayi Bölgelei aasından optimal kuuluş yei seçimi belilenmeye çalışılmıştı. Altenatiflei etkileyen kitelein ağılıklı otalamalaına bakıldığında bi tekstil fimasının kuulmasını etkileyen en önemli kitele sıasıyla Teşvikleden Yaalanma Duumu, Altyapı Valığı, Elektik Satış Fiyatı, Nüfus, Otalama Asa Satış Fiyatı, Tahsis Edilecek Alan m 2, Limana Uzaklık, de Çalışan Sayısı, Mekeze Uzaklık ve Müdülükte Çalışan Sayısı dı. Bu ağılıklala işlemle yapılaak uygunluk sıası belilenmeye çalışılmıştı. Çok kitei kaa veme teknikleinden olan ELECTRE yöntemi yadımı ile kitele değelendiildiğinde en uygun kuuluş yei seçiminde sıalama Uşak biinci, Uşak Kama ikinci, Uşak Kaahallı üçüncü olaak sıalamada ye almıştı. Kaynakça Akpına, N. (2003). Südüülebili alan kullanım planlamasında alan kullanım tipleine ait önceliklein Simos Posedüü ve ELECTRE 1 yöntemi ile belilenmesi. Taım Bilimlei Degisi, 9(2), Alp, S., & Gündoğdu, E. C. (2012). Kuuluş yei seçiminde analitik hiyeaşi posesi ve bulanık analitik hiyeaşi posesi uygulaması. Dokuz Eylül Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü Degisi, 14(1), Alüftekin, N., Yüksel, Ö., Taş, A., Çaka, G., & Bayakta, F. (2009). Küesel kizden çıkışta kümelenme modeli: tekstil ve hazı giyim sektöü öneği. ZKÜ Sosyal Bilimle Degisi, 5(10), 1-19.

13 Uluslaaası Yönetim İktisat ve İşletme Degisi, Cilt 9, Sayı 19, 2013, ss Int. Jounal of Management Economics and Business, Vol. 9, No. 19, 2013, pp Aşıkoğlu, R., Kadeli, Y., Demi, S., & Çelikkol, H. (2011). Yatıım pojeleinin hazılanması, değelendiilmesi ve ealize edilmesi. Ankaa: Sözkesen Matbaacılık. Aydoğuş, İ., & Bayakta, K. (2005). Dünyada ve Tükiye de tekstil sektöü ülke ekonomisindeki yei ve Uşak ili tekstil sektöü. Uşak Tekstil Sanayi Aaştıması, Bautçugil, İ. (1988). Üetim sistemi ve yönetim tekniklei. Uludağ Üniv. Yayınlaı, No: , 73. Çağıl, G. (2011) Küesel kiz süecinde Tük bankacılık sektöünün finansal pefomansının ELECTRE yönetimi ile analizi. Mamaa Ünivesitesi Bankacılık ve Sigotacılık Enstitüsü, 25(93) Eleen, A. (2006). Kuuluş yei seçiminin analitik hiyeaşi süeci yöntemi ile belilenmesi; dei sektöü öneği. Atatük Ünivesitesi İktisadi ve İdai Bilimle Degisi, 20(2), Eleen, A. (2007). Kuuluş yei seçiminin FUZZY TOPSIS yöntemi ile belilenmesi: dei sektöü öneği. Akdeniz İ.İ.B.F Degisi, (13), Etuğul, İ., & Kaakaşoğlu, N. (2011). ELECTRE ve bulanık AHP yöntemlei ile bi işletme için bilgisaya seçimi. Dokuz Eylül Ünivesitesi İktisadi ve İdai Bilimle Fakülte Degisi, 25(2), Eyüek, Ö. F., & Tanyaş, M. (2003). Hata tüü ve etkilei analizi yönteminde aliyet odaklı yeni bi kaa veme yaklaşımı. İTÜ İşletme Fakültesi, Endüsti Mühendisliği Bölümü Degisi, Kaacasu, M. (2007). Kent içi toplu taşıma yatıımlaının değelendiilmesinde kaa destek modeli (ELECTRE Yöntemi) kullanımı. 7. Ulaştıma Kongesi, İstanbul. Kaakoç, B. (2007). Uşak ta tekstil sanayi. (Yüksek Lisans Tezi). Fıat Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, Coğafya Anabilim Dalı. Köksal, Y., & Emiza, E. (2011). Kuuluş yei açısından cadde ve alış veiş mekezi mağazacılığının kaşılaştıılması: Ankaa ilinde bi aaştıma. Mustafa Kemal Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü Degisi, 8(16), Öngüt, E. Ç. (2007). Tük tekstil ve hazı giyim sanayiinin değişen dünya ekabet şatlaına uyumu. T.C Devlet Planlama Teşkilatı Uzmanlık Tezlei, 2703, Özkan, A. (2008). Kentsel katı atık yönetim sistemleinin oluştuulmasında faklı kaa veme teknikleinin kullanımı. (Doktoa Tezi). Çeve Mühendisliği Ana Bilim Dalı. Ruddel, R. J. P. (1967). Location layout & maintenance. Richad D.Iin, Inc. Homeood Illio s,

14 198 Yılmaz AKYÜZ Mustafa SOBA Seze, H. (2008). Düzenli hat taşımacılığında nakliye müteahhidinin gemi opeatöü seçimine çok kiteli kaa destek sistemi yaklaşımı.( Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü Denizcilik İşletmelei Yönetimi Anabilim Dalı Denizcilik İşletmelei Yönetim Pogamı, İzmi. Sone, S., & Önüt, S. (2006). Çok kiteli tedaik seçimi: bi ELECTRE AHP uygulaması. Mühendislik ve Fen Bilimlei Degisi, Tüke, A. (1988). Çok ölçekli kaa veme teknikleinden ELECTRE. İstanbul Ünivesitesi Oman Fakültesi Degisi, 38(3), Yaşa, E. (1995). Gümük Biliği ve Tük tekstil konfeksiyon sektöü. TMMOB Sanayi Kongesine Doğu. MMO Yayın No:184, 90. Yüekli, H. (2008). Taauz helikoptelei seçiminde ELECTRE yönteminin kullanılması. (Doktoa Tezi). İstanbul Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Sayısal Yöntemle Bilim Dalı, İstanbul. Taihi: ). Taihi: ). Taihi: ) (Eişim Taihi: )