Birinci Bölüm KURUMSAL YAPI, KURULUŞ VE İŞLEYİŞ. İkinci Bölüm ŞEKER SEKTÖRÜNÜN DÜNYA D A VE TÜRKİYE DEKİ DURUMU

Transkript

1 1

2 Sayfa No KISALTMALAR TABLOLAR I II Birinci Bölüm KURUMSAL YAPI, KURULUŞ VE İŞLEYİŞ 1.1. YASAL STATÜ AMAÇ VE GÖREVLERİ Amaç Görev ve Yetkiler Kurum Başkanının Görev ve Yetkileri İDARİ YAPI Kurul Hizmet Birimleri... 4 İkinci Bölüm ŞEKER SEKTÖRÜNÜN DÜNYA D A VE TÜRKİYE DEKİ DURUMU 2.1. DÜNYA DA ŞEKER DURUMU Politikalar Üretim Fiyatlar Şeker Fiyatları AB Pancar ve Pancar Şekeri Fiyatları Mısır ve NBŞ (HFCS) Fiyatları Dünya Şeker Sektörünün Gelecekteki Durumu TÜRKİYE DE ŞEKER POLİTİKALARI VE ŞEKER REJİMİ Politikalar Kapasiteler Üretim ve Satış Durumu Fiyatlar Pancar Şekeri ve NBŞ Fiyatları Pancar ve Mısır Alım Fiyatları Pancar Alım Fiyatı Mısır Alım Fiyatı Şeker Dış Ticareti Pancar Şekeri ve NBŞ İhracatı Pancar Şekeri ve NBŞ İthalatı

3 Üçüncü Bölüm 2005 YILI FAALİYETLERİ 3.1. UYGULAMA Yönetmelik ve Yönergeler Kurul Kararları Kota Belirlme Çalışmaları Bütçe İdari Para Cezaları Şeker Dış Ticareti ile İlgili Düzenlemeler Koruma Önlemleri Eşyanın Kıymeti Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında Şekerli Ürün İhracatı Şeker İhracatı ve İhraç Ön İzinleri Diğer Kurul Kararları Diğer Çalışmalar AB ye Uyum Çalışmaları ve DTÖ Uluslararası Anlaşmalar Tanıtım Faaliyetleri Araştırma Faaliyetleri Devam Eden Düzenleme Çalışmaları DENETİM Şeker Kurumu nun Denetimi Şirketlerin İzleme ve Denetimi İzleme Çalışmaları Denetim Çalışmaları DAVALAR Kurum İşlemleri Aleyhine açılan Davalar GENEL MALİ DURUM EKLER Mevzuat Organizasyon Şeması Yılı Bilançosu Yılı Gelir Gider Tablosu

4 A : Avusturya AB : Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri B / L : Belçika Lüksemburg CIF : Cost, Insurance and Freight (Varış limanına kadar navlun ve sigorta ödenmiş olarak teslim.) D : Almanya DE : Dekstroz Eşdeğeri DK : Danimarka DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü E : İspanya EBA : Everything But Arms F : Fransa FIN : Finlandiya GB : İngiltere GR : Yunanistan GÜ : Gelişmiş Ülkeler GYÜ : Gelişme Yolundaki Ülkele r HFCS : High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) I : İtalya IRL : İrlanda ISO : International Sugar Organisation (Uluslararası Şeker Örgütü) NBŞ : Nişasta Bazlı Şeker P : Portekiz PY : Pazarlama Yılı Q : Quarter ( yılın dörtte biri) S : İsveç TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi TŞFAŞ : Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. 4

5 Tablo 2.1: Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi... 7 Tablo 2.2: Avrupa Birliği Şeker Üretimi... 8 Tablo 2.3: Avrupa Birliği Şeker Üretimi ve Kotalar ı... 9 Tablo 2.4: Dünya HFCS Üretimi Tablo 2.5: Beyaz Şeker Borsa Fiyatları Tablo 2.6: Ham Şeker Borsa Fiyatları Tablo 2.7: Avrupa Birliği Pancar ve Şeker Fiyatları Tablo 2.8: Dünyada NBŞ (HFCS) ve Mısır Fiyatları Tablo 2.9: Pancar Şekeri ve NBŞ Üretim Kapasiteleri Tablo 2.10: Üretim- Satış-Stok Durumu Tablo 2.11: Üretim ve Satış Durumu Tablo 2.12: Pancar Şekeri ve NBŞ Fiyatları Tablo 2.13: TMO Mısır Alım Miktar ve Fiyatları Tablo 2.14: Mısır Üretimi ve İthalatı Tablo 2.15: Şeker İhracatı Tablo 2.16: Şeker İthalatı Tablo 3.1: Şeker Kotaları Tablo 3.2: 2005 Yılı Bütçesi Tablo 3.3: Türkiye de NBŞ İthalatı Tablo 3.4: Ülkemizde Mısıra Uygulanan Gümrük Vergileri

6 Kurul Başkanı Üye (Başkan Vekili) Abdurrahman ÖZENBAŞ Cengiz SEZER (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı) (T.Şeker Fabrikaları A.Ş.) Üye Recep KONUK (Pankobirlik S.S.Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği) Üye Üye Üye Yard. Doç. Dr. Mikdat ÇAKIR Mustafa Muzaffer SAYINATAÇ Ahmet YAKICI (Sakaroz Kökenli Şeker Üreten Özel Şirket) (Nişasta Kökenli Şeker Üreten Şirket) (Devlet Bakanlığı, DTM) Üye Üye Hasan EKİZ Vedat MİRMAHMUTOĞULLARI (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) 6

7 Şeker Kurumu 4634 sayılı Şeker Kanunu ile Kamu Tüzel Kişiliğine haiz olarak kurulmuştur. Daha sonra tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli III sayılı Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar listesine dahil edilmekle birlikte tarih ve 5433 sayılı Kanunla 5018 sayılı Kanuna ekli III sayılı cetvelden çıkarıldığı gibi 2006 yılı Merkezi bütçe Kanunu kapsamına da alınmamıştır. Şeker Kurumu nun ilişkili olduğu bakanlık, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı dır ve karar organı olan Şeker Kurulu nun Başkan ve Üyeleri, Bakanlar Kurulu Kararı ile atanmaktadır tarih 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Şeker Kurumu ve hizmet birimlerinin görev süresi 31/12/2004 tarihi itibarıyla sona erdiril miş, Şeker Kurulunun görev, yetki ve görev süresi ise 31/12/2006 tarihine kadar uzatılm ıştır. 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı na karşı Danıştay da dava açılmış, açılan dava Danıştay 13.Dairesinde 2005/5903 esas sayısı ile görüşülerek, Dava konusu işlemlerin dayanağı bulunan 4634 sayılı Şeker Kanunu nun Geçici 8 inci maddesinin iptali için Dairemizin tarih ve E:2005/5903 sayılı kararı ile Anayasa Mahkemesi ne başvurulmasına karar verildiğinden, Anayasa Mahkemesinin kararının Dairemize gönderilmesinden sonra is tem hakkında yeniden bir karar verilmesine kadar 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı nın eki kararın 1 inci maddesi ile tarih 1824 sayılı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı işleminin yürütülmesinin durdurulmasına tarihinde karar verilmiştir. Bu karardan sonra; gerekli Kurum içi düzenlemeler, Kurulun tarihli toplantısında alınan kararla yapılmıştır. Böylelikle; Kurum, Kurul ve Hizmet Birimleri bir bütün olarak faaliyetlerine devam etmektedir. 7

8 Danıştay ın tarihli bu k ararına karşı, Başbakanlık ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yapılan itiraz, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunca görüşülmüş ve itiraz reddedilerek, yürütümün durdurulması kararı kesinleşmiştir. İtirazın reddine ilişkin tarih ve Yürütmeyi Dur durma itiraz 2005/472 sayılı Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Kararı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının tarih ve 1477 say ılı yazıları ekinde gönderilmiştir Sayılı Şeker Kanununun amac ı; yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak Türkiye de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini düzenlemektir. Bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak, uygulamayı denetlemek, sonuçlandırmak, Kanunda verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak, Kanunla verilen diğer görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere, kamu tüzel kişiliğine sahip Şeker Kurumu kurulmuştur. Şeker Kurumu nun misyonu; Şeker Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde, düzenleyici ve denetleyici kurum kimliği ile iç ve dış gelişmeleri dikkate alarak, kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini ön planda tutacak politika ve stratejiler üretmek, uygulanmasına yönelik kararlar almak, uygulamayı izlemek ve denetlemek suretiyle, kendine yeterlik ilkesi doğrultusunda sektördeki Şirketlerin şeker üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini yönlendirmektir. Kurulun görev ve yetkileri; Kotaların tespiti, iptali ve transferleri hakkında karar almak ve uygulamak, Şirketlerin katılım paylarını belirlemek, bu konuda karar almak ve uygulamak, Hammadde fiyatı konusunda üretici temsilcileri ile şirket arasında mutabakata varılamaması halinde, taraflardan herhangi birinin talebi üzerine Kurul tarafından hakem heyeti teşekkül ettirmek, 8

9 Şeker için depolama kesintisi yapılıp yapılmaması hakkında, depolama prim miktarlarının tayini hakkında ve depolama prim kesintisi için bütçe oluşturulması hakkında karar almak ve uygulamak, Ham şeker için depolama prim ve kesintisinin hesaplanmasında beyaz şeker eşdeğerine dönüştürme katsayısını belirlemek, İç fiyat, arz talep dengesi ve spekülatif etkileri dikkate alarak şeker ticaretinde yapılması istenen düzenlemeler konusunda Dış Ticaret Müsteşarlığı na görüş bildirmek, Kanunda öngörülen idari para cezalarını uygulamak, Sektörle ilgili araştırma-geliştirme faaliyetlerini yönlendirmek, organize etmek, gerekli hallerde kaynak tahsis etmek, Kanunun kendisine verdiği görevleri yerine getirirken, gerekli gördüğü her türlü bilgiyi, kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden veya bunların her türlü birliklerinden istemek, Şirket ve bünyesindeki fabrikalarda, görevleri ile ilgili konu larda araştırma ve denetimde bulunmak, bu amaçla gerektiğinde bağımsız denetim kuruluşlarından yararlanmak, Kanunun amaçlarına uygun olarak, sektörle ilgili diğer hususlarda karar almak ve uygulamak, Yurtiçinde ve dışında konusu ile ilgili kuruluşlarla işb irliği yapmak, gerektiğinde bu kuruluşlara üye olmak, Ticari sırlar ve gizli rekabet bilgileri de dahil olmak üzere, ticari açıdan hassas olan her türlü bilginin açıklanmasını engelleyecek usul ve esasları belirlemek ve uygulamak, Kurul Başkanvekilini seçmek, Kurumun personel politikasını, çalışma usul ve esaslarını saptamak, uygulamasını izlemek, Hizmet birimleri ile bu birimlerde çalışan personelin görev ve yetkilerini belirlemek, Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadrolardaki toplam sayı aşılmamak üzere personel kadrolarında unvan ve statü değişikliği yapmak, Kurumun yıllık bütçesi, gelir-gider kesin hesabı ve yıllık çalışma programlarını hazırlatmak ve onamak, Menkul ve gayrimenkul satın alma, satış, kiralama gibi konularda gerekli düzenlemeleri yapmak, 9

10 Kanun ve Kanuna dayanılarak çıkarılacak Yönetmeliklerle ilgili olarak verilen diğer görevleri yerine getirmek, Kurul Başkanı adına imzaya yetkili personelin görev ve yetki alanını belirlemek, Kurul üyeleri ve Hizmet Birimi personelini yurtdışı görev lendirmeleri hakkında karar almak, Kurul üyeleri ve Hizmet Birimlerinde istihdam edilen personelin yurtiçi ve yurtdışı yol giderleri ve gündeliklerini kanunlarla getirilen sınırlamalar dahilinde belirlemek, olarak ilgili mevzuatta hüküm altına alınmıştır. Kurul Başkanı, aynı zamanda Kurumun da başkanıdır. Kurumu idare ve yargı mercilerinde ve üçüncü kişilere karşı Başkan temsil eder. Bu sorumluluk; Kurulun işleri ile ilgili olarak kamuya bilgi verilmesi göre vini de kapsar. Başkanvekili, Başkanın yokluğunda Başkanın tüm görevlerini ve yetkilerini üstlenir sayılı Şeker Kanunu ile kurulmuş olan Şeker Kurumu nun karar organı niteliğinde ve bu Kanun kapsamındaki konularda her t ürlü kararları almak ve uygulamak üzere biri Başkan, biri Başkan Vekili olmak üzere 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığının bağlı olduğu bakanlık, sakaroz kökenli şeker üreten ve sermayesi kamuya ait olan Şirket, pancar kooperatiflerinin oluşturduğu üst birlik, sakaroz ve nişasta kökenli şeker üreten şirketlerin her grubundan Türkiye deki fabrikalarından son üç yıl ortalama üretimi en fazla olan iki şirketin ayrı ayrı önerecekleri ikişer aday arasından birer üye olmak üzere, Bakanlar Kurulu tarafından atanmaktadır tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu nun 2001 / 2559 Sayılı Kararı ve daha sonraki Kararlar ile Kurul Başkanlığına Abdurrahman Özenbaş, üyelikler e Cengiz Sezer, Hasan Ekiz ( tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Ahmet Yavuz Civelek in yerine ), Vedat Mirmahmutoğulları ( tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlı ğı temsilcisi olarak, emekliliği nedeniyle 10

11 ayrılan Hasan Ekiz in yerine), Ahmet Yakıcı ( tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile E.Haluk Ayhan ın yerine), Recep Konuk, Mikdat Çakır, Mustafa Muzaffer Sayınataç atanmışlardır. Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile Kurumun hizmet birimleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. * Genel Sekreterlik * Hukuk Müşavirliği * Ekonomik Araştırma, Planlama ve Değerlendirme Birimi * İzleme Koordinasyon ve Denetleme Birimi * Personel, İdari ve Mali İşler Birimi Şeker Kurumu nda hizmet birimi personelinin, 1475 ( yeni 4857 ) sayılı İş Kanunu hükümlerine göre istihdam edileceği 4634 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi ile düzenlenmiştir sayılı Şeker Kanunu nun 12 nci maddesine istinaden düzenlenen Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. KADRO ÜNVANLARI 2004 YILI PERSONEL ADEDİ İSTİFA NEDENİYLE AYRILAN PERSONEL ADEDİ 2005 YILI PERSONEL ADEDİ GENEL SEKRETER 1 1 UZMAN İDARİ PERSONEL TOPLAM

12 gösterilmiştir yılında Kurumda istihdam edilen personelin eğitim durumu aşağıda ÖĞRENİM DURUMU YÜKSEK ÖĞRENİM KADRO ÜNVANLARI SAYISI LİSE VE DENGİ LİSANS YÜKSEK LİSANS DOKTORA GENEL SEKRETER 1 1 UZMAN İDARİ PERSONEL TOPLAM

13 Dünya da şeker üreten ülkelerin sektörel politikaları; rekabet güçlerine, gelişmişlik düzeylerine, pancar ya da kamış şekeri üreticisi olmalarına, ithalatçı veya ihracatçı konumlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Sektörel Politikaları oluşturan argümanlar; Üretici, işleyici ve tüketici fiyatlarına müdahaleler, İthalat kotaları ve korumaları, İhracat kontrolü ve teşvikleri, Üretim/arz kontrolü olup, bu argümanlar ülke ş artlarına göre birlikte yada tek başına uygulanmaktadır. Pancar şekeri üreticisi ülkelerde üretici desteklerinin, ihracat teşviklerinin ve ithalat kotaları ile yüksek ithalat korumalarının yaygın olarak uygulandığı görülmektedir. Türkiye gibi pancar şeker i üreticisi olan Avrupa Birliği nde; üretici ve işleyici fiyatları, ihracat teşviği ve ithalat koruması ile üretim kontrolü, sektörel politika argümanları olarak kullanılmaktadır. AB şeker rejiminde köklü değişiklikler ön gören ve 1 Temmuz 2006 da yürürlüğe girecek olan şeker reformu, AB şeker politikalarında önemli değişikliklere neden olacaktır. Kota ve fiyat düzenlemeleri, telafi edici tedbirler ve yeniden yapılandırma ile ilgili düzenlemeler içeren reformun AB de şeker üretimine uzun dönemli sürdürülebi lir bir gelecek sağlaması, sektörün rekabetçi gücünü ve pazar odaklılığını arttırıp DTÖ ile sürmekte olan görüşmelerinde AB nin pozisyonunu güçlendirmesi beklenmektedir. Kamış ve pancar şekeri üreticisi olan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) de ise; kota ve koruma önlemleri ile ithalatın kontrolü, üretici ve işleyici fiyatlarının regulasyonu, sektörel düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır. 13

14 Şeker üretiminin tarıma dayalı özelliği gereği en gelişmiş ülkelerde dahi sektörün ekonomik ve sosyal menfaatleri, s ürdürülebilirliği ve büyüyebilmesi açısından bu politikalar taviz verilmeksizin uygulanmaktadır. Pancar şekeri üretim maliyetlerine göre çoğu zaman düşük kalan Dünya borsa fiyatlarına rağmen pek çok ülke, sektörü koruma ve büyütme yönünde tavır sergilemektedir. Ülkelerin şekerde Dünya Ticaret Örgütü ne verdikleri taahhütler de, sektörü liberalleştirme yönünde tutucu ve ihtiyatlı davranmayı tercih ettiklerini göstermektedir. Bilindiği üzere Dünya da pancar ve kamış şekerine alternatif olarak başka bazı kalorili ve kalorisiz tatlandırıcılar da kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcılar, ekonomik olmaları yanında kullanım kolaylığı sağlamaları ve bazı teknik özellikleri nedeniyle endüstriyel alanda yaygın olarak tüketilmektedir. Ülkeler tercihleri doğrultusunda, bu tatlandırıcıların üretim ve ticaretlerini çeşitli önlemlerle düzenlemektedirler. Bu konuda Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya müdahaleci bir yapı sergilemektedirler. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) konu sunda 2005 yılında meydana gelen en önemli gelişme, Aralık 2005 tarihlerinde gerçekleştirilen Hong -Kong 6. Bakanlar Konferansıdır. Konferansın ardından yayımlanan Deklarasyon Metni, Doha Kalkınma Gündemi konularında varılan uzlaşmayı yansıtan bölümle r ile tarım ve sanayi ürünlerinde pazara giriş, hizmetler, kurallar, ticaretin kolaylaştırılması ve özel ve lehte muamele konularındaki ekleri içermektedir. Pek çok konu gelecekteki müzakerelere bırakılmış olmakla birlikte bu Konferans, gerekli siyasi dest eği toplayabilmesi nedeniyle bir başarı olarak nitelendirilmektedir. Metinde, şekeri de kapsayan Tarım sektöründeki başlıca gelişmeler; iç destekler, ihracat sübvansiyonları ve pazara giriş konularında kaydedilmiştir. Tarım ürünlerine ilişkin olarak; modalitelerin 30 Nisan 2006, taahhüt listelerinin ise 31 Temmuz 2006 tarihine kadar oluşturulması konusunda mutabakata varılmıştır. İç destekler konusunda; Toplam Destek Ölçümü (AMS) ve ticareti bozucu iç desteklerde yapılacak toplam indirimlerin 3 bant üzerinden gerçekleştirilmesi karara bağlanmıştır. En üst bantta yer alacak, en çok destek veren ülkelerin yapacakları 14

15 indirim en fazla olacaktır. Son bantta ise, GYÜ ler ve diğer ülkeler yer almaktadır. Uygulamalarını de minimis ile sınırlı tutan, bir başk a deyişle indirim taahhüdü bulunmayan GYÜ ler, hâlihazırda % 10 olan de minimis oranında indirime gitmeyeceklerdir. Bu, ülkemizi rahatlatacak bir husus olarak değerlendirilmektedir. Şeker sektörünü en yakından ilgilendiren unsur olan pazara girişe ilişkin olarak; tarife indirimleri dört bant üzerinden gerçekleştirilecek, bantların hangi eşik değerler arasında olacağı ve indirimlerin hangi usulle yapılacağı daha sonra karara bağlanacaktır. Ayrıca GYÜ lere; gıda güvenliği, gelir idamesi ve kırsal kalkınma temelinde, belirli sayıda ürünü özel ürün olarak seçme hakkı tanınacaktır. Pazara giriş konusunda bir diğer önemli araç olan özel korunma önlemleri mekanizması, fiyat ve miktar esasına göre işletilecek ve ayrıntılar müzakerelerde belirlenecektir. İhracat sübvansiyonları ve benzer etkiye sahip uygulamalar tedrici olarak 2013 yılı sonuna kadar sonlandırılacak, indirimlerin büyük çoğunluğu uygulama döneminin ilk yarısında gerçekleştirilecektir. Ayrıca, tekel konumundaki ihracatçı iktisadi devlet teşekküllerinin, ticareti bozucu nitelikteki uygulamaları kaldırılacak, bu disiplin, zarar kaydedilmesi şeklindeki ihracatlara devlet tarafından yapılan finansman ve diğer şekillerdeki destekleri de kapsayacak şekilde genişletilerek sübvansiyon taahhütlerini aşılmasının önüne geçilecektir. Yaklaşık 40 yıldır önemli bir değişikliğe uğramamış olan AB şeker rejimini, başta daha önce reforma tabi tutulmuş olan Ortak Tarım Politikası na uyumlu kılmak ve AB nin uluslararası taahhütlerini yerine getirebilmesine olanak verecek şekilde hazırlanan AB Şeker Reformu, 1 Temmuz 2006 tarihinde yürürlüğe girecektir. Söz konusu reformla ilgili düzenlemeler tarihli AB Resmi Gazetesi nde yayınlanan EC NO 318/2006, 319/2006, 320/2006 sayılı Konsey Regülasyonları ile duyurulmuştur. 15

16 yılları arasındaki dünya pancar ve kamış şekeri üretimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. ÜRÜN YILI DÜNYA ŞEKER ÜRETİMİ PANCAR ŞEKERİ KAMIŞ ŞEKERİ PANCAR % KAMIŞ % 1993/ ,03 63, / ,23 69, / ,81 70, / ,57 69, / ,24 69, / ,66 72, / ,48 72, / ,84 72, / ,29 75, / ,96 75, / ,09 75, / ,19 73,81 Kaynak: F.O.LICHT S World Sugar Statistics (Veriler beyaz şekere çevrilmiştir.) Avrupa Birliği nde ülkeler bazında 2000/ /06 pancar şekeri üretimi ve 2004/05 şeker üretimi ve kotaları aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 16

17 ÜLKE 2001/ / / / /06* 2006/07* AVUSTURYA BELÇİKA ÇEK CUMHURİYETİ DANİMARKA ESTONYA FİNLANDİYA FRANSA ALMANYA YUNANİSTAN MACARİSTAN İRLANDA İTALYA LETONYA LİTVANYA HOLLANDA POLONYA PORTEKİZ SLOVAKYA SLOVENYA İSPANYA İSVEÇ İNGİLTERE TOPLAM (*) Tahmini Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q

18 tarihli AB Resmi Gazetesi nde yayınlanan EC NO 318/2006 sayılı Konsey Regülasyonunda yer alan AB ülkelerinin şeker, izoglukoz ve inülin şurubu kota tahsisleri Tablo 2.3 te yer almaktadır. Tablo 2.3 AB ŞEKER REFORMU SONRASI KOTA DAĞILIMI (TON) Üye Ülke/Bölge Şeker Izoglukoz İnülin Şurup Belçika Çek Cum Danimarka Almanya Yunanistan İspanya Fransa (Kıta) Fransa (Denizaşırı) İrlanda İtalya Latvia Litvanya Macaristan Hollanda Avusturya Polonya Portekiz (Anakara) Azor Otonom Bölgesi Slovakya Slovenya Finlandiya İsveç İngiltere TOPLAM

19 yılları arasındaki dünya HFCS (High Fructose Corn Syrup Yüksek fruktozlu mısır şurubu) üretimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. ÜLKE * ABD KANADA MEKSİKA KUZEY AMERİKA TOPLAMI JAPONYA GÜNEY KORE TAYVAN DİĞER(ASYA/OKYANUSYA) ASYA/OKYANUSYA TOPLAMI AB DİĞER(AVRUPA) AVRUPA TOPLAMI ARJANTİN DİĞER (LATİN AMERİKA/ AFRİKA) LATİN AMERİKA / AFRİKA TOPLAMI DÜNYA TOPLAMI (*) Tahmin Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q Uluslararası şeker ticareti Dünya Beyaz Şeker Borsa Fiyatları baz alınmak suretiyle yapılmaktadır. Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda belirleyici rolü kamış şekeri oynamaktadır. Beyaz şeker için uluslararası borsa Londra borsa sıdır. Ham şeker ise New York ve Londra borsalarında işlem görmektedir dönemi beyaz şeker borsa fiyatları ile vadeli fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 19

20 LIFFE NO 5 (*) LONDRA SPOT ,9 281, ,3 345, ,8 396, ,3 366, ,3 315, ,8 254, ,7 200, ,2 222, ,1 248, ,3 228, ,7 214, ,7 239, ,1 290, ORT 387, Q1 419, Q2 386, Q3 377, Q4 365,9 (*) Birinci sütun future fiyatları göstermektedir. Q Yılın dörtte biri Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q

21 dönemi ham şeker borsa fiyatları ile vadeli fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. NEW YORK NO 11 (*) LONDRA SPOT ,6 224, ,3 269, ,2 295, ,5 263, ,2 249, ,2 194, ,2 137, ,5 180, ,9 189, ,0 150, ,5 154, ,8 156, ,0 216, ORT 329, Q1 391, Q2 346, Q3 297, Q4 280,8 (*) Birinci sütun future fiyatları göstermektedir Q Yılın dörtte biri Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q HAM ŞEKER BORSA FİYATLARI US$/TON ORT 2006 Q Q Q Q4 NEW YORK NO 11 LONDRA SPOT 21

22 2005 yılında bir önceki yıla göre beyaz şeker dünya borsa fiyatları %21, ham şeker fiyatları ise %38 oranında artış göstermiştir. Fiyatlardaki artış 2006 yılında devam etmekte olup beyaz şeker dünya borsa fiyatı Ocak 2006 da 376 $/ton, Şubat 2006 da 441 $/ton, Mart 2006 da ise 447 $/ton olarak gerçekleşmiştir. Avrupa Birliği, şeker rejiminde çok önemli değişiklikler yapacak olan Şeker Reformunu 2006/2007 pazarlama yılında uygulamaya koyacaktır. Reformun en önemli unsurları; şeker müdahale fiyatlarında indirimler yapacak şekilde referans fiyatların getirilmesi ve pancar minimum fiyatında indirime gidilmesidir. AB deki cari şeker müdahale ve şeker pancarı minimum fiyatlar ı ile şeker reformu sonrasında yıllar itibarıyla oluşacak referans fiyatlar aşağıdaki tabloda verilmiştir: REFERANS FİYAT 2009/ / dönemi nişasta bazlı şeker (yaygın olarak kullanılan HFCS 55 ve HFCS 42 ) fiyatları ile nişasta bazlı şeker hammaddesi olarak kullanılan sarı mısır No2 fiyatları aşağıdaki tabloda yer almaktadı r. 22

23 NO 2 HFCS 55 HFCS 42 SARI MISIR ,6 455,9 163, ,6 408,1 159, ,7 445,8 168, ,5 375,3 186, ,7 407,9 260, ,3 366,3 185, ,6 233,5 155, ,0 264,5 135, ,5 282,4 133, ,9 300,0 135, ,8 346,7 151, ,6 360,6 158, ,4 396,0 168, ,6 410,8 136, Q1 457,7 403,3 133,7 Q Yılın dörtte biri Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q YIL 23

24 Tablodan da anlaşılacağı üzere mısır fiyatları 2000 yılında, so n 14 yılın en düşük düzeyine indikten sonra 2001 yılından itibaren tekrar artış eğilimine g irmiştir. Ancak 2005 yılında tekrar düşmüştür. Mısır fiyatlarının 2004 yılı ortalamasına göre 2005 yılında %19,2 oranında düşmesi ve aynı dönemde HFCS fiyatlarındaki yaklaşık %3 düzeyindeki artış, NBŞ üretimindeki kar marjını oldukça artırmıştır. Türkiye de şeker politikalarında, 4634 sayılı Şeker Kanunun yürürlüğe girmesiyle önemli değişimler olmuştur. Ancak bir ülke politikası haline gelen şeker talebinin öncelikle ülke içerisinden sağlanması amacı bu kanunda da değişmemektedir. Kanunun amacı üretimde istikrarı sağlayacak planlamalara imkan vermek ve sektörü devlet müdahalesinden arındırmaktır. Ülkemiz şekerde, yıllara göre değişen ithalatçı ve ihracatçı kimliği i le istikrarsız bir üretim seyri izlemiştir. Özellikle 1990 lı yıllarda üretim miktarında meydana gelen istikrarsızlıklar sektörü kimi zaman ithalat riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu nedenlerle üretimin planlanması ve kontro lü büyük önem taşımaktadır. Kanunun özü, kendi kendine yeterliliği esas alacak şekilde şeker üretim ve arz planlaması ve üreticilerle sanayicilere gelir güvencesi sağlamaktır. Kanunda arzın Şeker Kurulu tarafından belirlenecek kotayla planlanmasına ilişki n hükümler yer almaktadır. Diğer taraftan, Kanunda yer alan kota düzenlemeleri Avrupa Birliği Mevzuatı na uyumun bir parçası olup, Ulusal Program da sıralanan mevzuat uyumu taahhütlerimiz arasında yer almaktadır. Türkiye de tatlandırıcı sektörü bünyesin de; sekiz adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi olmak üzere on üç şirkete kota tahsis edilmektedir. Geçen yıla göre pancar şekeri üreten şirket sayısındaki artışın nedenleri; TŞFAŞ 24

25 bünyesinde yer alan Bor, Ereğli ve Ilgın ş eker fabrikalarının 1/12/2005 tarih 2005/130 sayılı ÖYK kararı ile özelleştirme programına alınarak Sümer Holding A.Ş. bünyesinde faaliyetlerini sürdürmeleri ve sakaroz kökenli şeker üretmek üzere Bakanlar Kurulu ndan izin almış olan üç şirketten M.B. Şeker ve Nişasta Sanayi ise yatırımı tamamlama aşamasına geldiğinden 2005/2006 pazarlama yılı içi kota tahsis edilmesindendir. Ülkemizde nişasta bazlı şeker üretimi 1990 lı yıllarda başlamış ve nişasta kökenli tatlandırıcıların büyüme hızı sakaroz kökenli şek ere göre daha yüksek gerçekleşmiştir. Nişasta bazlı şeker üretimi yıllarında sırasıyla 306, 356, 438 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Şeker Kurulu 2003/2004, 2004/2005, 2005/2006 ve 2006/2007 pazarlama yılları için stokları dikkate alarak ülke toplam A kotasını ilk pazarlama yılı düzeyinde belirlemiş ve nişasta bazlı şeker kotası 4634 sayılı Şeker Kanununun Kotalar ve Kotaların tespiti başlıklı 3 üncü maddesi gereğince, ülke toplam A kotasının %10 u oranında 234 bin 100 ton olarak belirlenmiş, ayn ı maddenin tanımış olduğu yetkiye istinaden Bakanlar Kurulu nca %50 oranında artırılarak 351 bin 150 tona yükseltilmiştir Pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerlerin son yıllarda istikrarsız büyüme hızı içine girmesi sektörü bazı sıkıntılarla karşı karşıya b ırakmıştır. Diğer taraftan, geçmiş yıllarda uygulanan tarımsal destekleme politikaları doğrultusunda şekillenen üretici tercihleri nedeniyle, pancar ve şeker üretiminde istikrarlı bir yapı yerleştirilememiştir. Bu gelişmeler, bazı yıllar talep fazlası üret im nedeniyle stokların oluşmasına, bazı yıllarda ise ciddi boyutta arz darlığının yaşanmasına ve ihtiyacın zaman zaman ithalatla karşılanmasına yol açmıştır. Pancar şekerinde kota uygulaması öncesi ve sonrasındaki şeker stoklarına bakıldığında;1999/2000 k ampanyasına 930 bin ton şeker stoku ile girilirken, 200 5/2006 pazarlama yılına 319 bin ton A şekeri stoku ile girilmiştir. Stoktaki bu azalma stok maliyet yükünde de azalma meydana getirmiştir. Kanunun Hammadde ve Şeker Fiyatları başlıklı 5.Maddesiyle Şeker pancarı fiyatları her yıl, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üreticiler ve/veya temsilcileri arasında varılan mutabakata göre belirlenir.şeker üretiminde kullanılan diğer hammaddeler ise şirketler tarafından üreticiler ve/veya piyasadan temin edilir 25

26 Şeker satış fiyatları, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe belirlenir. hükmü getirilmiştir. Konu ile ilgili olarak 28/06/2002 tarih, sayılı Resmi Gazetede Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği ve 17/11/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayımlanmış, aynı tarih itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Söz konusu değ işiklikle pancar ekimi öncesinde pancar fiyatının belirlenmesi esası getirilmiştir. Kanunla hammadde ve şeker satış fiyatlarından devlet müdahalesi kaldırılmıştır lı yıllarda yaşanan istikrarsız üretim yapısında pancar alım fiyatlarının önemli etkisi olduğu kuşkusuzdur. Fiyatların üretim patlamalarına neden olacak düzeyde yüksek ya da şeker ithalatına yol açacak düzeyde düşük tutulması, sektörün zaman zaman darboğaza girmesine neden olmuştur. Pancar fiyatlarının yüksek olmasının işleyici, düşük olma sının ise üretici üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, ülke ekonomisinin de dönemsel olarak zarar görmesine neden olmuştur sayılı Şeker Kanunu, işleyici ve üreticilerin menfaatlerini buluşturacak bir fiyat belirleme mekanizması ile devletin fiyatlara müdahalesini ortadan kaldırmış bulunmaktadır. Yurt içi talebin üzerinde üretim gerçekleştiğinde, stokları eritmek için ihracat gereği doğmakta, bu da dünya borsa fiyatlarının maliyet lerin altında olması nedeniyle sübvansiyon gerektirmektedir. Daha önce Hazine tarafından, 93/4196 ve 92/3114 sayılı Bakanlar Kurulu Kararlarına istinaden karşılanmakta olan bu zarar 2002 yılından itibaren şirketlerce üstlenildiğinden ihracata yönelik üretim ilgi görmemektedir. Halen, 4634 sayılı Şeker Kanununa göre yurtiçinde pazarlanması mümkün olmayıp ihraç edilmesi gereken C şekerinin elde edildiği C pancarı fiyatının, ihracatta C şekerinin dünya fiyatları ile rekabet edebileceği düzeyden satın alınması mümkün kılınmıştır. 2004/2005 P azarlama Yılında satılan 178 bin ton C şekerinin, 160 bin tonu imalatçı ihracatçılara Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden satılan C şekeridir. Dünya borsa fiyatlarının iç fiyatların çok altında olması, sektörün sürdürülebilirliğinin yüksek koruma oranları ile güvence altına alınmasını 26

27 gerektirmektedir. Bilindiği üzere, diğer ürünlerde olduğu gibi şekerde de koruma tedbirlerimiz Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması, Pazara Giriş Taahhütleri doğrultusunda belirlenmiş ve uygul anmaktadır. Şekerde Pazara Giriş için, ithalatta tavan olarak taahhüt edilen %150 oranındaki korumadan 2004 yılına kadar %10 indirim taahhüt edilmiştir. Böylece 2004 yılında gümrük vergisi taahhüdümüz olan %135 e indirilmiştir. Sektör için, ithalatta Öz el Koruma Tedbirleri taahhüdünde bulunulmamıştır. Bu nedenle taahhüt edilen ithalat koruma oranları, dünya şeker fiyatları ve kur değişikliklerine bağlı olarak zaman zaman yetersiz kalabilmekte, iç fiyatları baskı altına alabilmektedir yılından itibaren gerileme eğilimine giren ve 2005 yılında da düşmeye devam eden döviz kurlarının da etkisiyle pancar şekeri koruma oranı yetersiz kalmaktadır. Şeker Kanunu kapsamında kota tahsisi yapılan şirketlere ait pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker üretim kapasitesi ticari bazda yıllık toplam bin ton olup, sektörel dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. KAPASİTE PANCAR ŞEKERİ NBŞ 990 SEKTÖR TOPLAMI /2005 Pazarlama Yılında pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerler için sektörel bazda A kotası, üretim, satış ve stok miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 27

28 PANCAR ŞEKERİ A KOTASI NBŞ PY BAŞI STOK ÜRETİM A dan C ye aktarım 167 SATIŞ (*) PY SONU STOK TAHSiS EDiLEN KOTA KOTA'ya göre üretim (%) KOTA'ya göre satış (%) * Pazarlama yılında 4634 sayılı Şeker Kanunu na göre yurtiçinde satışı yasak olan 79 bin ton C Şekerinin yurtiçi satışı dahil değildir. 2004/2005 Pazarlama Yılında, pancar şekeri için tahsis edilen kotanın %7 7 si kullanılmıştır. Pancar şekeri kotalarının belirlenmesinde, iklim koşulları nedeniyle rekolte düşüklüğü riski ve şeker arzı darlığı riski ile karşı karşıya kalmamak üzere +/ - tolerans hesaba katılmaktadır. Bunun nedeni pancarda rekolte düşüklüğü durumunda mısırda olduğu gibi ithalat imkanın ın bulunmamasıdır. Tahsis edilen kota ile gerçekleşme arasındaki farkın nedenlerinden biri bu olmakla birlikte, Kayıt dışı şeker girişleri, Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden yapılan satışlardan belgesi kapanmamış şekerin iç pazarda sirkülasyonu, Sentetik tatlandırıcı ithalatındaki hızlı artış trendi, nedenleri ile de tahsis edilen kota ile gerçekleşme arasında fark ortaya çıkmıştır. Kurum tarafından yukarıdaki farka neden olduğu düşünülen konulardaki araştırma ve çalışmalara 2005 yılında devam edilmiş ve DİİB ne kayden yapılan satışların istismarına yönelik tedbirler in yanı sıra, sentetik tatlandırıcı ithalatının izlenmesine yönelik girişimler sonucu 10/02/2006 tarih sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Dış Ticaret Müsteşarlığı tebliği ile yüksek yoğun luklu tatlandırıcı ithalatında Şeker Kurumundan alınacak uygunluk belgesi aranması kararı yayınlanmıştır. 28

29 Aşağıdaki tabloda Kanunun yürürlüğe girmesinden önceki dönem olan 2001/2002 ve kota sistemi başladıktan sonraki 2002/ /2005 Pazarlama Yılları arasındaki pancar şekeri ve NBŞ in üretim ve satış miktarları yer almaktadır. 2001/ / / /2005 PANCAR ŞEKERİ Üretim Yurtiçi Satış (A Kotası) * Üretim NBŞ Yurtiçi Satış (A Kotası) * Pazarlama yılında 4634 sayılı Şeker Kanunu na aykırı olarak yurtiçinde satılan 79 bin ton C Şekerinin yurtiçinde satışı dahil değildir. 2004/2005 Pazarlama Yılında pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker için aylar itibariyle ağırlıklı ortalama satış fiyatı aşağıdaki tabloda yer almaktadır. PANCAR ŞEKERİ (*) DEĞİŞİM % NİŞASTA BAZLI ŞEKER DEĞİŞİM % Eylül ,56 1,00 Ekim ,56 0 0,99-1 Kasım ,56 0 0,96-3 Aralık ,56 0 0,9-1 Ocak ,55-1 0,98 2 Şubat ,56 0 0,97-1 Mart ,55 0 0,96-1 Nisan ,53-2 0,96 0 Mayıs ,56 2 0,96 0 Haziran ,57 0 0,95-1 Temmuz ,57 0 0,94-1 Ağustos ,57 0 0, /2005 PY Ortalaması 1,56 9 0, /2004 PY Ortalaması ,91 (*)Kristal Şeker 2004/2005 Pazarlama yılında pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker fiyat paritesi bir önceki pazarlama yılında olduğu gibi 1,6 olarak gerçekleşmiştir. 29

30 2005 Yılında, %16 polar şeker içeren firesi düşürülmüş pancarın kilogram fiyatı 0,0800 YTL ile 0,1155 YTL arasında, C pancarının fiyatı ise 0,0225 YTL/Kg. İle 0,060 YTL/Kg arasında oluşmuş ve A/C pancar fiyatı paritesi 2 4 düzeyinde gerçeklemiştir yılı A kotası pancar baz alım fiyatı bir önceki yıl fiyatı ile aynı tespit edildiğ inden, fiili alım fiyatlarında bir önceki yıla göre önemli bir değişiklik gerçekleşmemiştir yılları arasındaki Toprak Mahsulleri Ofisi nin mısır alım miktarları ve fiyatları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. TMO ALIM FİYATI ARTIŞ Yıllar YTL/Kg % ALIM MİKTARI Ton ,09 35, ,16 69, ,22 40, ,31 41, ,33 7, ,26-21, (*) Kaynak: TMO yılları arasındaki mısır alım fiyatındaki artış oranı 2004 yılında azalmış ve 2005 yılında fiyatta %21 civarında bir düşüş olmuştur yıllarındaki mısır ithal fiyatı ile üretim ve ithalat miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 30

31 (*) 2005 Yılı Ocak ayından itbaren YTL uygulamasına geçilmiştir. (**) Kaynak: DTM Ticari bazda Pancar Şekeri ve NBŞ ihracatı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Bin Ton PAZARLAMA YILLARI PANCAR ŞEKERİ(*) NBŞ 1999 / / / / / / (*) Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden satışlar dahil Pancar şekerinde, 2004/2005 pazarlama yılı C şekeri satışı bir önceki yıla göre %51 azalmış olup 178 bin ton C şekeri satışının 160 bin tonu Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden yapılan satışlardır. 2004/2005 pazarlama yılı NBŞ ihracatının 39 bin tonunu kristal fruktoz ihracatı oluşmaktadır. 31

32 yılları arasındaki Pancar Şekeri ve NBŞ ithalatı aşağıdaki tabloda görülmektedir. YILLAR PANCAR ŞEKERİ (*) NBŞ , 37 8, ,60 12, , 23 23, ,70 51, , 66 34, , 91 38,50 (*)Mamul bünyesinde yapılan ithalat hariç 2005 yılında pancar şekeri ithalatı bir önceki yıla göre yaklaşık 6 kat artış göstermiştir, NBŞ ithalatında ise yaklaşık %1 artış meydana gelmiştir. 32

33 4634 sayılı Şeker Kanunu nun ilgili maddeleri gereğince çıkarılması gereken yönetmeliklerden; Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 14/02/2002 tarih, sayılı, Şeker Kotalarının Düzenlenmesine ilişkin Yönetmelik 01/04/2002 tarih, sayılı, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği 28/06/2002 tarih, sayılı, Şeker Kurumu Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 04/07/2002 tarih, sayılı, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik 17/11/2003 tarih, sayıl ı, Şeker Depolama Kesintisi ve Prim Ödemeleri Yönetmeliği 27/01/2004 tarih, sayılı, Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Şeker Kurulu tarafından kabul edilen yönergeler ise; Şeker Kurumu Personel Yönergesi Şeker Kurulu nun tarihli, Harcırah İşleri ve Temsil Giderleri Yönergesi Şeker Kurulu nun tarihli, Alım ve İhale İşleri Usul ve Esasları Yönergesi Şeker Kurulu nun tarihli toplantısında kabul edilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır. Şeker Kanunu ve Yönetmeli k hükümlerinin, 2005 yılında da uygulanmasına yönelik olarak alınan tedbirlere diğer konu başlıkları altında yer verilmiştir yılında, Şeker Kurulu nun 24 adet toplantısında 194 adet karar alınmıştır. Bu kararlar ana başlıklar h alinde aşağıya çıkarılmıştır ; 33

34 Kota tahsisleri, Kanunda şeker olarak tanımlanan ürünleri üreten pancar şekeri üreticisi şirketleri ile ( Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş, Konya Şeker Sanayi ve Ticaret A.Ş, Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş., Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş., Sümer Holding A.Ş., MB Nişasta ve Sanayi Tic. A.Ş. ) nişasta bazlı şeker üreticisi şirketlerine ( Cargill Tarım ve Gıda Sanayi Ticaret A.Ş, Amylum Nişasta Sanayi ve Ticaret A.Ş, PNS Pend ik Nişasta Sanayi A.Ş., Tat Nişasta Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Sunar Mısır Entegre Tesisleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.) yapılmaktadır. Pazarlama yılları itibariyle pancar şekeri ve NBŞ için tahsis edilen kota miktarları aşağıdaki gibidir: 2004/2005 PAZARLAMA YILI 2005/2006 PAZARLAMA YILI 2006/2007 PAZARLAMA YILI A KOTASI B KOTASI TOPLAM A KOTASI B KOTASI TOPLAM A KOTASI B KOTASI TOPLAM PANCAR ŞEKERİ TOPLAMI NBŞ TOPLAMI ÜLKE TOPLAMI A Kotası : Yurtiçi talebe göre üretilen ve pazarlama yılı içinde iç pazara verilebilen, B Kotası : A kotasının belli bir oranına tekabül eden ve güvenlik payı için bulundurulmak üzere üretilen şeker miktarını İfade etmektedir. Kurumun 2005 yılı bütçesi, denk bütçe anlayışı doğrultusunda ,00YTL. (Dörtmilyonikiyüzseksenbeşbinyediyüzotuzsekizyenilira) olarak öngörülmüş ve tarih ve 81 sayılı toplantıda kabul edilmiştir. Kabul edilen bütçe ödenekleri, faaliyet yılının tamamı üzerinden hazırlanmıştır. Bütçenin tamamını cari harcamalar oluşturmuş ve herhangi bir yatırım harcaması ile transfer harcaması öngörülme miştir yılı Kurum bütçesi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 34

35 ÖDENEK (A) CETVELİ HARCAMA TÜRLERİ I. Cari Harcamalar ,00 (A) CETVELİ TOPLAMI ,00 (B) CETVELİ GELİR TÜRLERİ 1. Katılım Payları ,00 2. İdari Para Cezaları ,00 3. Faizler ,00 (B) CETVELİ TOPLAMI ,00 Ancak, tarih ve 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Şeker Kurumu ve hizmet birimlerinin görev süresi nin tarihi itibariyle sona erdirilmesi sonucu 2005 yılı bütçesinin temel varsayım larının gerçekleşememesi nedeniyle fiili harcama ,69YTL. (İkimilyononbirbinyediyüzbeşyenilira - altmışdokuzyenikuruş) olarak, öngörülen bütçe rakamının çok altında kalmıştır. Öte yandan, 2005 Yılı Kurum Gelir Bütçesi toplam ,00YTL. (Dörtmilyonikiyüzseksenbeşbinyediyüzotuzsekizyenilira) olarak öngörülmüş ancak, yine aynı gelişme nedeniyle 2005 için bütçede öngörülen katılım payları tahsilâtlarının yapılmaması gelirlerimizin ,19YTL. (Birmilyonaltıyüzdoksanikibinyüzotuzdört yeniliraondokuzyenikuruş) olarak öngörülen bütçe rakamının çok altında gerçekleşmesine neden olmuştur tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Şeker Depolama Kesintisi ve Prim Ödemeleri Yönetmeliğinde belirtildiği gibi 2004/2005 pazarlama yılında Şeker Depolama Kesintisi ve Prim Ödemeleri uygulamasına başlanmıştır.28/09/2005 tarih 104 sayılı Kurul kararı ile 2004/05 pazarlama yılı için şirketlerin aylık ortalama stokları üzerinden %0,05 (onbindebeş) oranında pirim ödemesi ve A kotası aylık satış miktarları üzerinden kilo başına 0,03164 YTL ( 3 bin 35

36 164 lira) kesinti yapılması karara bağlanmıştır. Aylık ortalama stoklar üzerinde n yapılan hesaplama sonucu tahakkuk eden ,22 YTL prim karşılığında şirketlerin A kotası satış miktarları üzerinden yapılan ,54 YTL tutarındaki depolama kesintilerine önceki yıllarda depolama kesintileri hesabına aktarılan tutardan ,68 YTL nin de ilavesi ile prim ödemeleri gerçekleştirilmiştir. Kurumumuzca 2005 yılı içerisinde idari para cezaları; Şeker Kurulu ndan kota temin etmeksizin yurt içine doğrudan ya da dolaylı şeker satışı (kota dışı satış), yurt dışına ihracı zorunlu olan C şekerinin yurt içinde satılması, nedenleri ile verilmiştir. Bu kapsamda Şeker Kurulu tarafından 2005 yılında, 32 firmaya ,41YTL, kota sahibi 2 Şirkete ,74 YTL olmak üzere 34 şirkete toplam ,15 YTL tutarında idari para cezası verilmiştir. Kanun gereği bu tutarın %90 ı genel bütçeye, %10 u Kurumumuz bütçesine gelir kaydedilmektedir yılında, 30/6/2003 tarih 2003/5885 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile nişasta bazlı şekerde %136,5 a yükseltilen gümrük vergisi 2004 yılından itibaren Dünya Ticaret Örgütü taahhütleri çerçevesinde %135 olarak belirlenmiş ve uygulanm ıştır. Tablo 3.3 de dönemindeki NBŞ ithalatı na ilişkin veriler yer almaktadır. Miktar (ton) Değer (USD) Birim Fiyat (USD/ton)

37 Kanun kapsamına giren ve ithalatı yapılan ürünlerde, ithalatın kontrolü ve yerli üretimin korunması amacıyla Gümrüklere düzenli olarak referans niteliğindeki Eşyanın Kıymeti bildirimi yapılmaktadır. Bu bildirim, Türkiye Gümrük bölgesine girecek ürünlerin fiyatlarının kontrolü suretiyle kalitesiz ithalata engel olduğu gibi, ithal ürünlerin fiyatlarını regüle edici bir faaliyet niteliğinde olup, dolaylı olarak iç fiyatlarla ithal ürün fiyatları arasında gerçekçi bir parite teşekkül etmesini sağlamaktadır. Dahilde İşleme İzin Belgelerine istinaden imalatçı -ihracatçıların şeker taleplerinin karşılanması suretiyle, şeker içeren işlenmiş tarım ürünlerinin uluslararası pazarlarda rekabet gücünün artırılmasına önem veren Kurumumuz, imalatçı ihracatçıların taleplerinin karşılanmasında aksaklık yaşanmaması için 2004 yılında olduğu gibi 2005 yılında da ihtiyaç duyulan çeşitli tedbirleri almışt ır. 01/10/2004 tarihi itibarıyla özel şeker şirketlerinin de sisteme dâhil edilmesi nedeniyle; uygulamalarda ihtiyaç duyulacak usul ve esasları belirleyerek tekdüzeliği sağlamak ve gerekli bilgi akışını sağlayarak karşılaşılabilecek sorunları asgariye indirmek üzere, Dahilde İşleme İzin Belgelerine İstinaden İmalatçı İhracatçıların Şeker Taleplerinin Karşılanması Şartları ve Uygulama Esaslarına Dair Karar Dış Ticaret Müsteşarlığı ile işbirliği içinde hazırlanmış ve 2005 yılı başından itibaren geçerli olma k üzere 30/12/2004 tarihinde Kurul ca karar altına alınmıştır. Diğer taraftan; imalatçı-ihracatçılara şeker tesliminde fiyatın belirlenmesinde kullanılan ve güncelliğini yitirdiği için 2004 yılında Mü steşarlığın mutabakatı ve Kurul kararıyla 5 Ekim 2004 ta rihinde 35 USD den 55 USD ye çıkarılmış bulunan navlun bedeli; 2005 yılında petrol fiyatlarındaki aşırı yükselişe bağlanan navlun maliyetleri göz önünde bulundurularak 01 Nisan 2005 tarihinden itibaren 65 USD / tona çıkarılmıştır. Uygulamada sübvansiyon, g örev zararını karşılama vb. gibi herhangi bir destek söz konusu olmadığından, fiyatın, güncel ve gerçek değerlerle oluşturulması suretiyle hem üretici, hem de ihracatçı açısından uygulamanın cazibesi artırılmıştır. 37

38 2004 yılı sonlarında yaşanan C şekeri da rlığının yeniden yaşanmaması için 2005/2006 kampanyasında şirketlere kotalarının %4 ü nispetinde C şekeri üretmeleri tavsiye edilmiş, yurtiçinde satışı mümkün olmayan B şekerinin de sonraki pazarlama yılında tamamlanmak kaydıyla imalatçı -ihracatçılara teslimine olanak sağlanmıştır. Ayrıca, 27/01/2005 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2005/1 sayılı Dâhilde İşleme Rejimi Tebliği hükümlerine uyum sağlanmasına yönelik olarak, 09/09/2005 tarih ve 103 sayılı kararla, Dahilde İşleme İzin Belgelerine İstinaden İmalatçı İhracatçıların Şeker Taleplerinin Karşılanması Şartları ve Uygulama Esaslarına Dair Karar da değişiklik yapılmıştır. Yapılan düzenlemelerle; imalatçı -ihracatçıların dilediklerinde C şekeri bulma kabiliyeti artırılmış, kısıt lı olanaklara sahip imalatçı ihracatçıların talepleri ile düşük montanlı talepler de dahil olmak üzere bu kapsamdaki tüm taleplerin yurtiçinden ve ucuza sağlanması garanti altına alınmıştır. Uygulamanın Dahilde İşleme Rejimi çerçevesinde yürütülmesinden kaynaklanan aksaklıkların giderilmesi için 2005 yılında Müsteşarlıkla yürütülen çalışmalar neticesinde, uygulamanın Rejim çerçevesi dışında farklı bir mevzuatla yürütülmesini sağlayacak mevzuat hazırlanması yönünde ortak görüş oluşmuş, Müsteşarlığın resmi talebine istinaden bu konudaki hazırlıklara başlanmıştır. Bu suretle 2005 yılı içerisinde; tonu Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. ye, tonu da özel şeker şirketlerine ait olmak üzere ton C şekeri, imalatçı ihracatçılara teslim edilmiştir. Dış Ticaret Müsteşarlığı nın 21/05/2004 tarih, 2004/6 sayılı tebliği ile İhracı Yasak ve Ön İzne Bağlı Mallar Listesi ndeki şeker için ihraç ön izni vermeye 21/05/2004 tarihinden itibaren Şeker Ku rumu yetkili kılınmıştır. Daha sonra, Kanunda yapılan şeker tanımına uygun olarak, Gümrük Müsteşarlığı ile izne tabi olacak şekerlerin Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonları üzerinde mutabakata varılmış, ve grubundaki bu şekerlerin g ümrük 38

39 idaresince kullanılan BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) sistemine 21/09/2004 tarihi itibarıyla tanıtılması sağlanmıştır. 21/05/2004 tarihinden itibaren 182 adet izin verilmiş olup, Kurumumuzca verilen ihracat izinlerinin toplamı, n işasta bazlı şekerler de dahil olmak üzere tona ulaşmıştır. Pancar ve nişasta kökenli şekerlerin ihracat ön izinlerinin Kurumumuzca verildiği dönemde, tüm ihracat izinlerinin izlenmesine imkân sağladığından serbest bölgelere yapılan ihracattaki istismar girişimleri büyük ölçüde sonuçsuz kalmış ve mevzuata aykırı uygulamalar tespit edilerek idari para cezası uygulanmıştır. 31/12/2004 tarih ve sayılı 3 üncü mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyl a, Şeker Kurumu ve Hizmet Birimlerinin görev süresinin 31/12/2004 tarihi itibarıyla sona erdirilmesinden sonra yaşanan aksamalar nedeniyle Dış Ticaret Müsteşarlığınca çıkarılan ve 18/01/2005 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İhracat Tebliği i le şeker, İhracı Yasak ve Ön İzne Bağlı Mallar Listesi nden çıkarılmıştır. * 2005 yılı içinde çeşitli tarihlerde Kuruma intikal etmiş olan kota aktarım talepleri süresi içinde sonuçlandırılmıştır. * 2005 yılı içinde çeşitli şirketlerden mevzuatın uygulanmasına yönelik olarak iletilen görüş talepleri cevaplandırılmıştır. * 2005 yılı içinde çeşitli şirketlerin glikoz ve izoglikoz üretmek için tesis kurma talepleri Kurulun yeni kurulacak tesisler için şirketlere kota tahsis edilm emesi yönündeki ilke kararı doğrultusunda cevaplandırılmıştır. *Katkı payının Ocak 2006 dan itibaren alınmasına karar verilmiştir. * Uluslararası Şeker Örgütü nün 2006 Mayıs toplantısının Türkiye de yapılması talebi ile ilgili çalışmalara başlanmasına ka rar verilmiştir. * Özelleştirme İdaresi Başkanlığının TŞFAŞ nin özelleştirmesi ile ilgili mevzuat uygulamaları ile ilgili soruları cevaplandırılıştır. 39