tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

Transkript

1 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Yeni teşvik sistemi için nasıl düşünebiliriz? 10 Eylül 2011

2 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 2 Sistemin yenilenmesi yönünde beklenti oldukça yüksek 70% 60% Mevcut yatırım teşvikleri, bölgemizin ekonomik kalkınması için son derece yerindedir. 61% 50% 40% 30% 26% 20% 10% 0% 10% 3% Katılıyorum Katılmıyorum Kararsızım Fikrim yok

3 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 3 Çerçeve Teşvik sistemi Türkiye nin hikayesinin bir parçası olarak ele alınmalıdır Mevcut sistemin aksayan yönleri İdeal teşvik sistemi nasıl olabilir? Proje bazlı yaklaşım: Yeni+yenilik getiren proje Sadece yatırıma değil üretim de desteklenmeli Teşvik sistemi hangi araçlarla çeşitlendirilebilir? 9 öneri 9 yeni teşvik aracı

4 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 4 Küresel kriz bir yeniden yapılanma fırsatıdır Bugünlerde yarış gelişmekte olan ülkeler arasındadır, yakınsama fırsatı vardır Yatırımcılar için hikayesi iyi olan ayrışıyor 10. büyük ekonomi olma hedefi heyecan vericidir Bu hedefe uygun ekonomik yapı? 17 den 10. sıraya sıçratacak teşvik sisteminin esasları ne olmalı? Yatırımların ve rekabet gücünün teşviki

5 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 5 Slide 5 Onuncu büyük ekonomi olmanın anahtarı verimlilik artışlarında Nominal GSYİH Çalışan başına üretim (bin $) 1 ABD 14,582, Çin 5,878, Japonya 5,497, Almanya 3,309, Fransa 2,560, İngiltere 2,246, Brezilya 2,087, İtalya 2,051, Hindistan 1,729, Kanada 1,574, Rusya 1,479, İspanya 1,407, Meksika 1,039, Kore 1,014, Avustralya 924, Hollanda 783, Türkiye 735, Endonezya 706, İsviçre 523, Polonya 468, Türkiye, işgücü verimliliği açısından 14.sırada Gelişmiş ülkelerin çalışan başına üretimi $ arasında Verimlilik artışı büyümenin anahtarı Çalışan başına üretim 32.5 binden 71.7 bin $ a çıkmalı Teşvik sistemi bu amacın gerçekleştirilmesine önemli katkılar yapabilir

6 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 6 Mevcut sistemin teşvik araçları bölgeden bölgeye farklılık gösteriyor Teşvik uygulamaya esas olan bölgeler I. ve II. bölgede III. ve IV. bölgelerde Vergi indirimi, KDV istisnası, Gümrük vergisi muafiyeti Sigorta primi işveren hissesi desteği, Yatırım yeri tahsisi Gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, Vergi indirimi, Vergi indirimi, KDV istisnası, Gümrük vergisi muafiyeti Sigorta primi işveren hissesi desteği, Yatırım yeri tahsisi, Faiz desteği, Büyük ölçekli yatırımlar Sigorta primi işveren hissesi desteği, Yatırım yeri tahsisi, uygulanabilir.

7 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 7 Teşvik her sektörde her bölgeye değil Trikotaj Tarım makineleri Tabanca ve silah Patlayıcı madde imalatı İç ve dış lastik Cam üretimi Deri giyim eşyası Plastik ve kauçuk Metalik olmayan mineraller İlaç ve eczacılıkla ilgili kimyasallar Motosiklet ve bisiklet Kimyasal madde Büro, muhasebe ve bilgi işlem Bavul, el çantası, ayakkabı Metalik olmayan mineraller Motorlu kara taşıtı Soğuk hava deposu Döşemelik parke Öğrenci yurdu Mobilya Tehlikeli atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri Oteller Madencilik ve taşocakçılığı Lisanslı depoculuk Hastane ve huzurevi Gıda ve içecek Entegre hayvancılık Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Sektörlerin desteklendiği bölge sayısı

8 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 8 Sanayinin mekansal dağılımını değiştiren bir yapı İzmir den Manisa ya; Ankara-Bolu dan Çankırı ya 1. Derece gelişmiş bölge 3. Derece gelişmiş bölge 4. Derece gelişmiş bölge Bölgeler SSK işveren (yıl) payı desteği Kurumlar vergisi (%) TL kredisi faiz desteği (% puan) Döviz kredisi faiz desteği (% puan) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 1 2 yıl yıl yıl yıl 2 5 2

9 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 9 Bu bölgeler nasıl belirlendi? Uluslararası yükümlülüklerden dolayı teşviklerin bölgesel kalkınma perspektifi olmalı Sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksine göre yapılan sınıflandırma illerin imkanlar setindeki farklılıkları her zaman yansıtmıyor Gelişmişlik endeksi verileri güncel değil AB ye uyumun bir parçası olan NUTS sınıflandırması, bölgeler arasındaki kalkınmışlık farklarını yansıtmıyor NUTS taki iller her zaman aynı gelişmişlik düzeyinde değil

10 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 10 Bazı NUTS bölgelerinde iller arasında ciddi farklılıklar var Aynı NUTS bölgesinde en yüksek ve en düşük çeşitliliğe sahip illerin çeşitlilik düzeyleri arasındaki fark Şanlıurfa, Diyarbakır Kastamonu Çankırı, Sinop Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Van, Muş, Bitlis, Hakkari Zonguldak, Karabük, Bartın Erzurum, Erzincan, Bayburt Hatay, K.Maraş, Osmaniye Adana, Mersin Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Aydın, Denizli, Muğla Balıkesir, Çanakkale-Bozcaada ve Gökçeada İlçeleri hariç- Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Antalya, Isparta, Burdur Kayseri, Sivas, Yozgat Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Gaziantep, Adıyaman, Kilis Konya, Karaman Bursa, Eskişehir, Bilecik Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

11 Mevcut imkan setiyle yeni ürün üretmek ne kadar mümkün? Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 11 Aynı bölgedeki illerde aynı öncelikler mi farklı öncelikler mi? Yeni sektörlere yönelik devlet yardımları Yakındaki ürünlere sıçramak Yeni nesil yatırım teşvikleri Her yöne doğru gitmek için alan var Çok yönlü devlet yardımları Fazla hareket alanı yok Diğer bölgelere verilen desteklerle aranın açılması Mevcut sektörlerin rekabet gücünü arttıracak devlet yardımları Mevcut sektörlerin rekabet gücünü arttırmaya odaklanmak önemli Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Harvard, TEPAV İhracat ne kadar sofistike?

12 Mevcut imkan setiyle yeni ürün üretmek ne kadar mümkün? Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 12 Örnek: Edirne, Tekirdağ, Kırklareli Yeni sektörlere yönelik devlet yardımları Yakındaki ürünlere sıçramak Yeni nesil yatırım teşvikleri Her yöne doğru gitmek için alan var Tekirdağ 13.5 Kırklareli Edirne Çok yönlü devlet yardımları Fazla hareket alanı yok Mevcut sektörlerin rekabet gücünü arttıracak devlet yardımları Mevcut sektörlerin rekabet gücünü arttırmaya odaklanmak önemli İhracat ne kadar sofistike?

13 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 13 Şimdiki sistemin temel meseleleri 1. Teşviklerle ulaşılmak istenen amaçların netleştirilmesi Sanayinin mekansal dağılımı? İhracatın arttırılması? İthalatın azaltılması? Bölgesel kalkınma? İlave istihdam? Yeni teknoloji? 2. Bölge sınıflandırılmasının homojenleştirilmesi 3. Sektör seçimlerinin amaca yönelik olması 4. Destek süresi yatırımın amorti süresine göre kısa 5. Büyük yatırımlara verilen teşvikler yeterli mi?

14 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 14 İdeal ( akıllı ) teşvik nasıl olur? Tüm sektörler ve bölgelerden gelen nitelikli projeler desteklenir Kötü sektör olmaz, kötü proje olur (akıllı tekstil) 10. büyük ekonomi hedefine yönelik Kamuda merkezde ve yerelde girişim sermayesi fonlarına benzer bir kapasite ve yetki Proje değerlendirme kapasitesi Sıfır hatayla hareket prensibi değil yanlışı çabuk düzetme yaklaşımı Esnek, şeffaf, hesap verebilir bir sistem

15 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 15 İdeal sisteme nasıl ulaşılır? Mevcut verilerle ve uygulama kapasitesiyle yepyeni bir sistemin başarısı garanti mi? GİB ile başlatılan çalışma teşvik sistemi tasarımı için kritik Sektör Meclisleri vasıtasıyla küresel trendlerin izlenmesi Yerelden merkeze proje akışını sağlayacak ve objektif kriterlerle değerlendirme yapacak kapasite inşası Odalarla kalkınma ajanslarını birlikte çalıştırabilmeliyiz

16 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 16 Neler yapılmalı? 1. Bölge içerikleri değiştirilmeli İngiltere ve ABD de posta kodu düzeyinde 2. Amaca uygun olarak verilen destekler çeşitlendirilmeli Yeni yatırımlar desteklenirken mevcut işletmelerin yenilikçi projeleri de unutulmamalı 3. Desteklerin verileceği projelerin seçim kriterleri belirlenmeli Tercih edilen sektörler öncelikli kriter olsun Kriterlerin ağırlıkları bölgelere göre farklılaşsın 4. Proje değerlendirme süreci ve yönetişim yapısı iyileştirilmeli Bağımsız değerlendirme Merkez-yerel arasında bilgi akışı, şeffaflık 5. Kurumlararası koordinasyon Hem destek veren kurumlar arasında, hem de yatırımların denetim ve gözetimini yapan kurumlar (Çevre Bakanlığı, Üst Kurullar vd..)

17 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 17 Seçim kriterleri neler olabilir? Destekten yararlanacak projeler puanlama esasıyla aşağıdaki kriterlere göre belirlenebilir 1. İstihdam artışı (kadın ve genç istihdamı öncelikli) 2. İhracat artışı 3. Yerli girdi kullanımı 4. İthal ikamesi 5. Yüksek teknoloji transferi (ihracat odaklılık öncelikli) 6. İş planı tutarlılığı 7. Tercih edilen sektör (yerel ve ulusal önceliklerle uyum)? 8... Her bir kriterin ne kadar önemli olacağı bölgenin kalkınmışlık düzeyine göre tespit edilebilir Örneğin, Kocaeli de yüksek teknoloji transferi yüksek katsayılıyken, Erzurum da istihdamın katsayısı yüksek olacak

18 Teşvik sistemi ne tür araçlarla desteklenebilir? 1. Yüksek Teknoloji Bölgeleri kurulması 2. Bölgesel değer zinciri destek programı Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide Şirketler kesiminde dönüşüm için fonların fonu mekanizması 4. Yeni bir göçmen ve tersine beyin göçü politikası 5. Üniversite özerkliği ve fikri mülkiyet rejimi 6. Türk-Amerikan Ar-Ge Teşkilatı kurulması 7. Bölgesel Kalkınma için Yapısal Dönüşüm Fonu 8. Yeni bir mesleki eğitim sistemi 9. İhracat ve politik risk sigortası

19 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 19 Öneri 1: Yüksek Teknoloji Bölgeleri kurulması İthalatı azaltmak için, yüksek teknoloji şirketlerinin üretimlerini teşvik edecek yeni bir program tasarlanabilir Neler yapılabilir? Yeni tanımlanacak yüksek teknoloji üretim bölgeleri ile yeni bir özel ekonomik bölge nin oluşturulması; Organize Sanayi Bölgesi, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ve Serbest Ticaret Bölgelerinde ayrı ayrı bulunan bir dizi teşvik unsurunun, yeni destek unsurlarıyla birleştirilerek, ileri teknoloji üretiminin desteklenmesi Yüksek teknolojiye sıçrama yapma imkanının en yüksek olduğu üç ilimizde (İstanbul/Kocaeli, Ankara ve İzmir) pilot bölgeler Kamu-özel ortaklık mekanizması ve tek durak ofis yetkileri, belediyelerle minimal bağ (extra-territorial status) Savunma ve havacılık sanayileri, biyoteknoloji, çevre teknolojileri, nano-teknoloji, telekomünikasyon elektroniği, tıbbi cihazlar, robotik, makine

20 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 20 Öneri 6: Türk-Amerikan Ar-Ge Teşkilatı (TArGeT) kurulması Türk Amerikan şirketleri arasındaki Ar-Ge işbirliğine dayalı ortaklıklar arttırılarak ABD pazarına erişim güçlendirilebilir Ne yapılabilir? Türk ve Amerikan şirketlerinin ortak teknoloji geliştirme projelerinin yarı maliyeti karşılayacak şekilde fonlayacak bir yapı TArGeT ın sağladığı fonlar fikri mülkiyet geliri ile geri ödenecek Hukuken ABD de kurulacak, Türk ve Amerikan üyelerden oluşan bir yönetim kurulu olacak Daha önce uygulandığı ülkeler: İsrail, Hindistan, İrlanda Sadece ABD değil, başka ülkelerle firmalar arası nitelikli ilişkileri geliştirmek için kullanılabilecek bir model

21 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 21 Öneri 3: Şirketler kesiminde dönüşümü desteklemek için Fonların Fonu mekanizması Amaç: Hızlı büyüme kapasitesi olan firmaları ve özellikle erken dönem yatırımlarını finanse edecek girişim sermayesi sisteminin yaygınlaşması Sektörün gelişmesine kamu yatırımları ile önayak olunması Ne yapılabilir? Kamunun girişim sermayesi fonlarına yatırım yapacak bir fonların fonu kurması Fonların fonunun, en az 10 girişim sermayesi fonuna azınlık hissedarı olarak yatırım yapması Girişim sermayesi fonlarının özel hissedarlarına kamu yatırımını kaynak maliyetini karşılayacak sabit faizle satın alma opsiyonu verilmesi

22 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 22 Sonuç Bölgesel gelişmişlik farklarını ortadan kaldırmak ve 2023 hedeflerine ulaşmak için bir teşvik sistemine ihtiyaç olduğu kesin Üzerinde tartışıp geliştirebileceğimiz bir çerçeveye sahibiz Bundan sonra mevcut sistemin etkilerini gözden geçirerek iyileştirmeli ve sistemin olumlu etkilerini ortaya çıkarak bir kurumsal altyapıyı inşa etmeliyiz

23 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 23 Öneri 2: Bölgesel Değer Zinciri Destek Programı oluşturulması Türk şirketlerinin küresel ve bölgesel değer zincirleri oluşturmalarını desteklemek için Türkiye dışında Türk yatırım merkezleri Ne yapılabilir? Türk şirketleri tarafından öncelikli olarak belirlenecek ülkelerde OSB geliştirme projeleri arasından seçileceklerin, yatırım maliyetlerinin yüzde 50 sinin TIKA tarafından karşılanması Bu bölgelerde Türk firmaların yatırımlarını teşvik edilmesi, eski makine parkalarına tekrar kullanım sahası açılması, bu ülkelerin yerel pazarlarına daha etkin girişin sağlanması Çin Afrika da 50 Çin OSB sini destekliyor, Singapur Çin de benzer programlar uyguluyor Türkiye nin bölgesel merkez olmasına katkı sağlayacak yabancı yatırımlar için de hedef kitlesi

24 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 24 Öneri 4: Yeni bir göçmen politikası Kısa vadede nitelikli işgücü açığını kapatmak ve ileri teknoloji projelerinin verimliliğini artırmak için göçmen politikası revize edilebilir İki farklı grup hedeflenebilir Yurtdışında yaşayan Türkiye kökenli mühendisler Bölge ülkelerindeki nitelikli işgücü Neler yapılabilir? Yeni bir politika dokümanı ve kanunla birlikte, bürokratik süreçler kısaltılabilir sadece Batı ülkeleri değil Doğu ve özellikle bölge ülkeleri göçmen politikası kapsamına alınabilir Yurtdışından gelecek nitelikli Türk mühendislerinin ücretlerinin bir kısmı kamu tarafından üstlenilebilir Türk üniversitelerinin mezun olan yabancıların çalışmasında kolaylıklar sağlanabilir ; Bölge üniversitelerindeki kariyer fuarlarına katılım DTM nin fuar destekleri kapsamına alınabilir

25 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 25 Öneri 5: YÖK ve Üniversite Sistemine Yönelik Değişimler Özerklik ve yenilikçilik arasındaki bağlantıyı kısa vadede kuvvetlendirmek mümkün olabilir. Neler ele alınabilir? Üniversite özerkliği Anayasal değişiklik Özel üniversitelerle kamu üniversitelerinin mali hükümler dışında aynı uygulamaya tabi olması; Akademik yapıdan, bütçe oluşturmaya tek tipleştirme sorunu çözülmeli Öğretim üyelerine ticarileşme için yeni bir müşevvik yapısı (personel kanunu) Fikri mülkiyet rejimi değişikliği yeni patent yasası tüm kamu kurumlarının aynı fikri mülkiyet politikalarına sahip olması felsefesi Üniversiteleri, fikri mülkiyeti elinde tutmaları ve geliştirip ticarileştirmek için ortaklıklar aramalarını teşvik etmek İthalatımızı azaltacak yabancı yatırımların gelmesini kolaylaştırabilir

26 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 26 Öneri 7: Bölgesel Kalkınma ve yapısal dönüşüm için Yerel Kalkınma Fonu Amaç: Hem yerel öncelikler hem de yabancı yatırımların ihtiyaçları göz önüne alınarak ilin imkanlar setindeki problemleri çözmek Neler yapılabilir? Bölgesel Kalkınma Ajansları (BKA) altında kurulacak ihtisas komisyonları altında; yereldeki özel sektör temsilcileri ve kamu görevlileri bir araya gelerek yatırım ortamını olumsuz etkileyen alanları iyileştirecek projeler tasarlayabilirler Tasarlanan projeler BKA ların yönetim organlarında süzgeçten geçirilebilir. Özel sektörün rekabet gücüne en yüksek katkıyı yapacağı düşünülen projeler BKA ların projesi olarak merkeze gönderilir Merkezde ekonomiden sorumlu bakanlardan oluşan bir komisyon, teknik danışmanlardan oluşan bir heyetin desteğiyle, proje önerileri arasından seçim yaparlar Başarılı görülen projeler, İngiltere deki Regional Growth Fund benzeri bir yapı olarak tasarlanacak olan Yerel Kalkınma Fonu kaynaklarından finanse edilir

27 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 27 Öneri 8: Yeni bir Mesleki Eğitim Sistemi Türkiye deki mevcut sistemde meslek liselerinde yeni açılan bölümlerin yerel düzeydeki firmaların talepleri ile uyumlu olmasını sağlayacak bir mekanizma bulunmamaktadır. Neler yapılabilir? Meslek liselerinde örgütlenme yapı kısa sürede yenilenebilir Dağınık ve farklı farklı alanlarda uzmanlaşmış meslek liselerinin yerini belirli yerleşkelerde toplulaştırılmış büyük okulların alması sağlanabilir Ayrıca genel ilkeler ve temel eğitim yeterlilikleri konusunda yeknesaklığı sağlanmış sistemin yerel farklılıkları da gözetmesi sağlanabilir meslek liselerine hak ettikleri itibarın kazandırılması için isimleri değiştirilebilir ve yeni bir iletişim stratejisi hayata geçirilebilir

28 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide 28 Öneri 9: İhracat ve Politik Risk Sigortası Mekanizmasının oluşturulması Firmaların riskli yeni pazarlara rahat girmesini, ürün ve pazar çeşitliliğini artırmasını sağlamak için yeni bir mekanizma tasarlanabilir Ne yapılabilir? Yatırımları ve müteahhitlik hizmetlerini de kapsayacak politik risk sigortası poliçeleri üretilebilir? KOBİ ler için ihracat ve yatırım faaliyetlerinde sigorta mekanizmalarının etkinliği ve önemi konusunda bir farkındalık yaratılması Türkiye deki ihracat sigorta sözleşmelerinin katma değerin yüksek olduğu sektörlere kaydırılabilmesi açısından sektörel uygulamalar geliştirilmelidir