ÖZET İÇERİK KISIM BİR ARAŞTIRMANIN TEMELLERİ 1 İLKELERİ VE UYGULAMALARI 151

Transkript

1 ÖZET İÇERİK KISIM BİR ARAŞTIRMANIN TEMELLERİ 1 Bölüm 1 Bilimsel Psikolojide Açıklama 3 Bölüm 2 Araştırma Teknikleri: Gözlem ve Korelasyon 24 Bölüm 3 Araştırma Teknikleri: Deneyler 51 Bölüm 4 Psikoloji Araştırmalarında Etik Kuralları 82 Bölüm 5 Araştırma Raporları Nasıl Okunur ve Yazılır 99 KISIM İKİ DENEYSEL PSİKOLOJİNİN İLKELERİ VE UYGULAMALARI 151 Bölüm 6 Psikofizik 153 Bölüm 7 Algı 180 Bölüm 8 Dikkat ve Tepki Süresi 207 Bölüm 9 Koşullama ve Öğrenme 227 Bölüm 10 Hatırlama ve Unutma 261 Bölüm 11 Düşünme ve Problem Çözme 297 Bölüm 12 Bireysel Farklar ve Gelişim 327 Bölüm 13 Sosyal Psikoloji 358 Bölüm 14 Çevre Psikolojisi 388 Bölüm 15 İnsan Etkenleri 410 v

2

3 İÇİNDEKİLER KISIM BİR ARAŞTIRMANIN TEMELLERİ 1 BÖLÜM 1 BİLİMSEL PSİKOLOJİDE AÇIKLAMA 3 Dünyayı Kavramak 4 Sosyal Kaytarma 4 Merak: Bilimin Kaynağı 5 Bilgi Kaynakları 6 İnanç Oluşturma 6 Bilimsel Açıklamanın Doğası 8 Kuram Nedir? 8 Tümevarım ve Tümdengelim 9 Kuramdan Denenceye 12 Kuramların Değerlendirilmesi 14 Ara Değişkenler 15 Psikoloji Kuramı Etrafında Dönüp Duran Tilki ve Kirpiler 17 Psikoloji Bilimi 18 Psikoloji ve Gerçek Dünya 19 Özet 22 Anahtar Terimler 23 Tartışma Soruları 23 Web Bağlantıları 23 BÖLÜM 2 ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: GÖZLEM VE KORELASYON 24 Doğal Gözlem 26 Neyi Gözlemleriz? 28 Tepkisellik 30 Vaka Çalışması 31 Anket Araştırması 32 Doğal Gözlemlerin Avantajları ve Dezavantajları 33 Korelatif Yaklaşım 36 İzlerlik Araştırması (Bağlantısal Araştırma) 36 Korelatif Araştırma 38 Korelasyon Katsayısı 38 Karmaşık Korelasyon İşlemleri 44 vii

4 viii İÇİNDEKİLER Neden: Bir Not 46 Özet 48 Anahtar Terimler 49 Tartışma Soruları 49 Web Bağlantıları 50 Laboratuvar Kaynakları 50 BÖLÜM 3 ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: DENEYLER 51 Deney Nedir? 52 Deneylerin Avantajları 53 Deneylerin Yapılma Nedeni 54 Değişkenler 55 Bağımsız Değişkenler 55 Bağımlı Değişkenler 56 Kontrol Değişkenleri 57 Değişkenlerin İsimlendirilmesi 57 Birden Fazla Bağımsız Değişken 58 Birden Fazla Bağımlı Değişken 63 Deneysel Desenler 64 Denekler- Arası ( Gruplar- Arası) Desenler 64 Denek- İçi (Grup- İçi) Desenler 65 Küçük-n (Grup) Desenleri 66 Karma Desenler 67 Kontrol Koşulları 67 Gizli Tehlikeler 68 Yarı Deneysel Desenler Bir Deneyin Yapılması 76 Problemden Deneye 76 Veri 77 Verilerin Toplanması 77 Verilerin Analizi 78 Verilerin Raporlanması 78 Özet 79 Anahtar Terimler 80 Tartışma Soruları 81 Web Bağlantıları 81 BÖLÜM 4 PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA ETİK KURALLARI 82 İnsan Katılımcılarla Yapılan Araştırmalar 83 Bilgilendirilmiş Onam ve Yanıltma 85 Geri Çekilme Özgürlüğü 86 Zarardan Korunma ve Bilgilendirmeler 87 Zararlı Neticelerin Ortadan Kaldırılması 87 Gizlilik (Mahremiyet) 88

5 İÇİNDEKİLER ix Hayvanlarla Yapılan Araştırmalarda Etik Kuralları 89 Hayvanlarla Yapılan Araştırmalara Karşı Tartışmalar 89 Hayvanlarla Yapılan Araştırmalara Yönelik Tartışmalar 90 Hayvanların Araştırmalarda Kullanılması Hakkında Rehber 91 Bilimsel Aldatmaca 92 Etik Uygulamalarının İzlenmesi 94 Özet 95 Anahtar Terimler 96 Tartışma Soruları 96 Web Bağlantıları 96 Önerilen Araştırmalar 97 Uygulamadaki Psikoloji: Onam Formlarının Anlaşılması ve Hatırlanması 97 BÖLÜM 5 ARAŞTIRMA RAPORLARI NASIL OKUNUR VE YAZILIR 99 Literatür Taraması Nasıl Yapılır 100 Bir Makalenin Bölümleri 101 Başlık ve Yazar(lar) 101 Özet 101 Giriş 102 Yöntem 102 Bulgular 102 Tartışma 105 Kaynaklar 105 Eleştirel Okuyucu İçin Kontrol Listesi 105 Giriş 106 Yöntem 106 Bulgular 107 Tartışma 107 Kontrol Listesi Özeti 108 Bir Dergi Makalesi Örneği 109 Araştırma Raporunun Yazılması 118 Format 119 Örnek Taslak 121 Stil 143 Bir Makalenin Yayınlanması 146 Özet 147 Anahtar Terimler 147 Web Bağlantıları 148 Laboratuvar Kaynakları 148 Uygulamadaki Psikoloji: Literatür Taraması 148

6 x İÇİNDEKİLER KISIM İKİ DENEYSEL PSİKOLOJİNİN İLKELERİ VE UYGULAMALARI 151 BÖLÜM 6 PSİKOFİZİK 153 Duyumların Ölçümü Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri İşevuruk Tanım: Eşikler 156 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Ölçüm Türleri: Fechner Yasası ve Stevens Yasası Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Küçük-n Desenleri: Psikofiziksel Yöntemler 174 Güvercinlerin Görsel Eşikleri Var mıdır? 176 Özet 177 Anahtar Terimler 177 Tartışma Soruları 178 Web Bağlantıları 178 Uygulamadaki Psikoloji: Weber Yasası (Kesri) 178 BÖLÜM 7 ALGI 180 Algı Konusundaki Sorunlar 181 Doğrudan ve Dolaylı Algı 181 Farkındalık ve Algı 183 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Sözel Bildirim: Farkındalık Olmadan Algı Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Aynı Sonuca Giden İşlemler: Farkındalık Olmadan Algı ve Açık Farkındalık Olduğunda Algı 196 Renk Uzaklık Yanılsaması 201 Özet 204 Anahtar Terimler 205 Tartışma Soruları 205 Web Bağlantıları 205 Laboratuvar Kaynakları 205 Uygulamadaki Psikoloji: Stroop Etkisi 206 BÖLÜM 8 DİKKAT VE TEPKİ SÜRESİ 207 Tepki Süresinin ABC si Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Karıştırıcı Etki: Etkisiz Eklenme 210 Değişkenleri Tanıyalım 211

7 İÇİNDEKİLER xi 8.2 Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Bağımlı Değişken Seçimi: Hız-Keskinlik Takası Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Ortak Etki: Bilişsel Kontrol 221 Dikkati Ölçmek 222 Özet 225 Anahtar Terimler 225 Tartışma Soruları 225 Web Bağlantıları 226 Uygulamadaki Psikoloji: Hız-Keskinlik Takası 226 BÖLÜM 9 KOŞULLAMA VE ÖĞRENME 227 Koşullama Türleri 229 Klasik Koşullama: Pavlov İsmi Tanıdık Geliyor mu? 229 Edimsel (Araçsal) Koşullama 231 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Denek-İçi ve Denekler-Arası Desenler: Uyaran Şiddeti Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri (Karşıt) Dengeleme: Eş Zamanlı Karşıtlık Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Küçük-n Desenleri: Çocuklarda Davranış Sorunları 246 Kısmi Pekiştirmede Sönme Etkisi 253 Özet 257 Anahtar Terimler 258 Tartışma Soruları 258 Web Bağlantıları 259 Uygulamadaki Psikoloji: Sonuçların Bilinmesinin Pekiştireç Olması 259 BÖLÜM 10 HATIRLAMA VE UNUTMA 261 Ebbınghaus un Katkısı Bellek Henüz Gençken 262 Bellek Türleri 266 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Ölçek Daralması: Duyu (Modalite) Farkları Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Sonuçların Genellenmesi: İşleme Derinliği Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Etkileşim Etkileri (Ortak Etkiler): Örtük ve Açık Bellek Testleri 281 Hangisi Daha Etkilidir? Okumak mı, Dinlemek mi? 291

8 xii İÇİNDEKİLER Özet 293 Anahtar Terimler 294 Tartışma Soruları 295 Web Bağlantıları 295 Laboratuvar Kaynakları 295 Uygulamadaki Psikoloji:11 Eylül Terör Saldırılarını Hatırlamak 296 BÖLÜM 11 DÜŞÜNME VE PROBLEM ÇÖZME 297 Düşünme Üzerine İki Yaklaşım 299 Thorndike ın Deneme-Yanılma Öğrenmesi 299 Köhler in Şempanzelerinde İçgörü Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Güvenirlik ve Tekrar: Benzetimsel (Analojik) Akıl Yürütme 301 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Deneysel Kontrol: İşlevsel Sabitlik Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Sözel Bildirimler: Yargılara Aşırı Güven 315 Problem Çözmede Kuluçka Dönemi 319 Özet 323 Anahtar Terimler 323 Tartışma Soruları 324 Web Bağlantıları 325 Uygulamadaki Psikoloji: Doğrulama Yanlılığı 325 BÖLÜM 12 BİREYSEL FARKLAR VE GELİŞİM 327 Bireysel Farklar Yaklaşımları 329 Bireysel Farklar Konusuna Yöntemsel Yaklaşımlar 329 Bireysel Farklara Yol Açan Değişkenler 330 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Ölçüm Geçerliği: Zekâ ve Gelişimsel Araştırma Desenleri Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri İşevuruk Tanımlar: Zekâ Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Regresyon Etkisi: Eğitimde Değerlendirme 345 Motivasyon ve Duygu, Düşünsel Performansta Nasıl Rol Oynar? 350 Özet 354 Anahtar Terimler 355 Tartışma Soruları 355 Web Bağlantıları 356 Uygulamadaki Psikoloji: Regresyon Etkilerinin Gösterimi 356

9 İÇİNDEKİLER xiii BÖLÜM 13 SOSYAL PSİKOLOJİ 358 Sosyal Psikolojinin Kökenleri Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Deneysel Kontrol: Otoriteye İtaat 362 Değişkenleri Tanıyalım 363 İtaat Davranışını Arttıran Durumlar Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Talep Karakteristikleri ve Deneyci Yanlılığı Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Alan Araştırması: Seyirci Müdahalesi Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Bağımlı Değişken Seçimi: Kalıpyargıların ve Ön Yargıların Ölçülmesi 378 Ortamda Diğer Kişilerin Varlığı, Bireyin Bir Görevdeki Performansını Nasıl Etkiler? 381 Özet 384 Anahtar Terimler 385 Tartışma Soruları 385 Web Bağlantıları 386 Laboratuvar Kaynakları 386 Uygulamadaki Psikoloji: Deneyde Olmanın Etkisi 386 BÖLÜM 14 ÇEVRE PSİKOLOJİSİ 388 Bilim Gerçeğe Giden Tek Yol Mudur? 389 Şehir Yaşamı ile İlgili Gerçekleri Keşfetmek Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Bulguların Genellenmesi: Kalabalıklaşma 393 Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Yarı Deneysel Desenler: Gürültü ve Bilişsel Performans Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Etik Konular: Aldatmaca ve Gizleme 403 Gürültüye Maruz Kalmak Sizin İçin Zararlı mıdır? 405 Özet 407 Anahtar Terimler 408 Tartışma Soruları 408 Web Bağlantıları 408 Laboratuvar Kaynakları 408 Uygulamadaki Psikoloji: Gürültü ve Bellek 409 BÖLÜM 15 İNSAN ETKENLERİ 410 İnsan Etkenleri ve İnsan Davranışı 411 Tanım 411 Kullanıcınızı Onurlandırın 412 Yaşamın Değeri 413

10 xiv İÇİNDEKİLER Değişkenleri Tanıyalım Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Küçük-n Desenleri: Hareketli (Dinamik) Görsel Keskinlik Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Bağımlı Değişken Seçimi: Zihinsel İş Yükü Deneysel Konular ve Araştırma Örnekleri Alan Araştırmaları: Ortalanmış ve Yükseğe Yerleştirilmiş Fren Lambası 425 Pilotların Zihinsel İş Yükünü Uçuş Sırasında Ölçmek 427 Özet 428 Anahtar Terimler 428 Tartışma Soruları 429 Web Bağlantıları 429 Uygulamadaki Psikoloji: Trafik İşaretlerini Anlamak 429 EK A DENEYSEL PSİKOLOJİ: KISA BİR TARİHÇE 432 Deneysel Psikolojinin Kökenleri: Felsefe ve Fizyoloji 433 Helmholtz un Katkıları 435 Erken Dönem Bilimsel Psikoloji 435 Ernst Weber 436 Gustav Fechner 436 Wilhelm Wundt 437 Hermann Ebbinghaus 437 Psikoloji Ekolleri 438 Yapısalcılık: Zihinsel Yaşamın Yapısı 438 İşlevselcilik: Zihnin İşlevleri 439 Davranışçılık: Zihinsel Açıklamaların Reddi 440 Gestalt Psikolojisi: Bütünün Algısı 441 Bazı Modern Akımlar 442 II. Dünya Savaşı ve Psikolojinin Yayılması 442 Bilişsel Psikoloji: Zihnin Dönüşü 442 Bilişsel Sinirbilim: Beyin Çağı 443 Uzmanlaşma 444 Özet 446 Anahtar Terimler 447 Web Bağlantıları 447 EK B İSTATİSTİKSEL DÜŞÜNME: TEMEL BİLGİLER 448 Betimsel İstatistik: Olduğu Gibi Söylemek 449 Merkezi Eğilim 450 Yayılım Ölçümleri 451 Hesaplama Hakkında Bir Not 453 Normal Dağılım 454 Korelasyon Katsayısı 456

11 İÇİNDEKİLER xv Çıkarımsal İstatistik 458 Örnekleme 458 Örneklem Ortalamalarının Dağılımı 460 Denence Testleri 463 İki Grup Arasındaki Farkı Bulmaya Yönelik Testler 469 t Test 473 Etkinin Büyüklüğü 476 Varyans Analizi 477 x 2 Bağımsızlık Testi 486 İstatistiğin Yanlış Kullanımları 487 Küçük ya da Yanlı Örneklemlerin Kullanılması 488 Var Olmayan ya da Uygunsuz Olan Karşılaştırmalar 489 Kumarbazın Yanılgısı 490 Özet 491 Anahtar Terimler 492 Web Bağlantıları 492 EK C İSTATİSTİKSEL TABLOLAR 494 Tablo A Normal Eğrinin Altındaki Alanların Oranı 495 Tablo B Mann-Whitney U Testinin İstatistiksel Kritik Değerleri 498 Tablo C İşaret Testi İçin Dağılım 500 Tablo D Eşlenmiş Çiftler İşaretli Sıra Testi İçin Wilcoxon T İstatistiğinin Kritik Değerleri 502 Tablo E Kritik t Değerleri 503 Tablo F F Dağılımı İçin Kritik Değerler 504 Tablo G x 2 Dağılımı İçin Kritik Değerler 508 Tablo H Seçkisiz Sayılar 509 KAYNAKÇA 511 SÖZLÜK 528 İSİM DİZİNİ 542 KONU DİZİNİ 545

12