YAPI ELE MANLARI NI N OLUŞTURUL MASI NDA VE ÇELİ K İSKELET TAŞI YI CI SİSTEMLE BÜTÜNLENMESİ NDE KULLANI LAN YAPIM Sİ STEMLERİ

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ YAPI ELE MANLARI NI N OLUŞTURUL MASI NDA VE ÇELİ K İSKELET TAŞI YI CI SİSTEMLE BÜTÜNLENMESİ NDE KULLANI LAN YAPIM Sİ STEMLERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Ebru Ayşe SI MSI KI Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : ÇEVRE KONTROLÜ VE YAPI TEKNOLOJİ Sİ EKİ M

2 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ YAPI ELE MANLARI NI N OLUŞTURUL MASI NDA VE ÇELİ K İSKELET TAŞI YI CI SİSTEMLE BÜTÜNLENMESİ NDE KULLANI LAN YAPIM Sİ STEMLERİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Ebru Ayşe SI MSI KI ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 19 Eyl ül 2005 Tezi n Savunul duğu Tari h : 5 Eki m2005 Tez Danış manı : Di ğer Jüri Üyel eri Yrd. Doç. Dr. M. Ce m ALTUN Prof. Dr. Ertan ÖZKAN ( Beykent Üni.) Doç. Dr. Murat AYGÜN (İ. T. Ü.) EKİ M

3 ÖNS ÖZ Çalış mal arı m sırası nda beni yönl endiren ve bu tezi n ortaya çı kması nda büyük kat kı payı ol an t ez danış manı m Sayı n Yr d. Doç. Dr. M. Cem Alt un a, bugüne kadar eğiti mi mde payı ol an t üm hocal arı ma, özellikle maddi ve manevi dest ekl eri ni benden esirge meyen ve t üm hayatı m boyunca her za man yanı mda ol an sevgili anne m, baba m ve kardeşi me, ayrıca çalış ma msırası nda bana manen destek olan arkadaşları ma sonsuz teşekkürler. Eki m2005 Ebru Ayşe SI MSI KI ii

4 İ Çİ NDEKİ LER Sayfa No TABLO Lİ STESİ... vi ŞEKİ L LİSTESİ... ix ÖZET... xx SUMMARY... xxii 1. Gİ Rİ Ş Çalış manı n a macı Çalış manı n kapsa mı Çalış mada kullanılan yönt e m Bİ NA SİSTEMİ VE Bİ NADA SİSTEM BÜTÜNLE ME Bi na alt siste ml eri Bi na taşı yıcı siste mi Bi çi met ken strükt ür siste ml eri Vekt ör etken strükt ür siste ml eri Kütle Et ken Strükt ür Siste ml er Yüzey Etken Strükt ür Siste ml er Düşey Strükt ür Siste ml eri Yapı El e manl arı Siste mi Duvarlar Döşe mel er Çatılar Servisler Sistemi Bi na Üreti mi nde Siste m Büt ünl e me Bİ NA ÜRETİ Mİ NDE YAPI MSİSTEMLERİ Bi na Üreti msüreci Aşa mal arı Yapı msiste ml eri Kapalı ve Açı k Siste ml er Açısı ndan Açı k Siste ml er Kapalı Siste ml er Üreti mde Yer Al an İşle ml er Açısı ndan Bi nada Yer Al an Strükt ürel Siste ml er Açısı ndan Üreti m Büyükl üğü Açısı ndan Tek Tek Üreti m Kütlesel Üreti m Yapı m da Yer Açısı ndan Bi na Yeri nde İnşaat Önceden - i mal at, (Şanti yede, Fabri ka veya at öl yede) iii

5 Sayf a No 4. Bİ NA ÜRETİ Mİ NDE YAPI MSİSTEMİ Nİ N Gİ RDİ LERİ İşçilik İşçilikle İlgili Tanı ml ar İşçilikleri n Sı nıflandır ması İşçileri n Nitelikleri Araç Aracı n Genel Tanı mı İş Maki neleri El Al etleri Araçları n Sı nıflandırıl ması Al et ve Maki ne Özellikleri Kol Gücü İle Çalışan El Al etleri Mot orl u El Al etleri Mal ze me Mal ze meni n Genel Tanı mı Mal ze mel eri n Sınıflandırıl ması Birleştir me / Bağl antı / Yapıştır ma Mal ze mel eri Yeri nde Hazırlanan Bağl antı Mal ze mel eri Hazır Bağl antı Mal ze mel eri YAPI ELEMANLARI NI N OLUŞTURUL MASI VE ÇELİ K TAŞI YI CI SİSTEMLE BÜTÜNLENMESİ Yapı El e manl arı ve Alt Siste ml eri ni n Büt ünl enmesi Taşı yıcı ( Gövde) Bileşeni Yalıtı ml ar Bileşeni Kapl a mal ar veya Yüzey Bileşenl eri Çeli k Taşı yıcı Siste mve Büt ünl enmesi Yapısal Çeli ğin Genel Tanı mı Ve Tari hi Çeli k Birleşi mtekni kleri Perçi nle Birleştir me Bul onl a Birleştir me Kaynakl a Bi rleştir me Çeli k Taşı yıcı Siste ml er Çeli k Taşı yıcı Siste ml er Katlanmı ş Pl akl ar Kabuk Siste ml er Kabl o Siste ml er Kafes Siste ml er Çerçevel er Uzay Kafes Siste ml er İskelet Siste mi ( Kol on Kiriş) Yapı El e manl arı İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi Dış Duvarı n Çeli k Taşı yıcı Siste ml e Birleştiril me Tekni kleri Döşe meni n Çelik Taşı yıcı Siste ml e Birleştiril me Tekni kleri Çatı nı n Çeli k Taşı yıcı Siste ml e Birleştiril me Tekni kleri Döşe me Alt Kapl a ması nı n Çeli k Taşı yıcı Siste ml e Birleştiril me Tekni kleri iv

6 Sayf a No 6. UYGULAMA ÖRNEKLERİ VE YAPI MSÜRECİ ANALİ Zİ Çalış mada Kullanılan İncele me ve Analiz Yönt e mi İ. T. Ü. Taşkışla Bi nası Çatı Katı nda Dış Duvar, Çatı, Döşe me, İç Duvar Siste ml eri Bahçelievler Hacı Bozanoğulları Rest oranında Döşe me Ve Dış Duvar Siste ml eri Londra Ca mpi ng Alışveriş Mer kezi nde Çatı Siste mi Mol ekül er Bi yol oji Ve Geneti k Bili ml eri Merkezi Bi nası nda Döşe me, Dış Duvar Ve İç Duvar Siste ml eri T. C. Kült ür Üni versitesi, Si ne ma Sal onunda Döşe me, Dış Duvar Ve Çatı Siste ml eri Balat Hastanesi nde Döşe me, Dış Duvar Ve Çatı Siste ml eri Bj k Akatlar Spor Sal onunda Tri bün, Loca, Sahne Kapl a ma Ve Çatı Alt Kapl a ma Siste ml eri Bj k Akatlar Spor Sal onu Rest oranı nda Çatı Ve Dı ş Duvar Siste ml eri İtü Mi marlı k Fakültesi, 127 No' l u Sal onda, Sahne Ve Basa mak Siste mi Plastik Enj eksi yon Maki nesi Fabri kası nda Çatı Siste mi SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİ Ş v

7 TABLO Lİ STESİ Sayf a No Tabl o 6. 1 : Taşkışla Kuzey Kol u Yenilenme İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o 6. 2 : İ TÜ Taşkışla Bi nası, Kuzey Kol u Çatı Katı Yapı mı nda Çatı Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesinde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o 6. 3 : İ TÜ Taşkışla Bi nası, Kuzey Kol u Çatı Katı Yapı mı nda Çatı Siste mi Alt Kapl a ma Bileşenl eri İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesinde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o 6. 4 : İ TÜ Taşkışla Bi nası, Kuzey Kol u Çatı Katı Yapı mı nda İç Duvar Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl en mesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o 6. 5 : İ TÜ Taşkışla Bi nası, Kuzey Kol u Çatı Katı Yapı mı nda Dış Duvar Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl en mesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o 6. 6 : İ TÜ Taşkışla Bi nası, Kuzey Kol u Çatı Katı Yapı mı nda Döşeme Siste mi ( Ofis- Derslik) İle Çeli k Taşı yıcı Sistemi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o 6. 7 : İ TÜ Taşkışla Bi nası, Kuzey Kol u Çatı Katı Yap. Döşe me Siste mi ( Kori dor) İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o 6. 8 : Hacı Bozanoğulları Rest oranı İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o 6. 9 : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasında Döşe me Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Bütünlenmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasında Döşe me Alt Kapl a ma ( As ma Tavan) Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasında Dış Cephe Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Bütünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasında Dış Duvar (İç Cephe) Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesinde Kull anılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasında Dış Duvar (Sayda mböl üm) Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Londra Campi ng Alışveriş Mer kezi Bi nası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o 6. 15: Londra Ca mpi ng Alışveriş Mer kezi Binası nda Çatı Site mi Yalıtı ml ar Ve Üst Kapl a ma Bileşenl eri İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Birleştirilmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o 6. 16: Londra Ca mpi ng Alışveriş Mer kezi Binası nda Çatı Site mi Üst Kapl a ma Bileşenleri (Sayda m Böl üm) İle Çelik Taşı yıcı Siste mi n Birleştiril mesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri vi

8 Sayf a No Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji Ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası nda Döşe me Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası nda Döşe me Siste mi Alt Kapl a ma Bileşenleri ( Asma Tavan) İle Çeli k Taşıyı cı Siste mi n Bütünlenmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası nda Dı ş Duvar Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası nda İç Duvar Siste mi ( Metal Taşı yıcılı) İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl en mesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası nda İç Duvar Siste mi ( Çelik Taşı yıcılı) İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası nda Ör me İç Duvar Sistemi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Binası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : T. C. Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Bi nası nda Döşe me Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesinde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : T. C. Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Bi nası nda Dış Duvar Siste mi ( Dış Cephe) ile Çeli k Taşı yıcı Siste min Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : T. C. Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Bi nası nda Dış Duvar Siste mi (İç Cephe) ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : T. C. Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Bi nası nda Çatı Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : Bal at Hastanesi Bi nası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : Bal at Hastanesi Bi nası nda Döşe me Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı mtekni kleri Tabl o : Bal at Hastanesi Bi nası nda Çatı Sistemi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı mtekni kleri Tabl o : Bal at Hastanesi Bi nası nda Duvar Sistemi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı mtekni kleri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nda Tri bün ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı mtekni kleri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nda Çatı Alt Kapl a ma ( As ma Tavan) Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nda Sahne Kapl a ma Bileşeni ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri vii

9 Sayf a No Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nda Döşe me Alt Kapl a ma Sistemi ( As ma Tavan / Loca) ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesinde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nda İç Duvar Siste mi ( Loca) ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Rest oranı Bi nası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Rest oranı Bi nası nda Çatı Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kleri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Rest oranı Bi nası nda Dış Duvar Siste mi ile Çeli k Taşı yıcı Sistemi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Teknikl eri Tabl o : BJ K Akatlar Spor Sal onu Rest oranı Bi nası nda Dış Duvar Siste mi (Sayda m Bölüm) ile Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : 127 No' l u Sal on Bi nası nı n Yenilenme İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : 127 No' l u Sal on Bi nası nı n Yenilenme İnşaatı nda Sahne Ve Basa mak Kapl a ma Bileşenleri ni n Çeli k Taşı yıcı Siste mile Büt ünl enmesi nde Kullanılan Yapı m Tekni kl eri Tabl o : Plastik Enj eksi yon Maki nesi Fabri kası İnşaatı İle İlgili Genel Bil giler Tabl o : Plastik Enj eksi yon Maki nesi Fabri kası Bi nası nda Çatı Siste mi İle Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesinde Kullanılan Yapı m Tekni kleri viii

10 ŞEKİ L LİSTESİ Sayf a No Şekil 4. 1 : Bi na Alt Siste mi Öl çeği Şekil 4. 2 : Bi na Büt ünle me Siste ml eri Şekil 4. 3 : Siste ml eri n Bi rbirleri İle İlişkileri Şekil 4.4 : BASB ( Bi na Alt Siste mi Büt ünl e me) Matrisi Şekil 5. 1 : Crystal Palace Şekil 5. 2 : Duş Duvar Bileşenleri ni n Çeli k Taşı yıcı Siste ml e Birleştir me Yönt e ml eri Şekil 5. 3 : Trapez Kesitli Met al Ele manl arla Ol uşt urulan Döşe me Şekil 5. 4 : Çeli k Taşı yıcı Siste m Üzeri ne Ol uşt urulan Döşe mel er Şekil 5. 5 : Trapezoi dal Met al Levhal arı n Çeli k Taşı yıcı Siste m Üzeri ne Birleştiril mesi Şekil 5. 6 : Çeli k Kiriş Üzeri ne Çatı nı n Ol uşt urul ması Şekil 5. 7 : Prekast Bet on Levhal ar Ve Çeli k Kolonun Birleşi m Det ayı Şekil 5. 8 : Eği mli Çatı Üzeri nde Kapl a mal arı n Dur umu Şekil 5. 9 : Sandvi ç Siste mli Çatı Det ayı Şekil : As ma Tavan Askı Mal ze mesi ni n Tavana Hal kalı De mirle, Sakal De miri ne Bağl anması Ve Köşebent İle Birleştiril mesi Şekil : As ma Tavanın Köşebent Ya Da La ma Yardı mı yl a Ayarlı Ol arak Tavana Tespiti Şekil : Taş Yünü Asma Tavan Mal ze mesi ni n Üzeri ne Yerleştiril mesi İçi n Hazırlanan İki ncil Taşı yıcı Siste m Şekil 6. 1 : İç Duvar Siste mi Şekil 6. 2 : Çatı Siste mi Şekil 6. 3 : Ofis Döşe me Siste mi Şekil 6. 4 : Kori dor Döşe me Siste mi Şekil 6. 5 : Dış Duvar Siste mi Şekil 6. 6 : İtü Mi marlı k Fakültesi Taşkışla Bi nası Çatı Katı Planı Şekil 6. 7 : İtü Mi marlı k Fakültesi Taşkışla Bi nası Çatı Katı Kesitleri Şekil 6. 8 : Bi na Dışı nda Depol anma Al anı Şekil 6. 9 : Düz İşçi Tarafı ndan Mal ze mel eri n Çekecekl e Yukarı Taşı nması Şekil : Çeli k Kut u Profilleri n De mir Ustası Tarafı ndan De mir Kes me Al eti yle Kesil mesi Şekil : Çeli k Profilleri ni n Mani vela İle İki İşçi Tarafı ndan Kendi ekseni Etrafı nda Döndür ül mesi Şekil : Köşe Bentlerin Çeli k Kirişe Kaynak Ustası Tarafı ndan Kaynaklanması Şekil : Mertekleri n Test ere İle Kesil mesi Şekil : Mertekleri n El ektri kli Testere İle Kesil mesi Şekil : Ekstrude Polistren Köpükl eri n Ahşap Yonga Levha Levhal arı n Üzeri ne Yalıtı m Ust ası Tarafı ndan Çi vilenmesi Şekil : Taşyünü Karkasları nı n Pense Yar dı mı yl a Kesil mesi Şekil : Taş Yünü Karkasları nı n Kut u Profile El ektri kli Vi dala ma Al etiyl e Vi dal anması ix

11 Sayf a No Şekil : Askı Çubukları nı n Taş Yünü Kar kasları Üzeri ne Geçiril mesi Şekil : Taş Yünü As ma Tavan Mal ze mesi nin Kar kaslar Üzeri ne Yerleştiril mesi Şekil : Profilleri n De mi r Ust ası Tarafı ndan De mi r Kes me Al eti yle Kesil mesi Şekil : Kut u Profilleri n Kaynak Ust ası Tarafından Birleştiril mesi Şekil : Çapraz Bağlantı Ele manl arı nı n Ana Çeli k Taşı yıcı ya Kaynaklanması Şekil : İç Duvarı Oluşt ur mak İçi n Düşey Profilleri n Ana Çeli k Taşı yıcı Siste me Ustabaşı Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Ca m Yününün Çeli k Profiller Arası na Yalıtı m Ust ası Tarafı ndan Yerleştiril mesi Şekil : Ses Tut ucu Bandı n Profiller Üzeri ne Yapıştırıl ması Şekil : Al çı Plakl arın Maket Bı çağı yla Kesilmesi Şekil : Al çı Plakl arın Kut u Profiller Üzeri ne Elektri kli Vi dala ma Al etiyle Ustabaşı Tarafı ndan Vi dal anması Şekil : Yapışkan Fileni n Al çı plak Araları na ve Vi daları n Üzeri ne Sı vacı Tarafı ndan Uygul anması Şekil : Köşe Bentleri n Al çı Yardı mı yl a Bir işçi Tarafı ndan Köşelere Uygul anması. 110 Şekil : Dekupaj Testereyle Al çı Plak Kenarları nı n Marangoz Tarafı ndan Düzeltil mesi Şekil : Kut u Profilin Çeli k Kol onl a Kaynak Yönt e mi Kullanılarak Birleştiril mesi Şekil : Al ümi nyu m Pencere Doğra ması nı n Mat kapl a Belirli Aralı klarla Plastik Doğra ma Mont aj Ele manı Tarafı ndan Deli nmesi Şekil : Al ümi nyu m Pencere Doğra ması nı n Kut u Profile El ektri kli Vidala ma Al eti yle Vi dal anması Şekil : Al çı Plakl arın Testere İle Kesil mesi Şekil : Köşebentlerin 10x10 l uk Kut u Profillere Kaynak Ust ası Tarafından Kaynakl anması Şekil : Ahşap Kadronl arı n Daha Önceden Kut u Profile Kaynakl anmı ş De mirci Ustası Tarafı ndan Köşe Bentlere Çi vi yle Sabitlenmesi Şekil : Döşe me Altlığı nı n Ol uşt urul dukt an Sonraki Dur umu Şekil : Sulandırıl mış Çi ment o İle Ze mi ni n Düz İşçi Tarafı ndan Süpürül mesi Şekil : Ahşap Yonga Levhal arı n Marangoz Tarafı ndan Dekupaj Testere İle Kesil mesi Şekil : Ahşap Yonga Levhal arı n Ahşap Kadronl ar Üzeri ne Yerleştirildi kten Sonraki Duru mu Şekil : PVC Esaslı Süpür geli kleri n Gönyeli Kes me Süpür geli k Montaj Ele manı Tarafı ndan Al eti yle Kesil mesi Şekil : Kut u Profilleri n Avuç Taşla ma Al etiyl e De mir Ustası nı n Çırağı Tarafı ndan Taşlanarak Kenarları nı n Düzeltil mesi Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilin Ana Taşı yıcı ya Di k Ol arak Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Birbirleri ne Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Döşe me Altlığı nı n Genel Gör ünü mü Şekil : Ku m ve Hasır Çeli ği n Kut u Profiller Ar ası na Seril miş Hali Şekil : Çeli k Levhaları n Oksijenl e De mir Ustası Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Karo Sera mikleri n Üzeri ne Çi ment o Şer beti Dökül dükt en Sonra Sil me Maki nesi yle Karo Döşe me Ust ası Tarafı ndan Silinmesi Şekil : İç Duvar Sistemi ve Büt ünl e me Modeli x

12 Sayf a No Şekil : Çatı Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Ofis- Derslik Siste ml eri ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Ofis- Derslik ve Kori dor Döşe me Siste ml eri ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Dış Duvar Siste ml eri ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Döşe me Siste mi Şekil : Dış Duvar Siste mi Şekil : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasını n Pl anı Şekil : Hacı Bozanoğulları Rest oranı Bi nasını n Kesiti Şekil : Bi na Dışı nda Depol anma Al anı Şekil : Ana Taşı yıcı Siste mi n Ol uşt urul masını Sağl ayacak Çeli k Profilleri n Vi nçle Yerleri ne Taşı nması Şekil : Mal ze mel erin Çatı Katı na Çekecek İle Düz İşçi Tarafı ndan Çıkarıl ması Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilin Oksijenle Oksi-gaz Kaynakçısı Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Ze mi ne Kaynak Ustası Tarafı ndan Kaynakl an ması Şekil : Çeli k Profilin Kol on ve Kirişe Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Rul o Yar dı mıyla Epoksi Kat kılı Boya İle De mirci Çı rağı Tarafı ndan Boyanması Şekil : Karot Ucuyla Açılan Boşl ukl arı n İçlerini n Hava Verilerek Temi zl enmesi Şekil : Çeli k Mili n Çeli k Kirişe ve Boyl u Boyunca Gaz Bet on Bl ok Döşe mel eri n Arası na Uzatıl mış Donatılara Kaynak Ustası Çırağı Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Döşe meni n Yapıştırıcı Dökül meden Önceki Son Hali Şekil : Döşe meni n Alt Kattan Gör ünüşü Şekil : Yeri nde Daire Testereyle Çeli k Kut u Pr ofilleri n Kesil mesi Şekil : Döşe meden Sar kıtılan Askı Siste mi ne Çeli k Kut u Profilleri n Kaynakl anması Şekil : As ma Tavan Strükt ürünün Donatılı Bet on Kapl a manı n Monte Edil di ği İki ncil Taşıyı cı ya El ektri kli Kaynak Al eti yle Kaynakl anması Şekil : Çeli k Profilleri n De mir Kes me Al eti yle Kesil mesi Şekil : İki ncil Taşıyı cı Siste m Ol uşt urul urken Çeli k Kut u Profilleri n Kaynakl a ma Tekni ği Kullanılarak Birbirleri ne Birleştiril mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Metreyle Öl çül mesi Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Daire Testere De mi r Ust ası Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Eksantri k Polisaj Maki nesi yle Çeli k Pr ofilin Yüzeyi ni n Pürüzsüzl eştiril mesi Şekil : İki ncil Taşıyı cı nı n Çeli k Kol ona Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Kut u Profillerden Ol uşt urulan İki ncil Taşı yıcı Siste mi n Kol ona ve Birbirleri ne Kaynakl anması Şekil : Bet onar me Kol onun Mat kapl a Deli nmesi Şekil : Çeli k Mili n Bet onar me Kol ona Çeki çle De mi r Ustası Tarafı ndan Çakıl ması Şekil : İki ncil Taşıyı cı Siste mi n Çeli k Millere Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Donatılı Beton Bl ok Kapl a ması nı n Düz İşçiler Tarafı ndan Yerine Çekil mesi Şekil : Şakülle Donatılı Bet on Bl oğunun Düzgünl üğünün Sağl anması xi

13 Sayf a No Şekil : Donatılı Beton Kapl a ması nı n Kesil meden Önce Cet velle Yerini n Duvar Kapl a ma Ustası Tarafı ndan Belirlenmesi Şekil : Kes me Al etiyl e Donatılı Bet on Kapl amanı n Kesil mesi Şekil : Donatılı Beton Kapl a ması nı n Avuç Taşla ma Al eti yle Duvar Kapl a ma Ustası nı n Çırağı Tarafı ndan Taşlanması Şekil : Donatılı Beton Kapl a ması nı n Çeli k Profillere Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Silikon Tabancası yla Derz Araları na Masti k Uygul a ması Şekil : Derz Aralarına Uygul anan Silikon Masti ği n Elle Düzeltil mesi Şekil : Kut u Profilleri n Uçl arı nı n Avuç Taşla ma Al eti yle Taşlanması Şekil : Epoksi Kat kılı Boyanı n Rul o Yar dı mıyla Çeli k Profillere De mirci Çırağı Tarafı ndan Sür ül mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Mani vela İle Düz İşçi Tarafı ndan Döndür ül mesi Şekil : Al çı Plakl arın Şaşırt macalı Ol arak İkincil Taşı yıcı ya Vi dal anması Şekil : Al çı plakların Maket Bı çağı yla Kesilmesi Şekil : Al çı Plak Araları na Ve Vi da Üstleri ne Yapışkanlı Derz Bandını n Boyacı Tarafı ndan Uygul a ması Şekil : PVC pencere Doğra ması nı n El ektri kli Vi dala ma Al eti yle Ca m Lifi Donatılı Bet on Kapla ması na plastik Doğra ma Mont aj Ele manı Tarafı ndan Vi dal anması Şekil : Duvar Sistemi ve Büt ünl e me Siste mi Şekil : Döşe me Siste mi ve Büt ünl e me Sistemi Şekil : Çatı Siste mi Şekil : Londra Ca mpi ng Alışveriş Mer kezi Çatı Planı Şekil : Londra Ca mpi ng Alışveriş Mer kezi Çatı Perspektifi Şekil : Mal ze mel erin Genel Depol anma Al anı Şekil : Mal ze mel erin Kapl anacak Böl ge Ol an Çatı nı n Üst Kıs mı na Düz İşçiler Tarafı ndan Taşı nması Şekil : Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Epoksi Kat kılı Boya İle Püskürt ülerek Boyan ması Şekil : Kut u Profilleri n Ana Çeli k Taşı yıcı Siste me Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Kut u Profilleri n Çeki ç Yar dı mı yl a Yeri ne Getiril mesi Şekil : Al ümi nyu m Doğra mal arı nı n İki İşçi Tarafı ndan Yeri ne Yerleştiril mesi Şekil : Al ümi nyu m Doğra mal arı nı n PVC Doğra ma Mont aj Ele manı Tarafı ndan Mat kapl a Deli nmesi Şekil : Al ümi nyu m Doğra mal arı n El ektri kli Vi dal a ma Al eti yle PVC Doğra ma Mont aj Elemanı Tarafı ndan Kut u Profillere Vi dalanması Şekil : Al ümi nyu m Doğra mal arı n El ektri kli Vi dal a ma Al eti yle Kut u Pr ofillere PVC Doğrama Mont aj Ele manı Tarafından Vi dalanması Şekil : Al ümi nyu m Köşe Bendi n PVC Doğra ma Mont aj El e manı Tarafı ndan Dekupaj Testereyle Kesil mesi Şekil : Al ümi nyu m Köşe Bendi n Doğra mal ar Üzeri ne El ektri kli Vi dalama Al eti yle PVC Doğrama Mont aj Ele manı Tarafından Vi dalanması Şekil : Çatı Penceresi ni n Alt Kattan Gör ünümü Şekil : Trapez Levhanı n Ana Çeli k Taşı yıcı Siste me Bul onl anmı ş Hali Şekil : Bit üml ü Çatı Ört üsü Şal ümo İle Bit üml ü Me mbrane Üzeri ne Yalıtı m Ust ası Tarafı ndan Yapıştırıl ması xii

14 Sayf a No Şekil : Bit üml ü Çatı Ört üsünün Şal ümo İle Yapıştırıl ması ndan sonra Mal a İle Kenarları nın Yalıtı m Ust ası Tarafı ndan Düzeltil mesi Şekil : Çatı Ört üsünün Serildi kten Sonraki Dur umu Şekil : Çatı Kesiti ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Döşe me Siste mi Şekil : Dış Duvar Siste mi Şekil : İç Duvar Sistemi ( met al-çeli k taşı yıcılı) Şekil : Ör me İç Duvar Siste mi Şekil : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası Planı Şekil : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi Bi nası Kesiti Şekil : Bi na İçi Ve Dı şı nda Depol anma Al anı Şekil : Al çı Plakl arın Ka myondan Düz İşçiler Tarafı ndan İndiril mesi Şekil : Al çı Plakl arın Depol anacakl arı Böl geye Düz İşçiler Tarafı ndan Taşı nması Şekil : Mal ze mel erin En Üst Kat a Vi nç İle Taşı nması Şekil : Mal ze mel erin Asansör ile Bir Düz İşçi Tarafı ndan Üst Kat a Gönderil mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Avuç Taşla ma Al etiyl e De mir Ustası nı n Çırağı Tarafı ndan Taşlanması Şekil : Çeli k Taşı yıcı Siste mi n El ektri kli Kaynak Al eti yle Kaynak Ustası Tarafı ndan Bi rleştiril mesi Şekil : Ana Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Rul o Yardı mı yl a Epoksi Kat kılı Boya İle Boyacı Çırağı Tarafı ndan Boyanması Şekil : Ana Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Püskürtme Tekni ği Kullanılarak Boyan ması Şekil : Trapez Levhayı Çeli k Kirişe Del me Vi dal a ma Maki nesi Kullanılarak Pi m Ele manl arı yla Birleştiril mesi Şekil : Pi m El e manları n Çeli k Kiriş ve Trapez Kesitli Levhaya Birleştiril mesi nden Sonraki Duru mu Şekil : Hasır Çeli ğin Trapez Kesitli Levhanın Üzeri ne Seril miş Hali Şekil : Çeli k Profilleri n Ko mpozit Döşe me Üzeri ne Şap Yar dı mı yl a Kalı pçı Tarafı ndan Sabitlenmesi Şekil : Perdah Makinesi Şekil : Mal a ile Özel Sera mi k Yapıştırıcı nı n Şap Üzeri ne Sera mi k Döşe me Ust ası Tarafı ndan Uygul anması Şekil : Granit Serami k Kapl a manı n Özel Yapıştırıcı Üzeri ne Sera mi k Döşe me Ustası Tarafından Yerleştiril mesi Şekil : Askı El e manı nı n Trapez Kesitli Metal Levha Üzeri ne Somun Ve Vi da İle Bi rleştiril mesi Şekil : Askı El e manı Trapez Kesitli Met al Levha Üzeri ne Somun Ve Vi da İle Birleştiril miş Hali Şekil : T Profilleri n Birbirleri ne Geçiril mesi Şekil : T Profilleri n Ana Taşı yıcı ya Askı Çubukl arı Ve Yaylı Maşaya Asıl ması Şekil : Al çı Plağı n Pr ofillere Al çı Plak Kapla ma Ust ası Tarafı ndan Elektri kli Vi dal a ma Aleti İle Vi dalanması Şekil : Mol ekül er Bi yol oji ve Geneti k Biliml eri Mer kezi ni n Dış Cephesi Şekil : Köşe Bentlerin Somun Ve Ci vatalarla Çeli k Kut u Profile Birleştiril mesi Şekil : Çeli k Levhanı n Ana Çeli k Taşı yıcı Siste m Ve Çeli k Kut u Profiller Üzeri ne De mir Ust ası Tarafı ndan Yerleştirilmesi Şekil : Çeli k Levhaları n El ektri kli Kaynak Aletiyle Birleşi m Yerleri nden Kaynak Ustası Tarafından Kaynakl anması xiii

15 Sayf a No Şekil : Al ümi nyu m Doğra mal arı n Birleştirileceği İki ncil Taşı yıcı Siste mi n Alttan Gör ünüşü ve Son Dur umu Şekil : Al ümi nyu m Doğra mal arı n Köşe Bentler Arası na Yerleştiril mesi Şekil : Köşe Benti n Al ümi nyu m Doğra maya Elektri kli Vi dala ma Al etiyle Vi dal anmı ş Hali Şekil : Köşe Benti n Al ümi nyu m Doğra maya Somun ve Ci vatayla Birleştiril mesi Şekil : Kor uyucu Bandı n Maket Bı çağı yla Kesilip Al ümi nyu m Doğramanı n Yeri ne Yerleştiril mesi Şekil : Al ümi nyum Doğra manı n Mesnet Yeri nden Vi dalanması Şekil : Ca mı n İki İşçi Tarafı ndan Taşı nması Şekil : Met al Profilleri n Al ümi nyu m Doğramaya Birleşi mi Ve Ca mı n Sabitlenmesi Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Birbirleri ne Elektri kli Kaynak Al eti yle Kaynak Ustası Tarafından Kaynakl anması Şekil : İki ncil Taşıyı cı Siste mi Ol uşt uracak Ol an Çeli k Kut u Profillerin Avuç Taşla ma Al eti yle De mir Ustası Tarafından Taşlanması Şekil : İki ncil Taşıyı cı Siste mi Ol uşt uracak Ol an Çeli k Kut u Profillerin Ana Çeli k Taşı yıcı Siste me Kaynak Ust ası Tarafından Kaynakl anması Şekil : Uve C Profilleri n Üstten Mont e Edileceği Siste mi n Gör ünüşü Şekil : Yapışkan Süngeri n Maket Bı çağı yla Kesilerek C Profil Üzerine Yapıştırıl ması Şekil : C Kenar Profilini n Kol ona Ve U Profilleri n Arası na Yerleştirilmesi Şekil : C Kenar Profilini n El ektri kli Vi dala ma Al eti yle Kol on İle Arasına L Profil Yerleştirilerek Duvar Ust ası Tarafı ndan Vi dalanması Şekil : Metreyle Ölçü Al ma İşle mi Şekil : Terazi İle Kontrol Edilerek C Profilleri n Duvar Ust ası Tarafından Yerleştiril mesi Şekil : C Profilin U Profile El ektri kli Vi dalama Al eti yle Birleştiril mesi Şekil : Al çı Plakl arın Maket Bı çağı İle Duvar Ust ası Tarafı ndan Kesilmesi Şekil : Al çı Plakl arın C Profillere El ektri kli Vi dal a ma Al eti yle Vi dalanması Şekil : Ca m Yünü Isı Yalıtı mı nı n Önüne Vi dal ara Sarılarak Duvar Ustası Tarafı ndan İp Geçiril mesi Şekil : Al ümi nyu m Köşe Bendi n Al çı Plağı n Köşeleri ne Yapıştırıl ması Şekil : Çeli k Profilleri n Ana Çeli k Taşı yıcı Siste me Kaynakl anması Şekil : Di key ve Yat ay Çeli k Profilleri n Yerine Yerleştiril mesi Şekil : Lent o Görevi Görecek Çeli k Profilin Terazi Ve Çeki çle De mi r Ust ası Tarafı ndan Yeri ne Yerleştiril mesi Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Birbiri ne De mir Ustası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Tuğl a Duvarın Duvar Ustası Tarafı ndan Ör ül mesi Şekil : Özel Al çı Plak Yapıştır ma Al çısı nı n Mal a Yar dı mı yl a Tuğl a Duvara Al çı Plak Duvar Kapl a ma İşçileri Tarafı ndan Uygul anması Şekil : Al çı Plağı n Tuğl a Duvara Yapıştırılması Şekil : Al çı Plak Duvar Kapl a ma Ust ası Tarafı ndan Metreyl e Öl çü Alınması Şekil : Macunun Al çı Plak Üzeri ne Boya Ustası Tarafı ndan Uygul anması Şekil : Macun Sürüldükt en Sonra Tavanı n Boyacı Tarafı ndan Zı mparal anması Şekil : Fırçayla Duvara Boyanı n Boyacı Tarafı ndan Sürül mesi Şekil : Döşe me Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Met al- Çeli k Ana Gövdeli Duvar Siste ml eri ve Büt ünl e me Modeli xi v

16 Sayf a No Şekil : Met al- Çeli k Ana Gövdeli Duvar Siste ml eri ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Dış Cephe Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Döşe me Siste mi Şekil : Dış Duvar Siste mi Şekil : Çatı Siste mi Şekil : T. C. Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Bi nası nı n Planı Şekil : T. C. Kült ür Üni versitesi Si ne ma Sal onu Bi nası nı n Kesiti Şekil : Açı k Al anda Depol a ma Al anı Şekil : Tri pot Yardımı yl a Mal ze mel eri n Çekil mesi Şekil : Çeli k Levhanı n Ana Taşı yıcı Siste mi n Alt Kıs mı na Yerleştirilmesi nden Sonra Bul onl arı n Elle Sı kılarak Levhayl a Çeli k Profilleri n Birleştiril mesi Şekil : Bul onl arı n Tor k Yar dı mı yl a Sı kıl ması Şekil : Çeli k Levhanı n Oksijenle Boyutları na Uygun Ol arak Oksi Gaz Kaynakçısı Tarafı ndan Kesilerek Hazırlanması Şekil : Çeli k Levha Yeri ne Yerleştirildi kten Sonra Bul onl anacak Bölgel eri n Oksijenle Deli nmesi Şekil : Çeli kleri n Birbirleri ne El ektri kli Kaynak Al eti yle Kaynak Ustası Tarafı ndan Birleştiril mesi Şekil : Ana Taşı yıcı Siste mi Ol uşt uran Çeli kleri n Epoksi Kat kılı Boyayl a Boyacı Tarafı ndan Püskürt me Tekni ği Kullanılarak Boyan ması Şekil : Opçuk İle Düşey El e manl arı n Yerden Kal dırıl ması Şekil : Düşey El e manl arı n Ana Taşı yıcı Siste ml e Birleştirileceği Yere İşçiler Tarafı ndan Getiril mesi Şekil : Tri bünl eri Oluşt ur mak İçi n Çeli k Profilleri n Yat ay Ol arak Düşey Ele manl ara Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Döşe meni n Büt ünl eştirileceği Ana Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Kenarları na Çeli k Levhaları n El ektri kli Kaynak Al eti yle Kaynakl anması Şekil : Pi m El e manları n Trapez Levhal arı n Üzeri ne Birleştiril mesi Şekil : Hasır Çeli k Ört ünün Trapez Levha Üzeri ne Düz İşçi Tarafı ndan Seril mesi Şekil : Hasır Çeli k Ört ünün De mir Kes me Aletiyle De mir Ust ası Çırağı Tarafı ndan Kesilerek Trapez Kesitli Met al Levha Üzeri ne Oturt ul ması Şekil : Çeli k Profilleri n Birbirleri ne Kaynak Ust ası Tarafı ndan Kaynatılarak Duvarı Ol uşturacak İki ncil Taşı yıcı Siste mi n Ol uşt urul ması Şekil : Profilleri n Ana Taşı yıcı Siste me Birleş mi ş Hali Şekil : Ahşap Yonga Levhal arı n İşçiler Tarafından Yeri ne Yerleştirilmesi Şekil : Ahşap Yonga Levhal arı n Çeli k Profillere El ektri kli Vi dala ma Al eti yle Duvar Kapla ma Ust ası Tarafı ndan Vidalanması Şekil : Al ümi nyu m Köşe Bendi n Ahşap Yonga Levhası ve Çeli k Profile Vi dal anmasından Sonraki Dur umu Şekil : Yapıştırıcı nın El Arabası ndan Alı narak Yalıtı m Ust ası ve Çırağı Tarafı ndan Isı Yalıtı m Mal ze mesi ni n Üzeri ne Mal a İle Sürül mesi Şekil : Isı Yalıtı mmal ze mesi ni n, Levhal arın Üzeri ne Yerleştirildi kten Sonra Ahşap Kal asla Üzerine Bastırılıp Gezdirilerek Yalıtı m Ust ası Tarafı ndan Yapıştırıl ması Şekil : Sı vanı n Isı Yalıtı m Mal ze mesi ve Yapıştırıcı File Üzeri ne Uygul anmı ş Dur umu Şekil : Akrilik Boyanı n Rul o İle Boyacı Tarafı ndan Sürül mesi Şekil : Sandvi ç Trapez Panel xv

17 Sayf a No Şekil : Döşe me Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Dış Duvar Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Çatı Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Döşe me Siste mi Şekil : Dış Duvar Siste mi Şekil : Çatı Siste mi Şekil : Bal at Hastanesi Bi nası nı n Planı Şekil : Bal at Hastanesi Bi nası nı n Kesiti Şekil : Kapl a ma Bileşenl eri ni n Ka myon İle İnşaat Al anı na Getiril mesi Şekil : Bi na Dışı nda Depol anma Al anı Şekil : Bi na İçi nde Depol a ma Al anı Şekil : Çeli k Profilleri n Vi nç Kullanılarak Taşı nması Şekil : Yapı m Aşamal arı na Bağlı Ol arak Kapl a ma Mal ze mel eri ni n Düz İşçileri n Beden güçleri ni Kullanarak Taşı nması Şekil : Çeli k Profilleri n Birbirleri ne El ektri kli Kaynak Al eti yle Kaynakl anması Şekil : Çeli k Profil ve Levhanı n Oksijen İle Oksi-gaz Kaynakçısı Tarafı ndan Deli nmesi Şekil : Somunun Çeki çle Vur ul arak Sabitlenmesi Şekil : Somun ve Civatanı n Anaht arla Sı kıştırıl ması Şekil : Çeli k Levhaları n Profillere Tork Kullanarak Bul onl anması Şekil : Pi mve Yüzeyi Profillendiril miş Çelik Levhal arı n Kirişe Kaynak Yönt e mi Kullanılarak Birleştiril mesi Şekil : Epoksi Kat kılı Boyanı n Tü m Yüzeye Rul o Fırça Yardı mı yl a Düz İşçi Tarafı ndan Uygul anması Şekil : Mertekleri n metreyl e ölçül mesi Şekil : Mertekleri n El ektri kli Testere İle Marangoz Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Z Profilleri n Mertekl eri n Uç Kıs mı na Düz İşçi Tarafı ndan Çi vilenmesi Şekil : Mertekleri n Çeki çle Kenarları na Vurul arak Kaydırıl ması Şekil : Ahşap Yonga Levhal arı n Mertekler Üzeri ne Çeki ç Kullanılarak Çi vilenmesi Şekil : Ahşap yonga Levha, Mertekler ve I Ki rişleri n Birleştirildi kten Sonraki Dur umu Şekil : Bit üml ü Membr anı n Yalıtı m Ust ası Tarafı ndan Ahşap Levhalar Üzeri ne Seril mesi Şekil : Bit üml ü Membr anı n Şal ümo İle Ahşap Yonga Levhal ar Üzerine Yalıtı m Ustası Tarafından Yapıştırıl ması Şekil : Kire mitleri n Daire Testere İle Kesil mesi Şekil : Mahyanı n Yerleştiril mesi İçi n Altına Harcı n Koyul ması Şekil : Çatı Kat manl arı nı n Gör ünüşü Şekil : Harcı n Gaz Bet on Bl ok Üzeri ne Mala Yardı mı yl a Dökül mesi Şekil : Harcı n Gaz Bet on Bl oğun Üzeri ne Duvar Ustası Tarafı ndan Mal a İle Yediril mesi Şekil : Gaz Bet on Bl oğun Duvar Ust ası Tarafı ndan Harç Üzeri ne Yerleştiril mesi Şekil : Gaz Bet on Bl okl arı n Duvar Ustası Tarafı ndan Testere İle Kesil mesi Şekil : Duvar ve Çelik Kol on Arası Det ay Şekil : Harcı n Mal a İle El Arabası ndan Alı nması Şekil : Duvarı n Anol u Ol arak Sı vacı Tarafı ndan Sı vanması Şekil : Döşe me Siste mi ve Büt ünl e me Modeli xvi

18 Sayf a No Şekil : Dış Duvar Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Çatı Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Tri bün Döşeme Siste mi Şekil : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nı n Pl anı Şekil : BJ K Akatlar Spor Sal onu Bi nası nı n Kesiti Şekil : Oyun Al anında Depol anan Bileşenl er Şekil : Düz İşçilerin Mal ze mel eri Mont e Edileceği Yere Taşı ması Şekil : Köşe Tri bünleri Ol uşt uran Çeli kleri n Bur kul arak Dairesel For mu Al ması ve Di ğer İşçi Tarafı ndan Kut u Profillere Kaynakl ana msı Şekil : Tri bünl eri Oluşt uracak Çeli kl eri n Eğrisel For munu Yakal a ması İçi n Geçi ci Kaynakl andıktan Sonra De mir Ustası Tarafı ndan Mengene İle Sı kıl ması Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Uç Kısı ml arı nın Avuç Taşla ma Al eti yle Taşlanarak Düzeltil mesi Şekil : Ana Taşı yıcı Siste mi n Kaynak Yönt emi yl e Ol uşt urul ması Şekil : Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Altı ndan Bir Gör ünt ü Şekil : Hasır Çeli ğin Tel Makası İle Kesil mesi Şekil : Hasır Çeli ğin Trapez Levhal ar Üzerine Yerleştiril mesi Şekil : Hasır Çeli ğin Daire Testere İle De mi r Ust ası Tarafı ndan Kesilmesi Şekil : Bet onun Hasır Çeli k Ve Trapez Levha Üzeri ne Düz İşçi Tarafından Dökül mesi Şekil : Met al Çubukl arı n Birbirleri ne Kenet Yönt e mi İle Birleştiril mesi Şekil : Met al Çubukl arı n Ana Taşı yıcı Sisteme Çeli k Tellerle Bağl anmı ş Dur umu Şekil : As ma Tavan Mal ze mel eri ni n Mont e Edileceği Yere Çı karıl ması Şekil : Met al Levhal arı n İki ncil Taşı yıcı Sistem Üzeri ne Birleştiril mesi Şekil : Kut u Profilleri n De mir Kes me Al eti İle De mir Ustası Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Kut u Profilleri n Uçl arı nı n Avuç Taşla ma Al eti İle Taşlanması Şekil : Ana Taşı yıcı Siste mi Ol uşt ur mak İçin Kut u Profilleri n Birbirine El ektri kli Kaynak Al eti İle Kaynak Ust ası Tarafından Kaynakl anması Şekil : Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Genel Gör üntüsü Şekil : La mba Zı vanalı Ahşap Döşe meni n Kör Döşe meye Yapıştırıldıkt an Sonra Mengene İle Sı kıştırıl ması Şekil : La mba Zı vanalı Ahşap Döşe meni n Kenarları nı n Daire Testere İle Kesil mesi Şekil : Dekupaj Testere İle Marangoz Ust ası Tarafı ndan Kenarları n Düzeltil mesi Şekil : Al ümi nyu m Köşe Bendi n El ektri kli Vi dal a ma Al eti İle Döşemeye Vi dal anması Şekil : La mi ne Edilmi ş Ahşap Kapl a manı n Mar angoz Ust ası Tarafı ndan Dekupaj Testere İle Kesil mesi Şekil : Sahne Kenarları nı n Marangoz Ust ası ve Çırağı Tarafı ndan Lami ne Edil miş Ahşap Kapla ma İle Kapl anması Şekil : Local arda Depol anan Çeli k Profiller Şekil : Çeli kleri n Loca Yapılacak Yere Vi nç Yardı mı yl a Çı karıl ması Şekil : Çeli k I Profilleri n Oksi-gaz Kaynakçısı Tarafı ndan Oksijenl e Kesil mesi Şekil : De mir Kesme Maki nesi İle Çeli k Profilleri n De mir Ustası Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Mat kap Kullanılarak Çeli k Kiriş İle Bet onar me Kol onun Delin mesi xvii

19 Sayf a No Şekil : Ko mpresör İle Deli k İçerisi ndeki Tozl arı n Te mi zlenmesi Şekil : Ki myasal Yapıştırıcı nı n Tüp İle De mir Ustası Tarafı ndan Delik İçerisi ne Sı kıl ması Şekil : Somunun Ankre Edil mesi Şekil : Kut u Profilleri n Uçl arı nı n De mir Ustası nı n Çırağı Tarafı ndan Avuç Taşla ma Al eti yle Taşlanması Şekil : Çeli k Profilleri n Çeli k Kirişe Kaynak Ustası Tarafı ndan Kaynakl anması Şekil : Döşe me Ve U Pr ofilin Duvar Ustası Tarafı ndan Mat kap İle Deli nmesi Şekil : Aynı Anda Del me, Çeki çle Yeri ne Oturt ma ve Vi dala ma İşlemi ni n Gerçekl eş mesi Şekil : Al çı Plakl arın Şaşırt malı Ol arak İki ncil Taşı yıcı ya Vi dalanması Şekil : Çeli k Mili n Kut u Profil ve Çeli k Kirişe Kaynakl anmı ş Hali Şekil : Askı ele manı İle Profilleri n Tavana Asıl ması Şekil : İki ncil Taşıyı cı nı n Son Hali Şekil : Al çı Plakl arın İki ncil Taşı yıcı Siste me Al çı Plak Kapl a ma Ustası Tarafı ndan El ektri kli Vi dala ma Al eti İle Vi dalanması Şekil : Tri bün Döşeme Siste mi Şekil : Met al Ana Gövdeli Duvar Siste ml eri Şekil : Çatı Siste mi Şekil : Dış Duvar Siste mi Şekil : BJ K Akatlar Spor Sal onu Rest oran Binası nı n Planı Şekil : BJ K Akatlar Spor Sal onu Rest oran Binası nı n Gör ünüşü Şekil : Bi na Dışı nda Depol anan Bileşenl er ve Çeli k Taşı yıcı Siste mden Ol uşt urulan Rest oran Şekil : Düz İşçilerin Çeli k Profilleri Taşı ması Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Daire Testere İle De mir Ustası Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Kesil meden Önce Metre İle Öl çüsünün Alı nması Şekil : U Profillerin Oksijen İle Kesil mesi İşle mi Şekil : Çeli k Kol onun Terazi Kullanılarak Ze mi ne Di k Konu ma De mir Ustası Tarafı ndan Getiril mesi Şekil : Çatı nı n Alttan Gör ünt üsü Şekil : İki ncil Taşıyı cı Siste mi n Yandan Görünüşü Şekil : Granit Serami k İle İki ncil Taşı yıcı nın Birleşi m Det ayı Şekil : Granit Serami ği n Kes me- Taşla ma Aletiyle Kesil mesi Şekil : Özel Yapıştırıcı nı n Kesilen Böl geye Duvar Kapl a ma Ust ası Tarafı ndan Sı kıl ması Şekil : Özel Yapıştırıcı nı n Mal a İle Kesi k İçine Duvar Kapl a ma Ust ası Tarafı ndan Yediril mesi Şekil : Çeli k Mile Kesilen Böl geye Yerleştirilip Özel Yapıştırıcı İle Yapıştırıldı ktan Sonra U Profillere El ektri kli Kaynak Al eti yle Kaynakl anması Şekil : Kut u Profil Yat ay Taşı yıcı Siste me Di k Ol arak Kaynakl anmı ş Dur umu Şekil : Kut u Profilleri n Kol onl ara Kaynakl an mı ş Dur umu Şekil : Granit Serami kl eri n Pencere Doğramal arı İle Birleşi mi Şekil : Çatı Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : Dış Cephe Siste mi ve Büt ünl e me Modeli Şekil : İ TÜ, Taşkışla Ka mpüsü, 127 No' l u Sal onun Pl anı Şekil : İ TÜ, Taşkışla Ka mpüsü, 127 No' l u Sal onun Kesiti xviii

20 Sayf a No Şekil : Sal on İçerisinde Depol anan Bileşenl er Şekil : Düz İşçilerin Beden Güçl eri ni Kullanarak Mal ze mel eri Taşıması Şekil : Çeli k Profilleri n Birbirleri ne Kaynak Ust ası Tarafı ndan El ektrikli Kaynak Al eti yle Kaynakl anarak Taşı yıcı Siste mi n Ol uşt urul ması Şekil : Çeli k Kut u Pr ofilleri n Epoksi Kat kılı Boya İle Rul o Yarı mı yl a Düz İşçi Tarafı ndan Boyan ması Şekil : Kontrplağı n Marangoz Tarafı ndan Dekupaj Testere İle Kesilmesi Şekil : Çeli k Taşı yıcı Siste mve Kontrplağı n Mat kap İle Deli nmesi Şekil : İki nci Kat Kontrplağı n Marangoz Tarafı ndan El ektri kli Vi dalama Al eti İle Birinci Kat Kontrplağı n Üzerine Vi dal anması Şekil : Kontrplağı n Daire Testere İle Marangoz Tarafı ndan Kesil mesi Şekil : Sahne ve Basa mak Siste ml eri ve Bütünl e me Modeli Şekil : Çatı Siste mi Şekil : Plastik Enj eksi yon Maki nesi Fabri kası Bi nası nı n Çatı Planı Şekil : Plastik Enj eksi yon Maki nesi Fabri kası Bi nası nı n Gör ünüşü Şekil : Çatı Katı nda Depol anan Çeli k Profiller Şekil : Mal ze mel erin Taşı nması nı Sağl ayan Çekecek Şekil : Ana Çeli k Taşı yıcı Siste mi n Gör ünüşü Şekil : Çeli k Profilleri n De mir Ustası Tarafından Metre İle Öl çül mesi Şekil : Çeli k Profilleri n De mir Ustası Tarafından Oksijen İle Kesil mesi Şekil : Çeli k Profilleri n De mir Ustası Tarafından Mani vela İle Döndür ül mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Kaynak Yönt e mi Kullanılarak Kaynak Ust ası Tarafı ndan Birleştiril mesi Şekil : Çeli k Profilleri n Epoksi Kat kılı Boya De mi r Ust ası nı n Çırağı Tarafı ndan İle Boyanması Şekil : Kenetli Met al Panelleri n Gör ünü mü Şekil : Kapl a ma Mal ze mesi ni n Düz İşçi Tarafı ndan Mont aj Ustaları na Veril mesi Şekil : Özel Kenetli Panel Maki nesi ni n Kapla ma Üzeri nde Gezdiril mesi Şekil : Kenetli Metal Panelleri n Kenarları ndan Pense İle Sı kıştırıl ması Şekil : Kenetli Metal Panelleri n ve Çeli k Kirişin Mat kapl a Deli nmesi Şekil : Kenetli Metal Panelleri n ve Çeli k Kirişe El ektri kli Vi dala ma Al eti yle Mont aj Ustası Tarafı ndan Vi dalanması Şekil : Çatı Siste mi ve Büt ünl e me Siste mi xi x

21 ÖZET Günü müzde i nşaat sektör ü hı zl a geliş mekt e ve bu geliş meyl e birli kte yepyeni yapı m siste ml eri üretil mekt edir. Bazı yapı m siste ml eri mevcut yapı m siste ml eri nin geliştiril mesi yl e ort aya çı kar ken bazı yapı m si st e ml eri de daha önceden var ol mamı ş yeni yapı m siste ml erinin üretil mesi yle ortaya çı kmı ştır. Burada öne mli ol an; şu an inşaat sekt öründe kullanılan yapı m siste ml eri gel eceğe ne şekil de ışı k t ut up yol göstereceğidir. Far klı yapı m siste ml eri ni n avant aj ve dezavant ajları mevcutt ur. Yapı m sisteml eri nde gör ül en dezavant ajlar t espit edilip değiştirilerek geliştirilmesi gerekli dir. Dezavant ajları n avant aja dönüşt ürül mesi, yeni yapı m siste mi üretil mesi veya mevcut yapı m siste mi ni n i yileştiril mesi gerekli dir. Bu sekt öre girecek veya bu sekt örde bul unan kişiler mevcut yapı m siste ml eri ni inceleyebilir, ol uml u/ olu msuz yönl eri ni t artışabilir veya mevcut yapı m siste ml eri ni geliştirebilir, hatta bunun üzeri ne yeni yapı m sisteml eriler, üretilebilir. Ama bunun i çi n; Şu an kullanılan yapı m siste ml eri ni n t espit edilmesi gerekmekt edir. Çalış manı n a macı, kullanıl makt a ol an mevcut yapı m siste ml eri nin belirlenmesi, i ncelen mesi ve analiz edil mesi dir. Çalış manı n sonuçl arı, yapı m siste ml eri ni n ol u ml u ve ol umsuz yönl eri ni n farklı öl çütler ile değerlendirilmesi ile mevcut yapı m siste ml eri ni n i yileştiril mesi veya yeni yapı m siste ml eri ni n geliştiril mesi ne yöneli k veri ol uşt uracaktır. Çalış ma, yılları arası nda, İstanbul i çerisi nde çeli k iskel et t aşı yıcı bi nal arda, yapı el e manl arı nı ol uşt uran bileşenleri n birbirleri ile ve çeli k t aşı yıcı siste ml e büt ünl enmesi nde kullanılan yapı msiste ml eri ni n belirlenmesi kapsamı nda ol uşt urul muşt ur. Çalış mada il k ol arak bina siste mi ve bi nada siste m büt ünl e me ana başlığı altı nda bi na siste mi genel ol arak tanı ml anmı ş, bi nanı n alt siste ml eri anl atıl mıştır. Bi na siste m büt ünl e mesi mevcut çalış mal ar il ke alı narak farklı büt ünl e me modeli geliştiril miştir. Büt ün ol ası siste m ko mbi nasyonl arı ve büt ün ol ası büt ünl e me dereceleri ni n araştırıl ması yl a Bi na Alt Siste mi Büt ünl e me matrisi geliştiril miş ve anl atıl mıştır. Ar dı ndan bi na üreti mi nde yapı m siste ml eri girdi, süreç ve çı ktı bağl a mı nda el e alı nmı ş, bi na üreti m süreci aşa mal arı tek t ek i ncelenmi ş ve yapı m siste ml eri ni n sı nıflandırıl ması yapıl mıştır bu sı nıflandır ma kapsa mı dâhilinde yapım siste ml eri ni n çeşitleri genel ol arak anl atıl mıştır. Bu konul arı n genel ol arak açı klanmasını t aki ben, bi na üreti minde yapı m siste ml eri nde girdilere önce genel anl a mda deği nilmi ş sonra işçilik, araç, mal ze me kapsa mı nda girdiler anl atıl mış, sı nıflandırıl mal arı yapılmı ş, nitelikleri ne deği nil miştir. Sonra yapı el emanl arı nı n kendi bileşenleri ile ve çeli k taşı yıcı siste ml e büt ünl enmesi ana başlı ğı altında, il k ol arak; yapı el e manl arı nı n gövde, yalıtı ml ar ve kapl a mal ar bileşenleri bağl a mı nda ol uşt urul ması el e alı nmı ştır. Ar dı ndan yapısal çeli ği n t ari hi, birleştiril me t ekni kleri ve çeli k t aşı yıcı siste mi n sı nıflandırıl ması yapılarak genel ol arak anl atıl mıştır. Son ol arak; özel de i se çeli k t aşı yı cı siste mli bi nalarla yapı el e manl arı nı n hangi yönt e ml er kullanılarak birleştirildi ği t ek t ek anl atıl mıştır. Son ol arak da i ncelenen mevcut örnekl eri n yapı m süreçlerinde yapılan t espit çalış mal arı ve analiz yönteml eri anlatıl mıştır. Bu çalış mada kullanılan araştır ma yönt e mi gözl em t ekni ği kullanılarak gerçekl eştiril miştir. Bu bağl a mda; çeli k iskel et t aşı yıcı bi nalarda, yapı el e manl arı nı ol uşturan bileşenl eri n birbirleri ile ve çeli k t aşıyıcı siste ml e büt ünl eştiril mesi nde kullanılan yapı m siste ml eri ni n xx

22 uygul a ma süreci el e alınarak t espitler yapıl mış incelenmi ştir. Gözl e m t ekni ği ka mera ile gerçekl eştiril miş ol up şanti yede yapı m site mi nin her aşa mal arı nı n hareketli görünt üleri ka mera ile t espit edil miştir. Ar dı ndan mevcut yapı m siste ml eri farklı öl çütlere bağlı ol arak analiz edil miştir. Sonuç kıs mı nda el e alı nan 10 farklı örnek, yapı m siste mi ne, yapı m siste mi girdileri ne, birleşi mteknikl eri ve bir araya geliş modeli ne göre analizi edilmi ştir. Bu çalış ma yeni yapım siste ml eri ni n geliştiril mesi veya mevcut yapı m siste ml eri ni n iyileştiril mesi nde atılacak il k adı mdır. Mevcut yapı m siste ml eri ni n tespiti ve analizi, bunl arı n ol uml u-ol umsuz yönl eri ni n t artışıl ması, yenilenmesi ve geliştiril mesi i çi n ze mi n hazırlayacaktır. xxi

23 SUMMARY Day by day t he buil di ng sect or is devel oped and ne w constructi on syste ms are pr oduct wit h this devel opment. Whi le some constructi on syste ms are created with t hat existi ng constructi on syste ms are devel oped, some constructi on syste ms created as ne w constructi on syste ms t hat hadn t ca me i nt o existence. It s t oo important i n t his way, how are t he existi ng constructi on syste ms t hat use t o i n buil di ng sector gui de t o f ut ure? Different constructi on syste ms have advant ages and disadvant ages. The disadvant ages must be fi xed and t han changed. Its disadvant ages must be ret urned t o advant ages and ne w constructi on syst e ms must be created or existing constructi on syste ms must be i mpr oved because of necessit y. So me ones t hat are i n or begi n t o t his sect or can investi gate, debat e wit h positive or negati ve angl e, devel oped existing constructi on syste ms besi des pr oduci ng ne w constructi on syste ms, in or der t hat existing constructi on syste ms t hat are used i n buil di ng sector must be fi xed. The ai ms of t he wor ks are defi ni ng, i nvesti gati ng and anal yzi ng of t he existing constructi on syste ms. The results of the wor ks will constitute dat um t o eval uati on of constructi on syst e m wit h different criteri on, devel opi ng of ne w constructi on syste ms or i mprovi ng of existi ng constructi on syste ms. This wor ks was created to scope of defi ni ng constructi on syste ms t hat are used i n where t he component t hat for ms t o f uncti onal buil di ng ele ments i ntegrate wit h each ot her and wit h mai n struct ural syste ms on t he buil di ng wit h steel fra me struct ural syste ms bet ween t he years in Istanbul. In t his wor k, firstly; under t he mai n title, buil di ng syste ms and buil di ng int egrati on syst e ms, buil di ng syste ms are descri bed. Different buil di ng i nt egrati on syste m model is devel oped as essential of existing model. All pr obabl e syste m co mbi nati ons and all probabl e i nt egrati on degrees are researched and t han Buil di ng sub-syste m i nt egrati on matrix was devel oped and descri bed. Aft er t he constructi on syste ms on buil di ng pr oducti on was took up cont ext of input, process and out put. In addition construction syste ms were cl assified. Foll owi ng of descri bi ng t his t opi c, t he i nput of constructi on syste ms on buil di ng pr ocess, generall y, was descri bed and t han workmanshi p, equi pment and mat erials were explai ned wit h t heir defi nition, classificati on and quality wi del y. Aft er t hat, under t he mai n title of co mponent that for ms t o f uncti onal buil di ng el e ments i ntegrate wit h each ot her and wi th mai n struct ural syste ms, firstly, functi onal buil di ng el e ments were expl ai ned scope wit h body, i nsul ati on and coveri ng co mponent. Secondl y, steel fra me syste ms were expl ai ned scope wit h t heir hist ory, i ntegrati on system wit h t heir component and t heir cl assificati on. In concl usi on, how the co mponent t hat for ms t o f uncti onal buil di ng elements i ntegrate wit h each ot her and wit h mai n struct ural syste ms were descri bed. In t he l ast chapt er, fi xi ng works and anal yzes met hod on t hose existing syste ms at buil di ng process. The research met hod t hat was used on t his wor ks realized wit h observation t echni ques. I n this cont ext; constructi on syste ms t hat are used i n where t he co mponent t hat f or ms t o functi onal buil di ng el e ments i ntegrate wit h each ot her and wit h mai n struct ural syst e ms on the buil di ng wit h steel fra me struct ural syste ms were t ook up and i nvesti gat ed. Ca mera was used on observati on t echni ques. Movi ng i mage that were every phase of t he constructi on xxii

24 pr ocess fi xi ng by ca mera i n site. Aft er existing constructi on syste ms analyzed on different criteri on. In t he conclusi on chapt er, t en different exa mpl es, anal yzed accor di ng t o constructi on syste ms, i nput of t he constructi on systems, j uncti on t echni ques, and i nt egrati on model. This wor ks is first step for devel opi ng of ne w constructi on syste ms or i mpr ovi ng of existi ng constructi on syste ms. The fi xi ng and anal ysis of existing constructi on syste ms l ay t he gr oundwor k for debati ng, renovati ng and i mpr oving of these syste ms. xxiii

25 1. GĠ RĠ ġ Günü müzde bi na üretimi nde farklı yapı m siste ml eri kullanıl makt adır. Burada, yapı m siste mi ni, kullanı cı gereksi ni ml eri ni karşıla mak üzere t asarlanmış, yap ma çevreyi dış ve i ç çevreden fizi ksel ol arak ayıran, bi nanı n ve bileşenl eri ni n gerçekl eştiril mesi hedefine yöneli k ol arak, siste m çevresi nden sağl anan kaynakl ardan yararlanılarak, önceden fabri kada, at öl yede ve şanti yede i mal at sonunda çeşitli düzeyl erde bitiril miş yapı ür ünl eri kullanılarak yapı yerinde i nşaatı veya mont ajı içeren bir büt ün ol arak t anı ml a mak ol anaklı dır [1]. Bi na üreti mi nde kullanılan yapı m siste ml eri ni n çeşitliliği nde, 20. yüzyıl başı ndan iti baren bir artış söz konusudur. Bu döne me kadar kullanılan yapı m sisteml eri, bi na üreti mi nde kullanılan sı nırlı sayı da mal ze me ve siste m nedeni ile belirli bir çeşitlilik düzeyi nde kal mı ştır. 20 yüzyıl başı ndan itibaren ise gerek nüf us artışı na koşut ol arak art an bi na gereksi ni mi, kullanıcıların konf or gereksi ni mi ndeki değişi ml er, geliştirilen yeni mal ze me ve siste ml ere bağlı ol arak, bi na üreti mi nde kullanılan yapı m siste ml eri de çeşitlenmi ştir. Bi na üreti mi nde, 20. yüzyıl öncesi, sı kça ve uzun süreler boyunca kullanıl mış ol an ve geleneksel ol arak t anı ml anabilecek yapı m siste ml eri, za man içi nde bil gi ve biri ki m akt arı mı veya dene me/ yanıl ma yönt e mi ile belirli bir ol gunl uğa eriş miş, ol ums uz yönl eri çevresel et menl ere de bağlı ol arak en aza indiril miş olarak tanı ml anabilir [2]. Yapı m siste ml eri he m geleneksel he m de çağdaş siste ml eri i çerir. Yapı m siste ml eri kıs men ön üreti ml eri şanti ye dışı nda, kıs men de yeri nde yapılan kar ma siste ml er ol abil mekt edir. Ayrıca ağırlıkları na göre yapı m siste ml eri değiş mekt edir. Ür eti mde yer al an işle ml er açısı ndan kes me, çı kar ma, birleştir me, bi çi ml endir me veya yapı da yer alan strükt ürel siste mine göre yapı msiste ml eri farklılaşır. Aynı dur um Tür ki ye deki i nşaat sekt örü i çi n de geçerlidir. Farklı yapı m siste ml eri ni n avant aj ve dezavant ajları mevcutt ur. Belli bir yapı m siste mi bir ül ke veya şehri n çevre koşulları na göre avant ajlı durumdayken başka çevre koşulları nda dezavant ajlı 1

26 dur umuna düşebilir, yani yerel duruml ara göre farklılık gösterebilir. Yapı m siste ml eri nde görül en dezavant ajlar t espit edilip değiştirilerek geliştiril mesi gerekli dir. Dezavant ajların avant aja dönüşt ürül mesi, yeni yapı m siste mi üretil mesi veya mevcut yapı m sistemi ni n i yileştiril mesi gerekli dir. Dezavant ajların ort adan kal dırıl ması i çi n yapı m siste mi değiştirilir. Yapı m siste mi ndeki değiş mel er, araştır ma, ekono mi k, ticari kazanç, geniş eğiti m fırsatları ve sosyal beklenti gi bi fakt örlerden et kilenir [3]. Mevcut bir yapı m sistemi ni n o ana kadar bilinmeyen bir özelliği ni n ortaya çı karıl ması, çok eski den beri mevcut bir yapı m sistemi ne yeni kullanılış sahaları nı n bulun ması, her za man o yapı m siste mi ne Yeni Yapım Si st e mi vasfı kazandır makt adır[4]. Bazı yapı m siste ml eri mevcut yapı m siste ml eri nin geliştiril mesi yle ortaya çı kar ken, bazı yapı m siste ml eri de daha önceden var ol ma mı ş yeni yapı m siste ml eri ni n üretil mesi yle ortaya çı kmıştır. Burada öne mli ol an; şu an i nşaat sekt öründe kullanılan yapı m siste ml eri ni n geleceğe ne şekil de ışı k t utup yol göstereceği dir. Bu sekt öre girecek veya bu sekt örde bul unan kişiler, mevcut yapı m siste mi ni i ncel eyebilir, ol uml u/ ol umsuz yönl eri ni tartışabilir veya mevcut yapı m siste mi ni geliştirebilir, hatta bunun üzeri ne yeni yapı m siste ml eri üretilebilir. Yapı m siste ml eri ni n avant aj ve dezavant ajları nı n t espit edilebil mesi i çi n o yapı m siste mi ni n bilinmesi gerekmekt edir. Bunun içi n; Şu an kullanılan siste ml eri n göz önüne seril mesi gerekmekt edir. Bi na üreti mi ni n her al anı nda karşı mı za çı kan yapı m siste mi ni tanı mak i çi n, il k önce anlamı nı ve ol uşumunu sağlayan fakt örleri n bilinmesi gerekir. Bu çalış manı n a macı da yapı m siste ml eri ni t espit edil mesi ve bu mevcut yapı m siste ml eri ni n uygul a ma süreci ni n analiz edil mesidir. Böyl ece mevcut yapı m siste mi üzeri nde ol uml u ve olu msuz yönl er t artışılabilecek, mevcut yapı m siste ml eri iyileştirilebilecek ve geliştirilebilecektir ÇalıĢ manı n Amacı İşlevsel boyutta bi na yap ma çevre, bu işlevlere neden ol an kullanıcı eyl e ml eri ne bağlı ol arak böl üm ve alt-böl üml eri ne ayrılabilmekt edir, bi na kendi t emel i şlevi ne göre böl üml endirilebil mekt edir [1]. Bu alt siste ml er aşağı da sıralanmı ştır. Bi na t aşı yıcı siste mi: Bi naya gel en yat ay, düşey ve di ğer kuvvetleri karşılar ve bi nanı n ayakt a dur ması nı sağlar. 2

27 Yapı el e manl arı siste mi: Bi nanı n dışa karşı sı nırları nı, i çte ana böl mel eri ve bunl ar arası ndaki ilişkileri sağlayan bir büt ündür. Ser visler siste mi: Bi na içi nde ve çevresi nde sürdür üleni t üm eyl e ml er içi n gerekli kaynakl arın getiril mesi ni, kullanıl ması nı ve bu süreç sonunda ortaya çı kan artıkları n atıl ması nı sağlayan bir büt ündür. Geç mi şten günü müze yapı bileşenleri ni n t aşıyı cı siste ml e büt ünl eştirilip yapı el e manl arı nı n ol uşt urulması nda ve mal ze mel erin birleştiril mesi nde farklı yapı m siste ml eri kullanıl mış ve gelişen t eknol oji ile birlikte bu yapı m siste ml eri de yenilenmi ştir. Yenilenen ve gelişen t eknol oji ile birlikte i nşaat sekt öründe her geçen gün daha çabuk uygul anan, mont ajı kol ay ve daha f onksi yonel yapı mal ze mel eri ve tekni kleri geliştiril mektedir. Yapı bileşenleri ve bi na yapı m t ekni kleri ndeki geliş mel er dış duvar, döşe me, çatı, iç duvar ve di ğer yapı el e manl arı üzeri nde de et kili ol muşt ur Mar mara depre mi ni n ar dı ndan, genel de az kullanılan bir si ste m ol an, çeli k iskelet t aşı yıcı siste m de Tür k i nşaat sekt örünün günde mi ne gir mi ştir. Çelik iskel et taşı yıcı siste mi özellikle Kuzey Ameri ka ve Batı Avr upa da ve 19. yy.ı n sonu ve 20. yy.ı n başı nda, çok katlı veya büyük açı klı klı binal arda kullanıl maya başlanmı ştır. Kaynak ile birleştiril me t ekni ği ni n geliştiril mesi, bu siste mi n yüksek yapılarda da kullanıl maya başlanmasını sağl a mı ştır. Böyl ece modül er ol arak at öl yelerde üretilen çeli k el e manl arı n, şanti yede birleştiril mesi ile modern çeli k konstrüksi yon anl ayışı ortaya çı kmı ştır [23]. Çeliği n, t aşı yıcı siste m mal ze mesi ol arak kullanıl ması, yeri nde hı zlı ve hassas uygul a ma gi bi avant ajları da beraberi nde getir miştir. Bunun öt esi nde de, t aşı yıcı özellikleri ile t anı dı ğı geniş açı klı k geç me ol anağı ve kol ay bi çi ml endiril mesi ile tasarı mda yeni olanakl ar ol uştur muşt ur. Bi na üreti mi nde, seçilen yapı m siste mi kadar bu siste mi destekl eyen yapı elemanl arı ve mal ze mel erde öne mlidir. Teknol oji k geliş meleri n i zlenebileceği al anlarda işte bu üç kısı mdır. Yapı el e manl arı nı n t aşı yıcı siste ml e birleştiril mesi mal ze me, i şçili k ve araç girdileri kapsa mı nda t eknol oji k geliş mel erden en çok et kilenen öğel erdendir. Bu çalış mada, siste m çevresine bağlı ol arak, yapı mda yer al an kaynakl ar, işçilik, araç ve mal ze me başlı kları altında ele alınmı ştır. Çalış mada, yeni yapı m siste mi ni n geliştiril mesi, i yileştiril mesi ve yoru ml an ması a maçl anmı ştır. Bu bağla mda; çeli k iskelet t aşıyı cı bi nalarda, yapı el emanl arı nı 3

28 ol uşt uran bileşenl eri n birbirleri ile ve çeli k t aşıyı cı siste ml e büt ünl eştiril mesi nde kullanılan yapı m sisteml eri ni n uygul a ma süreci göz önüne seril miştir. Ayrı ca çalış manı n a maçl arı bi na perfor mansı ve bi na kalitesi yle ilişkili ol ması na rağ men bu konu analiz edil me mi ş sadece yeni yapı m sisteml eri ni geliştir mek, i yileştir mek ve yor uml anmak a macı yla mevcut yapı msiste ml eri göz önüne seril miştir. Çalış manı n a macı, kullanıl makt a ol an mevcut yapı m siste ml eri ni n belirlenmesi, incelenmesi ve analiz edil mesi dir. Çalış manı n sonuçl arı, yapı m siste ml erini n ol uml u ve ol umsuz yönl eri ni n f arklı öl çütler ile değerlendiril mesi ile mevcut yapı m siste ml eri ni n i yileştiril mesi veya yeni yapı m sisteml eri ni n geliştiril mesine yöneli k veri ol uşt uracaktır ÇalıĢ manı n Kapsa mı Çalış manı n, mevcut yapım siste ml eri ni n belirlenmesi a macı na yöneli k olarak yapılan incele mel eri n kapsa mı bağl a mı nda, prati k nedenl ere bağlı ol arak, bazı sı nırlar tanı ml anmı ştır. Bu çalış manı n genel kapsa mı aşağı da sıralanmı ştır. Çalış ma kapsa mı nda, Tür ki ye İstanbul da bi na üreti mi nde kullanılan yapı msiste ml eri incelenmi ştir. Çalış mada yılları arası nda yapı ml arı süren sisteml er incelenmi ştir. Ti pol oji k Kapsa m: Bi r sı nır koyul mayı p farklı ti pol oji deki bi nalar incelenmi ştir. Çalış ma kapsa mı nda görece küçük öl çekli bi nalar i ncel enmi ş ol up, el e alı nan bi naları n topla mi nşaat alanl arı, 200 m 2 ile 4000 m 2 arası nda değiş mekt edir. Çalış ma kapsa mı nda el e alı nan bi nal ar veya bi nalar ekl eri, ürün öl çeği nde tek defaya özgü ol up, tekrarlanmayan tiptedir. Çeli k iskelet t aşı yıcı siste m ve yapı el e manl arı kapsa mı nda yapı m siste mleri incelenmi ştir. o Taşı yıcı Siste m o Yapı El e manl arı o Taşı yıcı Siste m+ Yapı Elemanl arı 4

29 Yapı m siste ml eri açı k ve kapalı siste ml er açısı ndan, yapı mda yer açısı ndan, strükt ürel siste ml er açısı ndan, üreti m büyüklüğü açısı ndan, büt ünl eme modeli, araç, işçilik, mal ze me gi bi farklı öl çütlerde analiz edil mi ştir. Çalışma süresi ni n sı nırlı ol ması nedeni yle kapsa m da sı nırlı tut ul muşt ur. Çalış manı n süresi ni n sınırlı ol ması nı n yanı sıra, i ncelenen bi na üretimi süreçleri ni n za mana yayılan özellikleri nden dol ayı, ancak belirli sayı da örnek incelenmi ştir. Bu çalış manı n il k böl ümünde çalış maya genel bir giriş yapılarak a maç, kapsa m ve çalış mada kullanılan yönteml er anlatıl mıştır. İki nci böl ümde, bi na sistemi ve bi nada siste m büt ünl e me ana başlı ğı altında bi na siste mi genel ol arak t anıml an mı ş, bi nanı n alt siste ml eri anl atıl mıştır. Bilindi ği gi bi; bi na alt siste ml eri bi na taşı yıcı siste mi, yapı el emanl arı siste mi ve servisler siste mi ol arak üçe ayrılır. Bi na t aşı yıcı siste ml eri genel ol arak anl atıl mıştır. Yapı el e manl arı nı n genel t anıml arı yapıl mış ve sı nıflandırıl mıştır. Bu çalış ma t aşı yı cı siste ml er ve yapı el emanl arı nı n birleşi m t ekni kleri ni ele al dı ğı i çin servisler siste mi ne kısaca deği nilmi ştir. İki nci böl ümde son ol arak bi na siste m büt ünl e mesi mevcut çalış mal ar il ke alınarak farklı büt ünl e me modeli geliştiril miştir. Büt ün ol ası siste m ko mbi nasyonl arı ve büt ün ol ası büt ünle me dereceleri ni n araştırıl ması yl a BASB ( Bi na Alt Siste mi Büt ünl e me) matrisi geliştiril miş ve anlatıl mıştır. Üçüncü böl ümde; bi na üreti mi nde yapı m si ste ml eri girdi, süreç ve çı ktı bağl a mı nda el e alı nmı ş, bi na üreti m süreci aşa mal arı t ek t ek incelenmi ş ve yapı m siste ml eri ni n sı nıflandırıl ması yapıl mı ştır bu sı nıflandır ma kapsa mı dâhilinde yapı m sisteml eri ni n çeşitleri genel olarak anlatıl mıştır. Dör düncü böl ümde, bina üreti mi nde yapı m siste ml eri nde girdilere önce genel anl a mda deği nil miş sonra işçilik, araç, mal ze me kapsa mı nda girdiler anl atıl mı ş, sı nıflandırıl mal arı yapılmı ştır, her bir girdi nin özellikleri ne ve niteli kleri ne deği nil miştir. Konunun çok geniş ol ması ndan dol ayı işçilik ve araç bağl a mı nda nitelikleri belirlenen işçi ve araçlar i ncelenen örnekl erde kullanılan ve t espit edilen işçi ve araçlardır. Çalışmanı n a maçl arı arası nda, birleşi m t ekni kleri ni n göz önüne seril mesi ol duğundan dolayı mal ze mel eri n birbirleriyle hangi yönt e ml er kullanılarak birleştirildi ği açı klanmı ştır. 5

30 Beşi nci böl ümde, yapı elemanl arı nı n kendi bileşenl eri ile ve çeli k t aşı yıcı siste ml e büt ünl enmesi ana başlı ğı altında, il k ol arak; yapı el e manl arı nı n gövde, yalıtı ml ar ve kapl a mal ar bileşenleri bağl a mı nda ol uşt urul ması el e alı nmı ştır. Ar dı ndan yapısal çeli ği n t ari hi, birleştirilme t ekni kleri ve çeli k t aşı yıcı siste mi n sı nıflandırıl ması yapılarak genel ol arak anl atıl mıştır. Son ol arak; özel de ise çeli k t aşı yıcı siste mli bi nalarla yapı el e manl arını n hangi yönt e ml er kullanılarak birleştirildiği t ek t ek anl atıl mıştır. Son böl ümde, i ncelenen mevcut ör nekl eri n yapı m süreçleri nde yapılan t espit çalış mal arı ve analiz yönteml eri anl atıl mıştır. Yapı m t ekni kleri ortaya konmuş, şu an inşaat sekt öründe hangi t eknol ojileri n yaygı n ve kullanılır ol duğu vur gul anmı ştır. Analizlerde yapı m sisteml eri özellikle el e alı nmı ş, yeni t eknol ojiler geliştir mek a macı yla mevcut t eknolojiler t espit çalış mal arından faydal anılarak gözler önüne seril miştir ÇalıĢ mada Kull anıl an Yönte m Çalış manı n a macı na yöneli k ol arak, mevcut örnekl erde yapı m sürecinde yapı el e manl arı ve çeli k t aşıyıcı siste mi n kendi aral arı nda ve birbirleri yle birleşi m yönt e ml eri, işçilik, kullanılan araç ve mal ze mel er bağl a mı nda t espit çalışmal arı nı n yapıl ması nı n ardı ndan yükl enici fir mal arla bir anket çalış ması yapıl mış ve pr oj e ile ilgili çizi ml er el de edil miştir. Anket çalışması ndan t opl anan verilerlerden yararlanılarak bir t abl o oluşt urul muşt ur. Bu t abl oda pr oj e ve yapı m ile il gili bil giler, yükl enici fir ma ile il gili bil giler ve yapı m süreci ni n girdileri ni ol uşt urduğundan dol ayı, yapı mda kullanılan işçilik, araç ve mal zemel erle il gili bil giler genel ol arak veril miştir. Ar dı ndan binanı n genel yapısı nı n anlaşıl ması i çi n çi zi ml eri n çalış mada ol ması gerekli gör ül müş ve her bir bi nanı n analiz böl ümüne el de edil di ği kadarı yl a bi nanı n pl an, kesit veya gör ünüşleri ekl enmi ştir. Bu pr oj elerde t aşı yıcı siste m ve analizleri yapılan yapı el e manl arı açı k ol arak gör ül mekt edir. Her bi nadaki yapı el e manl arı nı n ol uşt urulması ve çeli k t aşı yıcı siste ml e büt ünl enmesini n hangi aşa mal ardan geçti ği ayrıntılı ol arak anl atıl madan önce, yapı el e manl arını n çeli k taşı yıcı siste ml e ve kendi bileşenleri arası ndaki konu mu üç boyutlu ol arak det ayl andırılıp çi zi ml eri hazırlanmı ş ve giriş böl ümüne ekl enmi ştir. Yapı el e manl arı nı ol uşt uran bileşen ve mal ze mel er konunun il k bakışta daha i yi anl aşıl ması i çi n kısaca sıralanmı ştır. Bi naların genel yapıları nı n t eori k ol arak 6

31 anl atıl ması ndan sonra i ki sene boyunca yapı m aşa mal arı ka mera ile t espit edilen bi naları n hareketli gör ünt üleri phot oshop pr ogra mı yl a i ki boyutl u resim hali ne getiril miş ve analizlerde, t ekni kleri n her böl ümü anl aşılacak şekil de kullanıl mıştır. Yapı m süreci nde mal ze mel eri n t aşı nması ve depol anması işleri, mal ze me ve bileşenlerle il gili hazırlık ve ön işle ml er konuları nı n ardı ndan yapı el emanl arı nı n birleştirileceği çeli k t aşıyı cı siste mi n yapı m süreci anl atıl mıştır. Bu açı kla mal ardan sonra ise yapı el e manl arını n kendi bileşenl eri ile ve çeli k iskelet t aşı yıcı siste ml e hangi t ekni kler kullanılarak birleştirildi ği vi deo gör ünt üleri nden el de edilen resi ml erle yapı m siste mi ni n girdileri nden işçilik, mal ze me, araç bağl a mı nda hangi tekni klerle büt ünl endi ği konusu üzeri nde t ek t ek anl atıl mıştır. Her böl üm s onunda yapı el e manl arı nı n ol uştur ul ması nda kullanılan mal ze mel er ve bileşenlerin bir araya gel mel eri şe mati k ol arak çi zil miş ve mevcut siste m büt ünl e me modeli ele alı nmı ş, çalış manı n a maç ve kapsa mı na bağlı ol arak geliştirilerek çalış maya uyarlanmı ştır. Bi nada yapı el e manl arı nın alt siste ml eri ni n büt ünle me dereceleri belirlenmiştir. Son ol arak, analizleri destekl e mek i çi n bir t abl o geliştiril miştir. Bu t abl oda yapı el e manl arı nı n ol uşt urul ması nda ve çeli k t aşı yıcı siste ml e büt ünl enmesi nde kullanılan tekni kler önce işçilik, araç, mal ze me bağl a mı nda sonra ol uşt urulan büt ünl e me modeli ne göre mal ze meleri n birbirleri yle ol an ilişkisi son ol arak da üretimi nde yer al an işle ml er açısı ndan ör nekl er analiz edil miş hangi işle ml erden geçti ği anl atıl mıştır. 7

32 2. BĠ NA SĠSTEMĠ VE BĠ NADA SĠSTEM BÜTÜNLE ME İçi nde barı nmak veya çeşitli eyl e m ve işlevleri gerçekleştir mek üzere kur ulan yapı ya bi na denir [6]. Bi na kullanı cı gereksi ni ml eri ni karşıla mak üzere yapma çevreyi dış ve iç çevreden ayırır. Ayrıca bi na kullanı cı i çi n uygun koşullarla i ç çevreni n güvenli ği içi n dış fakt örlere karşı koy malı dır Bi na Alt Siste ml eri Fi zi ksel boyut u ile bi na bir siste m ol arak bi na siste mi gösterdi ği işlevlere göre alt siste ml eri ne ayrılabil mekt edir. Bunlar bi nanı n temel işlevleri ni görebilmesi i çi n güvenl e ayakt a kal abil mesi ni, dış ve i ç çevre ile ilişkisi ni n kur ul abil mesini, gerekli kaynakl arı n getirilebil mesi ni, kullanıl ması nı ve artı kları n atıl ması nı sağl ayan, aşağı daki alt siste ml erdir [1] ( Bkz. S: 24). Bi na t aşı yıcı siste mi: Bi nanı n ayakt a güvenli ol arak kalması nı, sağl ayan ve böyl ece bi naya gel en yat ay, düşey ve di ğer kuvvetleri karşılayan bir büt ündür. Yapı el e manl arı siste mi: Bi nanı n dışa karşı sı nırları nı, i çte ana böl mel eri ve bunl ar arası ndaki ilişkileri sağlayan bir büt ündür. Ser visler siste mi: Bi na içi nde ve çevresi nde sürdür üleni t üm eyl e ml er içi n gerekli kaynakl arın getiril mesi ni, kullanıl ması nı ve bu süreç sonunda ortaya çı kan artıkları n atıl ması nı sağlayan bir büt ündür. İşlevsel boyutta bi na yap ma çevre, bu işlevlere neden ol an kullanıcı eyl e ml eri ne bağlı ol arak böl üm ve alt-böl üml eri ne ayrılabilmekt edir, bi na kendi t emel i şlevi ne göre böl üml endirilebil mekt edir. Bu böl üm ve alt-böl üml er, mekân gr ubu, mekân ve mekân böl üml eri ile karşılanmakt adır. 8

33 Bi na TaĢı yıcı Siste mi Taşı yıcı siste ml er bir hac mi özel bir fonksi yon içi n yararlı kıl mak üzere ört er ve belirlerler. Bu fayda belirlenmi ş hac mi n dış hava koşulları ndan t a ma men ya da kıs men ayrıl ması yla sağlanır. Değişi k haci ml eri n hi z met ettiği değişi k a maçl ar, farklı taşı yıcı siste ml er gerektirirler [7]. Bi na ve t aşı yıcı siste ml eri doğal yükleri i ki ti pi ol an yerçeki mi ve r üzgâr yüküne karşı koyacak şekil de düşünül meli dir. Bi na t aşı yı cı siste mi di ğer doğal yükl ere karşı da direnç gösterebil meli dir. Bu yükl er; t oprak ve ya su bası ncı, depre m, ısı, ze mi n hareketleri ve kar yükl eri dir [ 8]. Strükt ürel t asarı m yapılırken mi ni mu m i ç mekân kullanı mı ve maksi mu m esteti k ve mal ze me veri mi göz önünde bul undur ul malı dır. Ayrıca mal ze me bi çi m siste mi ne göre yükl eri n yönl eri de farklı dır [9]. Yükl eri meydana getiren mekani z mal arı n yönl eri, Def or masyonl ara direnç ve alanı n genişliği gi bi konul ar t aşı yıcı siste m t asarı mı nda öne mli dir. Bu bağl a mda, mi mari strükt ürel siste ml er kurul abilir. Strükt ürel siste ml er 5 gruba ayrılır[9]. Bi çi met ken strükt ür siste mi; basit geril me, çekme, bası nç. As ma ger me siste ml er (kabl olar), çadır, şiş me t aşı yıcı siste ml er, ke mer bu gr uba örnek olarak gösterilir. Yüzey et ken strükt ür siste mi; çekme ve bası nç çubukl arı Düzl e msel kafesler, eği k düzl e msel kafesler, uzaysal kafesler bu gr uba örnek ol arak gösterilir. Kütle et ken strükt ür sistemi; eğil meye çalışan kütlel er (çubukl ar), Kol on/ kiriş, çerçeve sisteml er, kirişli döşe mel er bu gr uba ör nek ol arak gösterilir. Vekt ör et ken strükt ür siste mi; yüzeysel geril mel er Priz mati k katlanmı ş, pira mit for ml u katlanmı ş, tek eğrilikli kabuk, çift eğrilikli kabuk siste ml er bu gruba örnek olarak gösterilir. Düşey Taşı yıcı Siste ml er; düşey yük transferi Yük transferi ol an sisteml er, pl an ve gör ünüş i çin siste ml er, farklı yönl erde çalışan yatay yükl ere karşı koyan siste ml er bu gruba örnek olarak gösterilir. 9

34 Bu sı nıflandır ma strükt ür siste mi ndeki geril me t ürüne göre yapıl mıştır. Her bir gr up içi ne giren strükt ür sisteml eri değişi k mal ze mel erden yapılabil mekt e, aynı bi çi ml er değişi k grupl ar arası nda yer alabil mekt edir [10] Bi çi m Et ken Strükt ür Siste ml eri Bi çi m yük et kisi altında ol uşur. Rijit ol mayan esnek mal ze mel er kullanılır. Ze mi ne sabitlenerek kendi kendileri ni t aşırlar. Ayrıca geniş kullanı m al anl arına ol anak sağla mal arı ndan dol ayı gel eceği n bi naları nı n strükt ürel for ml arı ol arak gösterilirler [9]. Bu t ür t aşı yıcı sisteml eri n bünyesi nde basit eksenel geril mel erden (çek me veya bası nç) sadece bir t anesi ol uş makt adır [10.]. Bi çimsel t aşı yıcı siste ml ere örnek ol arak göst erilen ke merl er bası nç kuvveti ne, kabl ol ar i se çek me kuvveti ne dayanı m gösterirler. Bi çi msel t aşıyı cı site mi n strükt ürel for mu yükün ze mi ne akt arıl ması nda ideal ve doğal bir yol ol uşt urur [9]. Kabl o siste ml er çeli ği n yüksek çek me mukave meti ile basit çek menin et ki nli ği ni n birleş mesi çeli k kabl oyu, büyük açıklı kları geç mede kullanılan ideal bir t aşı yıcı eleman dur umuna getir miştir. Kabl olar kesitlerini n uzunl ukl arı na kı yasla çok küçük ol ması nedeni yle esnektirler [7]. Kesitlerini n ve ağırlıkları nı n küçük ol mal arı ndan ve esnek ol mal arı ndan dol ayı asma kabl olar r üzgâr yükü, titreşi m, asi metri ve yükün ileti mi esnasında hassastırlar [9]. Kabl olarla t aşı nan en basit çatı, eğil me rijitliği olan kol onl arı n t epeleri ne asılan ya da bası nca çalışan di kmel eri n üzeri nden geçerek ze mi ne ankre edilen bir kabl olar di zisi nden ol uşur. Düz kirişler ya da pl aklar paralel kabl olar üzeri ne yerleştirilerek çokgensel ya da t ers çevrilmi ş tonoz şekli ndeki çatı düzeyl eri ni meydana getirir. Bu siste mi n çoğu kez hafif ol ması, çatı nı n r üzgâr etkisi yle dal galanması na sebep ol abilir. Dal gal anmanı n önl enmesi i çi n ört ü mal ze mesi çoğu kez r öl atif ol arak ağır ol malı ya da kabl oları n stabilitesi rijitlik kafesleri ile arttırıl malıdır. Di ğer bir as ma germe siste mi nden ol uşan çatı da kenar el e manı eğri eksenli bir uzay çerçeve ol arak yapılan kabl o ağı şekli nde düzenl enebilir [7]. Çadır siste mi ni n ol uşt urul ması il k ol arak dış kenarlarda bul unan basınç çubukl arı yla desteklenmesi şekli nde açı klanabilinir. Kenarl ardan çek me kabl oları yla ze mi ne ankre edilirler. Bu siste m yukarı dan bakıl dı ğı nda basit se mer yüzeyi gi bi gözükür. Di ğer bir siste m i se bası nç çubukl arı nı n mekânı n 10

35 iç böl ümünden çatı ört üsünü destekl e mesi dir. Burada yi ne çek me kabl oları ört üyü kenarlardan ze mi ne sabitler. Eğer yüksekliği n fazla ol ması gerekirse orta i ç böl ümde ke mer bul undur ul ur. Bu ke mer bası nca çalışırken kenar kabl olar yi ne çek me kuvveti ne karşı koyar [ 9]. Çadırda kullanılan me mbr an bası nç çubukl arı ile uygun şekil de mesnetlendi ği ve çekil miş gergi t elleriyl e stabilize edil di ği za man yüzl erce ayak açı klı kta yapılabilen bir me mbrandır. Çadır rüzgâr bası ncı na karşı koyar, fakat i deal koşullar altında bile, değişen yükl erle hareket et mek dezavant ajına sahi ptir. Bu yüzden çadırlardan geçi ci ört ü olarak faydalanılır [7]. Şiş me siste ml erde me mbranlar bir hac mi t a ma men kapattıkları içi n i ç basınç tarafı ndan ön ger me verilir [7]. Böyl ece me mbranl ar hava bası ncı t arafı ndan ayakt a t ut ul ur. İçeri verilen hava me mbranı ayakta t utan kabl olar t arafı ndan yere akt arılır [9]. Ke mer de bası nç ve eğil me dur uml arı nı n her ikisi de bir arada gözükür. Kâgir dur uml arda ke mer ağırdır. Ve duvarların ağırlığı nedeni yl e yükü fazladır. Ke meri n bi çi mi sabit yükl er altında f ünikül erdir ve hareketli yükler et ki ettiği nde bir mi kt ar eğil me meydana gelir. Büyük çeli k ke merlerde daha fazla eğil me meydana gelse de çek me mukavemeti ni n yüksek ol ması ndan dol ayı kritik bir dur um söz konusu ol a maz. Kemer mafsallı ya da ankastre mesnetli ol abilir. Mafsallı ke merler genel de esnektirler ve sı caklık değiş mel eri ya da zemi n ot ur mal arı altında yüksek eğil me geril mel eri ol uşt ur mazl ar [7]. İki veya üç dayanak nokt alı ke merleri n bir araya gel mesi yle büyük açı klık geçen t aşı yıcı bir siste m ol uşt urul ur. Farklı ebatlarda, her i ki ucundan da ze mi ne ankre edilen ke merleri n ar ka ar kaya gel mesi yle de farklı bir siste mol uşt urul ur [9] Vekt ör Et ken Strükt ür Siste ml er Nor mal geril mel erle birlikte uzunl ukl arı na oranla kesitleri ni n küçük olmal arı ndan dol ayı yükl eri uzunl ukları nı n ol duğu yönde ilet en kı sa, katı ve i nce çubukl ar strükt ürel el e manl ar ol arak kullanılırlar: bası nç ve çek me çubukl arı. Bası nç ve çek me çubukl arı üçgensel for mlarla bir araya gel erek birbirleri ni t a ma ml ayarak st abil bir kafes siste m meydana getirirler. Yük bu çubuklar üzeri nden akt arıldı ğı içi n böyl e taşı yıcılar vekt örel t aşı yıcılar ol arak adl andırılırlar. Dest ek çubukl arı nı n pozisyonl arı 11

36 dış yükl ere karşı değişkendir. Destek çubukl arı arası uygun açı arası ol malı dır [9]. Kafes sitemi ni meydana getiren çubukl arı n birleşi m yerlerine düğü m nokt ası l evhası bul onlanmak, perçi nlenmek veya kaynakl anmak sureti yle birleştirilirler [7]. Düzl e msel kafesler, bası nç ve çekme çubukları nı n meydana getirdiği üçgenl erden ol uşan düzle msel siste ml erdir. Düzle msel kafesler çatı da farklı tasarı m ol anakl arı sunar. Üçgenl eri meydana getiren çubukl arı n uzunl ukları arttıkça t aşı yıcı siste mi n geçti ği açı klı k artar. Bi rçok düzl e msel kafesi n peş peşe sıralanması yla bi nanı n t aşı yıcı siste mi ol uşturul muş ol ur [ 9]. Bir çatı paralel kafes kirişlerle taşı ndı ğı za man, çatı yükl eri önce bu kirişlere di k doğr ult udaki kiriş ve plakl arla alı nır, sonra bu kafes kirişlerle mesnetlere taşı nır. Eğer ört ülecek alan, di kdört gen şekli nde i se t opl a m yük di kdörtgen pl anı n i ki kenarı nda bul unan kol on ya da duvarla taşı nacaktır [7]. Eği k düzl e msel kafesler, düzl e msel kafesleri n ko mbi nasyonuyl a meydana getirilirler. Kafesler küresel mekânl arda ve eğrisel for m ol uşt urul urken kullanılır. Düşey düzl e mde kullanıl dı ğı gi bi yat ay düzl e ml erde de üçgenler yaratılarak yüzey ağ gi bi ör ül müş ol ur [9]. Uzaysal kafesler, paralel kafesleri n esnek el e manlarla değil de esas kafesler kadar rijit di ğer kafeslerle birleştiril mesi yle ol uşt urul ur. Bu dur umda bir kafes kirişi n sehi mi, bitişi k kafeslere iletilir ve t üm çatı he men he men monolitik bir site mgi bi çalışır. Mafsallı çubukl ardan ol uşurlar [7]. Uzay kafes site ml er düzlemsel ve eği k düzl e msel kafes siste ml erden daha rijittirler ve konstrüksi yon yükseklikleri daha az olabilir [7] Kütl e Et ken Strükt ür Siste ml er Dı ş et kilere karşı kütlel eri yle direnen, kuvvet akt arı mı nda, t aşı yıcı siste mi n dayanı mı nı arttır mada kütleni n başta gel en et ken ol duğu t aşı yıcı sisteml er veya el e manl ar bu gr uba girer. Ağır ve esnek mal ze meler kullanılır. Bu t aşı yıcı siste mde, kuvvet akt arı mı nı n en yalı n hali ol an eksenel başlangı ç geril mesi ve eğil me hâki mdir. Ze mi ne sabitlenerek belli ağırlıktan sonra t aşı yıcı sisteml er kendi kendileri ni t aşırlar. Uzunl ukl arı düz ve değiş meyen doğr usal ele manl ar 3 boyutl u for ml ar meydana getirirler. Uzunl uk, genişlik ve yüksekli kleri vardır. Kütlesel 12

37 taşı yıcı siste ml er genel ol arak pl an ve kesitlerde di kdört gen f or ml ar oluşt ururlar. Ki rişler yat ayda bi na alanı nı çevrele me ve yatayda yük transferi kapasitesi nden dol ayı üç boyutl u mekânı ol uşt ur mak i çi n uygundur. Kütlesel t aşı yıcı siste mde kol on ve kirişler birbirlerine rijit olarak bağlı dırlar [9]. Kol on/ kiriş siste ml erde, yük kirişlerden kol onl ara akt arılır. Alı nan yükl erden dol ayı kiriş ve kol onl ar eğil meye çalışırlar [9]. Ki riş çatı yükünü t aşı yan ve kol on üzeri ne basit mesnetli ol arak ot uran yatay bir t aşı yıcı ele mandır. Kol onl ar kirişler altında bası nca çalışan düşey t aşıyıcı ele manl ardır. Kol onlar yat ay r üzgâr yükl eri ne karşı koyabil meli dir. Kol on ve kirişler birbirleri ne bağl anmalı dır. Kol on t emelleri, yükü yayan ve ze mi n çök mel eri ni n sınırlı ol ması nı sağl ayan pabuçlar vasıtası yla çatı ve kolon yükünü ze mi ne akt arırlar [7]. Çerçeve siste ml er, kol on ve kirişleri n bir araya gel mesi nden ol uşur. Kirişler çı kma da yapabilir karşı koyul an yüke göre ve kolon ve kirişleri n birbirleri ile bağl anma ve bul undukl arı yelerlere göre kol on ve kirişleri n şekilleri değişir. Böyl ece farklı çerçeve siste ml eri meydana gelir. Üç yeri nden bağl anmı ş kirişlerden ol uş muş çok katlı çerçeve siste ml er mevcutt ur. Kol onl ar al dı kları yüke göre orta böl üml eri daha güçl ü hal e getirilmeli dir. Köşeleri nden rijit bağl antılarla t utt urul muş kol on kirişli çerçeve siste mi en alt katta sadece köşe-kenar güçl ü kol onl arın üzeri ne ot urabilir. Böyl ece ze mi n katta geniş bir açı klı k geçil miş ol unur [9]. Ki rişli döşe mel erde, kirişlerden meydana gel en bir ı zgara siste mi ol uşt urulur. Ki rişler birbirleri ne 90 açı ile bağl anırsa kare ızgaralar eğer geniş açı il e bağl anırsa eği k ı zgaralı döşe me siste mi meydana gelir. Her bir geo met ri k for mbirleşirken eşit ölçülerde ol malı dır [9] Yüzey Et ken Strükt ür Siste ml er Strükt ürel dirençleri yüzeyl eri ni n bi çi ml eri nden öt ürü artan, kalı nlı kları di ğer i ki boyutları na göre az ol an taşı yıcı siste ml erdir. Bu taşı yıcı siste ml erde ağırlıklı ol arak bası nç ve eğil me gi bi geril me t ürleri ni n anı sıra çek me ve kay ma da ol uşur [ 10] Bi nada yüzey el e manl arı hi çbir yardı mcı el e man ol madan kendi ni t aşı yabiliyorsa bu el e manl ar yüzeysel t aşıyı cılar sı nıfı na girer. Bu t aşı yıcı siste ml er he m ört ü he m taşı ma görevi gör ürler. Bi naya gel en yük t üm yüzey üzeri nden eşit ol arak dağılır. 13

38 Yüzeysel t aşı yıcılar ze mi ne paralel de ol abilir veya belirli bir açı yla bir araya gel erek yükü ze mi ne akt arabilir. Yüzeyi n şekli t aşı yıcı sisteme göre belirlenir. Doğru f or ml ar ol uşt urul duğu za man yük yüzey üzeri nden di ğer t aşı yıcı siste me akt arılır. Büt ün strükt ürel siste ml er ( kütlesel, vekt örel ve bi çimsel t aşı yıcılar) yüzeysel t aşı yı cı el e manl arla yoruml anabilir [9]. Priz mati k katlanmı ş pl akl arda ze mi ne paralel ve ze mi ne belirli açı da olan el e manl ar kullanılır. Zemi ne paralel ele manl arda yük yüzey üzeri nden sağa ve sol a doğr u i ki yöne iletilir. Üçgensel yüzeyl erde ise yük eğrisel ol arak yüzeyl e aynı açı da yüzey üzeri nden iletilir. Priz mati k katlanmı ş t aşı yı cılarda i ki el e man bir birl eri ne belirli açı yl a birl eşerek yat ay yönde deva m edebilirken bu i ki el e man arası na ze mi ne paralel di ğer el e man ve kenarlarına ze mi ne di k el e man getirilerek t aşı yıcı yüzey ol uşt urul ur. Bu el e manlar birbirleri ne farklı şekillerde birleşerek değişi k for ml ar ol uşt ururlar. Yüzey el e manl arı direk ze mi ne de bağl anabilir veya kenarları ndan kol onl ara da birleşebilirler [9]. Pira mi dal katlanmı ş pl akl arda pl an üçgen, kare, beşgen, altıgen, seki zgen veya daire ol abilir. Bu geo metri k şekillerle pira mit, koni gi bi 3 boyutlu geo metri k f or ml ar ol uştur ul ur istenirse bu f or mlar üstten kesilebilir veya farklı şekillerde t asarlanarak çeşitli for ml ar meydana getirilir. Ayrıca iki kesi k pira mit for m pl andan birleştirilebilinir. 8 üçgen, 12, beşgen, 20 üçgen birleştirilerek farklı for mlar el de edil di ği gi bi, 4 üçgen - 4 altıgen, 8 üçgen 6 kare ve bunun gi bi birçok farklı geo metri k şekil birleştirilerek çeşitli for ml ar el de edilir. Tek eğrilikli kabuk siste ml ere t onozl ar ör nek verilir. Tonozl ar yan yana di zilip kol onl ar üzeri nde t aşı narak veya 4 t onozun bir nokt ada bi rleşerek di ğer uçl arı nı n yüksekli kleri yle oynan ması ve ol uşt urulan f or mları n kenarları nı n kesil mesi veya bir yüzeyde birleştiril mesi yle çeşitli eğrisel for ml ar ol uşt urul ur. Pl anda beşgen, seki zgen gör ünen şekiller gör ünüşte ke mer şekli ndedir. Bu yüzeyl er doğr u ol arak bir araya gel di ği nde çok kar maşı k f or ml ar da meydana getirir. Ayrıca yarım küre üzeri nde oynanarak da t ek eğrilikli kabukl ar meydana getirilir. Yi ne planda üçgen, beşgen, kare, daire gi bi geometri k forml ar meydana gelirken gör ünüşte ke mer şekli ndedir. 14

39 Çi ft eğrilikli kabuk siste ml erde di kdört gen üçgen gi bi for ml arı n çevril mesi yle veya uçl arı farklı yöne bakacak şekil de di ğer kenarları ndan birleştiril mesi yle kar maşık f or ml ar ol uşt urul ur. Yük yüzey kenarları ndan ze mi ne aktarılır [9] DüĢey Strükt ür Siste ml eri Bu gr upt a; birbirleri üzeri nde sıralanan yat ay düzl e ml eri n kuvvetleri ni önce çekirdekl ere ve burada mesnetlenen yat ay el emanl arı n t opl a m yükl erini düşey el e manl arla ze mi ne aktaran çok katlı yapılar yer alır [ 10]. Düşey uzanan rijit el e manl ar yat ay geril melere karşı ve ze mi ne sağl am ol arak ankre edilir. Bu el e manl ar en üstteki yükü ze mi nden t e mel e kadar akt arırılar. Düşey t aşı yıcı siste ml er yük topla ma, yük transfer ve yat ay st abilisazyonun özel siste ml eri ol arak nitelendirilirler. Ayrı ca di ğer t aşı yıcı siste ml eri n kuvvetleri nin yönl endiril mesi ve ileti mi nde kullanılır. Tek pr obl e m ve t ek çözüml e ho mojen siste ml erdir. Düşey t aşı yıcılar yüksek bi nalarda kullanılan en öne mli yönt emdir. Düşey t aşı yıcı siste ml erde süreklilik ol malı ve her katı n yük nokt alarından yükü alı p ze mi ne kadar iletebil meli dir. Büt ün döşe medeki yükl er bir t arafta t opl anı p oradan ze mi ne iletirler [9] Yapı El e manl arı Siste mi Dı ş kabuk, döşe me, i ç duvar, çatı gi bi bi nanın strükt ürel siste mi ne büt ünl enen bileşenler yapı ele manl arı siste mi ni ol uşt ururlar Duvarl ar Duvarlar, orta ml arı ya da mekânl arı birbiri nden ayıran, düşey ya da düşeye yakı n yapı el e manl arı dır. Duvarları n genel de, t aşı ma, ayır ma, ısıl yalıt ma, ses yalıt ma, su, ne m ve yangı ndan koru ma gi bi t e mel işlevl eri vardır [11]. Duvarı, şe mati k bir kat manl aş ma modeli olarak el e al arak, bileşenl eri ni; taşı yıcı gövde bileşeni, yalıtı ml ar bileşeni, dış kapl a ma bileşeni, iç kapl a ma bileşeni ol arak t anı ml a mak mü mkündür. Duvarı n t emel bileşeni ol an, gövde bileşeni nde söz konusu ol an yapı siste ml eri; ör me siste m, panel siste m, iskel et siste m ve yeri nde dök me siste m ol arak sı nıflandır mak ol anaklı dır [12]. Bu bağl a mda, duvar kapl a mal arı, ayırdı ğı orta ml arı n 15

40 iç ya da dış orta m ol masına göre değişi k adal ar alır. Bir duvar i ki i ç orta mı ayırı yorsa her i ki kapl a ma i ç kapl ama ol arak, bir i ç ve bir dış orta mı ayırı yorsa dış kapl a ma ve iç kapl a ma ol arak, i ki dış orta mı ayırı yorsa her i ki kapl a ma dış kapl ama ol arak adl andırılır[13]. Duvar gövdesi, yı ğma yapı siste ml eri nde bi nanı n t üm yükl eri ni t aşı yan bir yapı el e manı dur umundayken; karkas (iskelet) siste ml erde sadece bir kat yüksekli ği nde kendi ağırlığı nı t aşı yan ve bu ağırlığı kirişlere aktaran bir bölücü el e man dur umuna gel mi ştir. Gövdeni n t aşı yıcılık görevi dışı nda kal an di ğer temel işlevleri, gövdeyl e i ç ve dış kapl a mal ar arası nda paylaşılır. Bu açı dan ısı t ut ucul uk işlevi ni gövde ve gövdeye ek ol arak uygun bir konstrüksi yonl a yerleştirilen ısı t ut ucu mal ze mel er yerine getirir; sesle il gili sorunl arı gövde, i ç ve dış kapl a mal arla çözer; su ve ne m yalıtı mı nı ise, daha çok dış kapl a mal ar üstlenir. Ahşap ve benzeri yanı cı mal ze meyl e kapl anmı ş duvarlar dışı nda, yangın güvenli ği, dış kapl amal ar ve duvar gövdesi t arafı ndan üstlenil miştir [13]. Bi r duvar t asarı mı yapabil mek i çi n önceli kle duvarı n karşı karşı ya kal abileceği et menl eri n bilinmesi ne gerek vardır. Her duvar her t ürl ü et mene mar uz kal mayacağı içi n, bu et menl eri n belirli bir siste m çerçevesi nde analiz edilmesi, gr upl andırıl ması ve t asarı mı n buna göre gerçekl eştiril mesi doğr u ol acaktır. Bu bağl a mda, bir duvar tasarı mı nı et kileyen etmen ve gereksi ni ml eri Me kani k et menl er (statik, di na mi k et menl er), fizi ksel et menl er (su, buhar, ses), ki myasal, bi yol oji k, t eknol oji k, kullanıcı gereksi ni ml eri, yasalar ve yönet melikl er, mi mari Anl ayış ( Konsept) şekli nde sıralanabilir [13]. Yapıları n bazen düşey t aşı yıcılığı m üstlenen ve düşey böl me el e manl arı m ol uşt uran duvarlar yükl endi kleri işlevl eri n çeşitliliği nedeni yle kar maşı k bir yapı ya sahi ptir. Bu nedenl e, sı nıflandırıl maları ancak farklı görüş açıları na göre yapılabilir. Dol ayısı yla duvarları n büt ün yönl erini ve özellikleri ni kapsayacak bir sı nıflandır ma yap mak ol anaksızdır. Yi ne de duvarları aşağı daki değişi k gör üş açıları na göre sı nıflandır mak ol ası dır. Böyl elikle duvarlar, St ati k Dur uml arı na Göre: Taşı yıcı duvarlar, taşı yıcı ol mayan duvarlar, Bi nadaki Yerleri ne Göre: İç duvar, dış duvar, 16

41 Ür eti m Yönt e mi ne Göre: Yeri nde üretilen, bi na dışı nda üretilen, Yükl endi ği İşlevi n Önceli ği ne Göre: Fi zi ksel nitelikleri önceli k kazanan, mekani k nitelikleri öncelik kazanan Kesit Siste mi ne Göre: Hava tabakalı (soğuk), hava tabakasız (sıcak) duvarlar şekli nde sı nıflandırılabilir [13] DöĢe mel er Döşe mel er, yapıları n yatay t aşı yıcı ele manl arı ndan birisi ol up, katları birbi ri nden ayıran ve üzerleri nde yürünebilen yapı el e manl arıdır. Bu bağl a mda, döşemel er, bir mekânı n altını ve üst ünü ol uşt urabilir ve st atik yönden eğilmeye çalışır. Kı saca, bir döşe me he m t aşı yıcılık he m de ayırıcılık işlevl eri yanı nda, mekân ol uşt ur ma özelliği yle de yapısal mimari öğel eri n başı nda gelir. Döşe me, üzeri nde yürünen bir yapı el e manı ol ması nı n yanısıra, üzeri nde yür ünmeyen ört ü el e manı ol arak da el e alı nabilir. Başka bir anl atı ml a, bir çatı ört üsüyl e bir kat döşe mesi ni n ortak özelliği, her ikisi ni n de bir mekânı n üzeri ni ört en yapı el e manı ol mal arı dır. Ancak burada döşe me kavra mı, bir yeri n üzeri ni ört mekl e birlikte üzeri nde gezilebilen el e manl arı kapsa makt adır. Buna karşılık bir mekânı n üzeri ni örten ancak üzerinde gezil meyen yapı el e manl arı, ört me işlevini n ayırıcı ol ması nedeni yle çatı kapsa mı na gir mektedir[13]. Döşe me t ümüyl e bir siste m ol arak el e alı ndı ğı nda yukarı dan aşağı ya doğru dört alt siste mden ol uşur: Döşe me kapl a ması, Altlık, Taşı yıcı siste m, Tavan. Büt ün döşe mel er içi n bu açılı mgeçerlidir. Büt ün yapı el e manl arı gibi döşe mel er de yapı da aşağı da sıralanan birtakım i şlevl eri yükl enmek ve yükl endi kleri bu işlevleri yeri ne getir mek dur umundadır. Döşe mel eri n yükl eneceği işlevler sırası yla; statik et menl er, yapısal et menl er, fizi ksel et menl er (Isıl, su, buhar, ses, ışı k ile il gili et menl er), ki myasal et menl er, mekani k et menl er di ye grupl andırılabilir. 17

42 Döşe mel er değişi k görüş açıları na göre sı nıflandırılabilir. Bu sı nıflandır ma, Döşe meni n taşı yıcılık durumu ve mal ze mesi ne göre; o Bet onar me Döşe mel er o Pl ak Döşe mel er o Ki rişli Döşe mel er Basit Kirişli Döşe mel er Ner vürl ü ve As mol en Döşe mel er Kaset Döşe mel er Ma nt ar Döşe mel er o Sera mi k Döşe mel er o Met al Döşe mel er o Ahşap Döşe mel er o Kar ma Döşe mel er Döşe meni n yeri ne göre; o Üst ü Açı k Döşe mel er o Ar a Kat Döşe mel eri o Altı Açı k Döşe mel er o Ze mi ne Ot uran Döşe meler Ze mi ne Ot uran Üst ü Açık Döşe mel er Ze mi ne Ot uran Üst ü Kapalı Döşe mel er o Altı Ve Üst ü Açı k Döşemel er Döşe meni n kesit düzenl emesi ne, Döşe meni n üreti myönt emi ne, Döşe meni n yükl endi ği işlevi n önceli ği ne, Bi na tipol ojisi ne göre yapılabilir [13]. Döşe meni n alt siste mi ni ol uşt uran t avan, bir döşe meye alttan bakıl dı ğı nda gör ünen kısı mdır. Dol ayısı yla t avan sadece altı kullanılan me kânl ar i çi n geçerli bir kavra mdır. Bi r t avan, döşe meni n örttüğü mekândaki işlevlere, döşe meni n t aşı yıcı siste mi ne ve mal ze mesi ne bağlı ol arak el e alı nmalı dır. Döşe meni n t aşı yıcı siste mi, örtt üğü mekânı n açı klı ğı na bağlı ol arak değişi k konstrüksi yon siste ml eri gerektirir. Taşı yı cı siste mi ve mal ze mesi ne ol ursa olsun altı düz tavanl ar, dekorasyon ve gör ünü m 18

43 dışı nda fazla bir sorun oluşt ur maz. Bu nedenl e bu böl ümde üzerleri nde fazla dur ulmayacaktır [14]. Altı düz ol an ya da ol mayan, döşe meni n alt ve üst haci ml eri arasında farklı sorunl arı n mevcut ol duğu ya da alttaki mekân yönünden gerekli ve öne mli bazı düzenl e mel eri n yapılabilmesi as ma t avan ile çözüml enebilir. Bu bağl amda as ma tavan yapıl ması nı gerektiren nedenl er; Akusti k düzenl e me, ısı yalıtı mı, aydı nl at ma düzenl e mesi, yangı n uyarı ve yağ murl a ma siste mi yerleştiril mesi, tesisatı n gi zlenmesi, ısıt ma- havalandır ma siste ml eri ni n yerleştiril mesi, esnek t asarım ol anağı şekli nde sıralanabilir. Bütün bu gereksi ni ml eri n karşılanması nda as ma t avan mi marı n eli nde öne mli bir araç olma niteliği ne sahi ptir [13]. Tavan ve as ma t avan kavra mı nı yukarı da sayılan sorunl arı n çözü mü i çin bir araç ol arak gör mek yet erli değil dir. Tavanı n başka bir öne mli işlevi mi mari mekân ol uşumunda te mel ele manl ardan biri ol ması dır. Özellikle as ma t avanl ar, i nsanl arı n t opl u hal de yaşadı kları ve kullandı kları t opl antı ve konferans sal onl arı, ot el l obileri, bür olar, ter mi nal bi naları, l okanta, gazi no, hastane, büyük mağazalar, spor sal onl arı, kapalı yüz me havuzl arı, metro vb. ka mu yapıları nda he m yukarı da sıralanan işlevleri yeri ne getir meye yöneli k ol arak, he m de mi mari mekan ol uşumunun ana özellikleri nden birisi ol arak yaygın bi çi mde kullanıl makt adır [13]. Me vcut t aşı yıcı siste me sı va yapıl ması dışı nda başka bir mal ze meni n aralıklı ya da doğr udan t espit edil mesi ne as ma t avan denir. As ma t avan konstrüksi yonl arı uygul anmal arı yönünden genel olarak i ki ye ayrılır; Hazır As ma Tavan mal zemesi ile ol uşt urulan As ma Tavanl ar, Yeri nde ol uşt urulan As ma Tavanl ar Bu i ki uygul a ma dışı nda, her i ki uygul a manı n bazı özellikleri ne sahi p as ma t avanl ar, kar ma as ma tavan di ye adl andırılır [14] Çatıl ar Çatılar bi naları n üst ünü kapat an ve dış hava şartları ndan et kilenmesi ni önl eyen el e manl ardır. Çatı nı n f or mu ve konstrüksi yonu yağ mur, kar gi bi sul arı n bi naya 19

44 gir mesi ni önl eyecek ve bi nanı n ısısı nı kontrol edebilecek düzeyde ol malıdır [15]. Döşe me siste ml eri gi bi çatılarda belirli bir açı klı ğı geçebilir ve he m kendi ağırlığı nı taşırken he m de r üzgâr yüküyl e beraber kar yüküne karşı direnç göst er meli dir [15]. Çatılar genellikle büt ün yapılarda bul unur ken en öne mli özelliği dış hava şartları ndan kor uma sağl ar. Çatılar 2 ye ayrılırlar; 1. Teras Çatı 2. Eği mli Çatı Bu çatılar ahşap, bet on ve çeli k taşı yıcı siste müzerine ol uşt urul urlar[16]. 1. Teras Çatılar: Teras çatıları n eği mi en az %1-3 arası ol malı dır. Eğim t aşı yı cı siste mi n eği mi ile sağl andı ğı gi bi çatı kat manl arı ve eği m bet onu ile de sağl anır. Teras çatıları n boyutları bi nanı n yat ay öl çüsü ile aynı da ol abilir, bi na i zdüşümünden dışarı ya da t aşabilir. Teras çatıları n üzeri ne boşluk kal mayacak şekil de su yalıtı m ört üsü seril meli dir. 2. Eği mli Çatılar: Eği mli çatı en az %25 eği ml i ol malı dır. Çatı eği mi böl geye göre değişir. Sı cak i kli mli bölgel erde eği m azalırken sürekli kar yağan soğuk böl gel erde eği m artar ve %100 e kadar çı kar [ 11]. Çatı nın eği mi üzeri ndeki suyun kol ayca akması na yardı mcı olmalı dır. Çatı yüksekliği ve al anı yat ay boyut a doğr u orantılıdır[16]. Bi r çatı t asarı mı yapabil mek i çi n önceli kle çatı nı n karşı karşı ya kal abileceği et menl eri n bilinmesi ne gerek vardır. Her çatı her t ürl ü et mene mar uz kalmayacağı içi n, bu et menl eri n belirli bir siste m çerçevesi nde analiz edilmesi, gr upl andırıl ması ve t asarı mı n buna göre gerçekl eştiril mesi doğru ol acaktır. Bu bağl a mda, bir çatı tasarı mı nı et kileyen etmen ve gereksi ni ml eri Me kani k et menl er (statik, di na mi k et menl er, öl ü yükl er, hareketli yükl er ve r üzgar yükü), fizi ksel et menl er (su, buhar, yoğuş ma), radyasyon, ki myasal, bi yol oji k, t eknol oji k, mi mari anl ayış ( konsept) şekli nde sıralanabilir [13]. Evl er, apart manl ar, ticari yapılar, endüstri yel bi nalar ve sosyal t esislerde mi mari tasarı ma yansı yan farklı for ml ar da çatıları n et kisi ol dukça öne mli ol arak kabul edil mekt edir. Ancak t e mel ol arak çatı nı n yapı ya sağl a ması ve t asarı m süreci nde di kkate alı nması gereken kriterler; Dı ş duvar et kileri nden yapı yı koru ması, üzeri ne gel en suyun kolayca uzakl aştırılabil mesi gerekli for m ve eği me sahi p 20

45 ol ması, yapı nı n yet erli i kli msel konf or şartları nı ekono mi k ol arak sağl a ması i çi n gerekli i zol asyonl arı i çer mesi, kar, rüzgar gi bi ilave yükl ere karşı taşı yı cı konstrüksi yonun mukave meti, yangı n ol uşumu ve yaylı mı na karşı direnç göster mesi, kapl a ma t abakası nı n altındaki t aşıyı cı siste mi kor uyacak kabuk mukave meti ne sahi p olması, her hangi bir sebepl e çatı üzeri nde yapılacak tamirat ve i mal atlar (anten t akıl ması, baca işleml eri v. b.) sırası nda oluşacak insan trafi ği ne karşı yırtıl ma ve kırıl ma direnci ni n yüksek ol ması, çatı nı n, bul unduğu böl geni n mi mari yapısı na uygun ol ması ve mü mkünse kat kı yap ması, çevreni n bozucu et kileri ne karşı özeli kleri ni n sürdürül ebilir ol ması, t üm bu nitelikleri el de etme mali yeti ni n kabul edilebilir sevi yede ol ması ol arak sıralanabilir. Tasarı m süreci nde uygul anması düşünül en çatı for munun gel eneksel çatı for ml arı ndan farklı ol ması dur umunda, te mel ol arak yukarı daki kriterler di kkate alı nmakl a beraber çatı yapısı nı n sürdürülebilir det ayl ar içer mesi de önem t aşı makt adır [17]. Genellikle üst çatı el e manl arı ol arak adl andırdı ğımı z çatı kapl a ma ve alt kat manl arı ile çatı aksesuarları, çatı alt siste mi nde bir di zi bet onar me kiriş, çeli k veya ahşap makas ya da ke mer ve benzeri nden ol uşan el e manl ar t arafı ndan t aşı nmaktadır. Çatı saçak kısı ml arı nda yer alan dere, ol uk ve alı n böl üml eri işlevleri ni n yanı sıra bi na dış çi zgileri ne kat kı sağl a makt adır. İç mekan t arafında çeşitli a maçl arla asma t avan şekli nde ek bir t avan kapl a ması yapılarak ısıtma- haval andır ma t esisatı, ısı, su, akusti k i zolasyonl ar, iletişi m ve el ektri k hatları ve bunun gi bi alt yapı el emanl arı nı n yerleştirilebil mel eri i çi n gerekli boşl uğu sağl anmakt a he m de i ç mekanı t ama ml ayan estetik bir bitir me ele manı görünt üsü ver mekt edir [18]. Çatı det ayları farklı mal ze mel er i çeren bir di zi katmandan ol uşur. Bu üst üste di zilen kat manl ar t aşı yıcı sisteme t espit edilerek sabitlenirler. Üst çatı det ayında a maç yağ mur, kar ve buzl anma sonucu ol uşabilecek sı zı ntıları n engellenmesi, sıcaklı k değişi ml eri ne ve geçişlerine karşı direnç gösteril mesi, yangı n yayılı mı, fırtına ve ne m geçişleri gi bi et kenl ere karşı direnç gösterecek t asarı m gereksi ni ml eri, taşı yıcı siste mve ekleri tarafı ndan sağlanması. Çatıları aşağı daki değişik gör üş açıları na göre sınıflandır mak ol anaklı dır. Böyl eli kle çatılar, Dı ş yüzey düzle mi ni n eği mli veya yatay ol ması na, 21

46 Dı ş yükl ere karşı koyacak şekil de strükt ürel prensi plere göre t asarlanan çatılar Geçti ği açı klı ğa göre tasarlanan çatılar [11]. Çatı kapl a mal arı ndan bekl enen perfor mansı sağlayabil mek i çi n önceli kle veril mesi gereken karar, çatı eğimi ve f or mu konusundadır. Eği mi fazla ol an ve paraboli k for ml ar i çeren çatılar içi n kol ay şekil alı p uygul anabilen, hafif ve yüzeyi fazl a kaygan ol mayan mal zemel er seçil meli dir. Bu t anı ma uygun ol arak kullanılabilen mal ze mel er pi yasada "shi ngl e" adı yla bilinen pestiller ve met al çatı kapl a mal ardır. En fazla t erci h edilen çatı met alleri sırası yla; gal vani z boyalı sac, al ümi nyu m, bakır, çi nko ve kurşundur. Kurşun, Bakır ve çi nko gi bi met al l evhal arı n yüksek mali yetleri ve zahmetli işçilikleri sebebi yle bit üm ve asfalt emül si yonl arı i çeren pestil şekli ndeki kapl a ma mal ze mel eri ile al ümi nyu m ve gal vani z sac kapl a mal ar bu t ür çatılar i çi n uygun kabul edilebilir. Ancak, pestillerde gerek üretici fir ma çeşitliliği gerekse ür ün ve üreti m farklılıkları nedeni yle uygul a ma performansı nı et kileyecek ol ums uzl ukl ar tespit edil mekt edir. Ör neği n gör ünüş ol arak ol dukça dekoratif ol an i ki farklı mar ka shi ngl e arası nda esnekli k ve sı zdır mazlı k açısı ndan büyük farklar ortaya çı kabil mekt edir [19] Servisler Siste mi Bor u ve kanallardan ol uşan servis siste ml eri; [20] Sı vı ileti mi: Soğuk su ileti mi, sıcak su ileti mi Sı hhi tesisat siste ml eri: Pissu, atıkları yok et me, drenaj siste mi Isıt ma ve haval andır ma siste ml eri: Soba, baca, yangı n odası, mer kezi ısıtma siste mi ( kazan), güneş enerjisi ile ısıt ma sistemi, haval andır ma ve kl i ma siste ml eri. Sı hhi aygıtlar: Kl ozet, pisuar, küvet, duş t eknesi, ça maşır maki nesi, bul aşı k maki nesi. El ektri k ve kabl ol arla ilgili servis siste ml eri; [20] Işı klandır ma içi n elektri k ileti mi, buzdol abı, üt ü, elektri kli şofben Yapay aydı nlat ma İletişi m: Telefon, televizyon, kapı zili Güvenli k: Yangı n alar mı, hırsız alar mı, kapı kontrol ü... 22

47 Doğal ışı klandır ma ve güneş kontrol ü Bu çalış ma t aşı yıcı sisteml er ve yapı el e manl arını n birleşi m t ekni kleri ni el e al dı ğı içi n servisler siste mi ne kısaca deği nil miştir Bi na Üreti mi nde Siste m Büt ünl e me Tasarı m et kileri ni arttır mak i çi n siste m büt ünl e mesi ni n analiz edil mesi gerekir. Bi na tasarla mada, siste ml er bir araya getirilip bütünl eştirirler. Ri chard D. Rush ı n çalış mal arı sonucu ortaya çı karılan di yagra mlar siste ml eri n birbirleri yle ol an ilişkileri ni n geliş mesi ni sağlar. Ri chard D. Rush a göre bi na siste ml eri strükt ür, kabuk, mekani k, i ç sistem ol mak üzere 4 gr uba ayrılır. Ör neği n; mekanik kat egorisi HVAC, el ektri k siste ml eri, su t esisatı gi bi siste mleri i çerir. Strükt ür kendi ağırlı ğı nı taşı yan el e mentler ol arak belirlenir. İç siste m i ç duvarlar ve bi na i çi nde bul unan el e manl ar olarak tanı ml anır [21]. Bu çalış mada analizlere yardı mcı ol mak i çi n Ri chard D. Rush ı n büt ünl eme siste mi ör nek alı narak farklı bir büt ünl e me siste mi geliştiril miştir. Bu büt ünl e me siste mi nde bi na alt siste ml eri ndeki bileşenleri n birbirleri yle ilişkileri ele alı nmı ştır. Bi na siste mi yapı el e manl arı, taşı yıcı siste m ve servis alt sisteml eri ne ayrılır ( Şekil 4. 2) ( Bkz. S: 8). Di yagra mda bi na X, bi na alt siste mi de X+1 ol arak gösteril miştir. Böl üm 6 da gözl enen i nşaatlarda yalnı zca t aşı yıcı siste m ve yapı el e manl arı üzeri nde araştır ma yapıl mıştır. Bu sebept endir ki; yapılan ko mbi nasyonl arda servis alt siste ml eri el e alı nma mı ştır. Yapı el emanl arı; çatı, dış duvar, iç duvar, döşe me, merdi ven alt siste ml eri ne, t aşı yıcı siste m i se kiriş ve kol on alt siste mi ne ayrılırlar ve bu siste ml erde di yagra mda X+2 ol arak gösteril miştir. Bu yapı el e manl arı bileşenleri kendi i çerisi nde yalıtı mlar bileşeni, kapl a mal ar bileşeni, taşı yıcı (gövde) bileşeni ol mak üzere alt siste ml eri ne ayrılırlar. Bu sisteml er ise di yagra mda X+3 ol arak adl andırıl mıştır. Raka ml arı n art ması nı n sebebi t üm siste ml er bir önceki siste mi n alt siste mi ol ması dır. Bi nanı n bir üst siste mi ve bileşenleri n bir üst siste mi de bul unmakt adır. Fakat yalnızca şekil 4. 1 de bul unan di yagra mda gösterilen bi na alt siste ml eri ve bu siste ml erin bileşenlere kadar olan böl üml eri ele alınmı ştır. 23

48 X- 1 BĠ NA X Yapı El e manl arı TaĢı yıcı Siste m Servis Siste mi X+1 Çatı Kiriş Dış Duvar Kol on İç Duvar X+2 Döşe me Mer di ven Taşı yıcı ( Gövde) Bileşeni Yalıtı ml ar Bileşeni X+3 Kapl a mal ar veya Yüzey Bileşenleri ġekil 4. 1: Bi na Alt Sistemi Öl çeği. Bu siste ml er ilk olarak kendi araları nda eşleştirilmi ştir (Şekil 4. 3). X+4 YAPI ELE MANLARI TAŞI YI CI Sİ STEM ÇATI DÖŞE ME X+1 X+2 İ Ç DUVAR DI Ş DUVAR TAŞI YI CI ( GÖVDE) Bİ LEŞENİ YALI TI MLAR Bİ LEŞENİ X+3 KAPLAMALAR veya YÜZEY Bİ LEŞENLERİ ġekil 4. 2: Bi na Büt ünl eme Siste ml eri 24

49 X+1 siste mi grafi ğe dökül düğü za man 2 li ol arak 1 ol abilirlik ilişki, X+2 siste mi grafi ğe dökül düğü za man kendi araları nda 3 l ü, 2 li ve 4 l ü ol arak 11 ol abilirlik ilişkiler meydana getirir. Buna göre açı k ol arak üç ve dört siste m ko mbi nasyonl arı meydana çı kar. X+2 sistemi f onksi yonel ol arak 4 siste me ayrılır. Strüktür, kabuk, mekani k ve i ç 11 farklı siste m ko mbi nasyonu yapılabilir. Buradaki 6 çift, t üm 11 ko mbi nasyonun t e meli dir. X+3 siste mi ise 3 l ü 2 li ol arak 4 ol abilirlik ilişkiler meydana getirir (Şeki 4. 2). Siste milişkileri; Yapı El e manl arı ve Taşıyı cı Siste m( YE + TS); X+1 Çatı ve Döşe me ( Ç + D); X+2 Çatı ve İç Duvar ( Ç + İ) ; X+2 Çatı ve Dış Duvar ( Ç + DD) ; X+2 Döşe me ve İç Duvar ( D+ İ) ; X+2 Döşe me ve Dış Duvar ( D + DD) ; X+2 İç Duvar ve Dış Duvar (İ + DD) ; X+2 Taşı yıcı ( Gövde) Bileşeni ve Yalıtı ml ar Bileşeni (G + Y); X+3 Kapl a mal ar veya Yüzey Bil eşenl eri ve Yalıtı ml ar Bil eşeni ( K + Y); X+3 Taşı yıcı ( Gövde) Bileşeni ve Kapl a mal ar veya Yüzey Bileşenleri ( G + K); X+3 İki bal onl a gösterilen dört farklı büt ünl e me siste ml eri siste m ilişkileri ni ve birbirleri ne yakı nlı kları nı anl atır. Bal onl ar i ki farklı bileşeni t e msil eder. Eğer i ki bal on arası nda belli bir mesafe varsa araları ndaki ilişki uzaktır. Eğer birbirleri ne yakı nsa dokun maksı zı n birbirleri ne bağlı ol abilir, ayrıca birbirleri ne dokunabilir ve iç i çe geçebilir. Eğer i ki f arklı siste m aynı a maç i çi n kullanılıyorsa bal onl ar büt ün hali nde gösterilir (Şekil 4. 3). ġekil 4. 3: Siste ml eri n Birbirleri İle İlişkileri. Geliştirilen büt ünl e me siste mi nde yapı el e manl arı ile t aşı yıcı siste ml eri n birbirleri yle hangi büt ünl e me siste mi kullanılarak birleştiği ve yapı el e manl arı nı n birbirleri yle ve 25

50 yapı el e manl arı ol uşt urulurken yalıtı ml ar, t aşı yıcı ( gövde) bileşeni ve kapl a mal ar bileşenleri ni n birbirleri ne olan ilişkileri ele alınmı ştır. Uzak ol arak gösterilen büt ünl e me siste mi ne döşe me ve çatı kapl a mal arı (hiçbir za man birbirleri ne değmezl er), bağl antılı gösterilen büt ünl e me siste mi ne yapışan, vi dalanan, kaynakl a birbirine t utt urulan, kısaca birbirleri ne mal ze mel erle birleştirilen bileşenler, dokunan büt ünl e me siste mi ne çatı daki kır ma t aşları yla çatı izol asyonu, büt ün ol arak gösterilen büt ünl e me siste mi ne ise pencere ca mı ( he m i ç he m de kabuğa hi z met eder) örnek olarak gösterilebilinir. Eşl eş me Uzak Dokunan Bağl antılı İç İçe Büt ün Siste m Sı nıfı YE+TS X+1 Ç+D X+2 Ç+İ X+2 Ç+DD X+2 D+İ X+2 D+DD X+2 İ+DD X+2 G+Y X+3 K+Y X+3 G+K X+3 ġekil 4. 4: BASB ( Bi na Alt Siste mi Büt ünl e me) Matrisi Büt ün ol ası siste m kombi nasyonl arı ve büt ün ol ası büt ünl e me derecel eri ni n araştırıl ması yla BASB ( Bi na Alt Siste mi Büt ünle me) matrisi geliştiril miştir. Sıralar siste m ko mbi nasyonl arı nı gösterirken kol onl ar ise büt ünl e meni n dört derecesi ni ve siste ml er sı nıfı nı gösterir ( Şekil 4. 4). Sonuç ol arak doğr u t asarı mda 26 nokt a belirlenir. Bunl ar; Yapı El e manl arı ve Taşıyı cı Siste m( YE + TS); X+1 Dokunan _ Tuğl a ör me siste mduvar ve çeli k taşı yıcı siste milişkisi Bağl antılı _ Çatı kapla ma levhaları ve taşı yıcı siste m Büt ün _ Yı ğma bi nada duvar Çatı ve Döşe me ( Ç + D); X+2 Uzak _ Nor mal kat döşemesi ve çatı Bağl antılı _ Çatı katı döşe mesi ve çatı Büt ün _ Teras çatı Çatı ve İç Duvar ( Ç + İ) ; X+2 Uzak _ Nor mal katta bulunan iç duvar ve çatı 26

51 Dokunan _ Çatı katı nda bul unan iç duvarı n çatı ya dokun ması Çatı ve Dış Duvar ( Ç + DD) ; X+2 Dokunan _ Dış duvarı n çatı ya dokun ması Bağl antılı _ Yı ğma yapı siste mde çatı ve dış duvar ilişkisi Döşe me ve İç Duvar ( D+ İ) ; X+2 Bağl antılı _ İç duvarı n döşe me üzeri nde ol uşt urulması Döşe me ve Dış Duvar ( D + DD) ; X+2 Uzak _ Çift t abakalı gi ydir me cephe siste mi ni n dışta kal an böl ümü ve döşe me siste mi Dokunan _ Ana t aşı yıcı siste m t arafı ndan t aşı nan gi ydir me cepheni n döşeme ye yal nızca dokun ması Bağl antılı _ Gi ydir me cepheni n bağl antı ele manl arı ile döşe meye t utturul ması İç Duvar ve Dış Duvar (İ + DD) ; X+2 Uzak _ Mer kezde bul unan iç duvar ve dış duvar Dokunan _ ör me siste miç duvar ve gi ydir me cephe Bağl antılı _ ör me siste miç ve dış duvar Taşı yıcı ( Gövde) Bileşeni ve Yalıtı ml ar Bileşeni (G + Y); X+3 Uzak _ Su yalıtı mı ve taşıyıcı gövde bileşeni Dokunan _ Ca m yünü ses yalıtı mı nı çeli k kut u profiller arası na yerleştirilmesi Bağl antılı _ Ekstrude polistren köpük l evhanı n ı sı yalıtı m dübeli yle taşı yı cı gövde bileşeni ne t ut urulması Kapl a mal ar veya Yüzey Bil eşenl eri ve Yalıtı ml ar Bil eşeni ( K + Y); X+3 Uzak _ çatı yalıtı mbileşeni ve duvar kapl a ma bileşeni Dokunan _ Ekstrude polistren köpük levha üzeri ne çakıl seril mesi Bağl antılı _ Ekstrude polistren köpük l evhanı n ısı yalıtı m dübeli yle ahşap yonga levha üzeri ne t utturul ması Büt ün _ Çift ca mpencere siste mi Taşı yıcı ( Gövde) Bileşeni ve Kapl a mal ar veya Yüzey Bileşenleri ( G + K); X+3 Uzak _ Çatı da kire mit ve taşı yıcı gövde bileşeni Bağl antılı _ Çeli k kut u profile alçı plağı n vi da ile birleştiril mesi. 27

52 3. BĠ NA ÜRETĠ MĠ NDE YAPI MSĠSTEMLERĠ Bi na Üreti msüreci AĢa mal arı Yapı üreti m süreci ni n birbiri i çi ne girerek sürüp gi den aşa mal arı nda faali yetleri n niteliği ve öl çeği sürekli ol arak değişir. Bir yapı üreti m süreci; yeni bir yapı i çi n ihtiyacı n açı klanması yla veya bir pazar t alebi nin varlı ğı nı n t espitiyle başl ar. Bu nokt ada geç mi ş pr ojelerden devreden kayıtlar ve deneyi ml er ile yeni ol anakl arı ortaya koyan araştır ma sonuçl arı da hareket nokt ası nı ol uşt ururlar. Nitelik, güvenirli k ve kaynak açısı ndan farklı ol an bu üç bil gi girişi mi yeni bir yapı m sürecini n et üdü içi n bir araya getirilirler. Bu üç bil gi kaynağı nı n oransal öne ml eri, öneri nin yenili k derecesi ne ve t asarı mda ne kadar yenilik ve uyarla ma gerektireceği ne bağlı ol arak değişir [22]. Yapı msüreci nde yer alan faali yetleri n sırası aşağıdaki gi bi dir: 1. Ön Karar Evresi: Kullanıcı i hti yaçları nı karşılamak i çi n yap ma çevreni n ol uşt urul ması na ve nasıl ol uşt urulacağı na dair kararları n alı ndı ğı evredir. Bu evrede, ana hatları yla işvereni n i şlevsel, niteliksel ve ekono mi k i hti yaçları belirlenir, ihtiyaçları n gerçekl eş mesi ni n kısıtlama getirecek hususlar ortaya konur. İhti yaçları karşılamada yet erli ol an alternatif çözüm yolları belirlenir ve değerlendirilir. Mali yet ve süre t ahmi nl eri yapılır ve li mitleri belirlenir, gerekli fizi ksel ve beşeri kavra ml ar ol uşt urul ur. İşvereni n ön i hti yaç pr ogra ml arı hazırlanır. İşi n t anı mı genel ol arak işvereni n soruml ul uğudur, bununl a beraber, bir uz man, danış man kendisine t ekni k konul arda yardı mcı ol abilir, tavsi yelerde bul unabilir. Ön karar evresi nde alı nan kararlara çok di kkat etmek gerekir, çünkü mal iyet ve süre üzeri ndeki et kisi çok büyükt ür. Pr ojeni n bu ilk evreleri nde yapılacak hat alar t üm pr oj e sürecine et kir ve sonuçl arı tahmi n edilebilenden daha köt ü ol ur [22]. 2. Tasarı m Evresi: Tasarı m, ön pr oj e, kesi n pr oje, uygul a ma pr oj esi ve det ayl arı içeren mi marlı k ve mühendislik işleri hi z meti dir. Büt ün bir i nşaat progra mı i çeren tüm çi zi ml eri n ve şart namel eri n hazırlanması ile son bul ur. Tasarı m i şi nden sor uml u 28

53 ol an bir t asarı m eki bi olabilir ve mi mar/ mühendislerden ol uşur. Bu eki bin bir li deri vardır ve genellikle mi mar dır. Eki p i çi nde mi mar/ mühendisler beraber çalışabilir veya t asarı m i çi nden sadece mi marlar soruml u ol abilir. İlişki de ol dukl arı bir mühendislik fir ması yada bir uz man danış mandan tekni k konul arda yardı m al abilirler [22]. 3. İ hale Evresi: Bu evre t asarı m evresi sonunda ortaya çı kan, niteliği ve yakl aşı k mali yeti belirlenen pr ojeni n i nşaatı nı hangi firmanı n yükl eneceği ni belirleyen bir evredir. Yükl eni ci ile mal sahi bi arası nda farklı sözl eş me bi çi ml eri vardır. Genel yükl enici, işveren t arafından yarış ma yol uyl a i hale, gör üş mel er veya i kisi ni n ko mbi nasyonu ile seçilir [22]. 4. Yapı m Aşa ması: Yapım aşa ması pr ojeni n fizi ki ol arak ortaya konduğu aşa madır. Yapı m aşa ması nda alı nacak kararlar, iş pr ogra mı çerçevesi nde, yapı mı n za manı nda bitiril mesi ni sağl a malı dır. Yap ma başla madan önce bir iş pr ogra mı hazırlanmalı dır ve bu nitelikli, deneyimli el e manl ar t arafı ndan yapıl malı dır. Yapı m aşa ması nı n ilerleyen safhaları nda gerçekl eştirilen süre ile pl anlanan süre karşılaştırılıp çeşitli önl e ml er alı nır. Yapı ma başla madan önce şanti ye kur ul ur. Bir şanti yeni n kur ul ması a macı, bir üreti mi n en az za man, mal ze me i şçilik ve enerji kaybı ile gerçekl eştiril me tekni ği ne dayanır. Şantiyede, sirkül asyon, t aşı ma ve depol a ma pr obl e mini i yi bir şekil de çözebilen bir progra m ve pl anl a manı n uygul anması gerekli dir. Bu suretle gerek araç ve gerekse gereçleri n yerleri, işi n et ütlü bir şekil de yür üt ülebil mesi i çi n üreti mi n gerektirdi ği sıraya göre düzenl enmelidir. Bu bakı mdan iş veri mi ni n arttırıl ması i çi n gerekli büt ün fakt örlere di kkat et mek ve en ekono mi k bir siste mi bul mak gerekir İşlet me, Bakı m, Onarı m, Kullanı m Aşaması: Kullanı m aşa ması; yapı nı n kullanıcı ya ul aş ması ndan ö mr ünü t a ma ml ayı p yıkıl ması na kadar geçen süredir. Bu aşa ma kullanıcı ya yapını n bakı m ve onarı mı ile il gili satış sonrası hi z metler veril meli dir. Siste ml er çalış maya başladı ktan itibaren altı ay kadar bir süre yükl eni ci bi nanı n işlet mesi ni üstlenecek ol an uz man kadr o ile koor di neli çalış malı ve siste ml eri n kullanı mı konusunda eğiti m veril melidir. Bu süre i çi nde işlet me personeli kendi kadr osunu t a m ol arak ol uşt ur malı dır. Kullanı m aşa ması boyunca daha önceden hazırlanmı ş ol an bakı m ve onarı m pr ogra mı uygul anmakt adır. Bu nedenle kullanı m aşa ması nı n süresi bu bakı m ve onarı m pr ogra mı nın et kili bir şekil de uygulanması na bağlı dır [22]. 29

54 6. Yok Et me Aşa ması: Bi nanı n belli bir ö mr ü vardır. Kullanı m aşa masından sonra bi na ö mr ünü t a ma ml adı ktan sonra veya bi nanı n yeri ne başka bir bi na yapıl ması söz konusu ise bi na yı kılıp yok edilir Yapı msiste ml eri Yapı m Site mi kullanıcı gereksi ni ml eri ni n karşıla mak üzere t asarlanmış yap ma çevreyi dış ve i ç çevreden fizi ksel ol arak ayıran yapı nı n gerçekl eştiril mesi hedefi ne yöneli ktir. Yapı m Si stemi, fizi ksel boyut u ile el de bul unan kaynaklardan yararl anıl arak, t asarl anan yap ma çevreyi ol uşturan fi zi ki bil eşenl erin gerçekleştiril mesi nde yer al an imal at ve i nşaat, süreçleri sonunda, her düzeyde sağl anan ana ür ünl er ve son ür ün ol an ' bi na' ve bi nanı n işlevsel boyut u ile bunl arı n karşılıklı ilişkileri nden doğan bir büt ündür. Bi na ür ünl erini n bi nadaki yeri dışında gerek şanti yede gerek ise fabrikalarda yapıl ması i malat ol arak t anı ml anmaktadır. Bi na Ür eti mi nde endüstrileş meni n en öne mli sonuçl arından biri ol arak ür ünl erin önceden yapıl ması yol u ile mal ze mel ere il k bi çi ml erini n ve üst düzeydeki bi na ür ünl eri ne bağlı biçi ml eri ni n veril mesi olanağı doğmakt adır [1]. Siste m çevresi ne bağlı olarak, yapı mda yer al an girdiler t e mel ol arak, aşağıda i zl enen üç başlı k altında t oplanır ( Bkz. S: 38). İşçilik, Ar aç, Mal ze me Yapı m siste mi i mal at, inşaat, mont aj süreçleri ol mak üzere t e mel i ki değişkeni içer mekt edir. İ mal atta genellikle yer alan ( Bkz. S: 33); Çı kart ma, Bi çi ml endir me, Bi rleştir me süreçleri sonunda sağl anan bi na ür ünl eri parça, bileşen, el e man, ünit ve bi na düzeyl eri nde olabil mektir [1]: Parça - Genellikle bir çı kart ma veya bi çi ml endir me işle mi ile ol uşan ve yap ma çevredeki özel bir i şlevden bağı msı z veya daha sonra ol uşt urulacak bir bi çimi n parçası ol an biçi ml endiril miş bir kütledir. Ör neği n, l evha, çubuk, bor u, tel vb. 30

55 Bil eşen: Bi na Siste mi nin fizi ksel el e man ve ünitleri içi nde yeri belli olan, mal ze me ve parçaları n biçi ml endiril mesi veya birleştiril mesi ile ol uşt urulan bağı msı z -açı k siste ml erde-, veya bağı mlı kapalı siste ml erde bileşenler ol arak bi nada doğr udan kullanılabilecek gereçlerdir. Örneği n, kapı, pencere, duvar bileşenleri gi bi. Bileşenler i çi nde i ki nci bir böl ümden de söz edi lebilir. Bunl ar bi na siste mi açısı ndan bileşen, i çi nde bul unduğu alt-siste m açısı ndan el eman ol an ür ünl erdir. Bu bileşenl er genellikle ' servis alt-siste mi ni n el e manl arı dır. Ör neği n, musl uk, lavabo, priz, radyat ör, kilit gi bi. El e man: Çeşitli mal ze me, parça ve bileşenleri n biçi ml endiril mesi ile bir araya getirilerek büt ünl enen ve bi nanı n belli işlevl erinden biri ni fizi ksel ol arak karşıl ayan bir büt ündür. Ör neği n, sayda m ve opak bil eşenl eri ve t ü m kapl a mal arı ile bir dış duvar. Ünit: Çeşitli mal ze me, parça, bileşen ve el e manl arı n bi çi ml endiril mesi ve birleştiril mesi ile ol uştur ulan ve böyl ece bi nada belli bir gr up i şlevi karşılayan fizi ksel bir bütündür. Ör neği n, oda, mutfak, banyo, ısıt ma ünitleri. Yapı m siste ml eri bu yapı m ür ünl eri ni n birbirleri ne büt ünl enmesi ile ol uşt urul ur. Üst düzeydeki ünitleri n bi nadaki yerleri ne bağlı olarak isi ml endiril mel eri nedeni yle, yeri nde yapıl mal arı durumunda da tanı ml anmal arı ve düzenl enmel eri değişmez. İ mal at ile gerçekl eştirilen bu ür ünl er, i nşaat ve mont aj süreçleri ile bina yeri nde yeni den bi çi ml endirilerek veya yal nızca birleştirilerek bi nanı n fizi ksel boyut unu ol uşt ur makt adırlar. Fi ziksel boyut u ile yapı bir siste m ol arak e mni yetle ayakt a durabil me, gerekli servisleri sağl ayabil me ve bir ört ü ol arak dışa ve i çe süz me işlevleri ne göre analiz edilerek alt siste ml eri ne ayrılır. Bu alt siste ml er ( Bkz. S: 8).; Bi na Taşı yıcı Siste mi: Yığ ma siste m, iskelet sistem... vb. Yapı El e manl arı Siste mi: Dış kabuk, yatay böl me... vb. Ser visler Siste mi: Sı vı madde kullanan ve sağlayan siste ml er Bi na Ür eti m Siste mi veya bazı değişkenl eri ne belli bir bakış açısı ndan t ümünü kapsayan bir açı klı k getirir. Buna karşıt kısır yönl eri, t ümün t ek açı dan incelenmesi dir. Yukarı daki genel gör üşe göre aşağı da i zlenen sı nıflandır mal ar yapılır. Yapı msiste mi [1]; Siste mi n, kapalı veya açık ol ması açısı ndan, Ür eti mde yer alan işle ml er açısı ndan, 31

56 Bi nada yer alan strükt ürel siste maçısı ndan, Ür eti mbüyükl üğü açısı ndan, o Tek tek üreti m, o Kütlesel üreti m, Yapı m' da yer açısı ndan, o Bi na yeri nde - inşaat, o Önceden - i mal at, (Şantiyede, Fabri ka veya at öl yede) Yapı mda t üketilen temel mal ze mel er açısı ndan, o Bet on siste ml er, o Kil siste ml er, o Met al siste ml er, o Ahşap siste ml er, o Pl asti k siste ml er. Yapı mda t üketilen hazır bi na ürünl eri ni n ağırlıklarına göre, Yapı mda t üketilen hazır bi na ürünl eri ni n büyükl ükl eri ne göre Kapalı ve Açı k Siste ml er Açısı ndan Bi na üreti m siste mi ne gerek t ekni k gerekse ekono mi k açı dan, birbiri ne karşıt i ki uçt an yakl aşıl makt adır. Bu i ki uç arası ndaki sisteml er açı k siste ml er ve kapalı siste ml er biçi mi nde, açıklı k ve kapalılık oranı na göre sı nıflandırıl makt adır [1] Açı k Siste ml er: Bi na bileşenleri pi yasa koşulları içi nde geliştiği, fi yat düş mesi ni n ve kalite düzelt mesi ni n serbest yarış maya bırakıl dı ğı topl uml arda, bireysel müt eşebbisler tarafı ndan pi yasaya sunul an çeşitli prefabri ke bileşenl er arası dan seçi m yaparak uygul anan yapı m siste mleri dir. Prefabri ke bileşen oranı nı n arttığı bu siste ml erde, söz konusu bileşenleri n isteği ni yüksek bir düzeyde t ut abil mek içi n, he men her ti p bi nada kullanılabilir bir niteli k t aşı mal arı nı ve değiştirilebilir nitelikte ol mal arı nı sağl ama k gerekir. Bu ol ay st andartlaş maya gi dil mesi ni gerektirir Kapalı Siste ml er: Özel bir fir ma veya ka mu kur ul uşları nı n ko mpl e ol arak belli bir hazır bileşen t akı m üret mel eri de kapalı siste ml er kavra mı nı n ortaya koyar. Di ğer bir deyişle böyl e bir t akı mda yer al an bileşenleri n herhangi birini n yeri ne 32

57 pi yasada bul unan ve ayrı görevi görebilecek benzerleri konul a ma makt a, dol ayısı ile siste mkendi içi nde kapalı ol makt adır 23. Kapalı siste ml eri de farklı bakış açıları ndan dört alt siste me ayrılır. Bilesen takı mı nı n kapsa mı yönünden: 1. Yarı kapalı siste ml er: Kapalı bilesen t akı mı nı n bi nanı n bir kıs mı nı n ( belli fonksi yonel bi na el e manları nı) kapsadı ğı siste ml erdir. Yarı kapalı siste ml erde geri kal an f onksi yonel bina el e manl arı nı pi yasadan veya bi na yeri nde üretilen bileşenlerle t a ma ml a mak mü mkündür. Ör neği n; strükt ürel iskeletin belli bir kapalı bilesen t akı mı yla, böl ücü el e manl ar ile çevresel bileşenlerle tama ml anması. 2. Ta m kapalı siste ml er: Kapalı bilesen t akı mı nın bi nanı n t ümünü kapsadı ğı siste ml erdir. 3. Esnek Kapalı Siste ml er: Kapalı bileşen t akı mı nda yer al an bileşenl eri n belli bir esnekli kle bir araya getiril mesi dir. 4. Rijit Kapalı Siste ml er: Sadece belli bir bi na t ürünün özel bileşen t akı mları rijit kapalı siste ml eri oluşt urur. Bu gi bi siste ml erde bileşenleri n bir araya gel ebil me i hti malleri tektir Üreti mde Yer Al an ĠĢle ml er Açısı ndan Süreci n t e mel özelliği ni, üzeri nde çalışılan şeyin bir dur umdan di ğer bir dur uma dönüşt ürül mesi ol arak belirten E. S. Buffo, dönüşüml e il gili süreçleri aşağı da gör ül düğü gi bi sırala maktadır. 1. Ki myasal Süreçler: Plastik, al ümi nyu m, çeli k, petro- ki mya endüstrileri, 2. Bi çi m Değiştiren Süreçler: Çok sı k ol arak metal bi çi ml endir me, makine yap ma ve ağaç işle me endüstrileri nde gör ül ürler. Bi çi m değiştir mede en çok kullanılan yönt e ml ere ise, pl astik şekillendir me, dökü m, pres döv me, vurarak bi çi ml endir me örnek olabilir. 3. Taşı ma Süreçleri: Yat ay ve düşey t ümtaşı mal ar, 4. Bi rleştir me Süreçleri: Kaynak, lehi m, vi dala ma ve yapıştır ma Genel ve Özel Amaçlı Ma ki nel erle: Çeşitli süreçl eri bir arada yür üt erek bir süreçler topl ul uğu ortaya konması, 6. Hi z met Süreçleri: Bil gi iletişi mi 33

58 K. Wachs man, ise bi na üreti mi nde kullanılan gereçl er ve üreti mi n yeri ile ilişkileri ni kur duğu üreti m süreçlerini çı kart ma, ekl e me ve birleştir me s üreçleri gi bi üç sı nıfta ayrı ntılı olarak açı klanmakt adır [1]. 1. Çı kart ma: Çı kart ma kavra mı doğr udan ayır ma ve i çi nden çı kart ma ile mal ze meni n biçi ml endiril me süreçleri ni içerir. Bunl ar : Kes me, Öğüt erek çı kar ma Vur arak del me, Oyarak del me, Rendel e me, Zı mparala ma,. Parlat ma, gi bi süreçlerdir. Amaç yal nızca keserek veya i çi nden çı kararak mal ze meyi boyutlandırmak veya kenar pr ofili ver mek değil, ürünl eri en uygun süreçlerle bi çi ml endir mek i çi n araç ve gereçleri, diğer bir deyi mle, t üm i şi or gani ze et mektir. Ür ünün geliştiril mesi i çi n araç ve gereçleri n perfor mansları, işle ml erdeki kayı pları önl e mek i çi n gerçekleştirilecek ür ünl eri n biçi mve boyutları hep birlikte düşünül mekt edir [1]. 2. Ekl e me: Or gani k ve mekani k birleştir mel eri içer mek Or gani k Birleşi m: Genellikle sent eti k aracılarla yapıştır ma, soğuk ve sıcak pres işle ml eri ile gerçekl eştirilir. Soğuk pres ile, ol dukça büyük parçalar prese edilebilir ise de, presle me uzun bir süre gerektirdi ği nden, kü mesel ve kütlesel üreti mde süre kayı plarına neden ol duğundan, tasarı mı n değiştiril mesi ni gerektirebilir. Sı cak pres ile aynı anda bir çok parça pres edilebilmekt e ve ür ün süratle kalı ptan çı kartılabil mekt edir. Ahşap bileşen ve ele manlar bu yol ile kolayca prese edilebil mekt edir. Kaynakl a Birleşi m Me kani k Birleşi m: Perçinle me, kı vırarak birbirine geçirilen parçal arı n prese edil mesi, vi dala ma, bl onla ma vb o ile gerçekleştirilir. 3. Bi çi ml endir me: Yeni den bi çi ml endir me, pl astik bi çi ml endir me ve dökü m gi bi süreçleri içer mekt edir, Yeni den Bi çi ml endir me: Süreçlerden geçmi ş ürünün son şekli ni n pres, döv me veya vur ma ile veril mesi dir. Kullanılan araçl arı n t asarı mı ür ündeki 34

59 geliş meyi et kiler. Preslerin kullanıl ması ür ünün üç boyutunu da sı nırlar. Buna karşılık mer dana, üçüncü boyut u biçi ml endirerek sı nırlandırır. Pl asti k Bi çi ml endir me: Bi çi ml endirilecek mal zeme, ör neği n çeli k, belli bir dereceye kadar ısıtılarak ve büyük bir kuvvet altında dövül erek son bi çi mi ne getirilir. Pl astik ür ünl eri n şekillendiril mesi nde kullanılan yönt e ml erle, t oz dur umundaki met allerin kalı planarak prese edil mesi ve sonra pişiril mesi de bu gruba girerler Dökü m: Kar maşı k bil eşenl eri n kütl esel üreti mi nde kull anıl an dökü m yönt e ml eri nde, ku m kalı pları, enj eksi yon veya santrifüj t ekni kleri kullanıl makt adır Bi nada Yer Al an Strükt ürel Siste ml er Açısı ndan Yapıları n üzeri nde t oplanan yükl eri n dağıtılarak ve dış kuvvetlerin karşılanarak ze mi ne akt arıl ması i çi n kur ulan strükt ürel sistem daha dar anl a mlı bir deyi ml e taşı yıcı siste m, strükt ürel işlevleri karşılayan el e manl arı n dağılış ve düzenl eniş bi çi ml eri ne göre sı nıflandırılabilirler. Özellikle hazır bileşen, el e man ve ünitlerden ol uşan siste ml erde kullanılan düzenl e mel ere dayanılarak yapılan sı nıflandır mal ar ve tanı ml a mal ar yeri nde yapı mda uygul anan strükt ürel düzenl e mel er i çi nde anl a mlı dır. Ör neği n düşey t aşı yıcıları yapı nı n deri nli ği nde düzenl enen siste ml erde, kullanılacak taşı yı cı bil eşen ve el ema nl arı n önceden veya yeri nde yapı mı strüktür el si st e m açısı ndan değil ancak uygul a ma açısı ndan farklılık gösterir [1]. Strükt ür genel ol arak aşağı daki gi bi sı nıflandırılır: 1. Yı ğ ma Siste ml er: Taşı yıcı el e manl arı n yı ğıl ma sonucu üst üste getirilip bir bağl ayı cı madde ile bütünl eştirilerek ol uşt urul ması dır. Duvarlar ve kolon, pil on, payanda gi bi di ğer t üm düşey veya eği k el emanl ar he m t aşı yı cı, he m de mekân sı nırlayıcı elemanl ardır. Taş ve benzeri kâgir mal ze meni n kullanıl ması nda il k ol uşt urulan stati k düzenl eme, bu mal ze meni n bası nç dayanı mı nı n yüksek, çek me dayanı mı nı n yok denecek kadar az ol ması nedeni yle, düşey duvar ve kol onl arı i çerir. Ol uştur ulan mal ze meni n üst ünün ört ül mesi nde ise ahşap gibi çekmeye dayanı mlı farklı bir mal ze me gereklidir [10]. 2. İskelet Siste ml er: Yapıdaki t aşı yıcılık işlevi ni bir iskelet karşılar. Büt ün yükl er bu iskelet büt ünü ile ze mi ne geçirilirler. Di ğer t aşı yıcılar, ör neği n 35

60 rüzgâr yükü al an dış kabuk el e manl arı, üzeri ndeki yükü ve kendi ağırlığını iskeletin el e manl arı na dağıt mak gi bi strükt ürel bir nitelik t aşırlar ise de iskelet büt ününe gir mezler. İskeleti ol uşt uran bileşen ve el e manl ara bağlı ol arak alt-sı nıfları na ayrılırlar [1]. Kol on-kiriş Siste ml er, Çerçeve Siste ml er, Ki rişsiz İskelet Siste ml er. 3. Yüzeysel Taşı yıcı Siste ml er: yükl er i ki veya üç doğr ult uda akt arılır. İki doğr ult ul u yük akt arı mı nda düzl em yüzeysel el e manl ar, üç doğr ult ul u yük aktarıl dı ğı nda uzaysal t aşı yıcı siste ml er söz konusudur. Bu gr uba katlanmı ş pl aklar, kabukl ar, bet onar me ve ya pl asti k hücreler, me mbranl ar, pnö mati k siste ml er vb. gibi ör nekl er katılabilir [10] Üreti m Büyükl üğü Açısı ndan Bi na üreti msiste mi ne ür ünün ol uşt urul ması tek tek veya kütlesel olabilmekt edir Tek Tek Üreti m Yal nı zca bir ür üne özgü üreti mdir. Yeri nde de olabilir i mal at hanede de. Sadece bir defalı k üretilen bileşen veya bi nalardır. Başka hi çbir yerde kullanıl ması mü mkün değil dir Kütlesel Üreti m Bi r yapı nı n siste mi ni n amacı üret kenli ği n arttırılması ve mali yeti n azaltılması ol arak tanı ml anır. 18. yy.ı n iki nci yarısı ndan başlayan endüstri devri mi ile üreti mde endüstrileş me hareketi nin başladı ğı gör ül ür. Ada m Smit h Milletleri n Zengi nli ği adlı yapıtında uz manl aşma ve işböl ümünün önemi üzeri nde dur makt a ve belirli bir işin çok sayı da t ekrarlanması ile kişileri n uz manlaştı ğı nı ve işi daha kısa sürede ve daha kaliteli bir şekilde yapılabil di ği ni ve bunun sonucunda yeni araçl arı n geliştirilebil mesi ol anakları nı n artacağı nı vur gulamakt adır. Bu yeni kavra ml arı n teknol oji uygul a ması nda maki nel eş meyi doğurduğu söyl enebilir. Maki nel eş me işleri ni n yapıl ması nda i şgücünün yeri ni maki neleri n al ması de mektir. İşte maki nel eş me ve uz manl aş ma iş yöneti mi nde ve organi zasyonunda yeniliklere neden 36

61 ol muşt ur. Uz manl aş ma, i şle ml eri n t ekrar, makinel eş me il keleri, kütlesel üreti mi n başlıca zor unl ul uğu ol muşt ur. Kütlesel üreti mi n esası ise süreci n devamlılı ğı dır. Bunun sonucu bir saat i çinde ür ün mi kt arı nı n art ması ol muşt ur. Sürekli akış süreci ve kütlesel üreti m, işleri n düzenl enmesi ve iş yönteml eri üzeri nde geliştirici et kiler ol uşt ur muşt ur [ Yapı m da Yer Açısı ndan Bi nanı n ol uşt urul ması nda kullanılan mal ze mel erin ki mi hazır bileşen ol up yeri nde üreti me dayanırken, ki mi de direk fabri kada üretilip sadece şanti yede mont e edilir Bi na Yeri nde ĠnĢaat Çevresel mal ze mel erle t uğl a, kire mit gi bi sınırlı sayı da hazır bileşene, fakat çoğunl ukl a yeri nde üreti me dayanan, el eme ği ni n yoğun t ut ul duğu yapı m met otları nı n karakt erize ettiği siste ml erdir. Çoğu kez şanti yeye getirilen mal ze mel er doğal koşullara açı k ol arak depol anmal arı sonucu, kırıl ma, çatla ma, paslanma gi bi mal ze me kaybı ol makt adır. İ kli m koşulları her zaman bu yapı m siste mi i çin el verişli ol maz. İşi n dur ması nı önl e mek a macı ile özel tedbirler al mak zor unl uluğu doğar. Hatta bazı hallerde bir örtü altında çalışılır. Yapım s üreci şanti yede geçer. İ nsan gücü ve el e meği ile kazı işleri yapılır. Bu siste mde kendi konusunda uz man olan işçiler, sadece soruml u ol dukl arı görevl eri yeri ne getirirler [23]. Vasıflı iş gücü oranı ol dukça yüksektir. İ malatı n bir araya getiril mesi işle mi ni n öne mli bir böl ümü şanti yede yer alır. Gerçek anl a mı ile bir (in-situ) yeri nde yapı mgeçerlidir Önceden - i malat, (ġanti yede, Fabri ka veya atöl yede) Burada prefabri kasyon söz konusudur. Genellikle prefabri kasyon, şanti yede yapılan üreti m ve i nşaatı fabrikaya veya fabri ka şartları na göt ür mektir ve fabri kal arda üretilen bileşenleri n çeşitli araçlarla şanti yede bir araya getiril mesi ni sağl a mak şekli ndeki bir yapı myöntemi dir. 37

62 4. BĠ NA ÜRETĠ MĠ NDE YAPI MSĠSTEMĠ NĠ N GĠ RDĠ LERĠ Yapı m Si ste mi, kullanıcı gereksi ni ml eri ni karşılamak üzere t asarlanmış yap ma çevreyi dış ve i ç çevreden fizi ksel ol arak ayıran yapı nı n gerçekl eştiril mesi hedefi ne yöneli ktir. Bu hedefe göre yapı m siste mi, yapını n gerçekl eştiril mesi i çin, siste m çevresi nden sağl anan girdilerden yararlanılarak, önceden fabri kada, atöl yede ve şanti yede i mal at sonunda çeşitli düzeyl erde bitiril miş yapı ür ünl eri ve di ğer girdiler kullanılarak yapı yeri nde i nşaat veya mont ajı i çeren bir büt ün ol arak t anıml anır [1]. Gi r dileri siste mi n işle mesi i çi n gerekli ol an ve enerji sağl ayan bileşen ol arak tanı ml a mak gerekli dir [26]. Site m çevresi ne bağlı olarak, yapı mda yer al an kaynakl ar t e mel ol arak seki z başlı k altında t oplanır [27]. İşçilik: Yapı myöneti mde yer alan her çeşit işçiliği kapsar. Ar aç: Yapı mda yer al an i ş, i mal at ve i nşaatı n yür üt ül mesi nde doğr udan kullanılan el al etleri ve maki nelerle gerek bu süreçlerle gerekse yöneti msel süreçlerde kullanılan aygıtları kapsar. Mal ze me: Doğal ve yapay süreçler sonunda ol uşan ve t anı ml anabilecek geo metri k bir bi çi mi olmayan kütlesel t e mel ürünl er (taş, çi ment o, çeli k, silikatlar vb.) ile bunl arın karışı m ve al aşı ml arını (çeli k, al ümi nyu m al aşı ml arı, bronz, pirinç, bet on, harç vb.) içer mektedir. Çevresel Et men: Belirlenmi ş zorunl ul ukl ar Yöneti m: Proje yöneti mi, kontrol. Pr oj e: bir yapı nı n gerçekl eş mesi i çi n gerekli pl an, kesit, görünüş, det ayl arı n tümünü kapsar. Fi nans man: Yatırı ml arı n kullanılışı, plan İletişi m Bu çalış mada yapı m siste mi girdileri nden işçilik, araç ve mal ze me el e alı nı p incelenecektir. 38

63 4. 1. ĠĢçili k Teknol oji deki hı zlı değişiklikler, yoğun rekabet koşulları, büyüyen ör gütleri n ortaya çı kardı ğı kar maşı k işleml er ve sor unl ar karşısında yet enekli, bil gili, kapasiteli bir işgücünü hazırla mak ve geliştir mek zor unl udur[28]. Yapı üreti m sekt öründe de, gel eneksel eğiti m yönte ml eri işlevi ni yitir mektedir. Gelişen yapı m yönt e ml eri, maki nel eş meni n art ması ve yeni t eknol ojiler, geleneksel yapı mda geçerli ol an bazı mesl ekleri n öne mi ni azaltırken, bazı mesl ekl ere gereksi ni m getir miştir. Dol ayısı yla eğiti m zor unl ul uğu da art mıştır. Bu sekt örde, sanat kâr ol arak nitelenen doğra macı, boyacı gi bi i nce yapı ustal arı ve t esisat ustaları nın yeri ne prefabri ke ol arak yapılan bu ür ünl eri mont e eden mont aj isçileri ne, çeli k konstrüksi yonun geliş mesi ile met al işleyen işçilere ve maki neleri n yoğun ol arak kullanı mı nedeni yle is maki nesi operat örleri ne ve bakı m-onarı m t eknisyenl eri ne gereksi ni m var dır. Bu gereksi ni m yeni t ekni k bil gilerle donan mı ş nitelikli tekni k ele man yetiş mesi ni gerektir mekt edir. Bu, sekt örün gelişi mi içi n öne mli bir koşul dur [ 29]. Bu yüzden işçileri n eğiti m al mal arı şarttır. Üretimde uygul anabilecek eğiti m yönt e ml eri aşağı daki gi bi sı nıflandırılabilir: 1. İş Başı nda Eğiti m: İs başı nda eğiti m i sçi yi işi nin ve t ezgahı nı n başı ndan ayır maksızı n çalıştığı sırada eğiti me tabi tutarak kalifiye duruma getir mektir. 2. İş Dı şı nda Eğiti m: Genellikle sı nıf orta mı nda yapılan iş dışı nda eğitim, öğrenmeyi hedef al an kısa bir kurs bi çi mi nde ol abileceği gi bi birkaç hafta ya da ay süren yoğun öğretim bi çi mi nde de uygul anır [28]. İşçileri n eğiti mi ne öne m ver mek ve ol anak oranında t ümünü biri nci sı nıf işçi ol arak yetiştir mektir. İşçileri n yet enekl eri ve hangi işe daha yat kı n ol dukl arı i ncelenmeli ve yet eneğe uygun iş kendileri ne veril meli dir ĠĢçili kle Ġl gili Tanı ml ar Çı raklı k ve Mesl ek Eğitim Kanununun 3. Maddesine Göre Tanı ml ar 3308 kanun nu maralı, kabul t ari hli, t ari hli sayılı res mi gazeteni n 5. t ertip 26. sayfası ndaki çıraklı k ve meslek eğiti mi kanunu ( 1) nun madde 3 e göre; İşçi: Bir hiz met akdi ne dayanarak herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişidir. 39

64 Aday çırak: Çıraklı ğa başla ma yaşı nı dol dur mamı ş ve çıraklı k döne mi nden önce kendisi ne işyeri orta mı tanıtılan, sanat ve mesleği nin ön bil gileri verilen kişiye denir. Çı rak: Çıraklı k sözl eş mesi esasları na göre bir meslek al anı nda mesl eği n gerektirdi ği bil gi, beceri ve iş alışkanlıkları nı iş içerisi nde geliştirilen kişi dir. Kalfa: Bir mesl eği n gerektirdi ği bil gi, beceri ve i ş alışkanlı kları nı kazanmı ş ve bu mesl ekle il gili iş ve işleml eri ustanı n gözeti mi altında kabul edilebilir standartlarda yapabilen kişi dir. Ust a: Bir mesl eği n gerektirdi ği bil gi, beceri ve iş alışkanlı kları nı kazanmı ş ve bunl arı mal ve hi z met üretimi nde iş hayatı nca kabul edilebilecek st andartlarda uygul ayabilen; üreti mi planlayabilen; üreti m sırası nda karşılaşılabilecek proble ml eri çözü ml eyebilen; düşünceleri ni yazılı, sözl ü ve resi m ile açı klayabilen; üreti ml e il gili prati k hesapl a mal arı yapabilen kişi dir. Ust a öğretici: Ust alı k yeterliği ni kazanmı ş; aday çırak, çırak, kalfa ile meslek lisesi öğrencileri ni n işyeri ndeki eğiti mi nden soruml u; mesl ek eğiti mi t ekni klerini bilen ve uygul ayan kişi dir.[30] Beden İşçisi ( Bi na İşçisi): Bu gr up, başka yerde sınıflandırıl ma mı ş t aşı ma, kal dır ma, istifle me, kürekl e me, kaz ma ve benzeri işleri kol gücü ile kaz ma, kürek, el arabası gi bi basit işçilik aletleri ni gerekli yerlerde kullanarak çalışan kişi dir. Beden İşçisi ( Bi na İ nşaatı) işlet meni n genel çalışma prensi pleri doğr ult usunda, araç, gereç ve eki pmanl arı et kin bir şekil de kullanarak, i şçi sağlı ğı, iş güvenli ği ve çevre kor uma düzenl e mel eri ne ve mesl eği n veri mlilik ve kalite gerekl eri ne uygun ol arak, Taşı ma, kal dır ma, istifleme, kürekl e me, kaz ma ve benzeri işleri kol gücü ile kaz ma, kürek, el arabası gi bi basit işçilik al etleri ni gerekli yerlerde kullanarak çalış mak, vb. görev ve işle ml eri yeri ne getirir [32] ĠĢçili kleri n Sı nıfl andı r ması Yapı üreti m siste mi girdileri nden i şçilik il k ol arak yapı m yöneti mi nde kullanıl dı kları yere göre sı nıflandırıl mıştır. Ar dı ndan işçilik hi yerarşisi ne göre ve son ol arak da yapı mda kullanıldı kları yere göre sı nıflandırıl mışlardır[1]. 40

65 Sı nıflandır ma 1; Mal ze meni n Kor un ması İçi n Gerekli İşçilik Mal ze mel eri n desteklenmesi içi n gerekli işçilik Mal ze mel eri n kullanıl ması, elle ve maki nelerle taşı ma ile ilgili işçilik Mal ze mel eri n biçi ml endiril mesi ne ilişki n işçilik kes me; kır ma Kaz ma ve Del meye ilişkin işçilik Mal ze meni n yeri ne konması, inşaat ve mont aj işleri ile ilgili işçilik Bitir me işle ml eri ile ilgili işçilik Te mi zli k işleri ile ilgili işçilik İki veya daha fazla işle ilgili işçilik Sı nıflandır ma 2; Ust abaşı 1. sı nıf usta 1. sı nıf kalfa 2. sı nıf usta 2. sı nıf kalfa Çı rak Amel e ( Düz işçi), Sı nıflandır ma 3; İş Araçları Operat örleri o Kazı cı düzeltici araç operat örleri o Kı rıcı sı kıştırıcı araç operat örleri o Ayırıcı araç operat örleri o Şof örler o Vi nç ve di ğer kal dırıcı araç operat örleri o Operat ör maki nistler o Ta mirci maki nistler Ür eti m Araçları Operat örleri o Karıştırıcı araç operat örleri o Bi çi ml endirici araç operatörleri o Bi çi mverici ve vurucu araç operat örleri o Düzeltici, inceltici ve silici araç operat örleri o Bi rleştirici araç operat örleri 41

66 Toprak ve Taş İşçilikleri o Kazı cılar o Di na mitçiler o Kı rıcılar o Taş Kesici ve Yont ucul ar İ mal at İşçilikleri Genellikle Bi çi ml endir me ve Çıkart ma İşçilikleri o Mar angozl uk o Sı cak de mircilik o Al ü mi nyu mişçiliği o Di ğer maden ve alaşı ml arı biçi ml endir me işçilikleri o Bet on dök me İ mal at İşçilikleri Genellikle Birleştir me İşçilikleri o Soğuk de mircilik o Kaynakçılık o Tenekecilik ve Lehi mcilik o Di ğer maden ve alaşı ml arın birleştiril mesi İnşaat ve Mont aj İşçilikleri o Duvarcılık Taş, tuğla vb. o Pr ofillerle inşaat işçilikleri o Bet on dökü mcül üğü o Mont aj işçiliği taşı yıcılar içi n (çelik,ahşap) o Di ğer Mont aj işçilikleri Ser vis Siste ml eri İle İlgili İşçilik o Katı maddel eri sağl ayan ve kullanan servislere özel işçilik o Sı vı maddel eri sağl ayan ve kullanan servislere özel işçilik o Gaz maddel eri sağlayan ve kullanan servislere özel işçilik o El ektri k sağl ayan ve kullanan servislere özel işçilik o Artı k topla ma ve at ma servisleri ne özel işçilik Kapl a ma İşçiliği yaş o Sı vacılık o Kar o kapl a macılığı o Fayansçılık o Mozai k işçiliği o Di ğer kapl a ma işçilikleri 42

67 Kapl a ma İşçiliği kuru o Tavan ve duvar levha mont ajı o Kar o kapl a macılığı o Ca mcılı k o Di ğer kapl a ma işçilikleri Bitir me İşçilikleri o Badanacılık o Boyacılık o Cil a işçiliği o Sarılabilir ince ört ü kapl ama işçiliği o İnce işçilik Yalıtı ml ar İşçiliği ĠĢçileri n Niteli kleri Bu böl ümde yal nızca, 6. böl ümde i ncelenen ve analizleri yapılan i nşaatlar da görev al an işçileri n nitelikleri nden söz edil miştir [31]. 1. Al ü mi nyu m Doğra macı: Maki ne-eki pman ve el al etleri kullanarak, al ümi nyu m pr ofil ve yardı mcı mal ze mel erden, doğra ma, panj ur, as ma t avan, gi ydir me cephe ve çeşitli konstrüksi yon i mal atı ve mont ajı ile il gili işle ml eri, kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir [31]. 2. Yapı Yalıtı mcısı: Tü m alt ve üst yapılarda, yapı nı n ekono mi k ö mr ünün uzatıl ması, tasarruf sağlanması ve yaşa m konfor unun artırıl ması a macına yöneli k ol arak, ısı, su, ses ve yangı n yalıtı mı uygul a mal arı na ilişki n işle ml eri, kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 3. Kaynak Operat örü: Kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde, kaynak yönte m sayfası nda belirtilen şartlar dahilinde, kaynak ön hazırlığı, kaynak ve kaynak sonrası işle ml eri ni yap ma, kaynak akı m üreteci ve eki pmanl arı nı n bakımı nı yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 4. Oksi- Gaz Kaynakçısı: Kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde, kaynak yönt e m sayfası nda belirtilen şartlar dâhilinde, oksi-gaz kaynağı ön hazırlığı, 43

68 oksi-gaz kaynağı ve kesme i şle ml eri ile oksi-gaz siste mi ni n bakı mı nı yapma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 5. Soğuk De mirci: De mirin soğuk ol arak el al etleri ve maki neler yardı mı yl a kesil mesi, şekillendiril mesi ve birleştiril mesi yol uyl a ma mül eşya, demi r doğra ma ve çeşitli konstrüksi yonl ar hali ne getiril mesi ne ilişki n işle ml eri, kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 6. Sı vacı: Bi nal arı n i ç ve dış yüzeyl eri ni n sı vaları nın yapıl ması na, ze mi ne şap, mozai k t ürü bet on dökül mesi ne, hazır yapı mal ze mel eri ni n yüzeylere yerleştiril mesi ne ve bunları n onarı ml arı na ilişki n i şle ml eri, kendi başı na ve belirli bir süre içerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 7. Pl asti k Doğra ma Mont aj El e manı: Kendi başı na ve belirli bir süre i çerisinde, pl asti k doğra ma t asarımı, mont aj hazırlığı, ca m ve doğra ma mont ajı ve izolasyon işle ml eri ni yapma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 8. Par ke Döşe mecisi: Kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde, çeşitli t ür ve boyutlardaki parkel eri döşe me, esnek ze mi n hazırla ma, süpür geli k mont e et me, parke yüzey işleml eri yap ma ve marley döşe me bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 9. İnşaat Kalı pçısı: İnşaat Kalı pçısı ( Ahşap), ahşap mal ze me kullanarak kalıp hazırla ma, bet on dök me, kalı p sök me ve ahşap çatı yap ma i şle ml eri ni, kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 10. Fayans, Sera mi k ve Karo Döşe mecisi: Duvara ve/ veya t abana fayans, sera mi k, karo, granit ve mer mer döşe me i şle ml erini, kendi başı na ve belirli bir süre içerisi nde yapma bilgi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 11. Duvarcı: Tuğl a, bri ket vb. mal ze mel eri kullanarak bi naları n i ç ve dış cephe duvarları nı n ör ül mesi ne, onarıl ması na ve sökül mesi ne ilişki n işle ml eri kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir [32]. 12. Ca mcı (İnşaat): Bi nalara mont ajı yapılacak ca m ür ünl eri ni n hazırlanmasına, mont ajı na, sökül mesi ne ve bakı mı na ilişki n işleml eri, kendi başı na ve belirli bir süre içerisi nde yapma bilgi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir[31]. 44

69 13. Bet onar me De mircisi: Projedeki öl çü ve şekillerde de mir hazırla ma, kalıp üzeri ne döşe me ve bağ at ma işle ml eri ni, kendi başı na ve belirli bir süre içerisi nde yapma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 14. Bet on Dök me Maki nesi Operat örü: Bet on dökme maki nesi ni kullanarak, bet on, mekani k st abilizasyon vb. mal ze mel eri istenilen kalı nlı k, eği m ve yüzeysel düzgünl ükt e ser me, maki neni n bakım ve kontrolleri ni yap ma işle ml eri ni kendi başı na ve belirli bir süre i çerisinde yeri ne getir me bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 15. Boyacı (İnşaat): Yapıların i ç ve dış cephel erini n, ahşap, sac, de mir vb. yüzeyl eri n, boya veya dış cephe kapl a ma mal ze mel eri yle kapatma işle ml eri ni, kendi başı na ve belirli bir süre içerisi nde yap ma bil gi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 16. Ahşap Doğra macı: El takı ml arı, maki ne ve eki pman kullanarak, ahşap mal ze mel erden her t ürl ü sabit ve hareketli ahşap doğra mal arı n i mal at, montaj ve onarı m i şle ml eri ni, kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde yap ma bilgi ve becerisi ne sahi p nitelikli kişi dir. 17. Al çı Dekorasyoncu: Kendi başı na ve belirli bir süre i çerisi nde, al çı, al çı pan ve di ğer al çı ürünl eri ni kullanarak al çı sı va, kart onpi yer, dök me t avan, asma tavan, böl me duvar ve duvar gi ydir me işle ml eri ni yapma bil gi ve becerisine sahi p nitelikli kişi dir Araç Yapı üreti m sureci ndeki çeşitli işle ml erde araçlar kullanılır. Araçlar birçok i şçi ni n yaptı ğı işle mi t ek başı na ve daha kısa bir za manda yaptı ğı i çi n işgücünden t asarruf edil mesi ne ve biri mza mandaki üreti mi n art ması na olanak sağla makt adır [27] Aracı n Genel Tanı mı İnşaatı n başla ması ndan biti mi ne kadar kullanılan araçlar iki ye ayrılır. 1. İş maki neleri 2. El aletleri 45

70 ĠĢ Maki nel eri Şanti yede i nşaat yapılacak böl geni n hafri yatı, sı kıştırıl ması, deli nmesi, malze mel eri n taşı nması, hazırlanması, kal dırıl ması gi bi konul arda çeşitli iş maki nel eri kullanıl makt adır El Al etleri El al etleri daha küçük işlerde kullanılıp işte harcanan za manı ve e meği azaltarak işi n kalitesi ni n art ması nda öne mli rol oynarlar. El aletleri kendi araları nda i ki ye ayrılırlar. A. Kol gücü ile çalışan el aletleri B. Mot orl u el aletleri Ma ki ne ve el al etleri ni n yaptı ğı iş genellikle el e meği ile yapılan işe kıyasl a daha hassas ol makt a ve el de edilen ür ünün niteli ği daha yüksek ol makt adır. Böyl ece maki ne ve el al etleri ni n kullanıl ması sureti yle he m üreti m süresi kısaltılabil mekt e, he m de, i nsan gücünün büyük zorl ukl arla yapabil di ği bazı işle ml er kol ayca yapılabil mekt edir[26]. Bi r i nşaat pr ojesi nde gerekli ol an maki neler önceli kl e kullanılacak t eknol oji ye bağı mlı dır. Ancak, seç me ol anağı ol duğunda di kkat edilecek ilkeler vardır. Bu il keler kullanıcı i çi n ol duğu kadar üretici kesi m i çi n de öne mli dir. Bunl ar aşağı da sıralanmı ştır. Aracı n veri mliliği, alınacak maki ne pr oj ede belirlenen işi belirlenen pr ogra m süresi nde gerçekl eştirecek kapasitede ol malı dır. Ar aç, açı k hava koşulları na ve fazla yükl enmeye karşı dayanı klı ol malı dır. Taşı ma, mont aj ve de mont aj kol aylı ğı ol malıdır. Fir manı n mevcut maki ne parkı na kapasite ve veri mlili k açısı ndan paralellik göster meli dir. İşlet me, bakı m ve onarı m kol aylıkl arı he m istihda mkol aylı ğı he mde ekono mi açısı ndan önemli dir[29] Araçl arı n Sı nıfl andı rıl ması Yapı üreti m siste mi girdileri nden araçlar il k ol arak yapı m yöneti mi nde kullanıl dı kları yere göre sı nıflandırıl mıştır. Ar dından yapı mda kullanıl dıkl arı yere göre sı nıflandırıl mışlardır [1]. Sı nıflandır ma 1; Kor uma içi n kullanılan araçlar _ ört üler par maklıkl ar, barakalar 46

71 Dest ekl e me içi n araçlar _ iskeleler, kalı plar Taşı yıcılar ve iş araçları _ Vi nçl er, bet onyerler Bi çi ml endirici araçlar _ Pl anyal ar, testereler Kazı cılar ve Deliciler _ Ekskavat örler, Mat kapl ar Mal ze me veya Bileşeni Yeri ne Koy mak İçi n Gereken Araçlar Bitir me ve Onarı miçi n Gerekli Araçlar Te mi zli k İçi n Gerekli Araçlar Sı nıflandır ma 2; Kazı cı düzeltici ve yükl eyi ciler o Kaz mal ar o Kür ekl er o Kür üyücül er Dozer o Şerit Kazı cılar Trençer o Al an Kazı cılar Eksavator, Dozer, Greyder o Delici Kazı cılar Bori ng, deliciler (havalı, hi drolik) o Yükl eyi ciler Loder o Kazı cı, düzeltici ve yükl eyi ci olan çok erekli araçlar Kı rıcı ve Sı kıştırıcılar o Kı rıcılar o Öğüt ücül er o Patlat ma araçları o Sı kıştırıcı araçlar o St ati k ve vi brasyonl u silindirler o Ta mper, kompakt örler o Çok erekli kırıcı ve sı kıştırıcı araçlar Ayırıcı ve Süzücü Araçl ar o El ekl er o Filtreler o Çok erekli ayırıcı ve süzücü araçlar Taşı ma Araçları o Tekerlekli ve paletli taşıma araçları Ka myonl ar, trakt örler, Skreyper. o Raylı taşı ma araçları o Şerit taşı yıcılar 47

72 o Tel eferi k o Yönetici araçlar pompalar, tul umbal ar, vantilat örler o Çok erekli taşı ma araçları Kal dırıcı ve Yükseltici Araçlar o Pal angal ar o Çekerler o Asansörler o Tekerlekli paletli vi nçler o Raylı sabit vi nçler o Kul e vi nç, mobil vi nç, teleskopi k vi nç, forklift, portal vi nç, makara Ür eti m Araçları Karıştırıcı Araçlar o Sabit Ot omati k Bet onyerler o Hareketli bet onyerler o Harç karıştırıcılar o Çok erekli karıştırıcılar Bi çi ml endirici Araçlar o Kalı plar i mal at içi n o Presli kalı plar o Ger me ve çekme araçları o Bük me ve kı vır ma araçları o Kalı plar inşaat içi n o Çok erekli biçi ml endirici araçlar Bi çi m Değiştirici ve Vurucu Araçlar o Kesi ci araçlar testere, bıçak, planya, ısı ile kesiciler... vb. o Vur ucu araçlar çeki çler, tokmakl ar o Yol t ut ucu araçlar balta, keser o Delici ve oyucu araçlar mat kapl ar, vurarak deliciler o Çok erekli biçi mdeğiştirici ve vurucu araçlar Bi rleştirici Araçlar o Bağl ayı cı arçlar vi dalama, çi vile me, bul onl a ma, perçi nle me araçları o Bi rleştirici araçlar kaynak, lehi m, yapıştır ma yapma araçları o Dol durucu ve sokucu araçl ar o Püskürt ücü ve serpici araçl ar 48

73 o Dağıtıcı ve yayı cı araçla o Çok erekli birleştirici araçl ar Düzeltici, inceltici, silici araçlar o Yont u araçları o Sı yırıcı araçlar o Aşı ndırıcı araçlar o Öğüt erek i nceltici araçlar o Parlatıcı araçlar o Te mi zli k araçları o St erilize et me araçları o Çok erekli düzeltici, inceltici, silici araçlar Ar aştır ma, Gözl e me ve Sına ma Araçları Öl ç me Araçları o Uzunl uk ölç me araçları o Uzaklı k ölç me araçları o Açı ölç me araçları o Al an ölç me araçları o Haci möl ç me araçları o Ağırlık ölç me araçları o Laborat uar ölç me araçları o Çok erekli ölç me araçları Kor uma Araçları o Şanti ye yapıları o İşçi koruma araçları o Şanti ye koruma araçları o Yangı ndan korunma araçları o Sel den korunma araçları o Çok erekli koruma araçları Dest ekl eyici ve Yardı mcı Araçlar o Payandal ar, kuşakl a mal ar o İskeleler o İş Masaları, iş bankol arı o As ma araçlar o Mer di venl er 49

74 o Geçi ci destekl e me araçları o Çok erekli destekleyici ve yardı mcı araçlar Güç ve Kaynak Sağl a ma Ar açl arı o Su sağla ma araçları o El ektri k sağl a ma araçları o Bası nçlı buhar sağla ma araçları o Isıt ma araçları o Soğut ma araçları o Depol a ma araçları o Çok erekli güç ve kaynak sağla ma araçları Al et ve Maki ne Özelli kleri Bu böl ümde yal nızca, 6. böl ümde i ncelenen ve analizleri yapılan inşaatlarda kullanılan araçlar ve özellikleri nden söz edil miştir Kol Gücü Ġle ÇalıĢan El Al etleri 1. Kes me: Mekani k sera mi k, granit kes me aletleri, Kar o, kire mit, gaz bet on bl ok kes me aletleri 2. Del me: Granit, sera mi k, tuğl a del me pançları 3. Düzelt me: Derz mal ası, derz tabancası, cirpi ipi, derz artısı, mal alar 4. Öl ç me Al etleri: Metre, terazi, şakül Mot orl u El Al etleri 1. Mat kapl ar ve Vi dala ma Ma ki nel eri: Sağ/sol dönüşl ü, orta zorl ukt aki delme ve vi dala ma işleri ne uygundur. 80 mm' ye kadar deli k aç ma t estereleri ile çalışılabilir veya hiç zorlanmadan yüksek yoğunl ukl u sı vılar karıştırılabilir [33, 34] 2. Köşe Mat kabı: İnce çubuk mot ora sahi p köşe mat kabı açılı şekli sayesi nde özellikle el e uygun, kol ay kullanışlıdır ve böyl ece erişil mesi güç nokt al arda en uygun şekil de kullanılabilir 3. Mı knatıslı Del me Sehpası: Hassas del meye olanak sağlar. 4. Di ş Aç ma Maki nesi: Diş aç ma ucunun hassas biçimde yerleştiril mesi ni sağlar. 5. Mi kserler: Düşük devir sayılı sağl a m 1 vitesli karıştırıcı yoğun ve sı vı hal deki mal ze mel eri n karıştırıl ması nı sağlar. 50

75 6. Dar beli So mun Sı kma Ma ki nesi: İskelet ve raf mont ajı nda, at öl yede ve servis işlet mel eri nde kullanılır. 7. Kı r ma ve Del me: Cadde kapl a mal arı nı n, bet on kapl a ma ve t avanl arı n, t e melleri n ve benzeri mal ze meni n kazı nı p kal dırıl ması i çi n kullanılır. Bet onda kırma ve keskile me, ahşap ve metal de hassas del me i çi n çok yönl ü kırıcı-delici ol arak kullanılır. 8. Pl anyal ar: Ahşap plaka kesi mi nde kullanılır. 9. Kaynak Maki nesi: Farklı t ürdeki el ektrotlarla met al ve çeli k pr ofilin birbirleri ne kaynak yönt e mi yl e birleştiril mesi ni sağl ar. 10. El ektro Til ki Kuyr uğu Test eresi: Karşılıklı çalışan t estere bı çakl arı nı n hassas yönl endir mesi ile kalı n kirişleri, büyük pl akal arı veya gaz bet on el e manl arı nı hı zlı, te mi z ve hassas bir şekil de keser. Del me yap madan ağaç i çi ne, alçı pl ak duvarlara veya gaz bet ona probl e msi z bir biçi mde dal ar. 11. Hassas Kes me Test eresi: Doğra macılara, mutfak i mal atçıları na, par ke döşeyi cilere, t esisatçılara ve al çı işi yapanl ara birçok uyarla ma işi nde kolaylı k sağlar. Aynı hi zada kesmek i çi n hassas kes me t esteresi, özel hi zalı kesim t est ere bı çağı ile donatıl mıştır. 12. Daire t estereler: Sanayi, tarı m ve sanat kâr at öl yeleri ndeki her t ürl ü daire testere işleri i çi n kullanışlıdır. Genellikle el de serbest ol arak ahşap ve di ğer mal ze mel erdeki uzunl a ması na, eni ne ve gönyeli kes me işleri içi n kullanılır. 13. Dekupaj Testereleri: Ahşabı n hassas kesi mi nde kullanılır. 14. Bet on Taşlayı cı: Kalite bet onda çapak al ma, engebel eri kal dır ma, kalı p dikişleri, çı kı ntılar i çi n de i dealdir. Bet on, sert alçı, Terazzo, granit ve ku ml u t aşı n taşlanması, sert alçı nı n parlatıl ması, grafittini n t emi zl enmesi, bozul muş boyal arı n temi zlenmesi ve kor uyucu boyal arı n sürül mesinden önce bet on yüzeyl eri n temi zlenmesi içi n kullanılır. 15. Altlık Üst ünde Taşla ma: Ahşap, plastik ve met ali n taşlanması nda kullanılır. 16. Taşl a ma Bil e me: Sanatkâr at öl yeleri nde, t arı m ve sanayi de t aşla mada, çapak al ma ve her türl ü ucu bile mede, met al profilleri işlemede kullanılır. 17. Taşl a ma Ayır ma Polisaj: Her t ürl ü yüzeyi n polisajı ve kuru taşla ma içi n ideal. 51

76 4. 3. Mal ze me Yapı siste mi ni n girdilerinden biri de yapı da kullanılan ha mmadde ve i mal edil mi ş mal ze medir Mal ze meni n Genel Tanı mı Yapı bileşenleri ni yapılması nda kull anılan işlenme mi ş doğal ( kum, çakıl... vb.) veya bir yapı bileşeni niteliği kazanmayacak kadar işlen mi ş ( kereste, çi ment o, kireç... vb.) maddel ere mal ze me denir [6]. Yapı m pr oj esi i çi n gerekli ol an mal ze meni n şanti yeye getiril me zamanl arı nı n tespitinde iş pr ogra mı da yol gösterici ol ur. Gerekli mal ze me, yapı m aşa ması nda hi çbir geci kme ol mayacak şekil de za manı nda şantiyeye getiril miş ol malı dır. Bununl a beraber gerekli mal ze meni n kullanılacağı za mandan çok önce işyeri ne getiril mi ş ol ması da mal ze meni n bozul acağı, tahri p ol acağı veya çalış ma sahası nı daraltacağı gi bi nedenl erle doğru olmayacağı açı ktır. Mal ze meni n nereden sağlanacağı konusunda daha önceden bilinen t edari kçiler t erci h edil meli veya bir seçim yap madan önce t edari kçi hakkı nda ön araştır mal ar yapıl malı dır. Mal ze me temi n edilirken sadece mali yetleri değil, aynı za manda tedari kçi ni n sağl ayabileceği satış hi z metleri de göz önünde bul undurul malı dır. Tedari kçi, istenen mal ze meyi doğr u mi kt arda ve ucuza t esli m edebilir ancak za manı nda t esli m et mi yorsa veya ede mi yorsa is progra mı nı n aksa ması na neden ol ur. Uzun vadede düşünül düğünde; ucuz mal ze me sağl ayı p köt ü hi z metler veren bir tedari kli yle karşı karşı ya kal makt ansa, daha yüksek fi yata mal ze me sağl ayan ancak daha i yi hiz met sağlayan tedari kçi ile çalışarak daha ucuza mal olacaktır[35]. Tedari kçiler, şanti yeye mal ze mel eri t esli m ederken, mal ze mel erle birli kte yükl e me ve t esli mat ile il gili kayıt for ml arı nı da t esli m etmeli dirler. Mal ze mel eri tesli m al an görevli bu f or mdan i ki kopya alır; biri ncisi ni kendi kayıt dosyaları nda saklar, i ki nci kopya ise mali yet kayıt dosyal arı nda sakl anır. Mal ze mel eri n t esli m alın ması ndan sonraki aşa ma; di kkatli bir araştır ma ve denetleme yap maktır. Böyl ece, hat alı mal ze mel eri n daha sonra ortaya koyacağı zararlardan kor unmuş ol unur. Ayrı ca bu kayıt for ml arı mal ze me depodan alı nı p, uygul a ma al anı na göt ürülürken de tut ul malı dır. 52

77 Yapı m mal ze mel eri şanti yeye t esli m edildi kleri nde aşağı daki sor ul arı n cevapl andırıl ması gerekmekt edir: 1. Bu mal ze mel er i çi n bir si pariş for mu dol durulmuş mudur ve şanti yede bunun bir kopyası var mı dır? 2. Doğr u mal ze mel er tesli malınmı ş mı dır? 3. Mal ze mel eri n mi ktarı doğru mudur? 4. Mal ze mel er hat alı üretil miş veya t aşı ma sırası nda zarar gör müş müdür? Eğer varsa; bu hataları n düzeltil mesi içi n tedari kçi tarafından güvence veril miş mi dir?[36] Mal ze mel eri n Sınıfl andı rıl ması Yapı üreti m siste mi girdileri nden mal ze mel er biçi mi ne göre, kökeni ne göre, üreti m yönt e mi ne göre ve işlevine göre sı nıflandırıl mıştır [13]. Bi çi mi ne göre; 1. Bi çi ml endiril miş Malze mel er 2. Bi çi ml endiril me mi ş Mal ze mel er biri msel, profil, bileşi k bileşen ölçeği Kökeni ne göre; 1. Or gani k Mal ze mel er, bitkisel ve hayvansal malze mel er 2. İnorgani k Mal ze mel er Taş; vol kani k, tort ul, başkalaş mı ş Toprak (kerpiç esaslı) Mi neral Bağl ayıcılı (bet on esaslı) Ca m Met al Ahşap Plastik Bit üm/ Katran Ür eti myönt e mi ne göre; 1. Doğal Mal ze mel er 2. Yapay Mal ze mel er 3. Geri Kazanıl mış Mal ze mel er [36] 53

78 İşlevi ne göre; Taşı yıcı Siste m Mal ze meleri o İskelet Siste m Mal ze meleri o Yı ğ ma Siste m Mal ze meleri Duvar Gövde Mal ze mel eri o Ör me o İskelet o Panel o Dök me Kapl a ma Mal ze mel eri o Duvar Kapl a ma Mal ze mel eri İç, Dış o Döşe me, Mer di ven Kapla ma Mal ze mel eri İç, Dış o Tavan Kapl a ma Mal ze mel eri o Çatı Ört ü Mal ze mel eri Doğra ma Mal ze mel eri Bi rleştir me / Bağl antı / Yapıştır ma Mal ze mel eri o Yeri nde Hazırlanan Bağlantı Mal ze mel eri o Hazır Bağl antı Mal ze meleri Yalıtı m Mal ze mel eri o Isı Yalıtı m Mal ze mel eri o Su Yalıtı m Mal ze mel eri o Ses Yalıtı m Mal ze mel eri o Buhar Kesici Mal ze mel er o Hava Geçiri msi zlik Mal ze mel eri Süsl e me / Beze me Mal zemel eri Bu çalış manı n ana kriterleri nden biri ol an birleşi m t ekni kleri nden dol ayı sı nıflandır ma 1 de yer al an birleştir me / bağl antı / yapıştır ma mal ze mel eri geniş ol arak ele alınacaktır [36] Bi rleģtir me / Bağlantı / YapıĢtır ma Mal zemel eri Bi r konstrüksi yonu ol uşt ur mak i çi n, değişi k mal ze me ve el e manl arı bir araya getir mek a macı yla değişik bağl antı ve t espit el e manl arı nı n kullanıl ması gerekir[13]. 54

79 Böyl ece ol uşt urulacak konstrüksi yon siste mi ni n büt ünl üğü, rijitliği ve dış kuvvetlere karşı dayanı mı sağlanmı ş olacaktır. Bağl antı sisteml eri; Yeri nde hazırlanan bağl antı mal ze mel eri ( bağl ayıcı mal ze mel er) Önceden hazırlanan bağlantı mal ze mel eri Şekli nde i ki ana başlı k altında el e alı nabilir. Yukarı da sözü edilen birleşi m ve bağl antı mal ze mel eri ni n bir kıs mı çözül ebilen di ğer bir kıs mı ise çözül e meyen birleşi m mal ze mesi ol arak t anı ml anır. Bul on ve ci vata çözül ebilen bir birleşi m siste mi yken, perçi n, çivi, kaynak, l ehi m, harç, t ut kalla yapıştır ma ve geç me çözül e meyen birleşi m siste ml eri dir[13]. Bağl antı, yapıştır ma ve birleştir me mal ze mel eri aşağı daki gibi sı nıflandırıl mıştır. Sı vı / kı va mlı; 1. yüzeye sürül erek uygulama: kat man / fil mol uşuyor, bünyeye nüfuz edi yor 2. kalı ba dökül erek uygula ma Katı; 1. Ser best olarak dök me: Yüzeye seril me i ki ele man arası na dol dur ma 2. Bi rleştir me Yeri nde Birleştir me Harç ile (ıslak birleşi m) Tut kal ile Lehi mile Kaynak ile Hazır Bağl antı Parçalan İle Birleştir me Çi vi ile Vi da ile Cı vata / Somun ile Perçi n ile Plakalı çi vi ile Kenet ile Ka ma ile geç me ile birleştir me (negatif/ pozitif biçim verilerek). 55

80 Yeri nde Hazı rl anan Bağl antı Mal ze mel eri Bu t ür bağl antı mal ze meleri birbiri ne bağl anacak iki bit miş el e manı ya da mal ze meyi belirli bir pl asti k kı va mdan geçerek ve daha sonra sertleşerek birbiri ne bağl arlar. Nit eki m bu i şle m yapılacak işi n öl çeği ne göre fabri kada ya da şanti yede uygul anır [13]. 1. Harç: Tuğl a, t aş, bet onar me, hazır ele man vb. kagir yapı ele man ve mal ze mel eri ni n birleştiril mesi ne genel ol arak çiment o harçları kullanılır. Çi ment o bazlı harçlarla t aş ve t aş, t aş ve sera mi k, t aş ve met aller, t aş ve bet onar me el e manl ar, tuğla ve bet onar me, serami k ve bet onar me... gi bi mal ze mel eri n bir araya getiril mesi sağlanır. 2. Tut kal: Tut kallar i ki aynı ya da ayrı ci ns mal ze mel eri n adezyon kuvvet yol uyl a birbiri ne yapıştır makt a kullanılan yapıştırıcılardır. Yapış ma mekani z ması ya t ut kalı n içi ndeki çözücü mal ze meni n buharlaş ması ya da tut kalı ol uşt uran maddenin ki myasal reaksi yon sonucunda sertleş mesi yle gerçekl eşir. 3. Lehi m Ve Kaynak: Ni speten düşük sı caklı kta eri yebilen kurşun kalay ya da bunl arı n ol uşt urduğu alışı mı n ısı enerjisi yardı mı yl a eri yerek met al parçal arı n birleştiril mesi ne l ehi ml eme denir. Eri mi ş hal deki lehi m difüzyon yol uyla yüzeyl er arası na girer ve parçalarla al aşı m yaparak bağlantı yı sağl ar. Lehi ml e meyl e farklı met alleri birleştir mek mümkündür. Kaynak bağl antıları yla iki veya daha çok metal parça çözül e meyecek şekil de birleştirilir. Kaynak sırası nda eri yen mal ze me birbiri yle karıştırılarak beraber soğuduğunda ancak aynı ya da birbiri ne yakı n mal ze mel eri n kaynakl anması ol anağı vardır Hazı r Bağl antı Mal ze mel eri 1. Çi vi: Mekani k bağl ama gücünü artır mak amacı yl a çi viler değişi k şekillerde üretilir. Çi vi ni n bağl a ma gücü çi vi boyuna, çapına ve yüzey özellikleri ne bağlı dır. Genellikle inşaatlarda ahşap mal ze meyi birbiri ne bağl a makt a kullanılırlar. 2. Ahşap ve Sac Vi dal arı: Ahşap vi daları i ki ahşap parçanı n t ut kallı ya da t ut kalsız şekil de birbiri ne bağl anması nda ve kâgir kısı ml ara dübel yardı mı yl a yapılacak t espit 56

81 işleri nde kullanılır. Sac vi daları n kalı nlı ğı yakl aşı k ol arak 1 mm ol an alü mi nyu m, de mir ve piri nç gi bi l evhal ar arası nda yapılacak çözül ebilen bağl antılarda kullanılır. Sac vi daları, sac bağlantıları nda ve ağaç, isleri nde kullanılabilir. Özelli kl e endüstri yel üreti mde, elektrotekni kte, alet i malatı nda kullanıl ması nı n yanı sıra, yu muşak maden ve i nce sac parçaları n somun kullanıl madan t espitinde sac vi daları ndan yararlanılır. 3. Perçi n: Perçi n, bağlantıları gözüke meyen, güvenli, sarsı ntıya dayanı klı ve parçalanır kar maşı k şekilli ol ma ması hali nde kolayca uygul anabilen ekono mi k bir bağl antı siste mi dir. Met alin kristal yapısı nda kaynak gi bi bozul maya neden ol ma ması ve kaynağa göre daha esnek bir bağl antı ver mesi ol uml u yönl eridir. Di ğer bir ol uml u özelliği de, kaynakl anmaya el verişli ol mayan farklı nitelikteki mal ze mel eri n perçi nlenebil mesi dir. 4. Kenet: Değişi k kâgir yapı mal ze mel eri ni n birbirine bağl anması ve t espitinde kenet adı verilen met al el e manlar kullanılır. Met al kenetler, masif bir duvara doğal ya da yapay t aş kapl anması nda, hava t abakalı duvarların i ç ve diş t abakaları nın birbiri ne bağl anması nda, pl aka hali ndeki bükük kapl amal arı n arkadaki çekirdek duvara bağl anması nda ve asılması nda, eski bi nalarda t aş kor nişleri n çekirdek duvara bağl anması nda kullanılır. 5. Ka ma: Birleştirilen parçaları n arası nda bir aralık ol uş ması ve dol ayısı yla ka manı n yük al abil mesi i çi n, birleştirilen parçaları n birbirinden uzakl aş ma ması nı sağl ayacak konstrüktif bir bul ona i htiyaç vardır. Bu koşul sağl anarak ahşap ve met al ka mal ar ahşap birleşi ml erde görev yapabilir. 6. Pl aka Çi viler: Ahşap birleşi ml eri nde çi vi kullanı mı nı n getirdi ği çi vi aralı kları çi vileri bir eksen üzeri nde şaşırt malı çakma zorluğu gi bi güçl erden kurtul mak i çi n pl aka çi viler geliştiril miştir. Pl aka çi viler met al bir pl akanı n kesil mesi ve kesilen parçaları n döndür ül erek çi vi hali ne getiril mesi yle ol uşt urul ur. Daha sonra sı cak bir çi nko eri yi ği ne batırılarak gal vani ze edilir. 7. Ci vata Ve So munl ar: Bu bağl antı mal ze mesi, gerek kendisi nde gerekse bağl andı ğı parçalarda bozul ma ya da hasar ol madan sökülüp t akılabilir. Cı vata ve so munl ar maki ne mont ajı nda met al ve ahşap konstrüksi yonları n kur ul ması nda bağl antı el e manı ol arak çok yaygı n şekilde kullanılırlar. Ci vata bağl antısı, üzeri ne diş açıl mış bir 57

82 erkek vi dayl a ( dış vi da ya da ci vata) bir dişi vi da (iç vi da ya da so mun)dan ol uşur. Ci vat a ve so mun sistemi ni n uygul anabil mesi içi n, birbiri ne bağl anacak parçal ara önce ci vata çapı ndan biraz büyük bir deli k açılır. Sonra, ci vata kafası altına bir pul yerleştirilerek siste m eklenecek parçalara geçirilir; bu kez ci vatanı n diş açıl mı ş ol an kıs mı na bir pul geçirilir ve ci vata kafası dön me mesi i çi n bir anaht arla t ut ul arak somun vi dalanır ve sı kılır. Açılan deli ğe ci vata sokul ur ve bir çeki çle ci vata kafası na vur ul mak sureti yle kare kesitli kıs mı n ağaca gö mül mesi ve böyl ece kafanı n dön me mesi sağl anır. Bu tür ci vatalarda ci vata kafası altında pul kullanıl maz. 58

83 5. YAPI ELE MANLARI SĠ STE MLERĠ NĠ N OLUġ TURUL MASI VE ÇELĠ K TAġI YI CI SĠSTEMLE BÜTÜNLENMESĠ Bu böl ümde il k ol arak yapı el e manl arı ve alt siste m bileşenl eri, i ki nci olarak çeli k taşı yıcı siste m ve son ol arak da yapı el e manl arı ile çeli k t aşı yıcı siste mi n birbirleri yle hangi tekni kler kullanılarak büt ünl endi ği ele alınmıştır Yapı El e manl arı ve Alt Siste ml eri ni n Büt ünl enmesi Bi nanı n dışa karşı sı nırları nı, içte ana böl meleri ve bunl ar arası ndaki ilişkileri sağlayan bir büt ündür. Duvarlar orta ml arı ya da mekânl arı birbirinden ayıran t uğl a, t aş vb. gereçl erle yapılan düşey böl me ele manl arı dır. Kol ayca sökül üp t akılabilen duvarlara böl me duvar denir. Eğer duvar gel en yükl eri t aşı yorsa bu duvar t aşı yıcı duvar görevi gör ür [ 6]. Duvarları n genel de t aşı ma, ayır ma, yalıtı m ve yangı ndan kor uma gi bi t e mel işlevleri vardır. Duvarlar t ek bir kat mandan ol uşabileceği gi bi değişi k işlevleri karşıla mak üzere birçok katmandan da ol uşabil mektedir [13] ( Bkz. S: 15). Döşe mel er, yapıları n yat ay t aşı yıcı ele manl arından birisi ol up, katları birbiri nden ayıran ve üzerleri nde yür ünebilen yapı ele manl arı dır. Döşe meni n alt yüzüne de tavan adı verilir [13] ( Bkz. S: 17). Çatılar bi naları n üst ünü kapat an ve dış hava şartları ndan et kilenmesi ni önl eyen ele manl ardır ( Bkz. S: 19). Yapı el e manl arı siste ml eri farklı öl çütlerde sı nıflandırılabil mektedir. Bu sı nıflandır mal ar aşağı da sıralanmakt adır [13]. Ayırdı ğı Ort a ma Göre Yapı El e manl arı: at mosfer ve i ç orta m, t oprak ve i ç orta m, iç orta mve iç ortam. Yapı m Si ste mi ne Göre Yapı El e manl arı: yeri nde uygul anan, prefabri ke (ön üreti mli) 59

84 Yapı Siste mi ne Göre Yapı El e manl arı: ör me, panel, iskelet, dök me ( kalıp içerisi ne) Çekirdek Mal ze mesi ne Göre Yapı El e manl arı Ör me: Tuğl a, taş, kerpiç, ca m, bet on, gaz bet on, ahşap... Panel: Bet onar me, gazbet on, ahşap, pl asti k, cam, met al (çeli k, al ü mi nyu m vb.)... İskelet: Ahşap, met al (çelik, al ümi nyu m vb.)... Dök me: Bet onar me, kerpiç... Kat manl aş ması na Göre Yapı El e manl arı Yalı n (tek tabakalı) Çok Tabakalı 1: hava tabakalı, hava tabakasız Çok Tabakalı 2: ısı yalıtımsı z, ısı yalıtı mlı (dışta, ortada, içte) Yapı ele manl arı üç ayrı bileşenden ol uş makt adır [40]. Taşı yıcı (gövde) bileşeni Yalıtı ml ar Bileşeni Kapl a mal ar veya Yüzey Bil eşenl eri TaĢı yıcı ( Gövde) BileĢeni Bi r duvar t aşı yıcı (gövde) bileşeni farklı görevler üstlenmekt edir. Bi na yı ğma i se bi na yükl eri ni n t aşı mak, bi na iskelet siste mli ise kendi yükünü kat yüksekliği i çi nde taşı mak ve duvar bünyesini ol uşt ur maktır. Bu t emel görevi n yanı sıra duvar t aşı yı cı (gövde ) bileşeni iç ve dış kapl a mal arı da taşı mak dur umundadır [40]. Yapı msiste mi ne göre taşıyıcı (gövde) bileşeni dörde ayrıl makt adır. Ör me Si ste m: Tuğl a, taş, kerpi ç, ca m, bet on, gaz bet on, ahşap... gibi mal ze mel eri n birbirleri ne harç ile yapıştır ma yönt e mi yl e veya mal ze mel er içi n özel konstrüksi yon ile t utt ur ma yönt e mi yl e oluşt urul makt adır. Panel Siste m: Bet onarme, gaz bet on, ahşap, pl asti k, ca m, met al (çeli k, al ümi nyu m vb.) gi bi malze mel erden ol uşt urulan panelleri n t aşı yıcı sisteme kendi özel konstrüksi yonları ile tutturul ması yönt emi yl e ol uşt urul muşl ardır. İskelet Siste m: Ahşap, met al (çeli k, al ümi nyum vb.) gi bi mal ze mel erden ol uşt urulan farklı boyutlarda üretilen pr ofil ve kadronl arı n birbirlerine birl eştiril mesi yl e kapl a mal arı n sabitleneceği bir i skel et si ste m 60

85 ol uşt urul makt adır. Ahşap kadr onl ar hazır bağlantı parçaları veya kenet yönt e mi kullanılarak birbirleri ne birleştirilirken, met al mal ze mel er ise yine hazır bağl antı parçaları yla veya kaynak yönt e mi ile birleştiril mekt edirler. Dök me Si ste m: Daha önce ol uşt urulan kalı p içi ne bet onun veya kerpici ol uşt uran mal ze mel eri n dökül mesi yle ol uşt urul makt adır Yalıtı ml ar BileĢeni Yapı fizi ği bağl a mı nda yalıtı m arzu edil meyen fizi ksel et kileri n ya da olayl arı n bir taraftan di ğer t arafa geçmesi ni engelleyen işle m ve siste ml ere verilen isi mdir [13]. Yalıtı ml ar bileşeni kor uyucul uk sağl ayan kat manlardan ol uş makt adır. Yapı ve yapı m yönt e ml eri ne göre yalıtıml ar; ısı yalıtı mı, su yalıtı mı, ne m kontrol ü, hava, t oz uçan şeylere karşı geçiri msi zlik, ses yalıtı mı, yangı n yalıtı mı olarak sı nıflandırılmakt adır. Isı Yalıtı mı: Isı yalıtı m mal ze mel eri bi nanı n yapı el e manl arı na çeşitli yapı m yönt e ml eri kullanılarak uygul anmakt adır. Bu yönt e ml er aşağı da sıralanmakt adır. 1. Levha Mal ze mel eri ni n Uygul anması: Döşe me, t eras çatı ve dış duvarlarda kullanıl makt adır. Yat ayda yük mal ze meye yayıl malı ve üst ü çi ment o harcı ile kor unmalı dır. Düşeyde ısı t ut ucunun bi na kabuğunun i çi ne ya da dışı nda kullanılabilir. Levha mal ze mel er duvar mal ze mesi ne yapışabilir (adare ol abilir) (ahşap talaş l evha), bir yapıştırıcı ile t espit edilebilir (ahşap t alaş l evha, ca m köpüğü, al çı köpüğü, polistren köpük, perlitli piş mi ş t oprak l evhal ar), özel t espit mal ze mesi ile t espit edilebilir (genl eştiril miş polistren köpük, poli üretan gi bi düşük yoğunl ukl u ve rijit ısı tut ucul ar) veya bir ızgara siste mi ile tespit edilebilir (ca myünü). 2. Şilteleri n Uygul anması: Ca m yünü, t aş yünü gi bi mal ze mel er kraft kağı dı veya polietilen gi bi taşı yıcı bir mal ze meye t utt urularak uygul anmakt adır. 3. Yeri nde köpük Ol uşt uran Isı Yalıtı m Mal ze meleri ni n Uygul anması: Bu yönt e m bir yüzeye veya sı nırlandırıl mış bir hac me bir dökü m r eçi nesi ni n (poli üretan) sı vı hal de püskürt ül mesi ya da doldurul ması ve reçi neni n kabararak boşl uğu dol dur ması şekli nde gerçekl eşmekt edir. Bi nal arda en yaygı n uygul a ma yeri prefabri ke panellerdir. Di ğer uygu ml a yeri poli üretan dol gul u böl me ve çatı panol arı dır. 61

86 4. Harca Katılarak Kullanılan Isı Tut ucu Mal ze mel eri n Uygul anması: bu siste mde genel de granül hali ndeki ısı t utucu mal ze me ( ponza, genl eştiril miş perlit, vermi külit, kil ve mant ar gibi ) bir bağl ayı cı ya da çi ment o harcı na katılarak sı vı ya da şap hali nde uygul anmakt adır. Ancak bunl arı n döşe mede kullanıl ması, sı vandı ğı t aktirde üzeri ne kor uyucu bir boya ile kapl anması gerek mekt edir. 5. Dol gu Ol arak Kullanılan Isı Yalıtı m Mal zemel eri ni n Uygul anması: Lifsel, talaşı msı ve granül hal deki mal ze mel er sı nırlanmı ş bir boşl uğa serbestçe dökül erek uygulanmakt adır. 6. Bl ok Hali nde Ör ül erek Kullanılan Isı Yalıtı m Mal ze mel eri ni n Uygul anması: Tuğl a, gaz bet on gi bi ısı t ut ucu yapı taşları nı n uygul anması nor mal duvar ve ör me kuralları na uyul arak gerçekleştiril mekt edir. 7. Gazl arı n Isı Taşı nı mı na Hapsol ması yla Ol uşt urulan Isı Yalıtı m Mal ze mel eri ni n Uygul an ması: Bu siste mi n uygul anması ndaki a maç ı sı taşı nı mı na engel ol acak hareketsiz hava ya da gazl arı n yüksek yalıtı m değeri nden yararlanmaktadır. Bi nal arda bunun en yaygı n kullanı m şekli iki ya da üç l evha ca mı n araları ndaki havanı n ne mi alı narak bir araya getiril mesi nden ol uşan ısı ca ml ardır. Su Yalıtı mı: Bi nayı sudan kor umak i çi n çeşitli su yalıtı m mal ze mel eri bul unmakt adır. Bu su yalıtı m mal ze mel eri ve yapı el e manl arı na uygul ama yönt e ml eri aşağı da anlatıl makt adır [13]. 1. Rijit Su Yalıtı m Mal zemel eri ni n Uygul anması: Bet on, harç gi bi yapı mal ze mel eri ni n kütlelerini su geçiri msi z hal e getirecek maddel eri n bet on harcı na katıl ması yla yapıl makt adır. Bet onun su geçiri msi zli ği ni sağlayacak su yalıtı m mal ze mel eri sı vı hal de ya da t oz hal de bet on birleşi mi nde üreti msırasında katıl makt adır. 2. Esnek Su Yalıtı m Mal zemel eri ni n Uygul anması: yapı da meydana gel ecek çeşitli defor masyonl ara karşı direnç gösterir ve her t ürl ü kur u ve düzgün yüzeye uygul anmakt adır. Sür ülerek, serilerek ve dol dur ul arak uygul anırlar. Bit üm, zift, asfalt çi ment osu gibi mal ze mel er belirli sıcaklı ğa kadar ısıtılıp akışkan hal e getirilir ve sürül erek uygul anır. Ayrı ca bit üm sol üsyon, pva e milsi yon ve akrilik e milsi yonl ar orta m sıcaklı ğı nda sürül erek uygul anırlar. Serilerek uygul anan su yalıtı m 62

87 mal ze mel eri ise bit üml ü ört üler (konstrüksi yon ile t utt urul ur), bit üml ü kopoli mer ört üler (şal ümo al evi ile yakılarak yapışır.), poli mer ört ül er (pvc su yalıtı m ört üleri, kendi nden yapışkan veya özel yapıştırıcı ile sabitlenir) olarak tanı ml an makt adır. 3. Doğr usal veya Nokt asal Su Yalıtı m Mal ze mel erini n Uygul anması: Bant, macun, fitil, profil gi bi su yalıtı m mal ze mel eri yapıştır ma, sür me ve çi vile me yönt e ml eri ile yapı ele manl arı na tutt urularak uygul anırlar. Ne m Kontrol ü: Buhar akı mı nı n yönü ısı akı mı gibi yüksek bası nçt an düşük bası nca doğr udur. Buhar yalıtı mı i çi n en çok kullanılan mal ze mel er bit üml ü pestiller, PVC pestilleri ve di ğer pl astik kopoli merlerden üretilen pestillerdir. Bu mal ze mel er yapıştırarak veya bir konstri ksüyona t utt urul arak uygul anmakt adır. Ayrıca bit ümün sürül erek uygul anması da di ğer bir uygul a ma t ürüdür [13]. Hava, Toz, Uçan ġeyl ere KarĢı Geçi ri msi zli k: PVC ve polietilen ört ü, kraft kağı dı gi bi mal ze meleri n yapıştırıl ması veya bir konstri ksüyon il e tutturul ması yol uyl a uygul anmakt adır. Ses Yalıtı mı: Sesi n yalıtıl ması sesi n ol uşum şekline bağlı ol arak el e alı nmalı ve çözümü de bu doğr ultuda gerçekl eştiril meli dir [13]. 1. Ses Geçiri msi zli ği: Büyük kütleli taşı yıcı (gövde) bileşenl eri ol uşt urul malı dır. Ayrıca hava t abakası ve ses emi ci dol gunun bir arada ol duğu lifli ve boşl uklu mal ze mel er kullanıl malı dır. Döşe mede dar be sesi ni önl eyecek mal zemel er, doku ma ve keçe niteliği ndeki halılar, genl eş mi ş mant arla yapılmı ş döşe me kapl a mal arı, altı süngerli kauçuk ve poli üretan yer kapl a mal arı gi bi mal ze mel er doğr udan döşe meye serilerek veya yapıştırılarak uygulanır. 2. Haci m Akusti ği: akusti k düzenl e me i çi n kullanılacak mal ze mel er genel de lifsel ya da hücresel yapılı mal ze mel erdir. Bu mal ze mel er sür me, püskürt me, ser me yönte ml eri yle uygul andı ğı gi bi l evha, pano gi bi mal ze mel er bir kostrüksiyona t utt urul ur veya haci m akusti ği ni sağl ayan mal ze mel er ör me siste ml e ol uşt urul urlar. Yangı n Yalıtı mı: Al ev al maz ve yanmaz mal ze mel er kullanıl malı dır. 63

88 Kapl a mal ar veya Yüzey BileĢenl eri Taşı yıcı (gövde) bileşenleri ve yalıtı ml ar bileşenleri ni t üm dış et kilerden kor umak, iyi bir gör ününü m ol uşt ur mak, kullanı m güvenli ği ve yet erli bir konf or sağla mak i çi n yapı ele manl arı kapl anırlar [13]. Yapı siste mi ne göre dış kapl a ma mal ze mel eri aşağıda sıralanmakt adır. Yeri nde Bi çi m Ol uşt uran Kapl a ma Mal ze mel eri nin Uygul anması: Sı va, boya gi bi sürülerek veya püskürt ülerek uygul anan mal ze mel er ve mi neral bağl ayı cı şaplar ve dök me kapl a mal ar (çi ment o şapl arı, alçı şapl ar, dök me mozai k...) gi bi serilerek uygul anan mal ze mel er olarak sı nıflandırılabilirler. Bi çi m Veril miş Kapl ama Mal ze mel eri ni n Uygul anması: Ön üretiml eri i mal at hanede gerçekl eştirilen ve bi çi ml eri verilmi ş l evha, panel ve örme siste ml eri ol uşt uran mal ze mel er olarak sı nıflandırılırlar. 1. Levha Bi çi mli Mal ze meleri n Uygul anması: Cam mozai k, sera mi k, t aş, ahşap, lifli bet on, met al ( çeli k, al ümi nyu m, bakır...) gi bi mal ze mel eri n harç ile veya kendi özel yapıştırıcıları yla uygul an ması ve konstrüksi yon ile t aşı yıcı gövde bileşeni ne t uttur ul ması yönt e mi yl e gerçekl eştiril mekt edir. 2. Panel Bi çi mli Mal ze meleri n Uygul anması: Sera mi k, ca m mozai k, t aş, ahşap, met al (çeli k, al ümi nyu m, bakır...), pl astik esaslı mal ze mel eri n konstrüksi yon ile t aşı yıcı (gövde) bileşeni ne tutt urul ması yönt e mi yl e gerçekl eştiril mekt edir. Bu nedenl e söz konusu mal ze me t aşı yıcı (gövde) bileşeni ne t epiti harç gi bi sı vı mal ze mel erle değil de kur u ol arak yapılır. Taşı yıcı (gövde) bileşeni ne ol uşt urulan bir ı zgara siste m üzeri ne panelleri n büt ünl enmesi yönt e mi ile uygul an makt adır. Kullanılan kapl a ma mal ze mel eri birbirleri ne kenet yönt e mi ile birleştirilirler. Ayrı ca döşe mede kullanılan ahşap mal ze mel er de bu sı nıfa gir mekl e beraber taşı yıcı (gövde) bileşeni ile birleştiril mesi yapıştırma yönt e mi kullanılarak gerçekl eş mekt edir. 3. Ör me Siste m: Tuğl a, t aş, bet on, ahşap... gi bi mal ze mel eri n birbirleri ne harç ile yapıştır ma yönte mi yl e veya mal ze mel er i çi n özel konstrüksi yon ile tuttur ma yönt e mi yl e oluşt urul makt adır. 64

89 5. 2. Çeli k TaĢı yıcı Sistem ve Büt ünl enmesi Me kani k ol arak i ncelenebilen ( dövül erek, preslenerek, haddeden geçirilerek şekil al abilen) de mir al aşı mları na çeli k denir. Çelik bünyesi nde de mir den başka %0. 16~0. 20 oranı nda karbon bul unur. Kar bon miktarı arttıkça çeli k sertleşir. Çeli k al aşı mı nda bundan başka f osfor, kükürt, silisyum, manganez, bakır gi bi el e mentler bul unur. Çeli ği hadde ürünl eri profiller, lamal ar ve levhalardır [37] Yapısal Çeli ği n Ge nel Tanı mı Ve Tari hi yılları arası nda dök me de mir iskeletli bi nalar yapıl maya başlanmı ştır. Yangı n geçiri msi z döşemel erde kullanılan de mi r ve t aşlar kadar i yi olan dök me de mir her i ki fasat ve iç kol onl arda kullanıl mıştır l u yıllarda dökme de mi r bal kon süsle mel eri nde, mer di ven kor kul ukları nda ve pencere iskel eti nde kullanıl mıştır. Cephede dök me de miri n kaşifi Bogardus ol arak bili nir. Bi nası nda kol onl ar ve fasat tama men dök me de mirdir [5]. Çeli k mi marisi ni n il k ör nekl eri ol arak nitelendirebilinecek İ ngiltere' deki değir men ve fabri ka yapıları nda dökme de mirden strükt ürel el e manl ar kullanıl mıştır. Ür eti m i çi n kullanılan bu yapılarda içeri ye daha çok ışı k al mak bir önceli k hali ne geldi ği nden, duvar boşl ukl arı nı n daha sı k aç ma i hti yacı doğ muşt ur. Çok katlı de mir strükt ürleri n ilk ör neği ol an İ ngiltere Shee mess' da yılları arası i nşa edilen deni z kuvvetleri ne ait dört katlı tekne korunağı bi nası dır. 19. yy.ı n son senel eri ve 20. yy.ı n il k senesi, çeli k yapı iskel eti büyük yapılarda baskı n yapısal for m haline gel di. Besse mer yöntemi yl e çeli k üreti mi ni n 1855' den sonra yaygı nlaş ması yla, dök me ve döv me de mir strükt ür el e manl arı nı n yerini, çeli k el e manl ar al maya başladı. O döne mde ABD' de ka musal ve ticari yüksek yapılarda artan şekil de kullanılan çeli k, Avr upa' da daha çok tren istasyonl arı ve fabri kal arda kullanıl mıştır. Paris yakı nları nda yılları arası nda i nşa edilen Meni er Çi kol ata Fabri kası, çeli ğin kıta Avr upa' sı nda büyük çapt a kullanıl dı ğı il k bina ol ması yanı nda, yük t aşı mayan kâgir dış duvarları yla da bir il ktir ve 1900 yılları arası nda yapı daki gör ünüşleri ne göre t aşı yıcı siste m 3 çeşit ol arak listel enmi ştir. Bi ri nci t ür, genel ol arak, özellikleri ne göre ayırt edil mesi nden sonra, t aşıyı cı duvar ol arak adl andırıl mıştır. İki nci ve üçüncü t ürleri n her i kisi de kafes veya iskelet yapı 65

90 ol arak adl andırıl mışlardır. Kafes yapı nı n genel t anı mı 1990 yılları nda kendi kendi ni taşı yan duvarla çevrelenen bi nalardır [5]. Kaynak ile birleştiril me t ekni ği ni n geliştiril mesiyle bu t ekni k il k önce yüksek yapılarda ve ar dı ndan da uzun araştır mal ar sonucunda köpr ül erde kullanıl maya başlandı. Böyl ece modüler ol arak at öl yelerde üretilen çeli k el e manl arı n şanti yede birleştiril mesi ile modern çelik yapı anlayışı ortaya çı kmı ş ol du [5]. Chi cago' da i nşa edilen ve t asarı mı nı n William Le Bar on Jenney' i n yaptığı Ho me Insurance Bi nası, çeli k iskel ete sahi p ilk gökdel endir [5]. Fakat çeli k t aşı yı cı siste m konusundaki en önemli ör nek kuşkusuz 1851 yılı nda Londra Hyde Par k' da i nşa edil miş ol an Ul uslararası Endüstri Fuarı Bi nası, ya da daha çok bilinen is mi yl e Cr ystal Pal ace' dir ( Şekil 5. 1). Yapı yı ol uşt uran büt ün bileşenl er endüstri yel ol arak düşünül müş ve büyük öl çüde st andartlaş ma sağl anmı ştır. Bu özellik, m2 gi bi ol dukça geniş bir al ana sahi p ol an bi nanı n 4 ay gibi kısa bir sürede i nşa edil mesi ne yardı mcı ol muşt ur. Cr ystal Pal ace, i nşa edil me sebebi ol an Ul uslararası Endüstri Fuarı nı n 11 Eki m 1851 t arihi nde sona er mesi ni t akiben, 1852 yılında Hyde Par k' daki yeri nden sökül erek Sydenha m' da t ekrar kur ul mustur. Bu da, çeli ği n, uygun bağl antı siste m ile ol uşt urul ması hali nde sökül ebil me ve t ekrar kullanılabil me özelliği nin getirdi ği bir avant aj dır [5]. ġeklil 5. 1: Cr ystal Palace Tür ki ye de il k çeli k yapı Os manlı za manı na kadar uzanır. Topkapı 1. avlusu i çi nde bul unan çatı ve kol onl arı dök me de mirden ol uşt urulan Dar phane_i Ami re, 1860 yılları nda Eyfel kul esi nin Eifell adı ndaki mi marı tarafı nda t asarlanan ve t a ma men 66

91 çeli k iskelet siste mden oluşan İz mir Konak Gü mr ük Bi nası, Feshane dönemi n öne mli ör nekl eri ndendir [44]. Genel ol arak fabri ka binal arı, kapalı spor sal onları, karayol u köpr ül eri, konveyer köpr üleri, su depol arı, soğut ma, TV kul eleri gibi bi nalarda çeli k t aşı yıcı siste m kullanıl mıştır. Ankara polis kol eji kapalı spor sal onu, Yarı mca sera mi k f abri kası, Kar um alışveriş mer kezi, Sabancı Cent er giriş yapısı, Wol s wagen showr oo m, At at ürk havali manı, At aköy kapalı spor sal onu gibi bi nalar Tür ki ye de çelik t aşı yıcı siste mli bi naları n en önemli örnekl eri ndendir [44]. Çeli k yapılarda il k za manl ar perçi nle birleşi m yapıl mıştır sonunda kaynak uygul anmaya başlanmı ştır. Kaynak sayesi nde, yapı mı zor birçok det ay daha ekono mi k ve esteti k hal e gel mi ştir. Mukave meti yüksek ci vatalar sadeli ği basitliği ve ekono mi kli ği ön pl anda t ut muşt ur. Öncel eri ağır ve hant al ol an devi k vi nç kullanıl mıştır. Kul e vi nçl er, t eleskopi k bor ul u tekerlekli vi nçler sayesinde çeli k pr ofiller önce yerde sonra da yukarı da az za manda mont e edil miştir [44] Çeli k Bi rleģi m Tekni kl eri Çeli k yapılar çeşitli hadde ür ünl eri ni n, projede gösterilen boyutlara göre kesili p birleştiril mesi sureti yle ta ma ml anır. Yapı yı ol uşturacak ol an çeli k parçaları, stati k ve mukave met bakı mı ndan beraber çalışan yapı kısı ml arı hali nde birleştiren araçl ara çeli k birleşi maraçları denir. Bu birleşi maraçları şunl ardır: Perçi n Bul on (cı vata) Kaynak Bunl ardan başka, son za manl arda yapıştır ma tekni ği üzeri nde de araştır mal ar yapıl makt adır. Ancak bu tekni k henüz uygul a ma alanı na gir me mi ştir[37] Perçi nl e Bi rleģtir me Sili ndiri k gövdeli, makasla maya ve deli k çevresindeki ezil meye göre hesaplanan, parçalarda açılan deli klere vur ul mak sureti yle yerleştirilen çeli k birleşi m araçl arı na perçi n denir. 67

92 Çeli k bileşen üzeri ndeki deli kler at öl yede mat kap ve el ektroni k ko mutl u zı mba tezgahl arı ( CNC) ile açılır. Yeri nde vur ul ma mı ş perçi n ol an ha m perçi n, ocağı nda kı zıl dereceye kadar ısı ndı ktan sonra deli ği ne konur. Bir işçi perçi n çeki ci ile ni za m başı na dayanırken, di ğer bir işçi de perçi n maki nesi ni n ucuna t akılı di ğer bir perçi n çeki ci yle perçi ni n deli kten çı kan di ğer ucuna dar be et kisi uygul ar. Bu vur ma et kisi yle ni za m başı nı n si metri ği ol an bir baş oluşur. Bu başa kapak başı denir. Perçi ni n vur ul ması sırasında gövdesi de şişerek deli ği t a ma men dol durur, vur ul muş perçi ni n gövde çapı delik çapı na eşit ol ur. Perçi n vur mak i çi n genel de pnö mati k çeki çler kullanılır. Perçi n çapl arı nı n başları nı n boyutları, başı n yuvarl ak veya gö mme baş ol ması na ve perçi ni n çapı na göre değişir [37] Bul onl a Bi rleģtir me Bul on (cı vata) silindiri k gövdeli, altı köşeli başlıklı, ucunda spiral diş açıl mı ş kıs mı bul unan bir birleşi m aracıdır. Deli ği ne kondukt an sonra diş açıl mış ucuna, altı na pul kon mak sureti yle somun t akılır. Bul on başı bir anaht arla t ut ul up, di ğer bir anaht arla somun saat hareketi yönünde döndür ülerek sıkılır. Böyl ece, kol ay bir işçili kle bul onl ar yerleri ne t akılmı ş ol ur. Bu kol aylı k nedeni yle, şanti yede yapılan mont aj birleşi ml eri ni n bul onl u birleşi mol ması terci h edilir [37] Kaynakl a Bi rleģtir me Aynı veya benzer al aşı mlı met alleri n ısı et kisi altında birleştiril mesi ne kaynak denir. Bu birleştir me sırası nda, bazı kaynak yönt e ml erinde aynı veya benzer al aşı mlı ilave bir met al (kaynak t eli, kaynak el ektrot u) kullanılır, bazıları nda ise ilave met al kullanıl maz. Kaynakl a ma i çi n, met aller ya er gi me derecesi ne kadar ısıtılıp sı vı kı vamı na getirilir veya kı zıl dereceye kadar ısıtılıp pl asti k kı va ma getirilir. Buna göre, başlıca i ki kaynak grubu bahis konusudur: 1. Er git me kaynakl arı 2. Bası nç kaynakl arı 1. Er git me kaynakl arı: Er git me kaynağı nda, birleştirilecek parçaları n birbiri ne kaynakl anacak kısı ml arı ile ilave met al (kaynak t eli, kaynak el ektrotu) er gi me derecesi ne ( 3000 ~5000 C) kadar ısıtılır ve er giyerek birleşen kısı ml arı n soğu ması 68

93 sonunda birleşi m sağl anmı ş ol ur. Isı kaynağı olarak el ektri k enerjisi ve gaz al evî kullanılır. Buna göre ergit me kaynakl an i ki gruba ayrılır: a. El ektri k arkı kaynakl arı b. Gaz kaynağı a. El ektri k arkı kaynakları: Met alleri n eritil mesi yol uyl a yapılan yönt emde erit me işle mi i çi n ya düşük voltajı yüksek a mperli elektrik akı mı ndan ya da yüksek sı caklı k veren oksiasetilen gazı gi bi karışı ml ardan yararlanılır. El ektri k kaynağı nda, kaynakl anacak parçaların arası elektri k akı mı yardı mı yl a eri yen ve el ektrot ol arak adl andırılan bir çubukl a dol durul ur. El ektrik kaynağı nı n eri yen el ektrot kullanılan ve kullanıl mayan t ürleri vardır [37]. b. Gaz kaynağı: Oksiasetilen kaynağı nda ise, elektrot yeri ne, kaynakl anacak parçaları n biri ne birleştiren ve gaz karışı mı yla eritilen uygun bit met al çubuk ya da tel kullanılır. İl k gr upta adı geçen basi nç ve sı caklı kla yapılan pres kaynağı günü müzde artı k pek kullanıl ma makt adır. Onun yeri ne i ki nci yönt em t erci h edil mekt edir. 2. Bası nç Kaynakl arı: En eski kaynak yönt e mi ol an bası nç kaynağı nda parçal ar ocakt a akkor hal e geli nceye kadar ısıtılıp üst üste konur ve dövül erek ya da bası nç uygul anarak birbiri ne kaynakl anır [37] Çeli k TaĢı yıcı Siste ml er Bi ri nci böl ümde anl atılan t aşı yı cı siste ml eri n oluşt urul ması nda ahşap, bet on, çeli k, me mbr an gi bi farklı mal ze mel er kullanılabilir. Çeli k mal ze mesi ni n kullanıl dı ğı taşı yıcı siste ml erde aşağıda sıralanmı ştır. Katlanmı ş Plaklar Kabuk Siste ml er As ma Ger me Siste ml er (Kabl ol ar) Kafes siste ml er Çerçeve Siste ml er Uzay Kafesler İskelet Siste mi ( Kol on- Kiriş)[37] 69

94 Katl anmı Ģ Pl aklar Katlanmı ş pl aklar; düzle m yüzeysel t aşı yıcı elemanl arı n bir açı altında birleşerek ol uşt urdukl arı haci msel taşı yıcı siste ml erdir. Bi çimsel açı dan katlanmı ş plakl arda en az i ki düzl e msel t aşı yıcı el e man, eği k bir açı yapacak şekil de birleş mekt edir. Böyl ece en küçük dur umda, en kesiti V veya Λ ol an bir t aşıyıcı siste m geo metrisi söz konusu ol makt adır. Taşı yıcılık açısı ndan yükl er uzay i çi nde üç yöne dağıtıl makt adır ( Bkz. S: 11), [10]. Katlanmı ş plaklar aşağı daki gi bi sınıflandırılır. Priz mati k Katlanmı ş Plakl ar; çokgen en kesitli, Z-biçi mli katlanmı ş plaklar Pira mi dal Katlanmı ş Plakl ar Üçgensel Bi çi mli Katlanmı ş Plaklar Çerçeve ve Ke mer Ol uşturan Katlanmı ş Pl akl ar Katlanmı ş pl aklara en uygun mal ze me bugün i çin bet onar me ol ması na karşı n çeli k saclarda günü müz i nşaatları nda kullanıl makt adır. Bu mal ze meni n e mni yet geril mesi çok yüksek ol duğundan sac kalı nlı kları çok az ol ur. Böyl ece bası nç etkisi ndeki herhangi bir t aşı yıcı eleman gi bi bur kul ma özelliği gösterir. He m bu sorunl arı belirli öl çülerde hafiflet mek, he m de mal ze mel eri n kullanı m et ki nli ği ni arttırabil mek i çi n ince sacl ardan sandvi ç plak yapıl ması ve ol ukl u ve trapez l evha gi bi saclar çeşitli bi çi ml erde çatı ört ü mal ze mesi ve döşe me gövdesi mal ze mesi ol arak kullanıl makt adır. Döşe mel erde bu levhaları n üzerine bet on dökül ür [10] Kabuk Siste ml er İnce kabuk, i ki boyut u kalı nlı ğı ndan çok büyük ol an, t aşı ma ve ört me işlevi ni aynı anda gören, dış kuvvetlere karşı kabuğun orta çi zgisi ne t eğet eksenel kuvvetlerle direnen, tek veya çift eğrilikli haci msel taşı yıcı sisteml erdir ( Bkz. S: 11) [10]. Kabuk siste ml er aşağı daki gi bi sı nıflandırıl makt adır. Tek Eğrilikli Kabukl ar Çi ft Eğrilikli Kabukl ar Ser best Bi çi mli Kabukl ar 70

95 Kabuk siste ml erde kullanılan en uygun mal ze me bet on ol ması na rağ men uygul a mal arda nadir ol arak çeli k de gör ül mekt edir. Çeli k saclar t ek ci darlı ol arak ve silindir, küre gi bi bi çiml erde endüstri tesislerini n su depol arı, yakıt ve rafi neri tankl arı gi bi böl üml erde kullanıl mıştır. Kabuk geo metrisi nde i nce saclardan yapılan taşı yıcılar bir anl a mda me mbr an gi bi i çten basınçlı kullanı ml ara uygundur. Çubuk iskeletle t akvi ye edilen met al saclı jeodezi k kubbel erde yaygı ndır. Sac gibi dayanı mı fazla, ancak çok i nce ol an bir mal ze meni n bası nç ve eğil me geril mel eri ni n bul unduğu bir t aşı yıcı da ekono mi k kullanılabil mesi i çi n, ya sandvi ç pl ak ti pi ndeki konstri ksüyonl ara git mek veya çeli k yüzeyl eri n rijitliği ni bir t akı m katlanmal arla arttır mak doğr udur. Çelik sacları n her bi çi me bükül ebil mesi zor olduğundan genellikle belli geometrili endüstri yapıları nda sı nırlı kalı nmı ştır [10] Kabl o Siste ml er Yapı nı ana yükl eri ni n, ankraj nokt aları arası na geril miş çek me el e manları (kabl o, hal at... vb.) t arafı ndan t aşı ndı ğı t aşı yıcı siste ml er kabl o siste ml er ol arak adl andırıl makt adır. Kablo siste ml eri ni n ana taşı yıcı ele manl arı sadece çek me geril mesi nden et kilenmekt edir. He m bası nç he m de çek meye dayanı klı çeli k kabl o şekli nde esnek bir yapı el e manı ol arak da, profil ele man şekli nde rijit bir yapı el e manı ol arak da kullanılabilir. Kı saca çok sayı da kabl onun çeşitli geometrilerle bir araya getirilip, düğü m nokt aları yla birleştirilerek t ek ve çift eğrilikli ayrık yüzeyl er ol uşt urduğu ve sadece çekmeye çalışan t aşı yıcı siste ml ere kabl o sisteml er denir dağıtıl makt adır ( Bkz. S: 10) [10]. Kabl o siste ml er aşağı daki gi bi sı nıflandırıl makt adır. Tek Kabl o Siste ml er Çi ft Kabl o Siste ml er Kabl o Ağı Siste ml eri; dikdört gen, köşegen, üçgen ağ İç ve Dış Çe mberli Kablo Ağl arı Kabl o siste ml eri ni n ana konstri ksüyon el e manl arı ol an kabl oları birbiri ne bağl ayan, ek ol arak çatı ört ü el emanl arı na mesnet ol uşturan birleşi m el e manl arı düğü m nokt aları dır. Düğü m nokt aları nı n görevl eri arasında kabl o siste mi ni n geometrisi ni sabitleştir mek, siste me ön geril me verebil mesi ni sağl a mak, çatı ört üsü asıl ması nı gerçekl eştir mesi sayılabilir. Düğü m nokt aları farklı bi çi ml erde çözü ml enebilir. İ ki 71

96 kabl onun birl eştiril mesi ve çok sayı da kabl onun birl eştiril mesi arası nda ayrı m yapılabilir. Kabl o ağl arı nda genel de i ki kabl o birleşir. Çok sayı da kabl o birleşi ml eri özel nokt alarla ortaya çı kar Kafes Siste ml er Kafes kiriş, doğr usal çubukl arı n mafsallı düğü m nokt aları yla birleştiril mesiyl e ortaya çı kan, bünyesi nde sadece bası nç ve çek me geril mesi ol uşan, bir t aşıyı cı si st e m türüdür. Düğü m nokt aları mafsallı yapıl malı dır. Bir düğü m nokt ası nda birleşen çubukl arı n eksenl eri, düğü m nokt ası nı n mer kezi nde tek bir nokt a birleş melidir. Siste me gel en dış yükl er sadece düğü m nokt alarına et ki et meli dir. Çubuklar düz ve doğr usal ol malı dır. Kendi ağırlığı ile sehi m yapabilecek uzunl ukt a çubukl ar kullanıl malı dır. St atik olarak mafsallı düğü ml erle yapılabilecek en küçük kafes kiriş geo metrisi üçgendir. Dolayısı yla kafes kirişlerde üçgen şekli nde t ür eyen geometriler göze çarpar ( Bkz. S: 13) [10]. Kafes siste ml er aşağı daki gi bi sınıflandırıl makt adır. Düzl e msel Kafesler Eği k Düzl e msel Kafesler Çerçeveler Bi rleşi ml eri mo ment t aşıma özelliği ne sahi p t aşı yıcı siste m el e manl arı çerçeve ol arak adl andırılırlar. Çerçevelerin mesnetleri mafsallı veya ankastre ol abilirler. Buna göre iki mafsallı çerçeve veya he m mesnedi he m de tepedeki birleşi mi mafsallı ol an üç mafsallı çerçeveden bahsedilir. Düz, eği k başlıklı, eğri gi bi farklı geo metri k şekillerde ol uşt urulabilirler ( Bkz. S: 12) [10] Uzay Kafes Siste ml er Uzay kafes siste ml er düz çubukl ar ve mafsallı düğü m nokt aları ndan ol uşan üç boyutl u t aşı yıcı siste ml erdir ( Bkz. S: 13). Uzay kafes siste ml er bi çi msel yönden i ki boyutta incelenebilir: Düzl e m yüzeyli uzay kafesler; çubuk ve düğü ml er paralel düzl e ml er üzeri nde yer alırlar. 72

97 Eğri yüzeyli uzay kafesler; düğü ml er eğri yüzeyl er üzeri ndedir. Düz çubuklar düğü ml eri birleştirir. Düğü m nokt aları, taşı yıcı siste m yükl eri ni n et kiledi ği siste mden gel en yükl eri n o nokt adaki t üm çubukl ara dağıtıldı ğı ve çubukl arın birleşi mi ni sağl ayan özel bağl antı el e manl arı dır. Bunl ar genel geo metrileri ne göre küresel, silindir geo metrili, yıl dı z tipli ve l evha düğü m noktaları gi bi böl üml enebilir. Küresel düğü m nokt aları da dol u ve i çi boş küreler ol arak böl üml enebilir. Düğü m nokt alar ve çubuk el e manl arı birbirleri ne vi dal anma ve kaynakl anma yönt e mi yl e birleştirilir. Ana çelik t aşı yı cı siste me ek ol arak çatı kapl a ma mal ze mel eri ni kapl a mak t aşı mak i çin aşı kl ar gerekli dir [10] Ġskelet Siste mi ( Kol on Ki riģ) Ki riş, çatı yükünü t aşı yan ve kol on üzeri nde basit mesnetli ol arak yat ay bir t aşı yıcı el e mandır. Kol onl ar kirişler altında bası nca çalışan düşey t aşı yıcı elemanl ardır. Kol on ve kiriş siste ml eri, çok katlı bi naları teşkil et mek üzere üst üst e i nşa edilebilirler. Bu dur umda kirişler, kol onl ara kaynak veya bul unl anma tekni ği ile birleştirilir. Bu t ür yapı düşey yükl eri t aşı mak i çin el verişli ol makl a beraber, yat ay yükl ere karşı koymakt a yet erli değil dir ( Bkz. S: 12) [7] Yapı El e manl arı Ġle Çeli k TaĢı yıcı Siste mi n Büt ünl enmesi Bu böl ümde dış duvar, döşe me ve çatı nı n çeli k t aşı yıcı siste ml e büt ünl enme tekni kleri ele alınmı ştır DıĢ Duvarı n Çeli k TaĢı yıcı Siste ml e Bi rleģtiril me Tekni kl eri Yapı mal ze mel eri ve yapı m t ekni kleri ndeki gelişmel er dış duvar siste ml eri gi bi t üm yapı el e manl arı siste ml erindeki değişi ml er üzeri nde de et kili ol muşt ur [ 38]. İşlevleri en basit şekli yle i ç ve dış mekan arası nda bir sı nır ol uşt urarak kullanı cıları çevresel et menl erden kor umak olan dış duvar, t eknol ojik geliş mel erden en çok et kilenen öğel erden biri dir. Dı ş duvar, t aşı yıcılık,ısıl, su-ne ml e il gili, ses ile il gili, yangı n ile ilgili vb. al anlarda kendinden bekl enilen perfor mansları yeri ne getir menin öt esi nde bi nanı n genel görsel et kisini n kur gul anması nda da öne mli görevl er üstlen mekt edir [39]. 73

98 Duvarı, şe mati k bir katmanl aş ma modeli ol arak el e al arak, bileşenleri ni; taşı yıcı gövde bileşeni, yalıtı ml ar bileşeni, dış kapl a ma bileşeni, iç kapl a ma bileşeni ol ar ak tanı ml a mak ol anaklı dır. Duvarı n t e mel bileşeni olan, gövde bileşeni nde söz konusu ol an yapı siste ml eri; örme siste m, panel siste m, iskelet siste m ve yeri nde dök me siste mol arak sı nıflandırmak olanaklı dır [40]. Far klı duvar gövdesi yapı siste ml eri, çeli k t aşıyıcı siste m ile büt ünl en mesi nde, karakt eristik özellikleri ne bağlı ol arak farklı birleştir me t ekni kleri ni n kullanıl ması nı gerektir mekt edir. Tuğl a, gaz bet on bl ok gi bi biri msel mal ze mel er ile oluşt urul an ör me siste mde, duvar esas ol arak, çeli k t aşı yıcı siste m t arafı ndan t aşı nan döşe me üst ünde ol uşt urul makt adır. Prefabri ke, bet onar me veya met al sandvi çten oluşt urul an panel siste mde duvar, çelik kol on, kiriş veya döşe meye t utt urulabil di ği gibi, i ki ncil bir t aşı yıcı siste me de uygul anabil mekt edir. Met al veya ahşap çubukl ardan ol uşt urulabilen iskelet siste mde bu bileşenler doğr udan, bi na t aşı yıcı siste mi ol an çeli k kol on, kiriş ve döşe meye t utt urularak i kincil bir t aşı yıcı siste m meydana getiril mekt edir. Çeli k t aşıyıcı siste ml e ender ol arak birlikte kullanılan yerinde dök me bet onar me siste m i se bağı msı z ol arak uygul anmakt adır. Dı ş duvarı n çelik kol on ile bir araya gelişi nde üç farklı konumsal seçenek söz konusudur. Dı ş duvar el e manl arı t aşıyıcı siste ml e birleştirilirken birleşi m yerleri nem ve hava akışı ndan kor un malı, ısı ve ses yalıtı mı ve yangı n dayanı mı yönünden irdelenmeli ve ona göre tasarlanmalı dır [15]. Yükün iskelet siste mi t arafı ndan t aşı nması ndan beri dış duvarlar t aşı yıcı ol makt an çı kmı ş ve daha hafif ve daha i nce hal e gel mi ştir. Çeli k t aşı yıcı siste mli binal arı n dış duvarları nda met al, ca m, prekast bet on, kes me t aş ve kâgir mal ze mel er kullanılabilir. Gi ydir me cephel er yal nız kol ona veya kol onl a birlikte döşe meye birleştirilirler. Duvar panelleri yat ay ve düşey el e manl ardan ol uşan i ki ncil taşı yıcı siste ml e ana çeli k taşı yıcı siste me birleştirilirler. Düşey i ki ncil t aşıyı cı siste m el e manı her iki t araftan da desteklenmesi, kirişe ta m ol arak ot urt ul ması ve duvarı n düşey ve yat ay ol arak ayrı çalış ması i çi n birleştir me el e manl arı kirişe kaynakl anabilir. Eğer i ki ncil taşı yıcı, ko mpozit döşe me üzeri nden köşe pr ofilleri ile t aşınacaksa döşe me, köşe profilleri ni n ankre edil mesi i çi n döşemeni n pr ofil ot urt ulacak kıs mı kesilebilir. Ar dı ndan üzeri ne köşe bent ankre edilip, iki ncil taşı yıcı yı ol uşt uracak pr ofilin üzeri ne gel mesi i çi n levha, köşe bent üzeri ne kaynakl anabilir. Pi m el e manı ankre edilen köşe bende 74

99 kaynakl anabilir ve duvar el e manı nı n birleştirileceği şekil de, kirişe di k L profil, pi m el e manı na bul onl anır ve t a m ol arak yeri ne ot urtul dukt an sonra sağl a mlık açısı ndan köşe bent de kaynakl anabilir. Büt ün düşey el e manl arı n ve bağl anacak malze mel eri n bul onl anacağı köşe bent i skel ete kaynakl anır ve ya bul onl anır. Yat ay destek dış duvar yükünü taşı yan kirişe asılabilir (Şekil 5. 2) [15]. ġekil 5. 2: Duş Duvar Bileşenl eri ni n Çeli k Taşı yıcı Siste ml e Birleştir me Yönt e ml eri DöĢe meni n Çeli k TaĢı yıcı Siste ml e Bi rleģtiril me Tekni kl eri 19. yüzyılın başları nda özellikle İ ngiltere' de kömür ün ve buharı n üretimde devreye gir mesi, yüksek fırın teknol ojisi ni n gelişi mi sayesi nde büyük mi ktarda de mi r üretil mesi ve üretilen de miri n çeşitli yapı pr ofilleri nde çekile-bil me ol anakl arı nı n geliş mesi sonucunda demi r, bi na i nşaatı nda öne mli bir yer t ut maya başla mı ştır. Nit eki m, İ ngiltere' deki Crystal Pal ace ve Fransa' daki Eiffel Kul esi' ni n yapı mı de mir üreti mi ndeki bu aşa mayı si mgel eyen örnekl erdir [13] 75

100 Met al mal ze me üreti mi ni n art ması na, met allerin perçi n, kaynak gi bi birleşi m el e manl arı yla biraraya getiril me ol anağı nı n gelişmesi ne paralel ol arak, t üm t aşı yı cı siste mi i nşaat çeli ği nden ol an yapılar ortaya çı kmı ş, doğal ol arak bu t ür yapılarda döşe mel er de değişi k çelik pr ofillerden ol uşt urul muşt ur. Bu bağl a mda döşemel erde I, L, U, Z, T gi bi ana pr ofiller kullanılarak döşe melerin ol uşt urul ması na başlanmı ştır. Son yıllarda döşe medeki işlevleri n karşılanması, konstrüksi yon kol aylı ğı gi bi nedenl erle trapez kesitli pr ofiller de döşe me i nşaatı nda kullanıl maya başlanmı ştır [13]. Çeli k t aşı yıcı siste m kaynak, bul on veya he m kaynak he m bul on t ekni kl eri yle birbirleri ne birleştirildi kten sonra döşe meyi ol uşturacak bileşenler ana t aşıyı cı siste m üzeri ne sabitlenirler. Döşe me kontrplak, l a mba zı vanalı ahşap döşe mel er, prekast bet on, gaz bet on bl ok l evhal ar veya trapezoi dal kesitli met al l evhal arı n üzeri ne bet on dökül mesi yle ol uşt urul ur (Şekil 5. 3). 1. Sera mi k Döşe me Kapl a ması 2. Yapıştırıcı 3. Dol gu Bet onu 4. Trapezoi dal Taşı yıcı Sac El e man 5. Taşı yıcı- Ana Kiriş 6. Haval andır ma Kanalı 7. As ma Tavan Mal ze mesi 8. As ma Tavanı Profili 9. As ma Tavanı Prof ġekil 5. 3: Trapez Kesitli Met al El e manl arla Ol uştur ulan Döşe me. Döşe mel er çeşitleri ne göre çeli k t aşı yıcı siste mle birleştiril mel eri farklı şekillerde ol ur. Vi dal a ma, somun cıvat a ile birleştir me, yapıştır ma veya kaynakl a ma yönt e ml eri ile çeli k t aşı yıcı siste ml e büt ünl eştirilirler. Eğer döşe meyi ol uşt uran bileşenl er ahşap kökenli ise döşe me kapl aması çeli k kirişlere vi dala ma t ekni ği kullanılarak veya çeli k 76

101 kiriş üzeri ne ahşap çubukl arı n vi da ile sabitlenmesi ile üzeri ne ahşap l evhaları n vi da, bul on veya yapıştır ma t ekni kleri ile birleştirilirler. Nadir ol arak özel yapıştırıcı ile çeli k t aşı yıcı siste m üzerine birleştir me t ekni ği de kullanılan yönt e ml er arası ndadır. Prekast bet on l evhal ar veya gaz bet on bl ok döşe mel er de çeli k kiriş üzeri ne yerleştirildi kten ana t aşıyı cı siste me çeli k miller kaynakl andı ktan ve millerle ı zgara ol uşt urul dukt an sonra özel hazırlanmı ş harç, l evhal arı n arası na milleri n üzeri ne denk gel ecek şekil de dökül ür ve aderans sağl anır böyl ece he m harç ile döşe meyi ol uşt uran levhal ar birbirleri yle bütünl eş mi ş ol urken he m de çeli k miller sayesi nde ana çeli k taşı yıcı siste ml e birleştiril miş ol ur [ 38]. Trapezoidal met al l evhaları n kı vrı ml arı nı n sı klı ğı geçeceği açı klı ğa göre değişir. Bu döşe me l evhal arı çeli k kirişlere vi dal a ma yönt e ml eri ile birleştirilirken kaynakl a ma yönte mi de kullanılır. Fakat kaynak tekni ği nde döşe me ile kiriş birbirleri ne daha rijit birleştiril miş ol ur ve beraber çalıştıkları içi n güvenilir bir dur um söz konusu değil dir. Met al l evhal ar kenarları ndan üst üste gel ecek şekil de yerleştirilir ve birbirleri ne kaynakl andı ğı gi bi vi dal a ma tekni ği kullanılarak birbirleri ne birleştirilirken beraber çeli k kirişlere de birleştirilirler (Şekil 5. 4). ġekil 5. 4: Çeli k Taşı yıcı Siste m Üzeri ne Ol uşt urulan Döşe mel er. Tr apezoi dal met al l evhaları n çeli k t aşı yıcı sisteml e birleştiril mel eri ve döşe meyi ol uşt ur mal arı farklı şekillerde ol ur. Met al l evhal ar ana çeli k t aşı yıcı sist e ml e birleştirildi kten sonra; 1) Hasır çeli k ört ü serilir ve üzeri ne bet on dökül ür, 2) Pi m el e manl arı trpezoi dal met al l evhalara kaynakl anır veya çeli k kirişle beraber bul onl anır ve üzerine bet on dökül ür, 77

102 3) Pi m el e manl arı met al l evhal ara birleştirildi kten sonra hasır çeli k serilir ve levha üzeri ne bet on dökülür (Şekil 5. 5). ġekil 5. 5: Trapezoi dal Met al Levhal arı n Çeli k Taşı yıcı Siste m Üzeri ne Bi rleştiril mesi Çatı nı n Çeli k TaĢıyıcı Siste ml e Bi rleģtirilme Tekni kl eri Döşe mede ol duğu gi bi çatılarda da çeli k t aşı yıcı siste mi n ol uşt urul ması kaynak veya bul on t ekni kleri yle ol ur. Teras çatılarda, ol uşt urul an çeli k t aşı yıcı sistemde çatı nı n ol uşt urul ması ve t aşı yıcı siste ml e çatı bileşenl erini n birleş mesi, döşe meni n çeli k taşı yıcı siste m üzeri nde ol uşt urul ması ile benzer şekillerde ol ur. Eğer trapezoi dal levhal ar üzeri ne bet on dökül erek çatı ol uşt urulacaksa döşe mede uygul anan işle ml er gerçekl eştirilir. Çatı bileşenleri çeli k t aşı yıcı siste m üzeri ne direkt ol arak ot urt ul ur. Duvar da ol duğu gi bi i ki ncil bir t aşı yıcı siste me gerek yokt ur. Ana kiriş üzerine met al levhal ar veya prekast bet on l evhal ar sabitlenir. Prekast bet on l evhal arın üzeri ne yalıtı m bileşenleri yerleştirilerek çatı kat manl arı yla birlikte ol uşt urul ur (Şekil 5. 6). Bet on l evhal arı n çeli k kol on ile birleştiril mesi L ve C pr ofiller ile ol ur. L pr ofiller çeli k kol onl ara somun ve cı vat a ile bul onl anarak birleştiril me t ekni ği kullanıl ması ile beraber kaynak yönt e mi ile birleştir me tekni ği de kullanılır (Şekil 5. 7) [15]. 78

103 ġekil 5. 6: Çeli k Kiriş Üzeri ne Çatı nı n Ol uşt urul ması. ġekil 5. 7: Prekast Bet on Levhal ar ve Çeli k Kol onun Birleşi m Det ayı. Eği mli çatılarda da çelik t aşı yıcı siste m kullanılır. Eği mli çatılarda kapl a ma mal ze mesi ol arak met al levhal ar, ahşap yonga l evhal ar, sandvi ç l evhalar kull anılır (Şekil 5. 8). Ahşap yonga l evhal ar di ğer l evhal ar gi bi en üst kapl a ma mal ze mesi ol arak kullanıl mazl ar. Ta m t ersi çeli k pr ofillere vi dal anarak birleştiril mel eri ni n ardı ndan üzeri ne yalıtı m bileşenleri gelir ve en üste ise kire mit veya shi ngle kapl a ma uygul anır [15]. ġekil 5. 8: Eği mli Çatı Üzeri nde Kapl a mal arı n Durumu. 79

104 Sandvi ç l evhal arı n çelik t aşı yıcı siste me sabitlenmesi somun ve cı vat a ile bul onl anma t ekni ği kullanılarak gerçekl eştirilir. Tr apezoi dal kesitli met al levhal ar kesit yerleri nden üst üste gel ecek şekil de yerleştirilerek kiriş üzeri ne vidal anırlar. Eğer sandvi ç siste m çatı yeri nde ol uşt urulacaksa; il k ol arak, çatı i ç trapezi çeli k taşı yıcı üzeri ne sabitlenir. Trapez l evhal arı anol ara ayır mak i çi n gal vani zli Z pr ofiller trapez l evha ve çeli k kiriş üzeri ne trapez aşı k vi dası ile vi dalanır. Z pr ofiller arası na ısı yalıtı mı serilir ve son ol arak yalıtı m üzerine çatı dış trapez yerleştirilerek levhal arı n birleşi m yerlerinden trapez aşı k vi dası ile Z pr ofiller üzeri ne trapez di kiş vi dası ile sabitlenir (Şekil 5. 9). ġekil 5. 9: Sandvi ç Sistemli Çatı Det ayı Kenetli met al çatılarda met al paneller boyalı galvaniz sacdan, al ümi nyum ve bakır levhal ardan üretilirler. Sacları n istenilen ebat ve kenet f or ml ara dönüşt ürül mesi özel kenetli panel maki nel eri ile mont aj mahallinde yani şanti yelerde yapılır. Kull anı m a macı na göre seçilen özel kenet f or mu ile düşük eği mli çatılarda su yalıtımı na kesi n çözü m sağl ar. Kenetli met al paneller özellikle kubbeli ve t onoz eği mli çatıları ol an mi mari yapılarda i deal olarak kullanılır. Met al paneller çeli k t aşı yıcı sistem üzeri ne yerleştirildi kten sonra kenarları ndan özel kenetli panel maki nesi ile birbirleri ne kenetlenirler. Belirli yerleri nden mat kapl a çeli k kiriş üzeri ne denk gel ecek şekil de deli ndi kten sonra çeli k taşı yıcı siste müzeri ne vi dalanırlar[41]. 80

105 DöĢe me Alt Kapl a ması nı n Çeli k TaĢı yıcı Siste ml e Bi rleģtiril me Tekni kl eri Döşe me veya çatı alt kapl a ması ol an bu siste mde as ma t avan t aşı yıcılarını n t avana asıl ması değişi k askı elemanl arı yla yapılabilir ( Şekil 5. 10). Bunl ardan en çok uygul ananl arı sırası yla şunl ardır: As ma t avan askı çubukları nı n t avana vi dalanan hal kalara t akılarak t espiti. Genel de artı k pek uygulanma makl a birlikte, betonar me döşe me kalı bı nın yapı mı sırası nda bet onar me de mirleri ne bağl anıp kalı ba açılan deli klerden sarkıtılan ve sakal adı verilen çubukl ara as ma t avan askı çubukl arını n bağl anması da bir yönt emdir, As ma t avan as ma çubuk ya da t elleri ni n t avana dübelle t espit edil miş bir köşebent yardı mı yl a bağlanması, As ma tavanı n iki ayrı çubuk ve bir yaylı ayar mandalı yla tavana bağl anması As ma tavanı n tavana köşebent ya da lama yardı mı yl a ayarlı olarak asıl ması. ġekil 5. 10: As ma t avan askı mal ze mesi nin t avana hal kalı de mirle, sakal de miri ne bağl anması ve köşebent ile birleştiril mesi. As ma t avan mal ze mesi ni taşı yan ı zgara siste mi genel de her fir manı n patent altı nda ürettiği değişi k pr ofilli gal vani zli bük me sacl ardan ol uşur. Bunl ar t avan kapl a ması ol arak seçilen AT M il e birlikte kullanılacak şekil de özel ol arak üretil mekt edir. Ancak bunl arı n askı siste ml eri değişi kli k gösterir. Buna göre asma t avan mal ze mesi ni n pl aka ( Şekil 5. 11), profil ve pet ekli şekil de gr upl andırılır. As ma t avan ızgara siste mi bir ana t aşıyıcı pr ofil ile buna di k doğr ult uda alttan t espit edilen i ki nci taşı yıcı profilden ol uşur. As ma t avan mal ze mesi ( ATM) bu i ki ncil t aşıyıcı ya şu şekillerde tespit edilir [13]. Pl aka ATM l er iki ncil taşı yıcı ya alttan vi dalanarak 81