Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean World

Transkript

1 Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean World Studies in memory of Clemens E. Bosch and Sabahat Atlan and in honour of Nezahat Baydur Edited by Oğuz Tekin in collaboration with Aliye Erol (Offprint/Ayrıbasım) P U B L I C A T I O N S

2

3 Contents Foreword... IX Clemens E. Bosch... XI Sabahat Atlan... XV Nezahat Baydur... XIX Sencan Altınoluk Büyükmenderes (Maiandros) Havzası Irmak Tanrıları... 1 Michel Amandry Nouvelles découvertes de monnaies provinciales en Gaule Melih Arslan Orhan Altıntuğlu Koleksiyonu ndaki Sinope Drahmi Definesi Murat Arslan Pausanias ın Byzantion Hâkimiyeti ve Komplo Teorisi Ferit Baz Überlegungen zu zwei Münzen aus Hierapolis in Kappadokien und dem dortigen Ma-Kult Pınar Bursa Eskiçağ da Pamphylia Bölgesinde Balık ve Balıkçılık Kevin Butcher The Euphrates Frontier and the Civic Era of Zeugma Olivier Casabonne De la Cappadoce à la Cilicie: deux notes anatoliennes Thomas Corsten Zwei Inschriften zur frühen Geschichte von Kibyra Ahmet Vedat Çelgin Termessos Teritoryumu, Rudolf Heberdey ve Bir Toponim Önerisi Hakkında Değerlendirmeler (Heberdey in Klaros u Gerçekten Yer Adı mı?) Zeynep Çizmeli Öğün Fare, Veba ve Apollon. Bir Kutsal Alanın Kuruluş Söylence İkonografisi Fabrice Delrieux Un monnayage rare d Asie mineure occidentale: Les petits bronzes d Harpagion en Mysie Filiz Dönmez-Öztürk König Adaios und seine zwei Münzen mit dem motiv Kypsela oder Kotyle

4 IV Werner Eck Rekrutierung für das Römische Heer in den provinzen Kleinasiens: Das Zeugnis der Militärdiplome Gürkan Ergin Orbis Romanum and the Isaurians Aliye Erol Burdur Arkeoloji Müzesi ndeki Bronz Amyntas Sikkeleri Wolfgang Fischer-Bossert Ein Kistophor von Halikarnassos Turan Gökyıldırım Geç Roma Solidus Definesi (2001) Stefan Karwiese Die Ephesische Münzprägung unter Macrinus Vedat Keleş Parth Sikkelerinde Görülen Kültürel Özellikler Koray Konuk Erbbina in Caria? Hüseyin Köker Yeni Bir Aspendos Bronz Sikkesi Orkan Köyağasıoğlu Zeus Kesbelios Kült Alanı ve Selge Sikkelerine Yansıması Dinçer Savaş Lenger A Proposito del Grifone sulle Monete d Asia Minore Christopher S. Lightfoot An Important Group of Late 7 th -Century Coins from Amorium Hasan Malay and Marijana Ricl Two New Inscriptions Recording Constructions in Dioshieron or Hypaipa Rodolfo Martini Monetatizone Bronzea Orientale di Augustus tra Emissioni Imperiali, Coniazioni Provinciali e Produzioni Locali: i Sesterzi della Lycia ed i Dupondi (?) Della Serie AVGV / STVS (Asia Minor) Alla Luce di Nuove Analisi Metallografiche Andrew R. Meadows The Hellenistic Silver Coinage of Clazomenae Sam Moorhead Early Byzantine Copper Coins Found in Britain A Review in Light of New Finds Recorded with the Portable Antiquities Scheme Johannes Nollé Die Taurische Artemis im Tauros: Zeugnisse und Überlegungen zum Artemiskult von Termessos in Pisidien Sedat Öztopbaş İstanbul Arkeoloji Müzeleri Koleksiyonundan Stephanephoroi Define Parçası

5 V Hüseyin Sami Öztürk MÖ III. Yüzyıldan MÖ I. Yüzyılın Başlarına Kadar Doğu Akdeniz ve Küçük Asya nın Güney Kıyılarında Korsanlık/Haydutluk Selene Psoma Agathokles Son of Lysimachos in Thrace and Asia Minor: The Numismatic Evidence Mustafa H. Sayar Marcus Annius Verus Marguerite Spoerri-Butcher Magnésie du Méandre et Dionysos: À propos d une addition au RPC VII Sencer Şahin Patara Deniz Feneri: Eleştiriye Eleştiri Ahmet Tolga Tek Yılları Arasında Arykanda Kazılarında Bulunan Pamphylia Bölgesine Ait Sikkeler Oğuz Tekin A Hellenistic Hoard of Lysimachean Bronze Coins with Tyche and Lion Type Novella Vismara Coni Rilavorati e Produzione Monetale: L Organizzazione delle Officine Monetali della Lycia tra il VI ed il IV Secolo a.c.: Una Possibile Documentazione Materiale Oya Yağız Thrak Kralı Kotys e (MÖ ) Ait Ender Görülen İki Sikke

6

7 Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean World. Studies in memory of Clemens E. Bosch and Sabahat Atlan and in honour of Nezahat Baydur, Istanbul, 2009, pp YENİ BİR ASPENDOS BRONZ SİKKESİ Hüseyin KÖKER * Burdur Arkeoloji Müzesi sikke koleksiyonunda 5367 ve envanter numarası ile kayıtlı iki adet bronz sikke, yeni bir Aspendos bronz sikke tipine işaret etmektedir. Bu iki örneğe ilave olarak, Perge kazılarında üç 1, Isparta Arkeoloji Müzesi koleksiyonunda bir 2, Ashmolean Museum koleksiyonunda bir 3 ve Almanya da faaliyet gösteren bir müzayede şirketinin yayınladığı katalogda da bir başka örneğe rastlanmıştır. 4 Perge de ele geçen sikkelerin dışında ne yazık ki sikkelerin buluntu yerleri hakkında bilgiye sahip değiliz. Ancak Burdur ve Isparta örneklerinin müzeye Pisidia ve Pamphylia kentlerine ait sikkelerin oluşturduğu bir grup içerisinde getirildiğini görmekteyiz ki, bu da bize bunların büyük olasılıkla aynı coğrafyadan ele geçmiş olabileceklerini düşündürmektedir. Daha önce hiçbir bilimsel yayında kaydedilmemiş olan bu tip, ön yüzde, sağa dönük Phryg başlıklı Perseus başı, arka yüzde, harpa betimi ile sağ ve sol boşluklarda A ve C harflerinden oluşmaktadır (Res. 1). Ön yüzde yer alan başın taşıdığı Phryg başlığı, kaş üzerinden başlayarak kulakları kapatacak biçimde başın arkasına doğru inmektedir ve ense kısmında bağlanarak bir tutamı ense üzerine sarkmaktadır. Başlığın tepesi ise başın üst arka kısmından öne doğru hilal şeklinde kıvrılıp öne doğru uzanarak, tipik bir Phryg başlığı görüntüsü vermektedir. Yüz oldukça sert hatlara sahiptir. Kaşlar belirgin biçimde kalın ve kabarık; gözler küçük ve yuvarlak; burun, figürün yüzüne göre, bir hayli büyük ve öne doğru uzun; dudaklar belirgin derecede kalın ve dışa kıvrık; yanak düz; çene çıkık ve uç kısmı hafif bir kıvrıma sahiptir. Boyun ise, omuz hizasının hemen üzerinden kesik biçimde resmedilmiş ve yukarıdan aşağıya doğru genişleyerek bitmektedir. Sikkenin arka yüzünde yer alan harpa, sap kısmı aşağıya gelecek biçimde; sapın avuç içinde kalacak bölümünün alt ve üst kısmı birer yumru biçiminde sınırlandırılmış; bıçak kısmı, yukarıya doğru genişleyerek gitmekte ve orta kısmında, sağda aşağıya bakan hilal biçimli bir çıkıntı yapmaktadır. Bu çıkıntının hemen üst kısmından başlayarak daralan bu keskin kısım, hilal biçimli çıkıntının alt tarafında kalan uzunluk kadar daha devam ederek birleşmektedir. Antik Çağ da, Perseus ile ilgili betimlerin oldukça sevilerek kullanıldığını, antik Akdeniz dünyasının hemen her yerinde ele geçmiş, mimari plastikten heykele, vazo sanatından sikkelere pek çok arkeolojik veri kanıtlamaktadır. Ele geçen bu eserlerde Perseus ya tek başına (başında kanatlı, grifon başlı başlık veya Phryg başlığı; kanatlı ayakkabıları; omzuna asılı kibisis [çanta] ve elinde harpa olduğu halde) ya * Hüseyin Köker, Caferağa Mah. Hacı Şükrü Sok. Yazıcıoğlu Apt. No. 25/8 Kadıköy - İstanbul. huseyinkoker@yahoo.com.tr Burdur Arkeoloji Müzesi ndeki Eski Yunan sikkeleri üzerine çalışmama olanak sağlayan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne ve müzedeki çalışmalarım sırasında bana büyük yardımları dokunan müze Müdürü Sayın H. Ali Ekinci ve müze araştırmacılarına teşekkürü bir borç bilirim. 1 Perge kazı sikkeleri Sayın Prof. Dr. Oğuz Tekin tarafından yayına hazırlanmaktadır; kendisine ve Perge kazısı başkanı Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu na sözü edilen örnekleri görmeme ve yayımlamama imkân sağladıkları için teşekkür ederim. 2 Isparta Arkeoloji Müzesi koleksiyonunda yer alan sikkeleri yayına hazırlayan ve bu örneği çalışmama dahil etmeme izin veren Sayın Doç. Dr. A. Tolga Tek e teşekkürlerimi sunarım. 3 Ashmolean Museum daki örneği çalışmama eklemem için bana ulaştıran ve ayrıca Astypalaia sikkeleri üzerine henüz yayınlanmamış çalışmasını ve değerli görüşlerini benimle paylaşan Sayın Dr. Koray Konuk a teşekkürlerimi sunarım. 4 Münzen & Medaillen Deutschland GmbH Auction 21 No. 676 (Müzayede tarihi: 24 Mayıs 2007). Bu örnek burada BMC Caria, no. 2 nin varyasyonu olarak Astypalaia kentine verilmiştir.

8 202 Hüseyin Köker da onun Medusa nın başını kıvrık bıçağıyla (harpa) kestiği an betimlenmiştir. 5 Antik Anadolu da sikke darp eden bir çok kent Perseus u sikkelerinde tip olarak kullanmıştır. En yoğun kullanımı, özellikle VI. Mithradates Eupator dönemi Pontos ve Paphlagonia kentlerinin sikkelerinde görmekteyiz. Antik Çağ da sikke darp eden birçok kent gibi Perseus u sikke tipi olarak kullanan kentlerden biri de güneydoğu Ege de bir ada kenti olan Astypalaia dır. Bu kent, burada ele aldığımız örneklerle tipolojik açıdan aynı sikke betimleri kullanmış olması nedeniyle önemlidir. Kent, ön yüzünde Perseus un Phryg başlıklı başı ve arka yüzünde yatay biçimde yerleştirilmiş harpa betimi ile sağdan sola A ve Σ harflerinin yer aldığı bronz sikke serisi darp etmiştir. Ancak, kentin sikkeleri incelendiğinde, tipolojik açıdan bir benzerlik söz konusu olsa da üslup açısından Astypalaia örneği ile bizim örneklerimiz arasında oldukça kesin farklar görülmektedir (karşılaştırma için bkz. BMC Caria, no. 1). Yapılan araştırmalar, ne yazık ki, Aspendos kentinde bir Perseus kültünün varlığı konusunda bize henüz bir kanıt sunmamaktadır. Kentin darp etmiş olduğu sikkeler üzerinde görülen tipler arasında ne Hellenistik Dönem de ne de Roma Dönemi nde Perseus betiminin kullanılmamış olması dikkat çekicidir. Ancak, kentin MÖ /85 e tarihlenen obol serisinin ve MÖ 4. yüzyıl başı-1. yüzyıl a tarihlenen bir grup bronz serilerinin ön yüzünde görülen gorgon başını ve MÖ /10 a tarihlenen staterlerinde yan tip olarak görülen sembollerden biri olan Phryg başlığını 6 Perseus la ilişkilendirmek mümkündür. Dolayısıyla, yine de bu yeni tipi Aspendos a atfetmek biraz şüpheli görülebilir. Ancak, Aspendos un MÖ 4. yüzyıl sonu- 1. yüzyıl tarihleri arasında darp etmiş olduğu ve arka yüzlerinde A ve C harflerinin yer aldığı bronz seriler ile burada ele aldığımız örneklerin stil açısından büyük benzerlikler taşıdıkları görülmektedir. Bu bronz serilerde, örneklerimizde de olduğu gibi, betimler alçak kabartma şeklinde ve arka yüzlerinde yer alan A ve C harfleri de aynı karakteristik özellikleri göstermektedirler. Yapılan çalışmalarda bu seriler için genellikle MÖ yüzyıl tarihi önerilmektedir. 7 Aspendos un bronz darplarını onbir farklı seri içerisinde inceleyen Tekin in çalışmasında, arka yüzünde A ve C harfleri yer alan darplar son üç seriyi oluşturmaktadır. 8 Bu demek oluyor ki, kentin sikke repertuarına katılan bu yeni tip, onikinci seri olarak son üç seriyle birlikte aynı tarihlerde darp edilmiş olmalıdır. Sonuç olarak, bu son dört serinin kentin otonom sikke darbını bıraktığı tarihlere yakın bir tarihte tedavülde oldukları düşünülebilir. Dolayısıyla, MÖ yüzyıl tarihi, yukarıda ortaya konan ölçütler göz önüne alındığında, bu yeni tip için önerilebilecek en uygun tarih olacaktır. Burdur Müzesi örneği Öy. Phryg başlıklı Perseus başı, sağa. Ay. Harpa; A-C 1. AE. 14 mm, 2.5 gr., Ky. 6, Env. No Ay. A-C (Burdur; Ashmolean örneği ile aynı ön ve arka yüz kalıbından). 2. AE. 13 mm, 2.16 gr., Ky. 7, Env. No Ay. A-[C] (Burdur). 3. AE. 14 mm, 2.73 gr., Ky. 12, Env. No (Isparta) 4. AE. Env. No (Ashmolean). 5 LIMC VII/1: Tekin 1991: 37; 60; 69; SNG Aul. Pamphylien (No. 4584); SNG Cop. Pamphylia (No ); SNG France 3 (No ). Tekin 1991 ile SNG Pfälzer 4 (No. 50, 51) ise, diğerlerinden farklı olarak MÖ 4. yüzyıl-1. yüzyıl tarihini önermektedir. 8 Tekin a.g.e.: 70, 71.

9 Yeni Bir Aspendos Bronz Sikkesi AE gr., Ay. A-C (Münzen & Medaillen Deutschland GmbH Auction 21, No. 676). 6. AE. 15 mm, 2.8 gr., Ky. 6, Kazı Env. No. La Ay. A-C (Perge). 7. AE. 15 mm, 2.5 gr., Ky. 6, Kazı Env. No. La Ay. [A]-C (Perge). 8. AE. 14 mm, 2.18 gr., Ky. 12, Kazı Env. No. I(8) (Perge). ENGLISH SUMMARY A New Coin Type of Aspendos The article deals with a new coin type of Aspendos, a Pamphylian city. The coins in question bear Perseus on the obverse and harpa with the letters A C in field on the reverse. These coins were previously attributed to Astypalaia, a Carian island. Considering the form of the letters on the reverse and the provenance of some coins, author proposes Aspendos for the mint place of the coins in question. Kaynakça ve Kısaltmalar BMC Caria Catalogue of the Greek Coins of Caria, Cos, Rhodes and etc., (B.V. Head), Bologna, LIMC Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, cilt. VII/1-2, 1994, Zürich. SNG Aul. Pamphylien Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung Hans von Aulock, Heft 7: Pamphylien, Berlin, SNG Cop. Pamphylia Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of Coins and Medals Danish National Museum. Lycia-Pamphylia, Copenhagen, SNG France 3 Sylloge Nummorum Graecorum. France 3. Cabinet des Médailles: Pamphylie, Pisidie, Lycaonie, Galatie, Zürich, SNG Pfälzer Sylloge Nummorum Graecorum. Pfälzer Privatsammlungen, 4. Pamphylien, Münih, Tekin 1991 O. Tekin, Aspendos Sikkeleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, astypalaia

10