Uluslararası Sivil Toplum Araştırması

Transkript

1 Uluslararası Sivil Toplum Araştırması

2 Özer KAYA İhsan ÇİMEN Bekir VATANSEVER Fikriye ÇETİN İbrahim AŞAR Huzeyfe ÇALKIN T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığınca oluşturulan Araştırma Komisyonu tarafından hazırlanmıştır. KOMİSYON BAŞKANI Mustafa YARDIMCI Dernekler Dairesi Başkanı KOMİSYON ÜYELERİ Denetçiler Başkan Yardımcısı İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi A. Sümeyra ERTÜRK İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi Nazlı BELGE İsa ERYILMAZ İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçisi T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 6 GİRİŞ... 8 FEDERAL ALMANYA CUMHURİYETİ A. GENEL BİLGİLER B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Maliye Bakanlıkları Sulh Mahkemeleri Federal Anayasayı Koruma Dairesi Derneklerin Kuruluşundan Sorumlu Diğer Daireler C. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER Kuruluş Derneklerin Sınıflandırılması Üyelik Zorunlu Organlar Tüzük Faaliyetlerinin Sona Ermesi Derneklerin Tasfiyesi ve Derneklerin Mal Varlığının Özgülenmesi Denetim D. MUAFİYET VE AYRICALIKLAR Kamu Yararı Statüsü Vergi Muafiyetleri E. YARDIM TOPLAMA Dernekler Dairesi Başkanlığı Adres : Namık Kemal Mah. İnönü Bulvarı İçişleri Bakanlığı A Blok Kat:2 Pk: Bakanlıklar / ANKARA Telefon : E-posta : dernekler@icisleri.gov.tr Tasarım: Graftürk Baskı: Manas Medya Planlama İçişleri Bakanlığı Genel Yayın Numarası: 742 Baskı 2013 ISBN Bu kitaptaki tüm bilgilerin her türlü kullanım hakkı İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığına ait olup, yazılı izin alınmaksızın kullanılamaz. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ A. GENEL BİLGİLER B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Federal Gelir İdaresi Adalet Bakanlığı Eyalet Başsavcılıkları Eyalet Uygulamaları C. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER (C)(3) Kapsamındaki STK ların İş ve İşlemleri Kaliforniya Eyaleti STK ların Denetimi D. MUAFİYET VE AYRICALIKLAR E. YARDIM TOPLAMA F. ETİK UYGULAMALAR VE İYİ YÖNETİŞİM İÇİN PRENSİPLER KILAVUZU

3 Uluslararası Sivil Toplum Araştırması T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı HIRVATİSTAN CUMHURİYETİ A. GENEL BİLGİLER B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Sivil Toplum Kuruluşlarıyla İşbirliği Ofisi Sivil Toplumu Geliştirme Konseyi Sivil Toplumu Geliştirme Ulusal Vakfı C. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER Kuruluş Bildirim Üyelik Zorunlu Organlar Tüzük Derneklerin Faaliyetleri ve Faaliyetlerinin Sona Ermesi Denetim Ceza Hükümleri D. MUAFİYET VE AYRICALIKLAR Kamu Yararı Statüsü Vergi Muafiyetleri İNGİLTERE A. GENEL BİLGİLER B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Hayır İşleri Komisyonu Sivil Toplum Ofisi C. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER Kuruluş Tüzük Faaliyetlerinin Sona Ermesi Denetim D. MUAFİYET VE AYRICALIKLAR Kamu Yararı Statüsü Vergi Muafiyeti E. YARDIM TOPLAMA İngiltere Yardım Toplama Mevzuatı Temel Yardım Toplama Mevzuatı Yardım Toplama Faaliyetlerini İlgilendiren Diğer Mevzuat Yardım Toplama Faaliyetleri Temel Yardım Toplama Mevzuatına Tabi Faaliyetler Diğer Yardım Toplama Faaliyetleri KANADA A. GENEL BİLGİLER B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Sanayi Bakanlığı - Şirketler Kanada Kanada Gelir İdaresi - Hayır Kurumları Müdürlüğü Kanada Hayali C. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER Mevzuat Kuruluş İşlemleri Bildirimler Üyelik Zorunlu Organlar Tüzük Faaliyetlerinin Sona Ermesi Denetim D. MUAFİYET VE AYRICALIKLAR Kamu Yararı Vergi Muafiyetleri E. YARDIM TOPLAMA İzin Yasaklanmış Yardım Toplama Faaliyetleri Yardım Toplama Faaliyeti Harcamaları MACARİSTAN CUMHURİYETİ A. GENEL BİLGİLER B. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER Kuruluş Denetim C. MUAFİYET VE AYRICALIKLAR Vergi Muafiyetleri Kamu Yararı Statüsü D. YARDIM TOPLAMA E. MACARİSTAN DA ULUSAL SİVİL FON PROGRAMI GENEL GÖRÜNÜM KAYNAKÇA

4 Bakanlığımız, benimsemiş olduğu demokrasi, insan haklarına saygı ve katılımcılık gibi temel değerleri doğrultusunda, ülkemizde sivil toplumun gelişimine büyük önem vermektedir. Çağdaş dünya ile bütünleşmiş güçlü bir sivil toplum oluşumuna katkıda bulunmayı kendine amaç edinen İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığımız, sivil toplum kuruluşlarına yönelik çalışmalarını çağdaş bir anlayışla sürdürmektedir. Bu anlayışla dünyadaki gelişmelerin yakından takibi, elinizdeki eserin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Seçilen altı ülkenin sivil toplum kuruluşlarına yönelik mevzuatları ve kurumsal yapılarının özgün kaynakları üzerinden incelenmesi sonucunda hazırlanan bu kitap ile dünyadaki farklı uygulamaları görme ve karşılaştırma fırsatı elde edilecektir. Yapılan çalışmanın sivil toplumun gelişimine katkıda bulunması ve bu alanda atılacak yeni adımlar için bir cesaret kaynağı olmasını diliyorum. Bu vesileyle böyle bir çalışmanın hayata geçirilmesini sağlayan Bakanlık Müsteşarı Sayın Seyfullah HACIMÜFTÜOĞLU na ve Dernekler Dairesi Başkanı Sayın Mustafa YARDIMCI ya teşekkür ediyor, çalışmada emeği geçen bütün arkadaşlarımı kutluyorum. ÖNSÖZ Hızla değişen dünyamızda önemi her geçen daha fazla hissedilen sivil toplum kuruluşları, başta demokrasi olmak üzere hemen her alanda ülkelerin gelişmişlik göstergesi haline gelmiştir. Bu nedenle günümüzde gelişmiş ülkeler arasında yer alabilmenin formülü ileri bir demokrasiye sahip olmak ve demokrasinin vazgeçilmezlerinden olan sivil toplum alanını genişletmekten geçer. Bugün birçok ülkede, yapılan mevzuat değişiklikleri ile sivil toplum kuruluşlarının etkinlikleri artırılmaya çalışılmakta, onlara daha etkin hizmet sunacak kurumsal yapılar oluşturulmakta ve çeşitli mali destek mekanizmaları ihdas edilmektedir. Tüm bu çalışmalar, sivil toplumun güçlenmesine ve dolayısıyla demokrasi bilincinin derinleşip kökleşmesine imkân sağlamaktadır. Eğitimden sağlığa, müzikten spora, ekonomiden politikaya birçok sahada faaliyet yürüten sivil toplum kuruluşlarının etkinliklerinin artması ve başarılı çalışmalara imza atmaları, ülkemizin her alanda kalkınmasına katkı sağlayacaktır. Muammer GÜLER İçişleri Bakanı

5 Uluslararası Sivil Toplum Araştırması GİRİŞ İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığının, benimsemiş olduğu Çağdaş dünya ile bütünleşmiş güçlü bir sivil toplum oluşumuna katkıda bulunma misyonuna uygun olarak hazırlanan bu çalışma ile farklı ülkelerdeki düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olunması ve sivil toplum alanındaki iyi uygulamaların yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda kitapta, Almanya, Amerika, Hırvatistan, İngiltere, Kanada ve Macaristan daki sivil toplum kuruluşlarına ilişkin hukuki düzenlemelere yer verilmiştir. Çalışma kapsamında her ülke ayrı bölümlerde ele alınmış ve her bölüm birbiri ile uyumlu olacak şekilde ortak başlıklar halinde düzenlenmiştir. Son bölümde, ülkelere ait çeşitli bilgiler ile bazı istatistiki veriler tablolar halinde sunularak karşılaştırmalı inceleme yapılmasına olanak sağlanmıştır. Bu bölümde, sivil toplum kuruluşlarının sayıları, ülke nüfusları, kuruluş işlemleri ve yardım toplama faaliyetleri gibi önemli konular özet halinde verilmiştir. İncelenen ülkelerde sivil toplum ile ilgili düzenlemelerin farklılık göstermesi, bazı bölümlerde farklı yaklaşımları zorunlu kılmıştır. Örneğin, Almanya ve Hırvatistan daki hukuki düzenlemeler, derneklerin diğer sivil toplum kuruluşlarından ayrı olarak ele alınabilmesine imkan sunarken, Amerika, Kanada ve Macaristan daki tüm sivil toplum kuruluşlarını ilgilendiren genel düzenlemeler, böyle bir ayrımın yapılmasına imkan vermemektedir. İngiltere de ise hayır kurumları adı altında kendine özgü düzenlemeleri olan bir yapı ile karşı karşıya kalınmaktadır. Bölümlerde bu farklılıklar dikkate alınarak, her ülkeye ait farklı uygulamalar açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Kitabın hazırlanmasında, her ülkenin sivil topluma yönelik yasal düzenlemeleri, resmi kurumların internet sayfaları, çeşitli akademik makaleler ve bazı ülkelere yapılan çalışma ziyaretleri neticesinde edinilen bilgi ve belgeler kaynak olarak kullanılmıştır.

6 Federal Almanya Cumhuriyeti FEDERAL ALMANYA CUMHURİYETİ Adı : Federal Almanya Cumhuriyeti Başkenti : Berlin Para birimi : EURO (EUR) Dili : Almanca Nüfusu : I Kişi Başına Düşen Milli Gelir : $ II Dernek Sayısı (Kayıtlı) : III A. GENEL BİLGİLER Almanya, her birinin kendi anayasası, parlamentosu ve hükümeti bulunan 16 eyaletten oluşan federal bir cumhuriyettir. Devlet erki federatif makamlarda toplanır. Eyaletler de federal düzeyde Federal Konsey aracılığıyla temsil edilir ve federal yasama sürecinde yer alır 1. Almanya kamusal alanı önemli ölçüde federal yasalara dayanır. Vatandaşlar ise yetki dağılımı ilkesine göre neredeyse sadece eyalet resmi makamları ya da eyaletler adına icraatta bulunan yerel idarelerle ilişkidedir. Bu açıdan Alman Federal Devleti bir üniter devlete benzer. Eyalet yönetimleri bir taraftan federal bir devlet için tipik olarak eyalet yasalarını uygular, diğer taraftan ise federal devlet yasalarının yürütülmesini üstlenir. Bununla birlikte yasama, yürütme ve yargı erkini tamamen eyaletler icra eder. Alman Anayasasına göre şehirler, belediyeler ve kazalar yerel topluluğun (eyaletlerin) her türlü kendi meselelerini yasalar çerçevesinde kendi sorumlulukları altında düzenleme hakkına sahiptir 2. Almanya da sivil toplum kuruluşlarının örgütlenme şekilleri şu şekilde sınıflandırılabilir: Vakıflar, yerel sulh mahkemesine kayıtlı ve kar amacı gütmeyen dernekler (ideal dernekler), sosyal dernekler (kayıtlı ve hukuki tüzel kişiliği olmayan), kar amacı gütmeyen kısa vadeli sermaye şirketleri, kar amacı gütmeyen anonim şirketleri, kar amacı gütmeyen bireysel örgütlenmeler, tüketiciyi koruma örgütleri, yurttaş hareketleri, gruplar ve yurttaşlık girişimleri, hakları savunma örgütlenmeleri: Partiler, sendikalar, konut ve sosyal kooperatifler, kendilerine yardımlaşma grupları, dini cemaatler ve ilgili kuruluşlar, iktisadi dernekler, yabancılara ait dernekler ve yabancı dernekler. Almanya da 2011 yılı verilerine göre hukuki tüzel kişiliğe sahip kayıtlı dernek bulunmaktadır 3. Bu sayıya göre, her 1 milyon vatandaşa dernek düşmektedir. En fazla dernek, Kuzey Ren Vestfalya Eyaletinde ( dernek) mevcuttur. Eyaletlerde faaliyette bulunan kayıtlı (hukuki tüzel kişiliğe haiz) derneklerin bilgileri tablo halinde aşağıda verilmiştir 4 : Tablo-1: Eyalete Göre Dernek Sayıları Eyalet Toplam Dernek Sayısı Yüzdelik Eyalette Yaşayan Her Milyon Kişiye Düşen Dernek Sayısı Baden-Würtemberg , Bayern , Berlin , Brandenburg , Bremen , Hamburg , Mecklenburg- Vorpom , I) (2011 yılı) II) (2011 yılı) III) (2011 yılı) 1 İşte Almanya, s.9, Societäts-Verlag, Frankfurt am Main, İşte Almanya, s.65, Societäts-Verlag, Frankfurt am Main,

7 Federal Almanya Cumhuriyeti Nordrhein Westfalen , Hessen , Thüringen , Sachsen , Sachsen-Anhalt , Rheinland-Pfalz , Saarland , Niedersachsen , Schleswig-Holstein , Kayıtlı bulunan dernek ile Almanya genelinde 2009 yılında 4,5 milyar bağış toplanmıştır. Bu gelirlerin dernek faaliyetlerine göre dağılımı grafikteki gibidir: 5 Bu derneklerin birbirinden farklı 215 kuruluş amacı bulunmaktadır. Kuruluş amaçlarına örnek olarak; balıkçılık, futbol, binicilik, hemşericilik, müzik, güvercin besiciliği, kadınların hak ve statüleri, müzik, köpek besiciliği, avcılık, karnaval, motor sporları, su sporları, tenis, doğayı koruma, anti alkolizm, akvaryum besiciliği, balon sporları, su sporları, inşaat, arıcılık, eski arabalar, okçuluk, keçi eğitimciliği verilebilmektedir. B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Kayıtlı derneklerin yaklaşık i kamu yararına çalışma statüsüne haizdir yılı verilerine göre kayıtlı (hukuki tüzel kişiliğe haiz) dernekler, kuruluş amaçlarına göre sınıflandırıldığında; % 38 inin spor, % 18 inin hemşehricilik, yaşanılan köyü güzelleştirme ve boş zamanları değerlendirme, % 13 ünün sosyal işler, ihtiyaç sahiplerine yardım, din ve kalkınma, % 12 sinin kültür ve sanat, % 10 unun mesleki, iktisadi ve siyasi birlikler, çıkar birlikleri, % 8 inin halk inisiyatifleri ve % 1 inin çevre ve doğa korumasına yönelik olduğu incelenmiştir. 7 5 Jana Sommerfeld, Deutsches Zentralinstitut für Sozialen Fragen, Berlin, Juli, İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı ile Avrupa Komisyonu Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisi (TAIEX) işbirliğinde Mayıs 2010 tarihleri arasında Ankara da düzenlenen Aktif Vatandaşlığa Kamusal Destek Üzerine İyi Uygulamalar-Seminer Raporu, s gel _Text_Anhang.pdf ( ) Federal Almanya da sivil toplum kuruluşlarının kurulması için önceden özel bir izin gerekmemesi (İktisadi ve yabancı dernekler hariç) nedeniyle Almanya nın yönetim yapısı içinde sivil toplum kuruluşlarıyla ilgili özel bir birim bulunmamaktadır. Bununla birlikte fonksiyonları birbirinden farklı olan üç özel birimin ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar; Maliye Bakanlıkları (Bundesministerium der Finanzen), Sulh Mahkemeleri (Amtsgericht) ve İçişleri Bakanlıkları bünyesinde kurulan Anayasayı Koruma Teşkilatı (Bundesamt für Verfassungsschutz) birimleridir. 1. Maliye Bakanlıkları (Bundesministerium der Finanzen) Almanya da faaliyette bulunan derneklerin iş ve işlemleri ile ilgili asıl ve sürekli olan denetim, Maliye Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Özellikle kamuya yararlı çalışma statüsüne sahip kayıtlı dernekler, kendilerine sağlanan vergisel indirim ve istisnaların kullanılmasında suistimallerin engellenmesi amacıyla Maliye Bakanlığınca sürekli olarak denetlenir. Kamu yararına çalışma statüsünün kazanılması ile bu statüye haiz kayıtlı derneklerin iş ve işlemleri neticesinde bu statüye uygun hareket edilip edilmediğinin tespiti, eyaletlerde bulunan Maliye Bakanlıkları adına vergi dairelerince yapılır. Gerekli görüldüğü takdirde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları, Maliye Bakanlığı adına yetkili vergi dairesi tarafından denetlenebilir. Bu denetimler çerçevesinde, diğer şirket ve kuruluşlar için geçerli yasalar ve yönetmelikler uygulanır

8 Federal Almanya Cumhuriyeti Denetim sırasında görevli memurlar tarafından istenecek her türlü bilgi, belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur. Denetim sırasında, suç teşkil eden fiillerin tespit edilmesi halinde, vergi dairesi durumu derhal savcılığa ve derneğe bildirir. Kamu yararına çalışan dernekler ihtiyaç üzerine vergi dairelerince denetlenir. Kamu yararına çalıştıklarına karar verilen dernekler, denetimler sonunda bu niteliklerini kaybettikleri tespit edilirse, kamu yararı statüleri kaldırılır. Dernekler kütüğüne yeni kayıt olan ve e.v uzantısı alan kayıtlı dernek, Maliye Bakanlığına başvurarak, faaliyete başladığı tarihten itibaren 18 aylık süreyle sınırlı, geçici vergi muafiyeti belgesi alabilir. Bu belgenin alınması zorunlu değildir. Belge alınmazsa ilgili dernek, yıl sonunda verilen mali rapor neticesinde tahakkuk eden vergiyi öder. Geçici vergi muafiyeti belgesi ile dernek, kamuya yararlı derneklerin sahip oldukları vergi indirim ve istisnalarından yararlandırılır 8. Bu belgenin verilmesinden itibaren dernek, Maliye Bakanlığının sürekli denetimine tabi olmaktadır. Bakanlık bu belgeyi her an geri almaya yetkilidir. Vergi muafiyeti konusundaki itirazlarda vergi mahkemeleri karar vermektedir 9. Dernekler, yıllık mali raporlar şeklinde faaliyetlerini, gelir ve giderlerini düzenleyecekleri beyanname ile üç yılda bir vergi dairesine beyanda bulunmak mecburiyetindedir. Beyannamenin düzenlenmesine ilişkin esas ve usuller Vergi Usul Kanunu (Abgabenordnung - AO) denilen mali mevzuat kanununda düzenlenmiştir. 2. Sulh Mahkemeleri (Amtsgericht) Alman Hukuku na göre derneğin iktisadi bir amacı yoksa tüzel kişiliği (hak ehliyetini kazanması normatif sistemin bir çeşidi olan tescil sistemine tabidir 10. Alman Medeni Kanunu nun (Bürgerliches Gesetzbuch) Sicile Tescilde Yetki başlıklı 55 inci maddesine göre, kayıtlı (hukuki tüzel kişiliğe haiz) bir derneğin tescili, yerleşim yerinin yargı çevresi içinde bulunan sulh mahkemesi nezdindeki dernekler kütüğüne (siciline) yapılacağı belirtilmiştir. Yine aynı maddenin son bendinde Federal Adalet Bakanlığının, Federal Meclis tarafından onaylanmış tüzükler çıkararak elektronik ortamda olanlar da dahil, dernek sicillerinin oluşturulması ve tutulması hakkındaki ayrıntıları düzenlemeye yetkili olduğu belirtilerek, Federal Almanya Cumhuriyeti nde faaliyette bulunan tüm kayıtlı derneklere ilişkin bilgilerin, Federal Adalet Bakanlığı bünyesinde ortak bir elektronik ortamda oluşturulan dernekler sicilinde tutulduğu ifade edilmiştir. 8 Steuerwegweiser für gemeinnützige Vereine und für Übungsleiter, Hessisches Ministerium der Finanzen, s , Wiesbaden, Mart İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı ile Avrupa Komisyonu Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisi (TAIEX) işbirliğinde Mayıs 2010 tarihleri arasında Ankara da düzenlenen Aktif Vatandaşlığa Kamusal Destek Üzerine İyi Uygulamalar-Seminer Raporu, s Demet ÖZDAMAR, Yeni Dernekler Hukuku Mevzuatımızın Karşılaştırılmalı Olarak Değerlendiril-mesi, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2008, s.33 Buna göre tüzel kişiliğe sahip bütün derneklerin kayıtları, elektronik dernek kütüğünde tutulmakta ve bu dernekler tarafından yapılan iş ve işlemler ile ilgili tüm bilgiler bu kütükte kayıt altına alınmaktadır. 3. Federal Anayasayı Koruma Dairesi (Bundesamt für Verfassungsschutz) Almanya da faaliyette bulunan dernekler, eyalet İçişleri Bakanlıkları bünyesinde kurulan Anayasayı Koruma Dairesince denetlenmektedir. 11 Federal Anayasayı Koruma Dairesi, eyaletler bazında teşkilatlanan bir birim olup, eyalette bulunan derneklerin faaliyetlerinin anayasaya aykırı, şiddet ağırlıklı veya terör kapsamında olup olmadığını değerlendiren bir dairedir. Derneğin faaliyetlerinin bu kapsamda değerlendirilmesi halinde gerekli önlemlerin alınması için Anayasayı Koruma Dairesi, derneğin bağlı olduğu eyaletin İçişleri Bakanlığına faaliyetten men, dernekler kütüğünden terk ve derneğin mal varlığına müsadere edilmesi yönünde görüşünü bildirmektedir. 12 Bu dairenin temel görevi, Alman Anayasayı Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesine göre; özgür demokrasinin temel düzenine, Federal Almanya nın ve herhangi bir eyaletinin varlığı veya güvenliğine, Federal Almanya Cumhuriyeti nin çıkarlarına aykırı kuvvet kullanarak hareket etmek ve halkların barışçıl ortak yaşama fikrine karşı her türlü faaliyete karşı istihbarat faaliyetleri yapmak olarak belirtilmiştir Derneklerin Kuruluşundan Sorumlu Diğer Daireler Alman dernekler mevzuatında derneklerin kuruluşundan sorumlu olan kurumlar farklılık arz etmektedir. İktisadi olmayan (ideal) ve yabancılara ait derneklerin hak ehliyetinin kazanılmasında (yerel sulh mahkemesinin tescili ile) normatif sisteme tabi iken, iktisadi dernekler hak ehliyetinin kazanılmasında normatif sistemin dışında olup izin sistemine tabi kılınmıştır. Bu iznin verilmesinde yetkili mercii, Almanya nın yönetim yapısı içinde eyalet kanunlarına göre değişmektedir. İktisadi dernekler, eyalet kanunlarında belirtilen ilgili resmi makamın izni ile (Başbakanlık, İçişleri Bakanlığı, Kaymakamlık, İl veya İlçe Emniyet Müdürlüğü) tüzel kişilik kazanmaktadır ( ) 12 en =N&menu=1&sg=2 ( ) 13 ( ) 14 15

9 Federal Almanya Cumhuriyeti C. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINA İLİŞKİN İŞ VE İŞLEMLER 1. Derneklerin Kuruluşu Dernek kavramı, Alman Kamusal Dernekler Hukukunun Düzenlenmesi Hakkında Kanunun Dernek Kavramı başlıklı 2 nci maddesinde: Bu kanunda adı geçen dernek, hukuki düzenlemelerine bakılmaksızın, birden fazla gerçek veya tüzel kişinin uzun bir süre için ortak bir amaç etrafında ve gönüllü olarak bir araya geldikleri ve organize bir irade oluşumuna tabii olan her türlü teşekkülü ifade eder şeklinde tanımlanmıştır. Alman Hukukunda Alman vatandaşlarının dernek kurma özgürlüğü, Alman Anayasası nın 9 uncu maddesinde Her Almanın, dernek ve birlik kurma hakkı vardır denilerek ifade edilmiştir. Alman Kamusal Dernekler Hukukunun Düzenlenmesi Hakkında Kanununun 14 üncü maddesine göre dernek kurma hakkı ayrıca Avrupa Birliği ne üye ülkelerin vatandaşlarına da verilmiştir. Adı geçen maddede Üyelerinin ya da yöneticilerinin tümü veya çoğunluğu Avrupa Birliği ne üye bir ülkenin yabancı vatandaşlarından oluşuyor ise bu dernekler yabancı dernekler olarak kabul edilemez denilmektedir. Dolayısıyla bu kişilerin kurdukları derneğin yabancılara ait dernekler sayılmayacağı ve bu derneklerin Alman derneklerinin tabi olduğu statüye tabi oldukları ifade edilmiştir. Bir derneğin yabancı dernek kategorisine girip girmediğine karar vermek için üye sayısından ziyade derneğin karar vericilerinin uyruklarına ve eğer varsa farklı uyruklardaki karar verici üyelerin diğer karar verici üyeler içindeki oranlarına bakılmaktadır. 14 Yabancılar, sadece Almanlara özgü olan haklar dışında tüm temel haklardan faydalanır. Örneğin, toplantı özgürlüğü ve birlik kurma özgürlüğü hakları sadece Almanlara özgülenmiş haklardır. Bunlar yabancılara ve vatansızlara verilmemiştir. Dernekler Yasasında ise yabancılar ve vatansızlarında dernek kurabileceği ifade edilmiştir. Ancak, bu kişilerce kurulmuş olan derneklere yönelik yasaklama sebepleri arttırılmıştır. Hukuki tüzel kişiliği bulunan ve bulunmayan dernekler, üyelerinin vatandaşlığına bakılmaksızın Almanlara verilen haklardan faydalanmaktadır 15. Alman Medeni Kanunu nun 21 inci maddesi ve diğer takip eden maddelerine göre dernek, belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, gerçek veya tüzel kişilerin kurumsal olarak bir araya gelmesiyle oluşturulan, belirli bir tüzük çerçevesinde, azami olarak genel kurul ve yönetim kurulu altında organize olmuş, gönüllülük esasına dayanarak faaliyet gösteren toplum kuruluşu olarak tanımlanmaktadır. Derneklerin kuruluşunda tüzel kişiliğe sahip (hak ehliyeti olan) ve sahip olmayan (hak ehliyeti olmayan) dernekler arasında ayrım yapılmaktadır. Alman Medeni Kanunu nun Kayıtın Muhteviyatı başlıklı 64 üncü maddesine göre hak ehliyeti olan derneklerin (rechtsfähige Vereine) kurulması için öncelikle kurucular arasında bir kuruluş sözleşmesi yapılması gerekir. Bu sözleşme dernek tüzüğünü oluşturan sözleşmedir. Bu şekilde kurulan ve tüzel kişiliği kazanmayı amaçlayan dernek, en az 7 gerçek veya tüzel üyeye sahip olması ve tüzüğünün (kuruluş sözleşmesi) de uygun 14 Handbuch des Vereins-und Verbandsrechts, Dr. Bernhard Reichert, Luchterhand, München, 2003, s Handbuch des Vereins-und Verbandsrechts, Dr. Bernhard Reichert, Luchterhand, München, 2003, s.1315 olması halinde, noter tarafından derneği temsil etmeye yetkili kişileri gösterir belge ve tüzük örneği ile birlikte dernek yönetim işlerinin yapıldığı yerdeki sulh mahkemesine dernekler kütüğüne tescil için başvuru yapması gerekir. Yerel sulh mahkemesinin dernekler kütüğüne kayıtla birlikte dernek, hukuki tüzel kişiliği kazanıp kayıtlı bir dernek statüsüne haiz olmaktadır. Dernekler kütüğüne kaydolduktan sonra, derneğin adına kütüğe kayıtlı olduğunu belirtmek üzere e.v. (kütükte tescilli dernek) ibaresi eklenir. Derneğin kuruluşundan sonra kayıtlı olmayı amaçlayan dernek, kuruluş sözleşmesi (dernek tüzüğü) ve derneği temsile yetkili ilk yönetim kurulu üyelerinin noter huzurunda yapacakları beyan ile notere 2012 yılı için 11,60 ve derneğin yönetim merkezinde bulunan yerel sulh mahkemesine dernekler kütüğüne (siciline) kayıt için mahkemeye 52 tescil harcı ödemektedir. Ancak dernek, kamu yararı statüsüne sahip olduğunu (bu statüyü dernekler kütüğüne kayıtlı olmadan önce vergi dairesine başvuruda bulunması halinde elde edebilir) mahkemeye bildirmesi halinde tescil harcını ödemek zorunda değildirler. Tescilden sonra dernek kamu yararı statüsünü kazanmış ise ödemiş olduğu bu harcın iade edilmesini talep edebilir. Derneğin ihtiyacına bağlı olarak dernek tüzüğünün hazırlanması için avukat ücreti de söz konusu olabilir 16. İktisadi dernekler, kayıtlı olan derneklerden farklı olarak hak ehliyetlerinin kazanılmasında izin sistemine tabi kılınmıştır. Bu iznin verilmesinde yetkili mercii, Almanya nın yönetim yapısı içinde eyalet kanunlarına göre farklılık arz etmektedir. İktisadi dernekler, eyalet kanunlarında belirtilen ilgili resmi makamın izni ile (Başbakanlık, İçişleri Bakanlığı, Kaymakamlık, İl veya İlçe Emniyet Müdürlüğü) tüzel kişilik kazanır. Bu tip derneklerin kurulabilmesi için kayıtlı olan diğer dernekler gibi en az 7 gerçek veya tüzel kişinin üye olması gereklidir ( ) 16 17

10 Federal Almanya Cumhuriyeti Alman Hukukuna göre hak ehliyeti olmayan bir derneğin kurulması için iki kişi yeterlidir. Ancak bu şekilde kurulan dernekler adi ortaklık niteliğinde olup Alman dernekler kütüğüne kayıtlı olamazlar. Ayrıca bu derneklerin tüzel kişiliğe ve dolayısıyla da hak ehliyetlerine sahip olmadıkları kabul edilmektedir. 17 Bununla birlikte Alman Federal Yüksek Mahkemesinin tarihli içtihat kararı ile bu derneklerin gerçekleştirdikleri işlemlerden dolayı dernek üyelerinin dışında derneğinde dava edilebileceği kabul edilmiştir Derneklerin Sınıflandırılması Alman Medeni Kanununa göre Almanya da dernekler hak ehliyeti olan dernekler ile hak ehliyeti olmayan derneklere, hak ehliyeti olan dernekler ise kendi içinde iktisadi dernekler, iktisadi olmayan derneklere ayrılmıştır. Diğer bir sınıflandırma ise yerli dernekler ile yabancılara ait dernekler şeklinde yapılmıştır. 2.1.Hak Ehliyeti Olan Dernekler Alman Medeni Kanununa göre hak ehliyeti olan dernekler; iktisadi ve iktisadi olmayan derneklere şeklinde sınıflandırılmaktadır İktisadi Dernekler İktisadi dernekler (wirtschaftliche Vereine), ilgili resmî makamın vereceği izinle (staatliche Verleihung) tüzel kişilik (hak ehliyeti) kazanabilir. Eyalet kanunlarına göre tüzel kişiliğin kazanılmasında yetkili makamlar, değişiklik göstermektedir. Örneğin Bavyera eyaletinde Kaymakamlığa, Bremen eyaletinde Bölgesel Emniyet Müdürlüğüne, Hessen eyaletinde eyalet Başbakanlığına, Kuzey Ren Westfalen eyaletinde İlçe Emniyet Amirliğine ve Saarland eyaletinde Kaymakamlığa başvuru yapılmaktadır. İktisadi dernekten ne anlaşılması gerektiğine açıklık kazandırmak için Alman Medeni Kanunu 22 nci maddesinde bu derneklerin iktisadi bir işin sevk ve idaresi, kısaca işletilmesini hedeflediklerinden söz edilmiştir. Dolayısıyla iktisadi bir işletmenin işletilmesi suretiyle derneğe ya da doğrudan doğruya derneğin üyelerine mal varlıksal bir yarar sağlamak isteyen dernekler, iktisadi dernekler olarak nitelendirilebilir. Bu tür derneklere izin verilmesi için temel koşul, başka yasalara göre derneğin hak ehliyeti/ tüzel kişilik talep edebilmesinin olanaklı olmamasıdır. Yani ilgili makam (izin makamı), dernek çatısı altında yürütülmek istenen iktisadi faaliyetin ortaklıkları düzenleyen mevzuatlara göre başka bir hukuki formda, hak ehliyetine sahip olarak gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğini öncelikle araştıracaktır. Eğer mevzuatta yer alan başka bir hukuki form, örneğin bir ticaret ortaklığı kurmak yoluyla hak ehliyeti elde edilerek bu faaliyet ya da amacı gerçekleştirmek olanaklı ise artık izin verilmeyecektir 19. Bu dernekler kamuya yararlılık statüsüne haiz olamamaktadır. Ticari birliktelik olarak organize olmakta ve kayıtlı dernek anlamına gelen e.v ekini almaktadır. 17 Vereine Gründen und Erfolgreich Führen, Sieghart Ott, 1 Mai 2002, Deutscher Taschenbuch Verlag, s Metin İKİZLER, Alman Dernekler Hukukundaki Reform Çalışmalarına Bir Bakış, edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/auhf /auhf ikizler.pdf, 2008, s Metin İKİZLER, Alman Dernekler Hukukundaki Reform Çalışmalarına Bir Bakış, edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/auhf /auhf ikizler.pdf, 2008, s.415 Amaçları; ticaret, zanaat ve hizmet sektöründe çalışan üye firmalarının çıkarlarını korumak, onların iktisadi faaliyetlerini desteklemek ve piyasaya hizmet ve mal sunmak olan iktisadi dernekler; kendine münhasır, planlı, çalışanları ücrete tabi ve ömrü süreklilik arz edecek şekilde faaliyet gösterirler. Bu tip derneklere iş bağlama birlikteleri, bahçe düzenleme firmalarının birliktelikleri, iş adamları birliktelikleri, yoldaş girişimciler derneği birliktelikleri (girişimciler birliği) ve ticari odalar birliktelikleri örnek olarak verilebilmektedir İktisadi Olmayan (İdeal) Dernekler Alman Medeni Kanunu 21 nci maddesinde bu derneklerden söz edilirken, iktisadi olmayan dernekler (Nichtwirtschaftliche vereine) ifadesi kullanılmaktadır. Bu derneklere ideal dernekler (Idealverein) de denilmektedir. Bu dernekler, yetkili sulh mahkemesinin siciline kayıt ile tüzel kişilik kazanır. İktisadi bir işletmenin ideal amaca ulaşmak için işletilmesi iktisadi olmama niteliğine zarar vermez. Buradaki en önemli husus, kamuya yararlı amaçları gerçekleştirmek isteyen iktisadi olmayan dernek, yaptığı faaliyeti kendi tüzüğüne göre yapıyorsa ve amacını gerçekleştirmesi için ekonomik faaliyet zorunluluğu kaçınılmaz olmakla birlikte vergi ödemek zorunda olan diğer mükelleflerle fazla rekabete girmiyorsa, bu derneğin ekonomik faaliyet ile gelir elde etmesinde ve vergi indiriminden faydalanmasında herhangi bir engel yoktur. 21 İdeal derneklere sağlanan vergisel avantajlardan birisi de yan amaç muafiyeti (Nebenzweckprivileg) hususudur. Bu husus, ideal bir derneği betimleyen bir unsurdur. İdeal dernek, ticari bir aktivitesi olmaması, kendi üyelerini ticari anlamda desteklememesi ve piyasaya hizmet ve mal sunmaması ve böylelikle normal ticari işletmelerle rekabete girmemesine rağmen üyelerinin ticari olmayan çıkarlarını destekleyebilmekte ve çalıştırdığı personeline piyasaya uygun olarak ücret ödeyebilmektedir. Hatta belli bir kapsam içerisinde ve alt fonksiyon olarak ticari faaliyet gösterebilmektedir. Örneğin bir spor derneği, kendi tesislerinin içerisinde lokal, kantin veya kafe işletebilmekte, bu gibi hizmet sunumlarından üyeler ve diğer kişiler de yararlanabilmektedir. İdeal dernekler kamuya açık lokal, kantin, kafe vb. iş yeri niteliğinde sayılabilecek gelir getirici bu faaliyetleri gerçekleştirdiklerinde yan amaç muafiyetinden yararlanmakta ve herhangi bir vergi ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır Yabancılara Ait Dernekler Alman Hukukunda yabancılara ait dernekler, Alman Dernekler Kanununun Yabancılara Ait Dernekler başlıklı 14 üncü maddesinde Üyelerinin ya da yöneticilerinin tümünün veya çoğunluğunun yabancı olduğu dernekler (Yabancılara Ait Dernekler), Anayasanın 9 uncu maddesinin 2 nci fıkrasında anılan nedenlerden dolayı yasaklanabilir. Üyelerinin ya da yöneticilerinin tümü veya çoğunluğu Avrupa Birliği ne üye ( ) 21 Steuerwegweiser für gemeinnützige Vereine und für Übungsleiter, Hessisches Ministerium der Finanzen, s. 11, Wiesbaden, Mart ( ) 18 19

11 Federal Almanya Cumhuriyeti bir ülkenin yabancı vatandaşlarından oluşuyor ise bu dernekler yabancı dernekler olarak kabul edilemez denilerek belirtilmiştir. Alman Hukukunda; bir derneği oluşturan kişilerin, yerleşim yeri Almanya, fakat uyruğu yabancı bir devlet ise; Almanya da kurulan, örgüt ve faaliyeti Almanya da olan bu dernek, bir Alman derneği değil, yabancılara ait dernek sayılmaktır. Örneğin, Almanya da ikamet hakkına sahip Türk vatandaşlarının kuracağı dernek, yabancılara ait dernek statüsünde kurulmuş sayılmaktır. Ancak bu şekilde kurulan dernekler, Alman derneklerinden daha farklı sınırlamalara tabi tutulmuştur. Alman dernekler, sadece Alman Anayasasının 9 uncu maddesinin 2 nci bendinde belirtilen sebeplerle faaliyetten yasaklanabilirken, yabancılara ait dernekler Alman Dernekler Kanunu nun 14 üncü maddesinin 2 nci bendinde belirtilen sebeplerle de yasaklanabilmektedir. 2.2.Hak Ehliyeti Olmayan Dernekler Alman Medeni Kanunu 54 üncü maddesine göre kurulan dernekler hak ehliyeti olmayan dernekler statüsündedir ve bu dernekler adi ortaklık niteliğinde olup Alman Dernekler Kütüğüne kayıtlı olamaz ve tüzel kişiliğe sahip olmadıkları için hak ehliyetleri de yoktur. 23 Hak ehliyeti olmayan dernekler, tüzel kişiliğe sahip olmadıkları için mal, hak edinemez ve yükümlülükler üstlenemez. Bununla birlikte Alman Federal Yüksek Mahkemesinin tarihli içtihat kararı ile bu derneklerin gerçekleştirdikleri işlemlerden dolayı dernek üyelerinin dışında derneğin de dava edilebileceği kabul edilmiştir Derneklere Üyelik Ayırt etme gücüne sahip, ergin ve hakkında kısıtlılık kararı alınmamış gerçek kişiler, tabiiyetlerine ve Almanya daki oturma yerine ve oturma iznine sahip olmalarına bakılmaksızın Federal Almanya daki herhangi bir derneğe üye veya kurucu olabilir. Bununla birlikte kamu veya özel hukuk tüzel kişileri derneklere üye olabilmektedir. Federal Alman Cumhuriyeti vatandaşı olup, 7 yaşın altındaki gerçek kişiler, ayırt etme gücüne sahip değildir. Yabancı ülke vatandaşlarında ayırt etme gücü, ergin ve kısıtlılık hakkındaki kurallar, bu kişilerin tabi oldukları ülke hukukuna göre belirlenir. Kanuni olarak ayırt etme gücüne sahip olmasına rağmen ergin olmayan veya kısıtlı olan(sınırlı ehliyetsizler) gerçek kişiler, yabancı dahi olsalar, dernek kurabilir. Ama buna ilişkin olarak kanuni işlemleri ve sorumluluğu yasal danışmanı (kayyumu) veya velisi yapabilir. 4. Derneklerin Zorunlu Organları Alman Medeni Kanununa göre derneğin zorunlu organları genel kurul ve yönetim kuruludur. Yönetim kurulu, birden fazla kişiden oluşabilir ve her türlü usulsüzlüğe karşı sorumludur. Ancak bu kişiler tamamen gönüllü ve ücretsiz çalışıyorlarsa sorumlulukları sınırlanabilir. Yönetim kurulu, derneğin yasal temsilcisi durumunda olup, derneği yargı mercileri ve diğer kişi ve kurumlar nezdinde temsil eder. Temsil yetkisinin kapsamı üçüncü kişilere etki edecek şekilde dernek tüzüğüyle sınırlandırılabilir. Genel kurulda alınacak kararlar, katılanların oy çokluğu ile alınır. Toplantısız alınan kararlar, bütün üyelerin yazılı olarak karara katıldıklarını bildirmeleri suretiyle geçerlidir. Genel kurul, tüzükte belirtilen durumlarda ve derneğin menfaatinin gerektirdiği durumlarda toplantıya çağrılır. Üyelerin onda birinin yazılı olarak talebi halinde genel kurulun toplantıya çağrılması zorunludur. Talebe uyulmaması halinde sulh mahkemesine yapılacak başvuru neticesinde genel kurulu toplantıya çağrı hususunda görevlendirme yapılabilir. 23 Vereine Gründen und Erfolgreich Führen, Sieghart Ott, 1 Mai 2002, Deutscher Taschenbuch Verlag, s Bundesgerichtshof, Gesellschaft bürgerlichen Rechts, Urteil von 29 Januar

12 Federal Almanya Cumhuriyeti 5. Dernek Tüzüğü En az yedi gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesi ve derneğin kuruluş sözleşmesinin (tüzüğünün) hazırlanması ile dernek kurulmuş sayılır. İlk genel kurulda tüzük oluşturulur ve protokol (dernek kuruluş sözleşmesi) tutulmak suretiyle derneğin kuruluşu yazılı hale getirilir. Kayıtlı olmayı amaçlayan derneğin, tüzüğünü (kuruluş sözleşmesini) Alman Medeni Kanununun 57 nci ve 58 inci maddelerine uygun olarak düzenlenmesi ve dernek merkezinin bulunduğu yerdeki yerel sulh mahkemesine sunması gerekir. Bu protokolde yer verilen hususlar: Toplantının günü ve tarihi Divan heyeti kurulunun adı Alınan kararlar ve oy oranları Seçilen yönetim kurulu üyelerinin adları, doğum tarihleri ve adresleri, Seçilenlerin seçimi kabul ettiklerine dair beyanları, Ayrıca, protokole üye ve katılımcıların listesi eklenir ve protokol imzalanır. Bu kuruluş kurultayından (ilk genel kuruldan) sonra, dernek yönetim kurulu üyeleri derneği, dernekler kütüğüne kaydettirmek amacıyla, noter huzurunda imzalanan kuruluş bildirisini (dernek tüzüğünü) yerel mahkemeye iletilir. Yerel mahkeme tarafından kuruluş bildirisinin kabulü ve derneğin dernekler kütüğüne kaydının tamamlanmasından sonra, dernek tüzel kişi olarak kabul edilir ve faaliyete geçmiş olur. Diğer taraftan, tescil edilmiş dernek, vergi mükellefiyet numarası almak ve vergi muafiyetinden faydalanmak için vergi dairesine müracaatta bulunur; dernek kuruluş sözleşmesini, noter onaylı imza sirküleri ve var ise mahkeme tescil belgesini vergi dairesine iletir. Alman Medeni Kanununun 57 nci ve 58 inci maddelerine göre dernek tüzüğünde kanunen bulunması gereken bilgiler ise şöyle sıralanabilir: Derneğin adı ve merkezi Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için dernekçe sürdürülecek çalışma konuları ve çalışma biçimleri ile faaliyet alanı Derneğe üye olma ve üyelikten çıkmanın şart ve şekilleri Üye aidatı Yönetim kurullarının ne suretle seçileceği Genel kurulun nasıl toplanacağı ve kararlar alacağı Derneğin dernekler kütüğüne tescil edileceği Bu maddelerde sayılan koşulların sağlanması halinde dernek, sulh mahkemesindeki dernek siciline kaydedilir. Kayıtla birlikte dernek hak ehliyeti elde etmektedir. Alman Medeni Kanununun 64 üncü ve 66 ncı maddesine göre sulh mahkemesi, derneğin adı ve yerleşim yerini, tüzüğün düzenlenme tarihini, yönetim kurulu üyelerini ve bunların temsil yetkisi tescil edip kendi ilanları için belirlenmiş olan gazetede ilan eder. Alman Medeni Kanunu 65 inci maddesine göre derneğin adına kayıtlı-tescilli dernek (Eingetragener Verein) anlamına gelen e.v ibaresi eklenir. Dernekler kütüğüne kaydedilen ve e.v eki alan dernek, Alman Medeni Kanununun 66 ncı maddesine göre ilan edilerek, derneğin kuruluş belgesi derneğe tebliğ edilir. Dernek kayıtları alenidir. 6.Derneklerin Faaliyetlerinin Sona Ermesi Alman Medeni Kanununun Fesih başlıklı 74 üncü maddesinde kayıtlı derneklerin sona ermesi, idare kararı ve genel kurul kararı ile (kendiliğinden) olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir: 6.1.İdare Kararı İle Sona Ermesi Derneğin Alman Medeni Kanununun 43 üncü maddesinde aşağıda belirtilen nedenlerle hak ehliyetinin ortadan kaldırılması halinde yetkili kurumlar, durumu tescile yetkili makama (yerel sulh mahkemesi) bildirir. Yetkili kurum; derneğin faaliyetleri bir eyaletle sınırlıysa o eyaletin en üst düzey idare mercii, derneğin faaliyetleri bir eyaletin sınırlarını aşıyorsa Federal İçişleri Bakanlığı dır. Derneğin feshi ve hak ehliyetinin ortadan kaldırılması hususu, derhal dernek siciline tescil edilir. Derneğin hak ehliyetinin kaldırılacağı durumlar: a-dernek yönetim kurulunun veya genel kurulunun hukuka aykırı bir karar veya davranışı ile kamu yararını tehlikeye atması b-tüzüğüne göre bir ticari işletme işletmek amacı gütmeyen derneğin, böyle bir amaca yönelmesi c-tüzel kişiliği resmi bir izne dayanan derneğin (iktisadi dernek veya yabancı dernek) tüzüğündekinden başka bir amaç takip etmesi d-derneğin merkezinin dış ülkeye alınması e-dernek üyelerinin tamamının üyeliğinin sona ermesi (çıkma, çıkarılma vb. durumda) f-dernek üye sayısının üçe düşmesi g-derneğin iflas etmesi (İflasın açılması durumunda tescile gerek yoktur) 6.2- Genel Kurul Kararı İle Sona Ermesi Dernek, genel kurulun kararıyla veya dernek için öngörülen sürenin dolmasıyla sona ererse, yönetim kurulu feshin tescili için ilgili kuruma bildirim yapmaktadır. 7.Derneklerin Tasfiyesi ve Derneklerin Mal Varlığının Özgülenmesi Alman dernekler mevzuatı incelendiğinde, derneklerin tasfiyesi ve derneklerin mal varlığının özgülenmesine ilişkin düzenlemelerin Alman Dernekler Kanununda değil Alman Medeni Kanununda yer aldığı görülmektir. Alman Medeni Kanununun Derneğin Mal Varlığının İntikali başlıklı 45 inci maddesinde Derneğin kapatılması veya yasal haklardan men edilmesi (tüzel kişiliğinin ortadan kaldırılması) durumunda derneğin mal varlığı, derneğin tüzüğünde belirlenmiş olan kişilere intikal eder. hükmü yer almaktadır. İntikal hakkı sahiplerinin genel kurul veya başka bir organ tarafından belirlenmesi hususu, derneğin tüzüğünde hükme bağlanabilir. Dernek iktisadi amaçla çalışmıyor

13 Federal Almanya Cumhuriyeti sa, genel kurul böyle bir hüküm olmadan da mal varlığını kamuya bağlı bir vakfa veya bir kuruluşa devredebilir. Derneğin mal varlığını devir almaya (intikale) yetkili kişinin belirlenmesine yönelik bir karar bulunmuyorsa, bu durumda; dernek, tüzüğüne göre, sadece üyelerinin çıkarlarına hizmet ediyorsa, mal varlığı, dağılma veya fesih sırasında mevcut olan üyelere eşit olarak verilir. Aksi takdirde derneğin mal varlığı, yerleşim yerinin bulunduğu federe eyaletin hazinesine intikal eder hükmü gereğince derneğin kapatılması veya yasaklama merciince yasal haklarından men edilmesi hallerinde derneğin tüzel kişiliğinin sona ereceği ve bu halde derneğin mal varlığının derneğin tüzüğünde belirlenmiş olan kişilere intikal edeceği ifade edilmiştir. Ayrıca derneğin kapatılması veya mahkeme kararıyla yasal haklarından men edilmesi halinde bu konuya ilişkin hükmün, derneğin tüzüğünde yer alması gerektiği ifade edilmiştir. Yine derneğin amacının iktisadi bir işletme işletmeye yönelik olmaması ve derneğin tüzüğünde derneğin genel kurulu veya başka bir organın alacağı karar ile dernek mal varlığının kime intikal edeceği veya özgüleneceğine dair herhangi bir hüküm bulunmaması halinde bile, derneğin genel kurulunun, derneğin mal varlığının kamuya bağlı bir vakfa veya bir kuruluşa devretme yetkisine sahip olduğu belirtilmiştir. Bununla beraber derneğin kapatılması veya mahkeme kararıyla yasal haklarından men edilmesi halinde derneğin mal varlığının kime intikal edeceğine ilişkin dernek tüzüğünde herhangi bir hükmün bulunmaması ve dernek tüzüğünde yer alan hükümler gereğince derneğin sadece üyelerin menfaatlerine hizmet vermeyi amaçlamış olması halinde derneğin mal varlığı, derneğin kapatılması veya yasal haklarının alınması sırasında, derneğe hizmet vermiş olan üyelere eşit olarak dağıtılacağı, aksi takdirde tüzüğüne göre dernek, üyelerin çıkarı dışında başka bir amaca hizmet etmek üzere kurulmuşsa, derneğin mal varlığını, derneğin ikametgâhının bulunduğu federal eyaletin veya devletin hazinesine intikal edeceği vurgulanmıştır. Bunun dışında Alman dernekler mevzuatına göre, derneğin iktisadi amacı bulunmuyorsa, dernek genel kurulu, tüzükte bu yönde bir hüküm bulunmasa da isterse derneğin mal varlığını bir kamu vakfına veya kamu kuruluşuna intikal ettirebilmektedir. Derneğin mal varlığının kime intikal edeceğine ilişkin dernek tüzüğünde herhangi bir hükmün bulunmaması ve dernek tüzüğünde yer alan hükümler gereğince dernek, sadece üyelerin menfaatlerine hizmet vermeyi amaçlamış olması halinde derneğin mal varlığı, dağılma veya fesih sırasında o vakitte derneğe üye olan kişilere eşit olarak dağıtılacağı ve dernek tüzüğüne göre derneğin üyelerinin çıkarı dışında başka bir amaca hizmet etmek üzere kurulmuşsa, derneğin mal varlığı, derneğin ikametgâhının bulunduğu federal eyaletin veya devletin hazinesine intikal edeceği belirtilmiştir. Yine Alman Medeni Kanununun Tasfiye başlıklı 47 inci maddesinde yer alan D er n eğin mal va rlı ğı nı n h az ineye intikal etmemesi durumunda tasfiyeye gidilir hükmünde, derneğin mal varlığı hazineye intikal etmezse ve dernek mal varlığı üzerinde iflas açılmadığı zaman derneğin tasfiyesinin yapılması gerektiği ifade edilmiştir. Alman Dernekler mevzuatında tasfiye sürecine ilişkin bilgilere, Alman Medeni Kanununun Tasfiye Görevlileri başlıklı 48 inci maddesi ile Tasfiyenin Yapılması başlıklı 49 uncu maddesinde yer verilmiştir. Alman Medeni Kanununun Tasfiye Görevlileri başlıklı 48 inci maddesinde, Tasfiye yönetim kurulu tarafından yapılır. Tasfiye görevlileri olarak başka şahıslar da atanabilir. Atama için yönetim kurulunun atanmasında geçerli olan kanuni hükümler esastır. Tasfiye amacından doğan başka bir durum söz konusu değil ise tasfiye görevlileri yönetim kurulunun yasal statüsüne sahiptir. denilmektedir. Yukarıdaki hükümlerden de anlaşılacağı üzere, tasfiyenin yönetim kurulunca yapılabileceği gibi, tasfiye için başka şahıslarında atanabileceği, ancak bu kişilerin atanmasında yönetim kurulu üyelerinin atanma usulünde geçerli olan kanuni hükümlerin geçerli olacağı, tasfiye sürecinde aksi iddia edilmedikçe tasfiye memurlarının yönetim kurulu üyelerinin sahip olduğu hukuki yetkiye sahip olacakları ve birden fazla tasfiye görevlisinin görevlendirilmesi ve başka bir şekilde herhangi bir kural belirlenmemesi halinde alınacak karar için her bir tasfiye görevlisinin mutabakatının alınması gerektiği ifade edilmiştir. Alman Medeni Kanununda tasfiye ile ilgili diğer bir düzenlemeye; Alman Medeni Kanununun Tasfiyenin Yapılması başlıklı 49 uncu maddesinde Tasfiye görevlileri, yürütülmekte olan işlemleri bitirirler, alacakları tahsil etmek, kalan mal varlığını paraya çevirirler, alacaklıları tatmin ederler ve bakiyeyi intikal hakkın sahiplerine dağıtırlar. Muallâkta olan işlerin sona erdirilmesi için tasfiye görevlileri yeni hukuki işlemler de 24 25

14 Federal Almanya Cumhuriyeti yapabilirler. Alacakların tahsil edilmesi ve kalan mal varlığının paraya çevrilmesi, bu önlemle alacaklıların tatmin edilmesi veya bakiyenin intikal hakkı sahiplerine dağıtılması için gerekli olmadığı sürece yapılmayabilir. Dernek, tasfiye süreci sona erinceye kadar, tasfiye amacı çerçevesinde gerektiği biçimde tüzel kişiliğini devam ettirir. hükmüne yer verilmiştir. Konuya ilişkin bir başka düzenleme ise, Alman Medeni Kanununun İlan başlıklı 50 nci maddesinde yer alan Derneğin kapatılmış veya yasal hakların kaldırılmış olduğu tasfiye görevlileri tarafından resmen ilan edilir. İlanda alacaklıların alacaklarını bildirmeleri istenir. İlan tüzükte belirlenmiş olan gazetede yayınlanır. Tüzükte belirtilmemiş ise derneğin ikametgâhının bulunduğu bölgedeki sulh mahkemelerinin ilanları için belirlenmiş olan gazetede yayınlanır. İlan, hukuki etkisini, ilanı takip eden ikinci gün doğurur. Bilinen alacaklılardan özel bir tebliğ ile alacaklarını bildirmeleri istenir. hükmünde belirtilmiştir. Bunun dışında Alman Medeni Kanununun Bir Yıllık Bloke Süresi başlıklı 51 inci maddesinde derneğin mal varlığı, derneğin kapatıldığına veya yasal hakların kaldırıldığına dair verilen ilandan sonra bir yıl dolmadan intikal hakkı sahiplerine dağıtılamaz hükmü yer almaktadır. 8.Derneklerin Denetimi Almanya da faaliyette bulunan dernekler, vergi ve ceza kanunları açısından olmak üzere iki türlü denetlenmektedir Derneklerin Vergi Kanunları Çerçevesinde Denetlenmesi Almanya daki derneklerin iş ve işlemleri ile ilgili asli denetim, Maliye Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Özellikle kamuya yararlı statüsüne haiz kayıtlı dernekler, kendilerine sağlanan vergisel indirim ve istisnaların suiistimalinin engellenmesi amacıyla Maliye Bakanlığı adına yerel vergi dairelerince denetlenir. Dernekler kütüğüne kayıtlı olan veya olmayan dernekler (iktisadi dernekler hariç), kuruluş aşamasından sonra kamuya yararlılık statüsünü elde etmek amacıyla ikamet adresinin bulunduğu eyaletteki Maliye Bakanlığına kendi tüzüklerini, kuruluş sözleşmesini ve kamu yararlılık başvuru dilekçesini doldurarak başvurmak zorundadırlar. Bunun için derneğin ikametinin bulunduğu yerdeki vergi dairesine başvurarak kamuya yararına çalışan derneklere sağlanan vergi indirim ve istisnalarından yararlanabilirler. Kamu yararına haiz çalışma statüsünü elde ederek bu vergi istisna, muafiyet ve indirimlerinden yararlanmak amacıyla iktisadi olmayan dernekler, yabancılara ait dernekler veya kayıtlı olmayan (tüzel kişiliği bulunmayan) dernekler başvurabilir. Bunun dışında kendi ülkesinde tüzel kişiliği bulunan herhangi bir derneğin Almanya daki temsilcilik veya şubesi bile gerekli şartları yerine getirmesi halinde bu statüyü elde edebilir. Dernekler kütüğüne kayıtlı olmak isteyen dernekler, kuruluş aşamasında bu statüyü elde etmek için dernek kuruluş sözleşmesi, dernek tüzüğü, derneğin statüsünü belirleyen belge, dernek kasa sorumlusu ve üst sorumlunun (sayman) isim ve adresleri ile başvuru formunu doldurarak vergi dairesine teslim etmeleri gerekmektedir. Ayrıca derneğin kuruluş sözleşmesinde yalnızca ve doğrudan doğruya Federal Alman Harçlar Yönetmeliği ve Gelir Vergisi Yasasında tanımlandığı anlamda kamu yararı güdeceği, tüm gelirlerini yalnızca tüzükte öngörülen amaçlar için kullanacağı, üyelerin dernek varlığından kazanç sağlayamayacakları; üyelikleri feshedildiğinde ya da dernek kapatıldığında, dernek varlığından bir hak talep edemeyecekleri ve kişisel çıkar gözetmeksizin kâr amacı gütmeden çalışacakları hususlarının belirtilmiş olması gerekir. Dernekler kütüğüne yeni kayıt olan e.v uzantısı alan kayıtlı dernek, Maliye Bakanlığından faaliyete başladığı tarihten itibaren 18 aylık süreyle sınırlı bir geçici vergi muafiyeti belgesi alır. Bu belge ile dernek, kamuya yararlı derneklerin sahip oldukları vergi indirim ve istisnalarından yararlandırılır 25. Bu belgenin verilmesinden itibaren dernek, Maliye Bakanlığının sürekli denetimine tabi olmakla birlikte, Bakanlık isterse bu belgeyi her an geri almaya yetkilidir. Vergi muafiyeti konusundaki itirazlarda vergi mahkemeleri karar vermektedir 26. Bu sürenin bitiminin ardından, sürekli bir vergi muafiyeti hakkı kazanılmış olur. Sürekli vergi muafiyetine haiz dernekler, aksi öngörülmedikçe 3 yılda bir denetlenir. Bu kapsamdaki faaliyette bulunan her dernek, Maliye Bakanlığına ulaştırılmak üzere bağlı bulunduğu yerin vergi dairesine her yıl mayıs ayı sonuna kadar vergi beyannamesini vermek zorundadır. 8.2.Derneklerin Ceza Kanunları Çerçevesinde Denetlenmesi Almanya da faaliyette bulunan dernekler, Maliye Bakanlığının dışında ayrıca Anayasayı Koruma Teşkilatınca denetlenir 27. Federal Anayasayı Koruma Dairesi, eyaletler bazında teşkilatlanan bir birim olup, eyalette bulunan derneklerin faaliyetlerinin anayasaya aykırı, şiddet ağırlıklı veya terör kapsamında olup olmadığını değerlendiren bir dairedir. Derneğin faaliyetlerinin bu kapsamda değerlendirilmesi halinde gerekli önlemlerin alınması için Anayasayı Koruma Dairesi, derneğin bağlı olduğu eyaletin İçişleri Bakanlığına faaliyetten men, dernekler kütüğünden terk ve derneğin mal varlığına müsadere edilmesi yönünde görüşünü bildirir 28. Bu dairenin temel görevi, Alman Anayasayı Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesine göre; özgür demokrasinin temel düzenine, Federal Almanya nın ve herhangi bir eyaletinin varlığı veya güvenliğine, Federal Almanya Cumhuriyeti nin çıkarlarına aykırı kuvvet kullanarak hareket etmek ve halkların barışçıl ortak yaşama fikrine karşı her türlü faaliyete karşı istihbarat faaliyetleri yapmak olarak belirtilmiştir Steuerwegweiser für gemeinnützige Vereine und für Übungsleiter, Hessisches Ministerium der Finanzen, s , Wiesbaden, Mart İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı ile Avrupa Komisyonu Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisi (TAIEX) işbirliğinde Mayıs 2010 tarihleri arasında Ankara da düzenlenen Aktif Vatandaşlığa Kamusal Destek Üzerine İyi Uygulamalar-Seminer Raporu, s en =N&menu=1&sg=2 ( ) 29 ( ) 26 27

15 Federal Almanya Cumhuriyeti D.MUAFİYET VE AYRICALIKLAR 1.Kamu Yararı Statüsünün Kazanılması, Şartları ve Bu Statünün Denetlenmesi İle Kaybedilmesi Kamu yararı statüsü, iktisadi dernekler hariç kayıtlı olan ve olmayan (hukuki tüzel kişiliğe haiz olan ve olmayan) bütün derneklere verilebilmektedir. Kamu yararı tanımı genel mali hukukta yer almaktadır. Kamu yararı statüsünü vermeye ve bu statünün üç yıl süre ile korunmasını temin eden gereksinimleri belirlemeye yerel vergi makamları yetkilidir. Bir kuruluşun sadece doğrudan ve kendi çıkarlarını gözetmeksizin kamuya yararlı faaliyetler yürütebilmesi için vergi ayrıcalığı statüsü edinmesi gerekmektedir. Vergi indirimleri de gelir vergisi, kurumlar vergisi, ticaret vergisi, katma değer vergisi ile veraset ve intikal vergisini içerecek şekilde vergi mevzuatında düzenlenmiştir. Vergi hukukunda kamu yararına çalışan kuruluşların sahip olması gereken özel yükümlülüklerden de bahsedilmiştir. Kar amacı gütmeyen kuruluşa hazırlanmak için gerekli süreyi vererek ve önceden tebligatta bulunmak suretiyle düzenli olarak vergi denetimi yapılmaktadır. Katma Değer Vergisi denetimleri ise önceden bildirimde bulunmaksızın gerçekleştirilebilmektedir. Alman Genel Mali Kanununda üç tür kamu yararı amacı tanımlanmıştır: 1) Genel Kamu Hizmeti (Madde 52) 2) Hayırseverlik, iyilikseverlik (Madde 53) 3) Kiliseye ilişkin hizmetler (Madde 54) Alman Genel Mali Kanunu 52 nci maddesinin ilk bendinde kuruluşun faaliyetlerinin kamunun genelini, maddi ve manevi yönden desteklemeyi amaçlaması gerektiği ve belli bir grubun, bir ailenin fertleri ya da bir kurumun çalışanlarıyla sınırlanmaması gerektiği belirtilmiştir. Adı geçen maddenin ikinci bendinde ise kamu yararı amacıyla yapılabilecek faaliyetler sıralanmıştır. Buna göre; bilim ve araştırma, eğitim, sanat ve kültür, din, kalkınmaya yardım, çevresel ve kültürel mirasın korunması, gençlerin ve yaşlıların desteklenmesi, kamu sağlığı, amatör sporlar (satranç dâhil), demokrasinin desteklenmesi, askerlerin bakımı ve sivil katılımın desteklenmesi kamu yararı faaliyetleri arasında sayılmıştır. Kanunun 53 üncü maddesinde ise faaliyetler; ekonomik, fiziksel, psikolojik ya da zihinsel olarak zor durumda kalan ihtiyaç sahiplerini desteklemek olarak belirtilirken 54 üncü maddede kilise temelli faaliyetler sayılmış ve dini toplulukların ibadethane evlerinin yapımının, ruhsal gelişimin ve din eğitiminin desteklenmesinin kamu yararına hizmet olduğu ifade edilmiştir Kamu Yararlılığının Önemi Kamu yararına çalışan kuruluş statüsünü elde etmekle, kuruluş önemli vergilerden muaf tutulur veya bu vergilerde kolaylık sağlanır. Genelde, her vergi mükellefi için geçerli olan durum, yani elde edilen gelirin vergilendirilmesi hususu dernekler içinde geçerlidir. Ancak kamu yararına çalışan derneklerin yürüttükleri faaliyetlerin önemi ve toplum içinde faydaları nedeniyle federal hükümet, eyalet hükümetleri ve yerel yönetimler tarafından vergi muafiyeti ve bazı kolaylıklar tanınmaktadır. Kamu yararlılığı kapsamında derneklere tanınan vergi muafiyeti veya kolaylıklar aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir: Kamu yararına çalışan kuruluşların amaçlarına ulaşmaları için elde ettikleri ticari gelirlerin kurumlar vergisi (Körperschaftsteuer) ve ticari vergilerden (Gewerbesteuer) muaf tutulması ve ticari faaliyetlerden elde edilen gelirlerden alınan katma değer vergisinin düşük tutulması Kamu yararına çalışan kuruluşların elde ettikleri diğer ticari gelirlerinin yıllık ,00 ya kadar olan kısmının kurumlar vergisi (Körperschaftsteuer) ve ticari vergilerden (Gewerbesteuer) muaf tutulması Sermaye kazançlarının vergiden muaf tutulması 30 Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu Kamuya Yararlı Dernek Statüsünün İrdelenmesi ile Kamuya Yararlı Derneklerle İlgili Yürütülen İş ve İşlemlerin Değerlendirilmesi Konulu Araştırma ve İnceleme Raporu,

16 Federal Almanya Cumhuriyeti Emlak vergilerinden muaf tutulması Miras ve hediye vergilerinden muaf tutulması Bunlarla beraber, dernek üyelerinin ödemiş olduğu aidat ve bağışların vergi denkleştirmesinde tanınması ve vergi iadesi kapsamında değerlendirilmesi tanınan vergi kolaylıkları arasında sayılabilmektedir. Ayrıca devlet, teşvik ve ödeneklerinden yararlandırılmayı, kamu yararına çalışma statüsüne haiz olma şartına bağlamıştır Kamu Yararlılık Statüsü İçin Aranan Şartlar Kamu yararına çalışan dernek statüsünün kazanılması, kaybedilmesi ve gerekli belgeler ile diğer esas ve usuller Vergi Usul Kanunu ile Vergi Usul Kanununun Uygulanması Hakkında Yönetmelikte (Anwendungserlass zur Abgabenordnung - AEAO) düzenlenmiştir. Kayıtlı bir derneğe kamuya yararlılık statüsünün verilmesi hususu Vergi Usul Kanununun inci maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre, bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için, tüzükte yer alan amaçlar ve bu amaçları gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerinden sadece ve dolaysız şekilde toplumu manevi, zihinsel veya soyut nitelikte ve ölçüde kendi çıkarlarını ön planda tutmadan faydalandırması gerekmektedir Kamu Yararı Bir derneğin kamu yararına faaliyet gösteren derneklerden sayılabilmesi için, derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olması şarttır. Kamu yararıyla ilgili faaliyetler Vergi Usul Kanununun 52 nci maddesinin 1 inci fıkrasında belirlenmiş ve aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: Bilimsel çalışma ve araştırmaları teşvik Dini teşvik Toplumsal sağlığın teşviki Gençler ve yaşlılara yardımın teşviki Kültür ve sanatın teşviki Koruma altına alınmış tarihi eser ve anıtların bakımı ve korunmasının teşviki Toplumsal eğitimin teşviki Çevre ve doğal yaşamı koruma Refah sisteminin korunması Siyasi, ırkçılık veya dini nedenlerden dolayı takip edilen, göçmen ya da sığınmacılara yardım Hayat kurtarıcı önlemlerin tanıtımıyla ilgili faaliyetler İş güvenliğini artırıcı, yangın ve doğal afetlerden korunmayla ilgili faaliyetler Uluslararası uyumu, kültürel ve sosyal hoşgörüyü teşvik edici faaliyetler Hayvan haklarını koruma Toplumsal kalkınma ve iş birliğini teşvik edici faaliyetler Tüketiciyi koruma ve bilinçlendirme faaliyetleri Tutuklu ve hükümlülere yönelik sosyal faaliyetler Kadın ve erkek arasında eşitliğin sağlanmasıyla ilgili faaliyetler Evlilik ve aile hayatını korumaya yönelik faaliyetler Suç önleme faaliyetleri Spor aktivitelerini teşvik faaliyetleri Vatanı korumu ve vatandaşlık dersleri faaliyetleri Hayvancılık, bitki geliştirme, bahçıvanlık, karnaval gibi kültürel faaliyetleri teşvik, amatör telsizcilik, model uçak, köpek sporları ve yöresel, geleneksel motiflerin korunmasına yönelik faaliyetler Fahri görevlilik, kamusal yarar için çalışan kurumları destekleyici faaliyetler Yukarıda belirtilen faaliyetlerin çerçevesi nihai ve belirleyici olup; istisnai durumlarda bu çerçeve dışında kalan ve gerekli koşulları yerine getiren kuruluşlar da kamu yararına çalışan kurum olarak tanınabilmektedir. Bu statünün verilmesinde yetkili mercii, dernek kuruluş bildirisi ve mahkeme tescil belgesinin verildiği ilgili vergi dairesidir. Bu faaliyetleri gerçekleştiren, ancak tüzük gereği her kişiye açık olmayan (halka açık olmayan) dernekler, kamu yararına çalışan dernekler olarak tanınmamaktadır. Bu nedenle aile mensuplarını veya şirket personelini veya belirli bir bölgede yaşayan kişileri üye olarak öngören dernekler halka açık olmadıklarından dolayı, kamu yararına çalışan dernekler olarak tanınamazlar. Diğer taraftan, faaliyetlerini üyeleriyle sınırlı tutan bazı dernekler, üye aidatı yu veya giriş ücreti yu aşmamak şartıyla, halka açık dernek sayılmaktadır ve kamu yararına çalışan dernekler olarak tanınabilmektedir Çıkar Sağlamama Şartı Kamu yararına çalışan derneklerin, yürüttükleri faaliyetlerde, kendilerine çıkar sağlamamaları şartı aranmaktadır. Bu ise Vergi Usul Kanununun 55 inci maddesinde, öncelikli amaçlar arasında ticari çıkarın gözetilmemesi şartına bağlanmıştır. Bir dernek, kamu yararına yürüttüğü faaliyetlerin yanı sıra ticari faaliyetlerde de bulunuyorsa, ticari faaliyetlerden elde ettiği gelir vergiden muaf tutulmaz; bu kapsamda olmayan diğer faaliyetleri için herhalde vergiden muaftır. Ancak ticari faaliyetler, derneğin asıl faaliyetlerine karşı bir ağırlık ve üstünlük kazanırsa, dernek kamu yararına çalışan dernek olarak tanınmaz. Bundan dolayı, dernek tarafından aşağıdaki unsurların yerine getirilmesi gerekmektedir: - Elde edilen tüm gelirlerin tüzük amaçlarına uygun olarak harcanması; üyelere kar payı ya da herhangi bir şekilde maddi kazanç olarak ödenmemesi; hiçbir siyasi parti faaliyeti için harcanmaması - Elde edilen gelirlerin belirli bir zaman diliminde kullanılması - Elde edilen tüm gelirler ve mal varlığının, derneğin feshi durumunda dahi kamusal yarar adına yürütülen faaliyetlere veya derneklere harcanması 30 31

17 Federal Almanya Cumhuriyeti Dernek, elde ettiği gelirleri sadece tüzük amaçlarının gerçekleştirilmesine uygun faaliyetlerde kullanabilir. Dernek herhangi bir ticari gelir elde ediyor ise, bu ticari gelirlerin derneğin amaçlarına uygun harcanması gerekmektedir. Diğer taraftan, ticari faaliyet zararlarının, derneğin diğer gelirlerinden karşılanması söz konusu olamamaktadır. Siyasi parti çalışmaları için dernek gelirleri kullanılamadığı gibi, dernek üyelerine dernek gelir ve mülkiyetinden herhangi bir çıkar sağlanamamakta, dernek, sadece üyelerin dernek için yapmış oldukları harcamaları ödeyebilmektedir. Dernek gelirlerinin, belirli bir zaman diliminde dernek amaçları için kullanılması gerekmektedir. Bu anlamda kullanım, gelir elde etmek amacıyla, gayrimenkul (arsa, bina veya buna benzer taşınmaz mallar) veya ticari mal edinmek şeklinde de olabilir. Ancak bu mallardan elde edilen gelirlerin, tekrar dernek amaçları doğrultusunda kullanılması zorunluluğu bulunmaktadır. Elde edilen gelirlerin belirli bir zaman dilimi içerisinde kullanımı, gelirin en geç takip eden takvim yılı içerisinde kullanılması anlamına gelmektedir. Ancak, kullanılamayan gelirin, hazırlanan yıl sonu mali rapor ve bilançoda gösterilmesi zorunludur. Belirli bir zaman dilimi içerisinde kullanım şartının istisnaları, Vergi Usul Kanununun 58 inci maddesinde sıralanmıştır. Bunlardan en önemlisi tüzükte yer verilmesi şartıyla, ihtiyaç akçesinin oluşturulmasıdır. Dernek, gelirlerinin belirli bir oranını, ileri zamanlarda, belirli projeler için kullanmak üzere ihtiyat akçesi adı altında tasarruf edebilir. Dernek, elde ettiği gelirleri belirlenen zaman dilimi içerisinde harcamamışsa Vergi Usul Kanununun 63 üncü maddesine göre ilgili vergi dairesi, gereğinin yapılması hususunda tebligatta bulunur ve derneğe belirli bir süre tanır. Bu süre içerisinde, derneğin harcamayı yapması ve yapmış olduğu harcamayı belgelendirmesi gerekmektedir Münhasırlık Vergi Usul Kanununun 56 ncı maddesine göre, dernek yalnızca dernek tüzüğünde belirlenen amaçlar doğrultusunda harcama yapabilir. Bunun dışında, tüzükte yer almayan amaçlar için harcama yapamaz Dernek Faaliyetlerinin Dolaysız Şekilde Yürütülmesi Alman Vergi Usul Kanunu nun 57 nci maddesine göre, derneklerin faaliyetlerini dolaysız şekilde gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde personel olarak bazı kişilerden faydalanılabilir; ancak bu kişilerin yapmış olduğu iş ve işlemlerden derneğin hukuken sorumlu olması şartı aranmaktadır. 2.Vergi Muafiyetleri Derneklerin diğer vergi kanunları karşısındaki durumuna ve harçlar kanunundaki düzenlemelere aşağıda yer verilmiştir Emlak Vergisi Alman Emlak Vergisi Kanununun 1 inci maddesine göre bina vergisi toplama yetkisi yerel yönetimlere verilmiştir. Bina vergisi mükellefiyeti için, kişi adına tapuda kayıtlı binanın (arsanın) bulunması yeterlidir, emlak vergisini mülk sahibi öder. Bir binayla ilgili ortak mülkiyet söz konusu ise, mülk sahibi olanlar, belirlenen emlak vergisini müşterek öder. Emlak Vergisi Kanununun 3 üncü maddesine göre, kamu tüzel kişilerin ve devlet demiryollarının (Deutsche Bahn (DB)) mülkiyetindeki binaların yanı sıra dini cemaat ve dini kamu tüzel kişilerin mülkiyetindeki binalar daimi olarak vergiden muaf tutulmuştur. Ayrıca, ilgili kanun maddesine göre, vergi muafiyeti bulunan derneklere ait binalar da bu muafiyetten yararlanırlar. Kanunlarda dernekler için mülkiyet edinme konusunda herhangi bir sınırlama getirmeyen kanun koyucu, vergi muafiyeti hakkını sadece derneklerin tüzüklerinde belirttikleri amaç ve faaliyetler için kullandıkları bina ve bina bölümleri için sınırlamaktadır. Federal Almanya da emlak vergisi, gayrimenkulün bulunduğu bölgedeki ilgili vergi dairesi tarafından belirlenen bina vergisi matrahı üzerinden, belediyelerin kendi belirledikleri oranlar dahilinde hesaplanarak, belediye tarafından yıllık olarak tahsil edilmektedir. 2.2.Motorlu Taşıtlardan Alınan Vergi Motorlu Taşıtlar Vergisi nin 3 üncü maddesinde, daimi olarak taşıt vergisinden muaf tutulan taşıtlar 16 fıkra halinde tespit edilmiştir. Buna göre toplumun ihtiyaçları doğrultusunda hizmet veren taşıtlar (polis, itfaiye, yol bakım ve temizliği vs.) vergiden muaf tutuldukları gibi, belirli derece özürlü taşıyan taşıtlarda vergiden muaf tutulmuştur. Vergi muafiyeti bulunan dernekler sınırsız sayıda taşıt alabilmektedirler ve bu taşıtlar Almanya dışında insani yardım için kullanılmadığı sürece, motorlu taşıtlar vergisi ödeme zorunluluğu vardır. 2.3.Katma Değer Vergisi (MwSt) Federal Almanya da yürütülen her türlü ticari faaliyet katma değer vergisine tabidir. Dernekler, diğer ticari ve serbest meslek grupları gibi ticari kar amaçlı faaliyetler yürüttükleri takdirde, elde ettikleri ticari gelirler için vergi muafiyetleri bulunsa bile katma değer vergisi ödemek zorundadır. Alman Katma Değer Vergisi Kanununda dernekler için vergi muafiyeti düzenlemesi bulunmamaktadır. Ancak, diğer kuruluş veya kişiler için geçerli olan istisnalardan dernekler de yararlanabilmektedir. Ayrıca derneklerin amaç ve faaliyetlerini gerçekleştirmek için yürüttükleri faaliyetler için vergi muafiyetinin tanındığı durumlarda yaptıkları işlemler için indirimli katma değer vergisi öderler. İndirimli vergi oranı % 7 dir. Aşağıda belirtilen gelirler için katma değer vergisi ödenmemektedir: -Emlak Alım Vergisi Kanunu altında elde edilen gelirlerle piyango veya bahislerden elde edilen gelirler. -Kiralardan elde edilen gelirler -Kültür, eğitim veya sportif amaç taşıyan etkinliklerden elde edilen gelirler İndirimli katma değer vergisi, ancak derneğin amaç ve faaliyetleri için gerçekleştirdiği işlemlerden elde ettiği gelirler için uygulanmaktadır. Vergiden muaf dernek, ticari işletmesi veya ticari faaliyetleri için herkes için geçerli olan oran olan % 19 oranında vergi ödemek zorundadır

18 Federal Almanya Cumhuriyeti Ancak, Federal Almanya da faaliyet gösteren derneklerin çoğunluğu için, küçük işletmeler avantajı geçerlidir. Buna göre, önceki yıl içerisinde katma değer vergisi ödenmesi gereken ticari faaliyetlerden elde edilen brüt gelir yu geçmemişse ve yıl içerisinde de yu geçmeyecekse, katma değer vergisi ödenmesi gerekmemektedir. Bu durumda, ilgili dernek katma değer vergisi içeren fatura yazamamakta ve ödemiş olduğu katma değer vergisini geri talep edememektedir. Dernekler, satın aldıkları mal ve hizmetler karşılığında yaptıkları ödemeleri, fatura, serbest meslek makbuzu veya müstahsil makbuzu gibi belgelerle belgelemek zorundadır. Bunun yanı sıra derneğin ticari faaliyet yürütmesi durumunda düzenli olarak her ayın 10 una kadar vergi beyannamesi doldurmak suretiyle bağlı bulunduğu vergi dairesine bilgi vermek ve tahakkuk eden vergiyi ödeme zorunluluğu bulunmaktadır. 2.4.Harçlar Kanunu Almanya daki federal yapıdan dolayı Harçlar Kanunu eyalet hükümetleri arasında bazı benzerlikleri olmakla beraber genel olarak farklılıklar göstermektedir. Harçlar Kanunu kapsamına giren harçlar, yargı harçları, kamu işlemleri harçları, noter harçları ve tapu kadastro harçları şeklinde özetlenebilir. Yargı harçlarını, davada ödemekle yükümlü tutulan veya harca mevzu olan işlemlerin yapılmasını isteyen kişiler ödemekle mükelleftirler. İstisna ve muaflıklarla ilgili Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti nin Harçlar Kanunu nun 8 inci maddesine göre, dernekler için herhangi özel bir hüküm bulunmamaktadır. E. YARDIM TOPLAMA Almanya da faaliyette bulunan ve yardım toplamak isteyen derneklerin yardım toplaması (bağış toplama) genelde bir izne bağlı değildir. Her dernek kendi bünyesinde bağış toplamak ve kabul etmek için karar verebilmekte ve hesaplarında bağış miktarlarını gösterebilmektedir. Ancak dernekler, kamuya veya halka açık yerlerde, insanların kolay ulaşabileceği yerlerde veya evden eve dolaşarak ödeme gücü yerinde olan kişilerden bağış toplamak isterlerse bunun için mahalli yönetimlerden izin almalıdırlar. İzin ücreti belediyelere ve mahalli yönetimlere göre değişmektedir. Almanya da faaliyette bulunan ve yardım toplamak isteyen dernekler, Alman Federal Yardım Toplama Kanununda belirtilen usul ve şekillere uymak zorundadır. Yardım toplama faaliyetini gerçekleştirmek isteyen derneklere izin verilmesinde yetkili mercii hususu, Alman Federal Yardım Toplama Kanununun 9 uncu maddesine şu şekilde düzenlenmiştir: - Eğer yardım toplama faaliyeti belediyenin mücavir alan çevresinde bulunan gerçek ve tüzel kişilerden toplanarak gerçekleştirilecekse belediye izin vermeye yetkilidir. -Eğer yardım toplama faaliyeti eyaletin mücavir alan çevresinin dışında gerçekleştirilecekse, yerel idare (eyalet bölge idaresi) izin vermeye yetkilidir. - Eğer yardım toplama faaliyeti eyaletin sınırları dışında gerçekleştirilecekse eyalet hükümeti izin vermeye yetkilidir. Yardım toplama iznini vermeye yetkili mercii, aynı kanunun 8 inci maddesinin 1 inci bendine göre yardım toplama faaliyetini organize eden tüzel kişilikten, yardım toplama faaliyetine ait belgeleri ve kayıtları inceleme, denetleme, gözden geçirme ve istediği konularda bilgi talep etmeye yetkilidir. Eyalet hükümeti, yardım toplamaya izin vermeden önce, yardım toplamaya ilişkin izni resmi gazetede bir duyuru ile yayımlamaktadır. Yardım Toplama Faaliyeti Kanununun 10 uncu maddesinde belirtilen hususlara aykırı hareket edilmesi halinde yerel bölge idaresi, 2012 yılı için 220 ya kadar para cezası veya 2 haftaya kadar hapis cezası ya da yetki süresinin bitiminde yardım toplama faaliyetinin sonuçlarına göre cezalandırabilir. Bu cezaların dışında ağırlaştırıcı cezayı gerektiren suçun işlenmesi halinde yukarıdaki hükümde belirtilen cezaların yerine ağırlaştırıcı cezalar tercih edilir. Yardım toplama faaliyeti geçerlilik süresinin sonunda eğer kimse hakkında kovuşturulma veya cezai müeyyideyi gerektiren herhangi bir işlem yoksa, yardım toplama sonuçları beyan edilmektedir

19 Amerika Birleşik Devletleri AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ A. GENEL BİLGİLER Adı Başkenti : Amerika Birleşik Devletleri : Washington Para birimi : Amerikan Doları ($) Dili Nüfusu Kişi Başına Düşen Milli Gelir Stk Sayısı (Kayıtlı) : İngilizce : I : 48, $ II : III I) (2011 yılı) II) ort=country&ds=.&br=1&pr1.x=46&pr1.y=6&c=111&s=ngdpdpc&grp=0&a= (2011 yılı) III) Internal Revenue Service, Exempt Organizations Business Master File (2011, Dec) (2011 yılı) Yönetim şekli Anayasal Federal Cumhuriyet olarak tanımlanan Amerika Birleşik Devletleri nde, federal ve eyalet düzeyinde ülkenin en yüksek yasası olan Anayasa temel alınmaktadır. Anayasa yalnızca federal ve eyalet hükümetlerinin yapılandırılma şeklini belirlememekte aynı zamanda yetkilerini önemli şekilde sınırlandırmaktadır. ABD de federal düzeyde ulusal bir hükümet ve 50 eyalet hükümeti bulunmaktadır. Başkenti, Washington D.C. olan ülkenin nüfusu 2010 yılında iken 2013 yılı itibariyle tahmini olarak seviyesine yükselmiştir. ABD genelinde 2011 yılının aralık ayı verilerine göre Federal Gelir İdaresi 3 ne (Internal Revenue Service - IRS) kayıtlı olan vergiden muaf kuruluşların sayısı dır. Bunlardan tanesi Federal Gelir İdaresine yıllık bildirimde bulunmuştur. Bildirimde bulunan vergiden muaf kuruluşların yıl sonu itibari ile geliri dolar ve mal varlıkları dolar kadardır. 4 IRS ye yılda arası yeni başvuru olduğu belirtilmiştir. Amerikan Anayasası Birinci Değişiklik uyarınca Kongre, bir din kuran ya da bir dinin gereklerinin özgürce yerine getirilmesini yasaklayan, söz ve basın özgürlüğü ile vatandaşların şikayetlerini hükümete bildirmek için dilekçe verme haklarını ve barışçıl örgütlenmelerini kısıtlayan hiçbir yasa çıkaramaz. Bu bağlamda devletin asıl vazifesi, Federal Gelir İdaresi bu bölümden itibaren kısaltılmış adıyla IRS olarak kullanılacaktır. 4 Internal Revenue Service, Exempt Organizations Business Master File (2011, Dec) 36 37

20 Amerika Birleşik Devletleri sektörler arası dengeyi kurmak ve vatandaşlarını yolsuzluk ve eksik temsilden kaynaklanacak suiistimallerden korumaktır. Amerika Birleşik Devletleri nde, daha çok kar amacı gütmeyen kuruluşlar olarak adlandırılan sivil toplum kuruluşları, vergi muafiyetleri ve ayrıcalıkları çerçevesinde tanımlanan kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte hukuki statüleri değerlendirildiğinde, ABD de sivil toplum kuruluşlarının üç farklı yapıda örgütlendikleri görülmektedir. Bunlar; Şirketleşmemiş Dernekler: ABD de herhangi bir kurumun onayı olmaksızın bir grup insan bir dernek kurmak üzere bir araya gelebilmekte ve kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak faaliyet gösterebilmektedir. Aynı şekilde bu dernekte bir banka hesabı açabilmekte, destekler kabul edebilmekte, bağış toplanabilmekte ve dernek hizmet sunabilmektedir. Şirketleşmiş Kuruluşlar: Amerika da kar amacı gütmeyen şirketlere resmi olarak şirketleşmeden varlığını sürdürme imkânı veriliyor olsa da son yıllarda kuruluşların büyük bölümü şirket statüsü almak istemiştir. Bunun nedeni şirket statüsünün kuruluşun faaliyetleri ile ilgili olarak yönetici ve çalışanlar üzerindeki sorumlulukları sınırlamasıdır. Ayrıca, federal vergi mevzuatı, vergi muafiyeti statüsü talep eden kuruluşların bir organizasyon testi ni geçmelerini şart koşmaktadır. Şirketleşmiş olmak resmi anlamda vergi muafiyeti kazanmayı kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle, kar amacı gütmeyen sektörün resmi unsurlarının çok büyük bir bölümü şirketleşmiş statüdedir; okullar, üniversiteler, hastaneler, müzeler, kütüphaneler, bakım merkezleri, sosyal hizmet ajansları ve hatta avukatlık grupları da buna örnek gösterilebilmektedir. Vakıflar : Amerika da kar amacı gütmeyen kuruluşlar, vakıflar şeklinde de olabilirler. Vakıf, belli bir amaca tahsis edilmiş mal topluluğu olup vakıf yönetiminin idaresindeki malları belirten vakıf anlaşmalarının kamuoyuna duyurulması ile kurulur. Vefat eden kişinin mirası kapsamındaki mal varlığının mevzuatta öngörülen hayır amaçlarına yönelik kullanılması ve burs finansmanı gibi belli bir amaca tahsis edilmesi durumlarında; genel olarak vakıf şeklinde örgütlenmiş kar amacı gütmeyen kuruluşlar tercih edilmektedir. İşçi yardım fonlarının birçoğu ve tüm politik hareket komiteleri vakıf şeklinde yapılanmışlardır. 5 Amerika Birleşik Devletleri nin yönetim yapısı, sivil toplum kuruluşları ile ilgili farklı hukuki durumların ve buna bağlı olarak farklı uygulamaların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Federal düzeyde bir takım ortak kuralların konmuş olmasının yanı sıra, konuyla ilgili her eyalette düzenlenmiş farklı özel yasalarla da karşılaşılabilmektedir. Sivil toplum kuruluşlarına dair federal ve eyalet düzeyindeki ortak politikaları aşağıdaki gibi tanımlamak mümkündür: Güçlü ve sürdürülebilir üçüncü bir sektörün sağlanması için yasal ve mali teşvikler vermek Sivil eylem ve gönüllülüğün özendirilmesi için hükümet programlarını geliştirmek Kamuya, hesap verebilirliği sağlamak için saydamlıkla ilgili koşulları sağlamak 5 Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu Kamuya Yararlı Dernek Statüsünün İrdelenmesi ile Kamuya Yararlı Derneklerle İlgili Yürütülen İş ve İşlemlerin Değerlendirilmesi Konulu Araştırma ve İnceleme Raporu, 2010 B. SİVİL TOPLUM ALANINDA GÖREV YAPAN KURUMLAR Amerika nın yönetim yapısı içinde sivil toplum kuruluşlarıyla ilgili özel bir birim bulunmamakla birlikte Federal Gelir İdaresi Vergiden Muafiyet ve Devlet Birimleri Bölümü (Internal Revenue Service Tax Exempt & Government Entities Division) ile Adalet Bakanlığı Eyalet Başsavcılıkları (United States Department of Justice - Office of the Attorney General) ve eyaletlerin kurduğu, Eyalet Ofis Sekretaryası na (Secretary of the State) bağlı birimler, bu kuruluşların iş ve işlemlerini yürüten temel birimlerdir. 1.Federal Gelir İdaresi (IRS) Federal Gelir İdaresi bünyesindeki Vergiden Muafiyet ve Devlet Birimi, vergi muafiyeti başvuru sürecini yürütmek, onaylamak ve federal düzeyde kanunlara uygunluğunu denetlemekle mükelleftir. Ayrıca vergi muafiyetine haiz kuruluşlara karşılaştıkları kurumsal problemlerle ilgili yardımcı olmakta, rehberlik etmekte, IRS müşteri servisi ile sorulan sorulara veya karşılaşılan problemlere yazılı veya sözlü olarak cevap vermektedir. Vergiden Muafiyet ve Devlet Birimi üç alt birimden oluşmaktadır: Hükümler ve Anlaşmalar (Rulings and Agreements), Mükellef Eğitimi ve Sosyal Yardım (Customer Education and Outreach) ve Denetim (Examinations). Hükümler ve Anlaşmalar Birimi; muafiyet başvurularının incelenmesinden, rehberlik sağlamak amacıyla Hukuk Danışmanlığı Ofisi ve Hazine Departmanı (Department of the Treasury) ile iş birliğinde bulunulmasından, teknik tavsiyelerde bulunmaktan ve özelgeler çıkarmaktan sorumludur. Muaf Kuruluşlar Mükellef Eğitimi ve Tanıtım Birimi ise; muaf kuruluşlara vergi yükümlülüklerini anlamalarında yardımcı olacak eğitim programları, vergi yasaları hakkında çalıştaylar ve seminerler düzenlemektedir. ABD Çalışma Ziyareti (Federal Gelir İdaresi - IRS) 38 39