ÜNİTE 1 ÇOCUK VE DRAMA. Yrd. Doç. Dr. Tacettin ŞİMŞEK İÇİNDEKİLER HEDEFLER OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE DRAMA I

Transkript

1 OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE DRAMA I İÇİNDEKİLER Oyun Drama Oyun İlişkisi Drama Drama ve Tiyatro Dramanın Yararları Drama Türleri Drama Teknikleri Dramanın Aşamaları Drama Etkinliklerinin Tasnifi ÇOCUK VE DRAMA Yrd. Doç. Dr. Tacettin ŞİMŞEK HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Oyun ve drama arasındaki ilişkiyi kavrayabilecek, Dramayı oyun ve tiyatrodan ayırt edebilecek, Dramanın yararlarını söyleyebilecek, Dramanın türlerini sayabilecek, Dramanın aşamalarını anlayabilecek, Dramanın tekniklerini uygulayabilecek, Drama etkinliklerini tasnif edebileceksiniz. ÜNİTE 1

2 GİRİŞ Drama, oyunla tiyatro arasında, her iki etkinlikle ortak özellikler taşıyan bir türdür. Oyun ve tiyatro ile benzerlikleri olduğu gibi farklılıkları da vardır. Oyunun ve tiyatronun bireyin duygu, düşünce ve davranışları üzerindeki olumlu etkileri, dramanın doğuşuna zemin hazırlamıştır. Drama eğlendirir, hoşça vakit geçirtir ve bireyi etkin kılar. Yeteneklerimizin farkına varmamızı sağlaması yanında, sorunlarımızı tek başına çözme iradesi aşılaması da dramanın kazanımları arasındadır. Drama öğrenci merkezli eğitimin en etkili yöntemlerinden beridir. Dramanın kuramsal çerçevesini belirleyebilmek için öncelikle oyun ve tiyatro kavramlarını bilmeye ihtiyaç vardır. Oyun, tiyatro ve drama arasında yapılacak karşılaştırma ile üç etkinliğin ayırıcı ve birleştirici özellikleri tespit edilebilir. Dramanın yararları, türleri ve teknikleri üzerinde dururken, kuramsal bilgileri uygulamalarla zenginleştirmek bir zorunluluktur. Oynamayan tay at olmaz. (Türk Atasözü) Çocuk oyunla olgunlaşır. (Mevlâna) OYUN Rol yapmaya dayalı oyunlar, çocuk için doğal bir dramadır. Evcilik oyunları, bebeğe mama yedirmek, araba sürme taklidi gibi Oyun; öğrenme, üretme, deneyim kazanma, iletişim kurma ve yetişkinliğe hazırlanma aracıdır. Oyun sırasında çocuk pek çok şeyi kendi kendine deneyerek öğrenir. Oyun, çocuğu geleceğe hazırlayan etkinliktir. Neşe kaynağıdır. Çocuğun yaratıcılığını geliştirir. Başarıyı tanıma fırsatı verir. Çalışma hayatını sezdirir. Çocuğu sosyal hayata hazırlar. Yetişkinlerin dünyasını keşfettirir. Rol yapmaya dayalı her oyun, çocuk için doğal bir dramadır. Kız çocuğun evcilik oyunlarındaki çeşitli davranışları, örneğin yastığı gerçek bir bebekmiş gibi kucaklayıp ona ninniler söylemesi, mama yedirmeye çalışması, onunla konuşması birer roldür. Aynı şekilde bir erkek çocuğun direksiyon simidini çevirerek araba sürer gibi yapması ve motor sesleri çıkarması rol yapma örneğidir. Oyunun Önemi Oyunların, eğlendirme, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 zekâyı geliştirme, bedeni eğitme gibi işlevleri vardır. Salıncağa/dönme dolaba binmek, uçurtma uçurmak, kardan adam yapmak gibi oyunlar eğlence amaçlıdır. Bilmece ögeleri taşıyan sözcük bulma, amiral battı, dokuz taş gibi oyunlar zekâyı geliştirir. Birdirbir, ip atlama, uzun eşek gibi oyunlar ise bedeni eğitme işlevi görür. Oyun sadece eğlence değildir. Çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmesine katkıda bulunur. Çocuk için oyun ya da çocuk oyunu denildiğinde, tamamen içten gelen, belli bir amacı olmayan bir etkinlik anlaşılır. Bu etkinliğin özelliklerini üç maddede özetlemek mümkündür: 1. Etkinliğin kuralları yetişkinler tarafından değil, çocuklar tarafından konur. 2. Oyun kendiliğinden gelişir, zevk ve eğlence unsurları taşır. 3. Sözel ögelerden ve davranışlardan oluşur. Oyun, çocuğun birçok yönden gelişimi için gereklidir. Oyun sayesinde çocuk, yetişkinlerin dünyasını keşfetmeye başlar. Oyun, çocuğun bir gruba, bir çevreye ait olma, kendini özgür hissetme ve eğlenme gibi psikolojik ihtiyaçlarını karşılar. Aynı zamanda sosyal becerilerinin gelişmesini sağlar. Gerilim ve kaygıyı azaltır. Özgür düşünme yetisini geliştirir. Çocuk, oyun oynamaya dışarıdan zorlama olmaksızın kendisi karar verir. Oyun içerisinde ve kurallar çevresinde duygu ve düşüncelerini özgürce dile getirir. Oyundaki bu özgür ortam, çocuğun büyüdüğünde kişilik sahibi, düşüncelerini başkalarına zarar vermeyecek şekilde ifade eden, toplumla uyumlu ve barış içinde yaşayabilen, gereğinde toplumu da yönlendiren bir kişi olmasını sağlar. Keyifli bir etkinlik olmakla birlikte oyun sadece eğlence değildir. Çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmesine katkıda bulunur. Oyun Dönemleri Çocuklukta oyun oynama davranışının gelişimi bireysel oyun, paralel oyun, sosyal oyun dönemleri olmak üzere birbirini izleyen üç aşamada ele alınır. Bireysel oyun dönemi Bireysel ya da tek başına oyun dönemi ilk iki yaş grubundaki çocuk için söz konusudur. İki yaşından küçük çocuk, çevrelerindeki diğer çocuklarla ya da yetişkinlerle ilgilenmeksizin kendi kendine oynar. Nesneleri itme, çekme, atma, iç içe koyma, yuvarlama, vurma gibi davranışlar sergiler. Çocuğun bu etkinliklerden hoşlandığı, çıkardığı seslerden ve bu etkinlikleri tekrarlama eğiliminden anlaşılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Yönlendirilir ve gösterilirse, bu dönemde çocuk bir yetişkinle birlikte küpleri üst üste dizebilir. Bir yetişkinin yardımıyla gerçekleştirilmesi, oyunun sosyal bir oyun olmasını sağlamaz. Bu dönemde oyun kurallarından söz etmek mümkün değildir. Paralel oyun dönemi İki üç yaş arasında çocuk, paralel oyun dönemini yaşar. Yanında bir başka çocuk olduğu hâlde oynamaktan hoşlanır. Ancak her iki çocuk da daha çok kendi işiyle meşgul olmayı, kendi oyunu ile baş başa kalmayı tercih eder. Birlikte oynasalar bile, çocuklar oyun arkadaşı değildirler. Aynı ortamda, kendi oyunları ile meşgul olan iki çocuk görüntüsü verirler. Sosyal etkileşime dayalı bir oyun oynamazlar. Bireysel oyun döneminde olduğu gibi bu dönemde de henüz oyun davranışı kurallara bağlanmamıştır. Sosyal oyun dönemi Üç yaş civarında çocuk, sosyal oyun dönemine girer. Bir ya da daha fazla sayıda çocukla grup oluşturarak oyun davranışı göstermeye başlar. Bu dönemde oyun grubu, oyun arkadaşlığı önem kazanır. Grup oyunları karşılıklı etkileşim gerektirdiği için, çocuğun sosyalleşmesinde önemli rol oynar. Bu dönemde bazı oyun kuralları ortaya çıkar. Drama etkinlikleri, grup oyunları ile benzerlik taşır. Belli kurallara bağlı bulunma, sözlü ve sözsüz iletişime dayalı olma, iş birliği ve rol yapmayı gerektirme gibi. Dört yaş civarı, drama etkinliklerine başlama yaşı olarak kabul edilebilir. Rol yapma üzerine kurulan sosyal oyunlar, doğal drama olarak kabul edilebilir. Drama etkinlikleri kazanma rekabeti üzerine değil, katılma ve paylaşma isteği üzerine kurulur. DRAMA OYUN İLİŞKİSİ Çağımızda çocuğun edinmesi gereken sosyal davranışları, sosyal ve fiziksel ortama ait bilgileri, anlatma yöntemiyle çocuğa kavratmak mümkün değildir. Bu nedenle oyuna benzediği için çocuğun ilgisini çekecek etkinliklere ihtiyaç vardır. Bu etkinlikler hem oyuna benzeyecek hem de oyunun sağlayabileceği yarardan çok daha fazlasını sağlayacaktır. Oyun, kendiliğinden başlar ve amaçları belirsizdir. Drama, planlı olduğu için amaçlar önceden belirlenmiştir. Önceden tespit edilmiş amaç ve kazanımlara ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilir. Oyunda da, dramada da, çocuğun bütün dikkati ve enerjisi etkinlik üzerinde yoğunlaşır. Her iki etkinlik türünde de kurallar vardır. (Bazı kuralsız çocuk oyunları bunun dışındadır.) Ancak dramanın kuralları önceden belirlenmiş olsa da, bu kurallar tartışılabilir ve değiştirilebilir. Çocuk oyunlarında genellikle sonuç önemlidir. Yarışmak, kazanmak, kaybetmek, yanıp oyun dışı kalmak söz konusudur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Oyunun sonunda değerlendirme yoktur. Dramada tartışma, değerlendirme ve gözden geçirme vardır. Dramada ise sonuç değil, süreç önemlidir. Çocuğun katıldığı etkinliği mükemmel yapması değil, sürece katılması üzerinde durulur. Drama etkinlikleri kazanma rekabeti üzerine değil, katılma ve paylaşma isteği üzerine kurulur. Oyunların sonunda değerlendirme, amaç ve kazanımların gerçekleşip gerçekleşmediğini test etme, duyguları tanımlama ve ayırt etmeye yönelik tartışma yoktur. Kaybetme tepkisi ve kazanma övüncü söz konusudur. Hatta oyunu kazanan taraf ya da kişiler, kaybedenleri kızdırmaya çalışırlar. Oysa drama etkinliği sonunda grup tartışması yapılır. Etkinlikle ilgili bilgiler pekiştirilir. Bu bilgilerin kalıcılığını sağlayabilecek kavramlaştırmalar üzerinde durulur. Karşılaştırmalara ve çıkarımlara gidilir. Drama ile oyun arasındaki benzerlik ve farklılıklar şöyle özetlenebilir: 1. Oyun grup hâlinde olduğu gibi, tek başına da oynanabilir. Drama bütünüyle bir grup etkinliği ve yaşantısıdır. 2. Oyunun önceden belirlenmiş eğitici ve sanatsal hedefleri yoktur. Drama belli eğitsel ve sanatsal hedefler doğrultusunda gerçekleştirilir. 3. Oyun kabuller ve taklitler (öykünmeler) üzerine kurulur. Dramada peşin kabul ve taklit (öykünme) değil, yeniden üretme vardır. 4. Oyunda sonuç ve ödül önemlidir. Dramada süreç ve yaşantı önemlidir. 5. Oyun yapı bakımından basmakalıp ve gelenekseldir, zaman içinde değişime uğramaz. Drama yapı bakımından canlı ve değişkendir, her an yenilenebilir. 6. Oyun; rekabet duygusu, kazanma / kaybetmeme stratejisi ve başarma isteği üzerine kurulur. Dramada katılma, yaşama, paylaşma ve üretme esastır. 7. Oyun, yalnızca enerjiyi boşaltma ve rahatlama işlevi görür. Dramada enerjiyi boşaltma ve rahatlama yanında estetik kaygı da öne çıkar. 8. Oyunda kurallar kesin ve değişmezdir. Dramada kurallar esnek ve değişkendir. 9. Oyunda yöneticilik rolü bulunmaz; oyunculardan biri oyunu yönlendirebilir. Dramada çerçeveyi ve kuralları belirleyen, çocuklara rehberlik eden bir lider vardır. 10. Oyunun sonunda bir değerlendirme ve tartışma söz konusu değildir. Dramada tartışma, değerlendirme ve gözden geçirme söz konusudur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Ödev Doğup büyüdüğünüz yöreye ait ya da çocukken oynadığınız bir oyunu aşağıdaki forma göre derleyiniz. Oyunun adı (Oyunun yörede kullanılan özgün adı): Oynandığı yer (Oyunun oynandığı bölge, şehir, kasaba, köy... Oyun açık mekânda mı kapalı mekânda mı oynanıyor?): Gelişim alanı (Oyun çocukta psikomotor, zihinsel (bilişsel), duyuşsal, sosyal, dilsel gelişim alanlarından hangisi/hangileriyle ilgili?): Amaç/hedef/kazanım (Oyun hangi amaca yönelik olarak / hangi hedefe ulaşmak üzere / hangi kazanımları elde etmek için oynanıyor?): Yaş düzeyi (Oyun hangi yaş düzeyindeki çocuklar tarafından oynanıyor?): Çocuk sayısı (Oyun en az kaç çocuğun katılımıyla oynanıyor?): Araç-gereçler (Oyun sırasında varsa kullanılan araç-gereç, takı, giysi gibi ögeler nelerdir?): Oynanış biçimi (Oyuna nasıl başlanıyor? Oyun hangi aşamalardan oluşuyor? Nasıl sonuçlanıyor? Ödül, ceza vb.): Derleyenin adı soyadı: Derleme tarihi: Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Evcilik, hırsız polis, doktor hasta hemşire gibi oyunlar, rol yapmaya dayalı oldukları için dramaya benzer. Yaratıcı Oyun (Drama Oyunu) Yaratıcı oyun çocukların önceden belirlenmiş metinleri ezberlemeden, gelişim düzeylerine uygun olarak gruplar hâlinde oynadıkları serbest oyundur. Yaratıcı oyunlar, çocuğun gelişim düzeylerini uyaran ve yaratıcı güçlerini geliştiren etkinliklerdir. Eğitici drama etkinlikleri oyuna benzer. Bu yönüyle drama etkinliklerine drama oyunu, yaratıcı oyun gibi adlar verilir. Bir olay, durum, hikâye, konu, kavram, nesne ya da rolün canlandırıldığı oyun şeklinde tanımlanabilir. Bu terim, drama etkinliklerini körebe, yakan top, yap-boz, beş taş, lego gibi oyunlardan ayırmak için kullanılır. Dramaya benzeyen oyunlar; evcilik, hırsız polis, doktor hasta hemşire gibi rol yapmaya dayalı oyunlardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Yağ satarım bal satarım gibi bir role girmeye ve bunu ifade etmeye dayalı çocuk oyunları dramaya benzer. Dramanın en önemli işlevi, insanın yetenek ve becerilerini geliştirmesi ve ona özgüven kazandırmasıdır. DRAMA Eski Yunan da yapmak, etmek, yaşamak anlamlarına gelen drama, zaman içinde anlam genişlemesiyle sahne oyunu, dramatik sanat, hayat olaylarını sahne oyununa dönüştürme gibi anlamlar kazanmıştır. Günlük hayatta dramatik kelimesi acıklı anlamında kullanılır. Olayları ve durumları duygusal bir üslupla dile getirenler, Dramatize etme! diye uyarılır. Eğitimde drama ise canlandırma anlamına gelir. Yaşanmış bir olay, karşılaşılan bir durum, bir gazete haberi, bir fıkra ya da herhangi bir metin, çocuğun yaşadığı ortama uygun olarak canlandırılır. Drama, hayat deneyidir. Amaç, çocuğa, kendi sorunlarını çözme yollarını göstermektir. Bu, gelişmiş ülkelerde, anaokulundan itibaren verilmeye başlanan en önemli eğitim yöntemidir. Çocuğa hazır bilgi vermek, onun başaramadığı işleri yapıvermek, bugün eğitici değeri olmayan uygulamalardır. Lao Tse nin Bir kimseye balık verirsen doyar bir defa / Balık tutmayı öğretirsen doyar ömrü boyunca dizelerini bu çerçevede düşünmek gerekir. Dans etmek, şarkı söylemek, resim yapmak, artık malzemeleri değişik anlatımlar için kullanmak, çocuğu etkin ve özgür kılar. Dramanın en önemli işlevi, insanın yetenek ve becerilerini geliştirmesi ve ona özgüven kazandırmasıdır. Bu eğitici işlevinden dolayı çocuk eğitiminde dramanın kullanılabileceği düşüncesine varılmıştır. Drama yoluyla öğrencilere millî ve manevi değerleri aşılamak da mümkündür. DRAMA VE TİYATRO Drama kullanılan yöntemler bakımından tiyatro ile benzer özellikler taşır. Rol yapma, tiyatroya ait bir unsurdur. Drama bu unsuru tiyatrodan ödünç alır ve kullanır. Drama etkinliklerinin çocukta tiyatro eğilimini geliştireceği ve rol yapma yeteneğini ortaya çıkaracağı rahatlıkla söylenebilir. Rol yapma yeteneğinin ortaya çıkışı, tiyatro faaliyetleri için hazır bulunuşluk düzeyinin de ifadesidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Tiyatronun güzel sanatların bir kolu oluşu, dramadan tiyatroya geçerken çocukta estetik duyuş, anlayış, zevk gibi olumlu özelliklerin gelişmesine imkân verir. Dramayı tiyatrodan ayıran üç önemli fark vardır: 1. Tiyatroda ezberlenmesi gereken bir metin vardır, dramada yoktur. 2. Tiyatro, seyirci için yapılan bir sanattır. Dramada seyirci yoktur. Herkes oyuncudur. Seyirci konumunda olanlar da o anda seyirciyi oynarlar, ancak her an oyuna katılabilirler. 3. Tiyatronun sonunda değerlendirme bölümü yoktur. Dramada değerlendirme bölümü olmazsa yapılan etkinlik drama olmaz. Tablo 1.1. Oyun drama ve tiyatro arasında bir karşılaştırma Özellikler Oyun Drama Tiyatro Bireysel etkinlik Grup çalışması Sanatsal amaç Estetik kaygı Eğlence Enerji boşaltma Rahatlama Rekabet/Kazanma hırsı Sonuç ve ödül Sürece katılma Rol yapma Eğitici hedef Taklit Kurallar Yönetici Seyirci Yazılı metin ezberleme Rol yapma tekniği, kişinin başkasının kimliğine girmesini, onun yerine düşünmesini ve hissetmesini, böylece sağlıklı iletişim kurmasını sağlar. Dramanın Yararları Kendini keşfetmeyi sağlar. Drama, bireyin kendi iç dünyasına yaptığı bir keşif yolculuğudur. İnsanın önce kendini keşfetmesini sağlar. Bireyin neleri sevdiği, nelerden hoşlanmadığı? Korkuları, özlemleri, beklentileri, hobileri, zevkleri Güzel sanatlardan herhangi birine ilgisi var mı? Hangi alanlarda ya da konularda yetenekli? Bunları nasıl geliştirebilir? Sınamadan bilinmez. Ressamı, sporcuyu, müzisyeni, bilim adamını, politikacıyı, polisi, öğretmeni, babasına babalar günü hediyesi alan çocuğu oynayan kişi, eğilimlerini ortaya koyar. Hem kendini keşfeder hem de çevresindekilerin onu keşfetmesine fırsat verir. İletişim becerilerini geliştirir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Grup etkinlikleri hoşgörü, dayanışma, yardımlaşma, paylaşma ve kaynaşma duygularını harekete geçirir. Her insan ayrı ve zengin bir dünyadır. Keşfedilmeyi bekler. İnsan, kendini keşfettikten sonra başkalarını fark edecektir. Dramada kullanılan rol yapma tekniği, kişinin kendi olmaktan çıkıp başkasının kimliğine girmesini, onun yerine düşünmesini ve hissetmesini, böylece sağlıklı iletişim kurmasını sağlayacaktır. Bu, empatinin gelişmesi demektir. Başbakan-gazeteci, ev sahibi-kiracı, garson-müşteri, trafik polisi-sürücü, vezne memuru-fatura ödeyen müşteri, doktor-hasta, oduncu-ağaç, çiçek-bahçıvan rolleriyle karşı karşıya getirilen oyuncular doğaçlama tekniğini kullanarak aralarında diyalog kurar ve sağlıklı iletişim imkânlarını ararlar. İnsanlar, tanımadıkları insanlarla karşılaştıklarında birbirlerine nasıl davranırlar? Mesela maaş kuyruğunda iki emekli, aynı koğuşta yatan iki hasta, asansörde karşılaşan iki kişi, tavşan ile onu vurmak isteyen avcı neler konuşur? Parkta aynı banka oturmak zorunda kaldığınız kişiyle, size ısrarla kâğıt mendil satmaya çalışan bir çocukla, ayakkabılarınızı boyamak isteyen küçük boyacıyla neler konuşursunuz? Eğlenerek öğrenmeye ortam hazırlar. Dramanın oyun tarafı, etkinliği eğlenceli kılar. Drama yoluyla öğrenmede zevk ve eğlence ön plandadır. Eğlenerek öğrenme, kalıcı öğrenmeyi hazırlar. Etkileşimli öğrenmeye fırsat verir. Drama, grup hâlinde gerçekleştirilen bir etkinlik olduğundan öğrencilerin birbirlerinden etkilenerek öğrendikleri görülür. İş birliğine dayalı öğrenmeyi gerçekleştirir. Grup etkinlikleri hoşgörü, dayanışma, yardımlaşma, paylaşma ve kaynaşma duygularını harekete geçirir. Bir bütünün parçası olarak bütünün oluşmasına katkıda bulunmak bilinci, görev duygusu, sorumluluk gibi yönleri geliştirir. Etkin öğrenme yöntemidir. Drama, öğrenciyi aktif kılan bir yöntemdir. Öğrenci, etkinliklerin izleyicisi değil katılımcısıdır. Öğrenme ve bilgiyi üretme çabalarına bizzat katılır. Duygusal öğrenmeye fırsat verir. Drama kurguya dayalı olsa da öğrenci, oyun sırasında gerçek duygular yaşar ve bu duyguları dışa vurur. Bu yönüyle drama bir duygusal deneyim alanıdır. Duyguları fark etmeyi sağladığı gibi, öğrenmenin duygusal boyutunu da harekete geçirir. Eylem yolu ile öğrenmeyi gerçekleştirir. Dramada eylem/hareket vardır. Dramaya katılan kişi, durağan değil, hareket hâlinde öğrenmenin öznesi olur. Tartışarak öğrenmeye imkân verir. Her dramanın tartışma bölümünde, gerçekleştirilen etkinliklerin genel bir değerlendirilmesi yapılır. Bu etkinlik sonucunda üretilen, farkına varılan, keşfedilen bilgiler pekiştirilir. Bu, tartışma yoluyla öğrenmenin ifadesidir. Yaşantılara dayalı bir öğrenme biçimidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Drama öğrencinin gözlem ve izlenimlerinden beslenir. Özellikle doğaçlama çalışmalarında öğrenci olaya kendi yaşantılarını katar. Oynayanlar için olduğu kadar, etkinliği izleyenlerin de kendi yaşantılarından örnekler vermesi, etkinliğe katkı yapması istenir. Psikodrama, uzman psikolog ve psikiyatrların gerçekleştireceği tedavi amaçlı bir terapi yöntemidir. Drama Türleri Psikodrama Travma oluşturan bir duruma son vermeyi ya da ruhsal bir sıkıntıyı çözümlemeyi amaçlayan gerçek ya da düşsel sahnelerden kurulu dramatik oyunlardır. Terapi ve tedavi amaçlıdır. Sosyometrinin de kurucusu olan İtalyan J.L.Moreno nun gözlemlerinden doğmuştur. Psikodramadan özellikle psikoterapide yararlanılır. Psikodramacılar hem oynar hem de duygusal değişimleri çözümler ve yorumlarlar. Hastanın oynadığı role özgürce katılımı sağlanır. Gerçekliğin dramatik temsili, hastada katarsis (arınma) gerçekleştirmeyi amaçlar. Hastaya doğallığı maskeleyen rollerden kurtulma imkânı sağlar. Söz konusu roller, toplumsal baskıyla oluşmuş ve çok katı bir duruma gelmiştir. Psikodrama sonrası ulaşılan katarsis, kurtuluşun ilk işaretidir. Psikodramada rol değiştirme, eşleme, ayna, kendini takdim, kendi kendine konuşma gibi teknikler uygulanır. Sorun: Mümtaz Bey, Dede Korkut Ortaokulu nda öğretmendir. Psikodrama uzmanına başvurur. Son bir yıldır kaygılar ve kuşkular içindedir. Uykuları kaçmaktadır. Okulda, evde, her yerde huzursuzdur. Tedirgindir. Meslekten atılacağından korkmaktadır. Ciddi iddiaları vardır. Okul müdürü ondan nefret etmektedir. Başarısız olması için elinden geleni yapmaktadır. Kurtuluş günleri, mezuniyet geceleri, tiyatro etkinlikleri, belirli günler ve haftalarla ilgili bütün anma, kutlama programlarını ona yüklemektedir. Müdürün amacı öğretmeni bunaltmak, böylece çekip gitmesini sağlamak ya da başarısız olması durumunda Bakanlıktan müfettiş çağırıp görevi ihmal den soruşturma açtırmak ve belki de meslekten uzaklaştırmaktır. Psikodramacı sorunun çözümü sırasında Mümtaz Bey rolünü, okul müdürü rolüyle değiştirerek terapi uygular. Mümtaz Bey, okul müdürünün davranışlarını anlamaya çalışır. Söz gelişi, okul müdürü aslında Mümtaz Bey i çok sevdiği, ona gerçekten güvendiği, kendisine verilen işleri çok iyi yaptığı için Mümtaz Bey i görevlendirmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Yaratıcı drama etkinliklerinde bazı unsurların tiyatrodan ödünç alınmış olması, öğrencide tiyatro eğilimi uyandırır. Tartışma Çevrenizde psikodrama seanslarıyla çözümlenen ruhsal sorunlarla ilgili vakaları araştırınız, gözlem ve izlenimlerinizi tartışınız. Düşüncelerinizi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Tartışma Forumu bölümünde paylaşabilirsiniz. Sosyodrama Toplumsal oyun olarak adlandırılır. Bir grup bireyin herhangi bir sosyal problemle ilgili rolleri paylaşarak izleyiciler karşısında oynamalarıdır. Sosyodramada her birey kendini değil, seçilen sosyal problemin içinde yer alan bir başkasının rolünü oynar. Okullardaki çete oluşumları, toplumda kadına yönelik şiddet, fabrika patronu/genel müdürü/yönetim kurulu başkanı ile hakkını arayan işçiler, okul müdürü ile sorun yaşayan öğretmenler, imecede anlaşmazlığa düşen köylüler vb. toplumsal konular sosyodrama etkinlikleriyle çözümlenebilir. Sosyodrama, bireylere sosyal becerilerini geliştirmeyi ve gerçek hayattaki toplumsal rollerin gerektirdiği davranışları kazandırmayı amaçlar. Sosyodramada grup, izleyici karşısında rollerini canlandırdıktan sonra, oynayanlar ve izleyenler oyun hakkında yorum ve açıklamalarda bulunurlar. Oyun, roller değiştirilerek tekrar oynanabileceği gibi, oyuna yeni oyuncular katılabilir ve aynı konuda değişik oyunlar da sahnelenebilir. Böylece tespit edilen sosyal konu ya da problemle ilgili olarak bireyler, yeni sosyal anlayışlar ve davranışlar kazanmış olurlar. Yaratıcı Drama Yaratıcı drama terimi, çocukların katıldıkları drama etkinliklerini tanımlamak için kullanılır. Çerçevesi Amerikalı Winfred Ward ve McCaslin gibi uzmanlar tarafından çizilmiştir. Yaratıcılığı geliştirmek için çocuklarla gerçekleştirilen drama etkinliklerini içine alır. Son dönemde eğitim amaçlı bütün drama etkinliklerini Yaratıcı Drama başlığı altında toplama eğilimi vardır. Bir kavramı, olayı, durumu, düşünceyi, cümleyi, sözcüğü, yaşantıyı tiyatroya özgü teknikleri kullanarak, oyunlar kurgulayarak canlandırma etkinlikleri yaratıcı drama kapsamına girer. Yazılı bir metne bağlı kalınmadan, etkinliğe katılanların kendi yaratıcı buluşları, özgün düşünceleri, bilgileri, gözlemleri, deneyimleri ve izlenimleri doğrultusunda oluşturdukları durumlar ve doğaçlamalar yaratıcı dramadır. (Doğaçlama tekniği, tuluat tiyatrosu adı verilen bir sahneleme türünü ortaya çıkarmıştır. Tuluat, yazılı metne dayanmadan gerçekleştirilen oyundur.) Yaratıcı dramanın en çok başvurduğu tekniklerden biri de rol yapmadır. Çocuk, grup çalışması içinde kendi yaşantılarını bir başka kimliğe girerek canlandırma imkânı bulur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Yaratıcı dramada amaç, özgürce oyun kurgulamak ve oynamaktır. Eğitici dramada ise eğiticilik esastır. Bedenini ve duyu organlarını harekete geçirerek etkin olmayı başarır, aktif ve kalıcı öğrenmeyi gerçekleştirir. Etkinliğin bazı unsurlarını tiyatrodan ödünç almış olması, öğrencide tiyatro eğilimi uyandırması ve estetik değerleri geliştirmesi bakımından son derece yararlıdır. Türkiye de İnci San ın öncülüğünde başlayan yaratıcı drama çalışmaları, öğrenciye kendini ve grup arkadaşlarını tanıma, yeteneklerini keşfetme, kendini başkalarının yerine koyabilme, olay ya da olgulara çeşitli yönlerden bakabilme becerileri kazandırır; yaparak, yaşayarak ve oynayarak öğrenmeyi sağlar. Eğitici Drama Pedagojik drama adıyla bilinen bu oyun türü, genel olarak çocuğun her konudaki eğitimi için uygulanan bir canlandırma tekniğidir. İngiltere de Peter Slade, Brian Way, Gavin Bolton gibi tiyatro kökenli eğitimciler tarafından geliştirilmiştir. Yaratıcı drama ile eğitici drama arasındaki en önemli fark şudur: Yaratıcı dramada eğiticilik kaygısı gözetilmeksizin özgürce oyun kurgulanır ve oynanır. Oyun, bireyin yeteneklerini açığa çıkarmaya hizmet eden bir araç durumundadır. Dilencilik, hırsızlık, sarhoşluk çevresinde kurgulanan bir oyunda rol yapma davranışı ve doğaçlamalar sergilemek yaratıcı dramadır. Eğitici dramanın hedefi ise, kurgulanan oyuna çocukların eğitim amaçlı olarak katılmalarını sağlamaktır. Böylece anlama, keşfetme, farkına varma ve öğrenmeyi gerçekleştirmektir. Bu tür dramanın eğitici mesajları vardır. Öğrencilere olumlu duygu, düşünce ve davranış kazandırmayı; bilgi aktarmayı amaçlar. Yaratıcı drama, eğitim amaçlı kullanıldığında eğitici dramaya dönüşür. Her eğitici dramanın aynı zamanda bir yaratıcı drama olduğu da unutulmamalıdır. Eğitici drama, öğrenci merkezli bir eğitim öğretim yöntemi olarak öğrenmenin kalıcı olmasını sağlamada çok etkilidir. Drama Teknikleri Dramada en çok kullanılan teknikler şunlardır: Rol yapma Kişinin kendi dışında bir insanı, varlığı, canlıyı, hatta eşyayı canlandırmasıdır. Dili, bedeni, jest ve mimikleri kullanarak gerçekleştirilir. Kedi, fare ile aralarındaki binlerce yıllık savaşa son vermek ve onunla barışmak istiyor. Köpekten de barışın tanığı olmasını bekliyor. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Rol değiştirme Çocukların bir etkinlikte oynadıkları rolleri değiştirerek tekrar oynamalarıdır. Böylece etkinlik bir kez daha tekrarlanmış olur. Ev sahibi kirayı % 30 artırmak istiyor, kiracı ise bu artışı kabul etmiyor. Ev sahibi ve kiracıyı oynayın. Ev sahibi ve kiracı rolleri değiştirilerek tekrar oynayın. Doğaçlama Herhangi bir rol, metin ya da diyalog ezberlemeden içinden geldiği gibi bir olayı, bir durumu, bir kavramı canlandırmadır. Olay ya da durum karşısında bireyin sergileyeceği tutumları canlandırmaya yöneliktir. Jest ve mimikler aracılığıyla iç yaşantı dışa yansıtılır. Olay ya da durum karşısında her insan, kendine özgü bir tavır sergileyecektir. Niyetler ve ifade biçimleri farklılık gösterecektir. Bu tür doğaçlamaların rol değiştirme tekniğiyle tekrarlanması empatiyi geliştirmesi bakımından son derecede yararlıdır. Televizyonda aynı anda hem bir kupa maçı hem de çok sevilen bir dizi var. Anne ve kız kupa maçını, baba ile oğul dizi filmi izlemek istiyorlar. Pandomim Sözsüz, beden diliyle gerçekleştirilen canlandırmadır. Sessiz sinema bu gruba girer. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Hikâye/olay canlandırma, öyküleme tekniğinin kullanıldığı bir metnin ya da günlük hayattan seçilmiş bir olayın canlandırılmasıdır. Aranızda anlaşarak çeşitli canlıları ya da birbiriyle ilişkili meslekleri pandomim tekniğiyle canlandırınız. Hikâye/Olay canlandırma Öyküleme tekniğinin kullanıldığı masal, hikâye, efsane, fabl türlerinde bir metnin ya da günlük hayattan seçilmiş bir olayın canlandırılmasıdır. Bir Keloğlan masalından seçilen bölümü ya da bir Nasrettin Hoca fıkrasını canlandırımız. Donuk imgeler Drama etkinliği gerçekleştirilirken, öğrencilerden hareketsiz durmaları ve donuk bir fotoğraf oluşturmaları istenir. Öğretmen liderliğinde gerçekleştirilen bu fotoğrafların, fotoğraf dışında kalan diğer öğrenciler tarafından anlaşılması beklenir. Şarkıcı ile orkestrayı donuk imgelere dönüştürünüz. Bilinç koridoru Bir karakterin yaşamındaki ikilemleri gidermek ya da bir seçim yapmasını sağlamak için kullanılır. Öğrenciler, karşılıklı dizilerek bir koridor oluştururlar. Karakter, bu koridorda yavaş yavaş ilerlerken, öğrencilerin her biri farklı duygu ve düşünceleri dile getiren birer cümle söyleyerek karakterin vicdanının sesi olurlar. Her öğrenci farklı öneriler getirebilir. Karakter koridorda ilerlerken, seslerin şiddeti Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 giderek artar. Koridor boyunca sunulan duygu ve düşünce aktarımlarıyla karakter, bir karara varmaya çalışır. Bir öğrenci; kayak, yüzme ve curling kurslarından birine gitme konusunda kararsızdır. Tercih yapmasını sağlamak için bilinç koridoru oluşturunuz. Dedikodu halkası Bir halka oluşturulur. Karakterin davranışları, topluluğun içinde söylenti ve dedikodu olarak dile getirilir. Söylentiler, halkanın etrafında abartılarak ve çarpıtılarak yayılır. Çelişkileri ortaya koymada kullanılır. Bir arkadaşınızın oyunlarda mızıkçılık ettiğine ilişkin dedikodu halkası oluşturunuz. Sıcak sandalye Karakter, yüzü gruba dönük olarak bir sandalyeye oturtulur. Gruptaki üyeler tarafından karaktere; değer yargıları, ilişkileri, zevkleri, olumlu olumsuz özellikleri, hobileri ve davranışları hakkında sorular sorulur. Karakterin kendini keşfetmesi sağlanır. Soru soran kişiler doktor, şehit, tarihçi, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, yönetici, okul müdürü gibi roller de alabilirler. Karakter, stres anında ya da yaşadığı bir duygusal patlama döneminde sorgulanırsa gerilim oluşabilir. Dans etme ve resim çizme de duyguları dışa vurmayı sağladığı için drama teknikleri arasında yer alır. Bir öğrenciyi çevreye ve hayvanlara karşı davranışları bakımından sorgulayınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Geriye dönüş Drama etkinliğinde şimdiki zaman ve geçmiş arasındaki ilişki vurgulanır, geçmişe ait görüntüler bugüne yansıtılarak pekiştirilir. Bir öğrencinin kardeşinin olmadığı aile ortamı ile kardeşi doğduktan sonraki aile ortamını geriye dönüş tekniğiyle canlandırınız. Bölünmüş ekran Öğrencilerden farklı zamanlarda ve yerlerde gerçekleşen iki veya daha fazla sahne planlamaları istenir. Ardından filmlerde olduğu gibi bu iki sahnenin arasındaki olaylar, ileriye ya da geriye giderek canlandırılır. Bir öğrencinin okula başladığı ilk günkü ve öğretim yılının son günündeki hâllerini, öğretmenleri ve arkadaşlarıyla ilişkilerini bölünmüş ekran tekniğiyle canlandırınız. Dans etme Sevinç, mutluluk, coşku, özlem, merak gibi duyguları dans yoluyla ifade etmektir. Herhangi bir dansı taklit etmek değil, bedenini özgür biçimde hareket ettirmek esastır. Tuttuğunuz takım, maçı farklı kazandı. Sevincinizi dans ederek gösterin. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Resim çizme Bir olayın, durumun, hikâyenin resmini çizmektir. Bir şiirde, hikâyede, masalda verilmek istenen iletiyi resme dönüştürmektir. Okunan bir hikâye ya da şiirden esinlenerek bir resim çiziniz. Okul öncesi öğrencilerinin çok sevdiği kuklaların parmak kukla, el kuklası, çomak kukla, ipli kukla ve gölge kuklası gibi türleri vardır. Kukla Hazırlanan kuklalara kişilik vererek bir durumu, kavramı ya da olayı canlandırmaktır. Çocukların ilgisini en çok çeken teknikler arasındadır. Özellikle okul öncesi eğitiminde sık başvurulan drama teknikleri arasında yer alır. Hikâye, olay ya da durumlara göre özel olarak hazırlanan kuklalar aracılığıyla oynanır. Bir perdeye ihtiyaç duyulmadan gerçekleştirildiği için kukla tiyatrosundan farklıdır. Kukla tiyatrosundan bir diğer farkı, etkinliğe bütün çocukların katılmasıdır. Kukla dramasında seyirci yoktur. Gruptaki her çocuğun elinde, canlandıracağı nesne ya da karakterin kuklası vardır. Kendilerini bir grubun önünde ifade etmekte güçlük çeken bazı çocuklar, kukla yardımıyla kendilerini daha rahat ifade edebilirler. Kukla, onların kendilerini güvende hissetmelerini sağlayabilir. Karton ya da kumaştan yapılmış, el ve parmakla oynatılabilen kuklalar, çocukların yaşantılarını ve iç dünyalarını dolaylı yoldan açığa vurmasını sağlayabilir. Çok küçük yaşlardan itibaren çocukların kuklalarla iletişim kurma eğiliminde oldukları düşünülürse, eğitimde kukla draması tekniğinden daha çok yararlanılması önerilebilir. Biri tavşan diğeri kaplumbağa iki çomak kukla hazırlayarak aynı adlı hayvan masalını canlandırınız. Kuklaların parmak kuklası, el kuklası, çomak kukla, ipli kukla, gölge kuklası gibi çeşitleri vardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Parmak kuklası Parmağa takılabilecek büyüklükte kumaş ya da trikodan yapılan kuklalardır. Parmak kuklalarının yapımında kâğıt ve kartondan da yararlanılabilir. Üzerine çeşitli varlıkların resmi çizilebilir ve her parmak farklı bir varlığı temsil edecek şekilde adlandırılabilir. Bir hikâye anlatmak ya da anlatılan hikâyeye canlılık kazandırmak için kullanılır. El kuklası Bir elin içine rahatlıkla girebileceği büyüklükte ve genellikle kumaştan yapılan kuklalardır. Baş ve kolları hareket ettirebilmek için parmakların içine girebileceği boşluklar bırakılır. İnsan ya da hayvan figürleri bu kukla tekniğiyle canlandırılabilir. Çomak kukla Bir hikâyede geçen karakterleri temsil etmek üzere kartondan yapılan ve figürün arka yüzüne takılan bir çubuk yardımıyla oynatılan kuklalardır. İhtiyaç duyulan resim kartona çizilir, kesilir ve boyanır. Bir hikâyenin anlatımında ya da semboller yardımıyla gerçekleştirilen kimi anlatımlarda çomak kuklalar kullanılabilir. Dayanıksız oldukları için sık sık yenilenmeleri gerekebilir. Çocuklara yaptırılacak kuklalar, hem el becerilerinin gelişmesinde, hem de çocukların bu kuklalar yardımıyla özgün hikâyeler oluşturmalarına ortam hazırlar. İpli kukla Artı biçiminde bir kontrol tahtasına bağlanmış iplerin ucunda oynatılan kuklalardır. Hazırlanışı diğerlerine göre biraz daha zaman ve özen gerektirir. Hazırlanışı kadar oynatılışı ve izlenişi de oldukça zevklidir. Çocukların ellerinde rahatlıkla tutup oynatabilecekleri büyüklükte kuklalar hazırlanabilir ve oynatmaları istenebilir. Gölge kuklası Geleneksel seyirlik sanatımız Karagöz den hareketle hazırlanan kuklalardır. Anaokullarında karton ya da mukavvadan pratik olarak gölge kuklaları yapılabilir. Kuklayı oluşturan baş, gövde, kol, bacak gibi parçalar raptiye ile birbirine tutturulur. Resmin arka yüzüne ince bir çubuk yatay olarak takılır. Çubuk el içinde sağa sola çevrildikçe kukla eklem yerlerinden hareket eder. Kuklanın Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 oynatılacağı yer de pratik olarak hazırlanabilir. Bunun için gergin beyaz bir bez kullanılabileceği gibi, parşömen kâğıdı ya da aydınger de kullanılabilir. Perdeye seyyar bir ampul ile arkadan ışık verilir ve her türlü gölge kuklası bu perdenin arkasından canlandırılabilir. Yalnızca Karagöz-Hacivat söyleşmelerinde değil, her türlü hikâye veya olay anlatımında gölge kuklalarından yararlanılabilir. Çeşitli hayvan figürleri kullanılabilir. Parmaklara kişilik ve rol verilerek canlandırmalar yapıldığı için parmak oyunları da bir tür dramadır. Parmak oyunları Parmaklara çeşitli kişilikler ve roller verilerek bir olayın, durumun, kavramın canlandırılmasıdır. Dramanın Aşamaları Isınma aşaması Oyun öncesi aşamadır. Öğrencilerin bedensel, duygusal ve zihinsel bakımdan hazır olmasını ve etkinliğe ısınmasını sağlar. Balık tutma, elma toplama, tel üstünde yürüme, sessiz sinema oynama gibi alıştırmalar bu gruba girer. Etkinlik fiziksel bakımdan yorucu olacaksa ısınmaya ihtiyaç vardır. Müzik ya da ritim eşliğinde yürüme, koşma, zıplama, gösterilen harekete uygun ritim tutma gibi çalışmalar yaptırılabilir. Amaç, öğrencilerin kendilerini ifade etmeye hazır hâle gelmeleri, birbirleriyle kaynaşmaları ve rollerine yoğunlaşmalarını sağlamaktır. Isınma çalışmalarında örneğin birinci aşamada öğretmen öne geçer ve öğrencilerin arkasına dizilip kendisini taklit etmelerini ister. Kanguru, ördek, penguen, tavşan, kartal gibi hayvanların hareketleriyle gâh zıplayarak gâh uçma taklidi yaparak yürür. Öğrenciler de onu taklit ederler. İkinci aşamada öğretmen, kendinden sonraki öğrenciyi lider seçer. Kendisi sıranın sonuna geçer. Etkinlik bu şekilde sürdürülür. Öğrenciler, taklitler konusunda özgür bırakılırlar. Her öğrenci bir kez grup liderliği yapıncaya kadar etkinlik devam ettirilir. Isınma sırasında öğrencilere nasıl hareket etmeleri gerektiği söylenmez. Doğal bir ortam oluşmasına özen gösterilir. Öğrenciler bedensel olarak etkinliğe katılmayacaklarsa doğrudan oyun aşamasına geçilebilir. Oyun aşaması Drama etkinliğinin asıl uygulama bölümüdür. İşlenecek konu ve temanın, kazandırılacak bilgi, beceri ve davranışın yaşantı hâline getirilerek sunulduğu dramatik oyunu içine alır ve; Kurguya, tasarıma dayanır. Sanal/düşsel bir ortam oluşturularak kurgusal bir olay ya da durumun canlandırılması biçiminde gerçekleşir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 Rol yapma/rol değiştirme, hikâye/olay canlandırma, pandomim, doğaçlama gibi temel teknikler kullanılarak önceden belirlenmiş amaçlar ve kazanımlar doğrultusunda katılımcılara bilgi ve davranış kazandırılır. Bu aşamada liderin (öğretmenin) dikkat etmesi gereken nokta, oyunlarda aşırılığa kaçmamak ve öğrencileri gereğinden fazla yormamaktır. Oyunlar çalışma grubunun özelliklerine uygun olarak seçilir, kurgulanır ve oynanır. Rahatlama aşaması Oyun sırasında yoğunlaşma, rol yapma gibi etkinliklerle yorulan öğrenci, dramanın rahatlama bölümünde ağır bir müzik eşliğinde bedenini dinlendirir. Bu, kültürfizik ya da beden eğitimi hareketlerinden sonraki rahatlama, nefes alma davranışlarına benzer. Öğrenciler, nasıl rahatlayacakları konusunda standart bir davranışa yönlendirilmezler. İsteyen öğrenci hafif salınmalarla ayakta, oturarak ya da yere uzanarak bedenini dinlendirebilir. Müziğin ritmine uygun bir salınma önerilebilir. Rahatlamada hem fiziksel hem de zihinsel arınma söz konusudur. Eklem yerlerinin rahat hareket ettirilmesi, kasların yumuşatılması ve öğrencilerin sakinleştirilmesi amacıyla etkinliklerin sonunda kullanılır. Rahatlamayı kolaylaştırmak için sakin bir müzik ve sözel yönergeler kullanılır. Bu aşamanın amacı, öğrencileri rahatlatmak ve olayın tamamlandığını hissettirmektir. Öğrenciler etkinliğe bedensel olarak katılıp yorulmamışlarsa rahatlama etkinliğine yer verilmeden değerlendirme aşamasına geçilebilir. Değerlendirme aşaması, dramanın olmazsa olmaz bölümlerinden biridir. Değerlendirme aşaması Dramanın bitiminde öğrencilerle birlikte duygusal ve düşünsel planda neler elde edildiğinin sorgulandığı bölümdür. Olmaması durumunda dramadan söz edilemez. Söyleşi tarzında gerçekleştirilir. Öğrencilerin duygu ifadelerine müdahale edilmez. Değerlendirme sırasında soruların açık uçlu olmasına özen gösterilir. Cevapları evet ya da hayır biçiminde verilebilecek sorular sorulmaz. Etkinliğe katılan öğrencilerin rol yapma sırasında neler hissettiği önemlidir. Sorular öncelikle bunu tespite yönelik olarak hazırlanır. Drama ile neler gerçekleştirildiği, neler elde edildiği sorulur. Öğrencilerin kendi davranışları hakkında bilinçlenmeleri ve diğerlerinin davranışları üzerinde düşünerek empati geliştirmeleri sağlanır. Drama çalışmalarında dikkat edilecek kurallar Drama etkinlikleri için önce uygun bir ortam oluşturulmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20