İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Teyyar AÇAR Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd. Doç. Dr. Mehtap CİVİR Şubat 2014

2 YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Teyyar AÇAR Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd. Doç. Dr. Mehtap CİVİR Şubat 2014

3 Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını 3. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için etik kurul onay yazısı alındığını bildiririm. İstanbul, Mart 2014 Teyyar AÇAR

4 İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NİN 6331 SAYILI KANUNA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği konusu daha önce çalışma hayatını ilgilendiren diğer kanunların içerisinde kısım kısım ele alınmaktaydı sayılı kanunla daha önce farklı yasal mevzuatlar içerisinde yer alan uygulamalar belirli bir hiyerarşi ile yeniden düzenlenmiştir. Kanunla, çalışanlara, işverenlere ve devlete yükümlülükler getirilmiştir. Kanunla getirilen düzenlemelerin dikkate alınması ve yaygınlaşması için caydırıcı yaptırımlar belirlenmiştir. Bu çalışmada 6331 sayılı kanunla getirilen düzenlemelerin inşaat sektöründe uygulanması ve değerlendirilmesi incelenmektedir. Değerlendirme çalışan, işveren ve devlet yükümlülüklerinin belirtilmesi ve tarafların bu yükümlülükleri nasıl yerine getirecekleri, mevcut durum ve bu kapsamda karşılaşacakları zorlukların yorumlanması ile yapılacaktır. İnşaat işleri, işin doğası nedeniyle çok fazla risk içermektedir. Bu nedenle karşılaşılan başlıca risklere değinilmiştir. İnşaat sektöründe bu risklerden kaynaklanan kaza, yaralanma ve ölüm oranları ile konunun önemine vurgu yapılmıştır. Bu konuda faydalı olacağı düşünülerek örnek bir Sağlık ve Güvenlik Planı paylaşılmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu'nun Ocak 2014 tarihli İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri raporundan görülebileceği gibi 2007 den 2013 e toplam kaza sayısında azalma olmuş, inşaat sektörü yüzde oranı aynı kalmıştır. İşe bağlı sağlık problemi yaşayanların oranında azalma olmuş, inşaat sektörü oranında da azalma gerçekleşmiştir. Anahtar sözcükler: İş sağlığı ve güvenliği, 6331 sayılı kanun, İnşaat sektörü

5 OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY EVALUATION: FOR CONSTRUCTION SECTOR SUMMARY In Turkey, occupational health and safety issues related to working life previously in other parts by parts of the laws had been discussed. By law no: 6331 previously application in the different legal regulations with particular hierarchy were revised. By law employees, employers and goverment obligations have been introduced. Consideration of the regulations prescribed by law and spread for dissuasive sanctions have been determined. In this working, the regulations introduced by law no: 6331 on the implementation and evaluation of the construction industry are analyzed. The evaluation will be made by specification liabilities of the employee, employer and the state, and how the parties will fulfill these liabilities, the current situation and the challenges with the interpretation of this scope. Construction works, due to the nature of work is too much risk involved. Therefore, the primary risks were mentioned. As specification of accident, injury and death ratings in construction industry caused from these risks, importance of subject were emphasized. In order to be helpful and guide, an example of health and safety plan has been shared. As can be seen from Work Accidents and Health Problems of Related Work report of Turkish Statistical Institute, dated January 2014, from 2007 to 2013 total count of accident was decrease, the percentage rate of accidents in the construction industry has remained same. In the same period, the rate of employees that have work- related health problems was decreased, also this rate was decreased in the construction industry Key words: Occupational Health and Safety, Law Numbered 6331, The Construction Industry.

6 İÇİNDEKİLER İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ...i Özgünlük Bildirisi... ii ÖZET... iii SUMMARY... iv İÇİNDEKİLER... 2 BÖLÜM 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NE GİRİŞ VE TÜRKİYE'DE İSG İş Sağlığı ve Güvenliği'nin Tanımı ve Kapsamı Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliği Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı Kanunlar Tüzükler Yönetmelikler OHSAS Yönetim Sistemi... 5 BÖLÜM SAYILI KANUN ve ÇALIŞAN, İŞVEREN VE DEVLET AÇISINDAN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sayılı Kanun'a Hızlı Bakış İşveren Açısından Getirdikleri Çalışan Açısından Getirdikleri BÖLÜM 3. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İnşaat Sektörü Hakkında Genel Bilgiler İnşaat Sektöründe Meslekler, Riskler, Meslek Hastalıkları ve İş Kazaları İnşaat Sektöründe Yaşanan İş Kazaları BÖLÜM 4. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMA ÖNERİLERİ Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Atılması Gerekli Adımlar Örnek Sağlık ve Güvenlik Planı Şablonu BÖLÜM 5. TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR... 28

7 2 BÖLÜM 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NE GİRİŞ VE TÜRKİYE'DE İSG 1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği'nin Tanımı ve Kapsamı İş yerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır. İş Sağlığı ve Güvenliği bilimi aşağıda belirtilen bilimlerin çalışma hayatını ilgilendiren kısımlarının birleşiminden oluşan bir üst bilim disiplinidir. Tıp Ekonomi Hukuk Psikoloji Sosyoloji Çalışma yaşamı insan hayatının büyük kısmını kapsamaktadır. Askerlik ve emniyet faaliyetleri gibi farklı yasa ve usullere tabi çalışma alanları dışında kalan tüm ekonomik ve ticari amaçlı çalışma alanları İş Sağlığı ve Güvenliği'nin kapsamı içinde yer almaktadır. İşyeri ve çalışma alanının içerdiği riskler belirlenmeli ve irdelenmelidir Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliği Türkiye de iş ve çalışma hayatı ile ilgili konular Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı faaliyetleri kapsamında yer almaktadır. İSG konusu da Bakanlığın ilgi alanlarından biridir. Bakanlığın ana hizmet birimlerinden biri olan İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) bu konudaki faaliyetlerin yürütülmesinden sorumludur sayılı kanunla oluşturulan İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlığı konu ile ilgili en önemli adımdır. Bu konuda düzenleme çalışmaları yaklaşık on yıl öncesine dayanmaktadır. 6331

8 3 sayılı kanun ile bu konu bazı kriterlere bağlı olarak işyerleri için yasal zorunluluk haline getirilmiştir. Türkiye de 2013 yılı içerisinde kişi iş kazası geçirmiştir. Bu sayı tüm çalışanların %2,3 üne karşı gelmektedir (Tablo 1) verilerine göre iyileşme olmakla birlikte yine de yüksek bir oran olup, bu konuda hala yapılması ve atılması gereken bir çok adım bulunmaktadır. Tablo 1.1: Türkiye de iş kazası sayı ve oranları (Bin kişi, 15+ yaş) [1] Son 12 ay içerisinde istihdam edilenler Son 12 ay içerisinde iş kazası geçirenler Yaş Grubu Sayı Sayı Oran (%) Toplam ,0 2, Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı Türkiye' de İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda yürürlükte olan mevzuatlar aşağıdaki gibidir. Güncel mevzuat durumu İSGGM internet sitesinden takip edilebilmektedir.[2] Kanunlar 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tüzükler Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü

9 Yönetmelikler Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Askerî İşyerleri ile Yurt Güvenliği için Gerekli Maddeler Üretilen İşyerlerinin Denetimi, Teftişi ve Bu İşyerlerinde İşin Durdurulması Hakkında Yönetmelik Balıkçı Gemilerinde Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik Tozla Mücadele Yönetmeliği Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

10 5 İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki ve Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik 1.4. OHSAS Yönetim Sistemi Müşterilerin ve tüketicilerin, ürün ve hizmet almakta oldukları kuruluşlardan olan beklentileri giderek artış göstermektedir. Artık sadece kaliteli ürün veya hizmet sunmak yetmemekte, bunun yanı sıra kuruluşlardan sosyal sorumluluklarını da yerine getirmeleri beklenmektedir. Bu beklentiler, klasik "kalite" tanımlarının da geçerliliğini yitirmesine sebep olmuş; tanımlarda, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ifadeler geçmeye başlamış ve tanım, sosyal sorumlulukların eklenmesi ile birlikte genişletilmiştir. Artık "kalite" denilince, kuruluşların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata ne derece uygun olduğu, ilgili taraflar için güvenli ve sağlıklı çalışma ortamını oluşturup oluşturmadığı ve bu ortamı sürekli iyileştirip iyileştirmediği de sorgulanmaktadır. OHSAS her türde sektöre ve faaliyetleri tüm organizasyonlara uygulanabilen, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin kuruluşların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesi için kullanılan etkin bir araçtır. Bu standart yardımıyla iş sağlığı ve güvenliği risklerinin belirlendiği, analiz edildiği ve önlemlerle asgari seviyeye indirildiği, yasal mevzuata

11 6 uyumlu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hedeflerin bulunduğu ve bunların gerçekleştirilmesi için uygulamaların hayata geçirildiği bir yönetim sistemi kurmak mümkündür. Bu sayede çalışanlar acil durumlara hazır, iş sağlığı ve güvenliği performansını izleyen, izleme sonuçlarını iyileştirme faaliyetlerini başlatmak için kullanan, faaliyetlerini denetleyen, yaptıklarını gözden geçiren ve dokümante eden bir kuruluşta iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası olacaklardır. OHSAS 18001'in temel amacı; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yasal mevzuatın ışığı altında, kuruluştaki söz konusu riskleri ortadan kaldırarak veya en aza indirerek, sağlıklı, güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak ve bu ortamı yönetmektir. Daha detaylı anlatmak gerekirse OHSAS 18001'in üç ana başlıkta toplayabileceğimiz amaçları şunlardır: 1. Çalışanları korumak: Çalışanları işyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve güvenli bir ortamda çalışmalarını sağlamak iş sağlığı ve güvenliğinin ilk amacıdır. 2. Üretim güvenliğini sağlamak: İş kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle oluşabilecek iş gücü ve iş günü kayıplarının en aza indirilmesi, dolayısıyla iş veriminde artışın sağlanmasıyla üretimin (ürün ve/veya hizmet) korunması iş sağlığı ve güvenliğinin amaçlarından biridir. 3. İşletme güvenliğini sağlamak: Çalışma ortamlarında alınan tedbirlerle, işletmeyi tehlikeye sokabilecek yangın, patlama, makine arızaları ve devre dışı kalmaların ortadan kaldırılması işletme güvenliğini sağlayacaktır. OHSAS in uygulanması aşağıdaki faaliyetleri kapsar: Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk denetimi planlaması OHSAS yönetim programı Yapı ve sorumluluk Eğitim, farkındalık ve yeterlik Danışma, katılım ve iletişim İşlem kontrolü (faaliyetlerin kontrolü) Acil durum hazırlığı ve tepkisi Performans ölçümü, izleme ve ölçme

12 7 OHSAS 18001, esas olarak 5 temel prensip üzerine inşa edilmiş bir standarttır. Bu prensipler aşağıdaki gibidir: 1. İSG politikası, 2. Planlama, 3. Uygulama ve işletme, 4. Kontrol ve düzeltici faaliyet, 5. Yönetimin gözden geçirmesi. OHSAS Standardı, "Planla - Uygula - Kontrol et - Önlem al" olarak bilinen PUKÖ metodolojisine dayanır. PUKÖ kısaca şöyle açıklanabilir; Planla: Kuruluşun İSG politikasına uygun olarak sonuçların elde edilmesi için gerekli hedefleri ve prosesleri belirle. Uygula: Prosesleri uygula. Kontrol et: Prosesleri izle ve İSG politikasına, hedeflerine, yasal ve diğer şartlara göre ölç ve sonuçları bildir. Önlem al: İSG performansını sürekli olarak iyileştirmek için önlem al.

13 8 BÖLÜM SAYILI KANUN ve ÇALIŞAN, İŞVEREN VE DEVLET AÇISINDAN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sayılı Kanun'a Hızlı Bakış Kanun genel olarak incelendiğinde hakkında söylenebilecek başlıca özellikleri şu şekilde sıralanabilir: [3] İş sağlığı ve güvenliği konusu ilk kez müstakil bir kanunda ele alınmıştır. Kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar kanun kapsamına alınmıştır. Kuralcı bir yaklaşım yerine önleyici yaklaşım esas alındı. İşyerleri, yapılan işin niteliğine göre tehlike sınıflarına ayrılıyor. Bütün işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi gibi uzman personel görev yapacak. İşverenler ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alabilecek. Devlet, 10 dan az çalışanı olan işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri giderlerini destekleyecek. İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önleme adına önceden risk değerlendirmesi yapılacak. Çalışanlar belli aralıklarla sağlık gözetiminden geçirilecek. İş kazaları ve meslek hastalıklarının kayıtları daha etkin ve güncel hale getirilecek. Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu tüm işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulacak. İşyerlerinde acil durum planları hazırlanacak. İşveren tüm çalışanlarını, iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumlulukları hakkında bilgilendirecek. Çalışanlar işyerlerindeki iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine aktif katılım sağlayacak.

14 9 Çalışan, ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında çalışmaktan kaçınma hakkını kullanabilecek. Birden fazla işverenin olduğu yerlerde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda koordinasyon sağlanacak. Hayati tehlike durumunda işyerlerinin tamamında veya bir bölümünde iş durdurulabilecek. Kanunun bazı hükümleri aşamalı olarak hayata geçirilerek yeni durumlara uyum kolaylaşacak. Büyük endüstriyel kaza riski taşıyan işyerleri, güvenlik raporu ve kaza önleme politika belgesi olmadan işe başlayamayacak. Kanununun uygulanmasını kolaylaştırmak için, etkin idari yaptırım uygulanacak. Yukarıda belirtilen özelliklerin bir çoğu daha öncede mevzuatlarda yer almasına rağmen iş hayatında uygulanma aşamasında sıkıntılar yaşanmıştır. Bu konuda bir kültür olmadığı ve yaptırımlar denetimle değil sadece kaza sonucu hukuki durumda geçerli olduğu için ne çalışan ne işveren ne de devlet bu konuda üstüne düşeni yerine getirmemiştir sayılı kanunun kabul edilmesi ile devlet bu konuda önemli bir adım atmıştır. Ama kanunla getirilen düzenlemelerin uygulanabilmesi için gerekli altyapıyı sağlamak devletin bu konudaki en büyük sorumluluğudur. En büyük eksiklik yeterli İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanının bulunmamasıdır. İşveren tarafında yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda eski iş alışkanlıkları ve maliyetler önemli bir engel teşkil etmektedir. Bu konu kısa zamanda çözülecek bir konu olmayıp zamanla İSG bilinci geliştikçe kendiliğinden çözülecektir. Devletin denetim altyapısını geliştirip, yaptırımları uygulaması bu konuda katalizör etkisi gösterecektir. Çalışan tarafında uygulamada karşılaşılan zorlukların başlıca nedeni yeterli bilincin olmaması ve alışkanlıklar olarak belirtilebilir. Devletin bu konudaki yükümlülüğü gerekli İSG bilincinin oluşması için eğitim ve tanıtım faaliyetleri gerçekleştirmesidir.

15 İşveren Açısından Getirdikleri Kanunla getirilen düzenlemelerle işverenin yerine getirmesi ve dikkate alması gereken konular aşağıda listelenmiştir. İş sağlığı ve güvenliği koşullarını iyileştirme ve bunun sürekliliğini sağlama. Çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu dikkate alma. Risk değerlendirme raporlarını da göz önünde bulundurarak genel bir önleme politikası geliştirme. Mesleki risklerin önlenmesi için, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbiri alma. Çalışma ortamında gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaları yaptırma. İzleme, denetleme ve uygunsuzlukları giderme. Çalışanların hayati tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alma. Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda koordinasyon sağlama Çalışan Açısından Getirdikleri Kanunun çalışanlar için getirdikleri genel olarak aşağıda listelenmiştir. Bunlar fayda olarak nitelenebilir. Çalışanın tek yükümlülüğü işyerinde belirlenen kurallara uymak ve alınan tedbir ve önlemleri uygulamaktır. Sayı sınırı olmaksızın iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinden yararlanma. İşyerlerindeki iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ile ilgili görüş verme ve aktif katılım sağlayabilme. Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalması durumunda, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma. İş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim alıp, bilgilenme. İş sağlığı ve güvenliği konularında temsil edilme. Kendisinin ve çalışma arkadaşlarının sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmeme. Kendilerine verilen üretim ve korunmayla ilgili tüm araç ve donanımları doğru kullanma.

16 11 BÖLÜM 3. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 3.1. İnşaat Sektörü Hakkında Genel Bilgiler Her ülkede inşaat sektörü, ekonomik yapı içerisinde ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Yüzlerce çeşit mal ve hizmet üretimi ile olan doğrudan bağlantısı ve yoğun iş gücü kullanımı ve sosyo-ekonomik refah düzeyine olan katkısı, bu sektörün ülke içerisinde önemli yere sahip olduğunu göstermektedir. Sektöre girdi sağlayan diğer sektörler de dikkate alındığı takdirde inşaat sektörünün ekonomideki payı yaklaşık % 30, sektörünün istihdama katkısı ise % 15 düzeyindedir. Sektörün bu özelliği nedeni ile, dünyada ekonomileri duraklamaya giren birçok ülke öncelikle inşaat sektörünü canlandırarak ekonomilerinin güçlenmelerini sağlamışlardır. Bunun en çarpıcı örneği İkinci Dünya Savaşından sonra yanmış yıkılmış Almanya nın inşaat sektörüne öncelik vermek suretiyle ekonomisini güçlendirmiş olmasıdır. Sektör bu yüzden ekonominin lokomotif sektörü sayılmaktadır İnşaat Sektöründe Meslekler, Riskler, Meslek Hastalıkları ve İş Kazaları 6331 sayılı kanunla önleyici yaklaşım benimsenmiştir. Buna göre iş ve işyeri ile ilgili riskler belirlenmeli ve riskleri ortadan kaldıracak ya da etkilerini minimum düzeye indirgeyecek önlemler uygulanmalıdır. İnşaat işleri ev, işyeri, fabrika, hastane, yol, köprü, tünel, stadyum, rıhtım, havaalanı gibi her çeşit inşaatın yapımı, bakımı, onarımı, yenilenmesi, değiştirilmesi, yıkılması işlerinin tamamıdır. İnşaat çalışanları genellikle sürekli aynı işyerinde çalışmaktan ziyade sık sık iş değiştirmek, çalıştıkları her işte ancak birkaç haftayla birkaç ay arasında bulunmak zorunda kalan çalışanlardır. Bu durum çalışan ve iş açısından çeşitli olumsuzlukları içerir. Çalışanların eğitim ve güvenlik algı düzeyleri ve işyerlerinin güvenlik anlayışları değişken

17 12 olabilir. Çoğu zaman inşaat çalışanları yılın tamamını çalışarak geçiremezler. Bunu telafi etmek için sıklıkla fazla mesai, aşırı çalışma gibi zor koşullarla yüz yüze kalırlar. Deneyimsiz oldukları işleri yapmak zorunda kalabilirler. Bu nedenle; aslında bir takım çalışması olması gereken inşaat işleri, sağlık ve güvenlik açısından pek çok riskleri barındırır hale gelir. İnşaatlar, farklı meslek gruplarının bir arada bulunduğu iş alanlarıdır Bu mesleklerden yaygın olanları ve en çok karşılaşılan riskler Tablo 2.de gösterilmiştir. Tablo 3.1: Bazı inşaat meslekleri ve birincil riskleri [4] MESLEK Tuğla, taş vd. duvar ustası Seramik ustaları Marangozlar Sıvacılar Elektrikçiler Elektrik santrali yapım ve tamircileri Boyacılar Duvar kağıdı ustaları Tesisatçılar Buhar kazanı ustaları Halı kaplamacılar Karo ustaları Mozaik zımparacılar Camcılar İzolasyon çalışanları Demiryolu inşaatçıları Çatı ustaları Kaynakçılar Lehimciler Kazıcılar, deliciler Havalı çekiç kullananlar Kazık makinası operatörleri Vinç operatörleri Vinç kulesi operatörleri Ekskavatör, kepçe operatörleri Grayder, dozer, kazıcı operatörleri Asfalt çalışanları Kamyon ve traktör şoförleri Yıkım çalışanları RİSK Çimento dermatiti, ayakta çalışma, ağır yük Yapıştırıcı buharları, dermatitler, ayakta çalışma Ahşap tozu, ağır yük, tekrarlayan hareketler Sıva tozları, iskelede çalışma, ağır yük, ayakta çalışma Lehim dumanındaki ağır metaller, ayakta çalışma, ağır yük, asbest Lehim dumanındaki ağır metaller, ağır yük, asbest Solvent buharları, toksik metaller Tutkal buharları, ayakta çalışma Kurşun duman ve partikülleri, kaynak dumanları, asbest Kaynak dumanları, asbest Diz travması, ayakta çalışma, tutkal ve buharları Yapıştırıcılar, toz, diz travması Ayakta çalışma, silika tozu Ayakta çalışma, yaralanma Asbest, sentetik lifler, ayakta çalışma Silika, sıcak, soğuk Katran, sıcak, yüksekte çalışma Kaynak emisyonları Metal dumanları, kurşun, kadmiyum Silika, gürültü, vibrasyon Silika, gürültü, vibrasyon Silika, vibrasyon Gürültü, lubrikan yağlar Stres, izolasyon Silika, histoplazmozis, vibrasyon, sıcak, gürültü Silika, vibrasyon, sıcak, gürültü Asfalt emisyonları, sıcak, dizel egzozu Vibrasyon, dizel egzozu Asbest, kurşun, toz, gürültü

18 13 Sektörün içerdiği riskler ve ağır çalışma koşulları nedeniyle sektör çalışanlarında çok çeşitli meslek hastalıkları ile karşılaşılmaktadır. En sık karşılaşılan meslek hastalıkları aşağıda sıralanmıştır. [4] 1. Gürültüye bağlı işitme kaybı 2. Titreşime bağlı gelişen beyaz parmak hastalığı 3. Karpal tünel sendromu 4. Bel rahatsızlıkları, tüm vücut titreşimine bağlı gelişen rahatsızlıklar dahil 5. Tozdan kaynaklanan meslek hastalıkları 6. Asbestten kaynaklanan hastalıklar 7. Kimyasallardan kaynaklanan meslek hastalıkları 8. Mesleki cilt hastalıkları 9. Mesleki astım 10. Mesleki kanser 11. Tetanoz Türkiye de 2013 yılı içerisinde istihdam edilen personelin %2,3 ü iş kazası geçirmiştir (Tablo 1). İş kazalarının sektörlere göre dağılımı ve 2007 yılı verileri ile karşılaştırmalı grafiği Şekil 1 de gösterilmektedir. Grafikten de görüldüğü gibi inşaat sektörü oranında geçmişe göre bir iyileşme görülmemektedir. Toplam sayı ve orandaki iyileşmenin genel olarak tüm sektörlere aynı oranda yansıması ile bir iyileşme olduğu söylenebilse de bu yeterli bir iyileşme sayılamaz. İşe bağlı sağlık sorunu yaşayanların sektörlere göre dağılımı Şekil 2 deki grafikte gösterilmiştir yılı verilerine bakıldığında, toplamda ve tüm sektörlerde önemli bir iyileşme gözlenmektedir. İnşaat sektörü oranı 2007 de %5,4 iken 2013 te %3,5 a gerilemiştir.

19 14 Şekil 3.1: Sektörlere göre iş kazası oranları [1] Şekil 3.2: Sektörlere göre işe bağlı sağlık problemi yaşayanlar [1] 3.3 İnşaat Sektöründe Yaşanan İş Kazaları İnşaat sektörü iş kazalarının sayısal çokluğu ve ağır sonuçları bakımından Türkiye deki iş kolları arasında ilk sırada yer almaktadır. İnşaat işverenlerinin ve uygulamada görev yapan teknik elemanların bu sorunun bilincinde olması, iş güvenliğini sağlamaya yönelik mevzuat maddelerini özenle uygulaması esastır. Sektörde yaşanmış iş kazalarına ait bazı araştırma bulgularının bilinmesi ve göz önünde bulundurulması başarı düzeyini artıran bir faktördür. Türkiye de genelde ve inşaat sektöründe geçmiş yıllarda ( ) yaşanmış iş kazası sayıları ve bu kazalar sonucu oluşmuş iş göremezlik ya da ölüm oranları aşağıda Tablo 3 te verilmiştir. Tablodan da görülebileceği gibi inşaat sektörü iş kazası oranı %8,5 iken, sürekli iş göremezlik oranı %22 ölüm oranı ise %26 dır.

20 15 Tablo 3.2: Türkiye Genelinde ve İnşaat Sektöründe Döneminde Meydana Gelen İş Kazası Sayıları [5] Yıl Türkiye Geneli Toplam Sayı Sürekli İş Göremezlik Ölüm İnşaat Sektörü Türkiye Geneli İnşaat Sektörü Türkiye Geneli İnşaat Sektörü Ortalama İnşaat sektöründe gerçekleşen başlıca kaza tipleri oluş biçimlerine göre gruplandırılmış ve bunların sayısal dağılımları Tablo 4. te gösterilmiştir. Verilerden anlaşılacağı gibi inşaat sektöründeki en büyük risk düşme riskidir. Tablo 3.3: İncelenen 5239 İş Kazasının Kaza Tipleri ne Göre Dağılımı [5] Ana Gruplar Ölüm Yaralanma Toplam No. Kaza Tipi Sayı % Sayı % Sayı % 1 İnsan Düşmesi , , ,4 2 Malzeme Düşmesi , , ,1 3 Malzeme Sıçraması 10 0, , ,2 4 Kazı Kenarının Göçmesi 138 5,8 53 1, ,6 5 Yapı Kısmının Çökmesi 167 7,0 73 2, ,6 6 Elektrik Çarpması ,2 80 2, ,1 7 Patlayıcı Madde Kazaları 50 0,2 82 2, ,5 8 Yapı Makinası Kazaları 206 8,6 97 3, ,8 9 Uzuv Kaptırma 1 0, , ,5 10 Uzuv Sıkışması 1 0, , ,8 11 El Aleti İle Ele Vurma 0 0,0 42 1,5 42 0,8 12 Sivri Uçlu Keskin Ken Cis. Yara. 0 0,0 75 2,6 75 1,4 13 Şantiye içi Trafik Kazaları 168 7,0 38 1, ,9 14 Diğer Tip kazalar 85 3,5 74 2, ,0 Toplam

21 16 BÖLÜM 4. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMA ÖNERİLERİ 4.1. Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Atılması Gerekli Adımlar Yapı üretimi sürecinde alınacak sağlık ve güvenlik önlemlerinin belirlenip bunların noksansız ve bilinçli bir şekilde uygulanması için, bu konuda nelerin ne zaman ve nasıl yapılacağının önceden belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Diğer bir ifadeyle, daha inşaata başlanmadan önce bu konuda ayrıntılı bir planlamanın yapılması gerekmektedir. Bu konuda planlama isteğe bırakılmamış ilk olarak 2003 yılında çıkarılan Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği ile zorunlu kılınmıştır. Yönetmelik 5 Ekim 2013 te yeniden düzenlenerek son halini almıştır. Yönetmeliğe göre bir yapı işi için proje sorumlusu ve sağlık ve güvenlik koordinatörü daha proje aşamasının başında atanmalıdır. Proje için Sağlık ve Güvenlik önlemleri proje aşamasında belirlenmeli ve proje hazırlanırken Sağlık ve Güvenlik ön planda tutulmalıdır. Proje sırasında uygulanacak Sağlık ve Güvenlik Planı hazırlanmalıdır. Plan hazırlanırken inşaat tipi dikkate alınarak risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Yapı işinin gerektireceği meslek tipleri belirlenmeli ve 3. bölümde belirtilen mesleki riskler öncelikli olarak değerlendirilmelidir Örnek Sağlık ve Güvenlik Planı Şablonu Yukarıda belirtildiği gibi her yapı inşaat tipine ve projesine göre plan hazırlanması gereklidir. Aşağıda örnek olarak verilen plan M. Emin Öcal tarafından 2007 yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyum'unda sunulmuştur.[6] Bir çok işyeri için plan hazırlanırken rehber olarak kullanılabilecek nitelikte ve detaydadır.

22 17 Sağlık ve Güvenlik Planı Proje Bilgileri Projenin Adı :... Projenin Yeri :... Projenin Süresi :... Proje Bedeli :... Yükleniciler : Yapı Denetim Kuruluşu :... Proje Koordinatörleri :... Planın İçeriği Konu Sayfa Projeye Özgü Genel Tespit ve Değerlendirmeler 2 Şantiye Yerleşim Projesinin Hazırlanması İle ilgili Çalışmalar 2 Şantiye Kurulması ve İşletilmesi Aşamalarında Yapılacak Çalışmalar 3 Kazı Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 4 Beton ve Betonarme Kalıbı Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 4 Betonarme Çeliklerinin İşlenmesi ve Montajı Aşamalarında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 5 Beton Dökülmesi Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 5 Duvar Örülmesi Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 7 İş İskelesi Kurulması ve Kullanılması Sürecinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 7 Sıva, Boya, Badana ve Kaplama Yapılması Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 8 Tesisat İşleri İle İlgili Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 8 Gereç Nakli Sırasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 8 Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Aşamalarında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 8 Makine, Donanım ve Aletlerin Kullanımı İle İlgili Olarak Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 9

23 18 Projeye Özgü Genel Tespit ve Değerlendirmeler 1. Yapının boyutları, zemin yapısı, kazı derinliği ve kazı çalışma payı belirlenecek. 2. Kazı derinliğine bağlı olarak çevre yapıların temel şekli ile ilgili değerlendirme yapılacak. 3. Kazı sırasında alınacak İksa/Palplanş önlemi belirlenecek, bu doğrultuda İksa/Palplanş hesapları yapılacak ve bu aşamada ile ilgili iş kazası risk analizi yapılacak. 4. Kazı zemini altında kanalizasyon, su, elektrik vb. alt yapı tesis veya tesisatının varlığı araştırılacak, şayet varsa bunların yerleri saptanıp kazı sahası dışına nasıl çıkarılacağı belirlenecek. 5. İnşaat süresince kullanılması muhtemel; Araçların çeşit ve niteliği, Özel ekipmanların çeşit ve niteliği, El aletlerinin çeşit ve niteliği, Kalıp sistemi, Beton dökme sistemi, Beton çeliği (geleneksel/hasır) sistemi, Yük asansörü sistemi, İskele sistemi, Belirlenecek ve bu aşamalardaki çalışmalar ile ilgili iş kazası risk analizi yapılacak. 6. İnşaat süresince şantiyede ihtiyaç duyulacak iş güvenliği malzemelerinin muhtemel sayıları belirlenip temin edilmesine yönelik program hazırlanacak. 7. Şantiyede ilk kez işe başlayacak farklı nitelikteki çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin içeriği ve programı oluşturulacak. 8. Şantiyede uyulacak/uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin özetlenmiş olduğu bir doküman hazırlanıp yeteri sayıda bastırılacak.

24 19 Şantiye Yerleşim Projesinin Hazırlanması ve Şantiyenin Kurulması Aşamasında Yapılacak Çalışmalar Şantiye Yerleşim Projesinin Hazırlanması İle ilgili Çalışmalar 1. Şantiye sınırları ve inşa edilecek yapının şantiye alanı içerisindeki yeri işaretlenecek; inşaat alanının şantiye sınırlarına olan mesafesi belirlenecek. 2. Şantiyede istiflenecek gereçlerin cins, miktar ve nitelikleri belirlenecek. 3. Şantiyede inşa edilecek yardımcı binaların çeşidi, sayısı, fiziki boyutları ve nitelikleri belirlenecek. 4. Birbirleri ile ilişkileri, şantiye içi araç trafiği, iş sağlığı ve güvenliği temel ilkeleri göz önünde bulundurularak gereç istif yerleri belirlenip şantiye planına işaretlenecek. 5. Gereç istif yerleri etrafında iş sağlığı ve güvenliği açısında alınması gereken önlemler olup olmadığı hususu tartışılacak; alınacak önlemler olacaksa bunların niteliği belirlenecek. 6. Şantiyede yapılacak yardımcı binalarının yerleri, birbirleri ile ilişkileri ve şantiye içi araç trafiği göz önünde bulundurularak belirlenip şantiye planına işaretlenecek. 7. Şantiyede kullanılacak araç ve iş makinelerinin fiziki boyutları, manevra kabiliyetleri, arazinin topoğrafik yapısı ve yaya trafiği dikkate alınmak suretiyle, şantiye içi servis yollarının güzergâhı belirlenerek şantiye planına işaretlenecek. 8. Şantiye servis yollarının şantiye dışı trafik ile bağlantısı belirlenip plana işlenecek. 9. Şantiye içinde araç trafiğinin seyir koşulları, yapılacak trafik işaretlemesi ve bu konuda sürücülerinin eğitimi için yapılacak çalışma programı belirlenecek. 10. Şantiyeye asılacak iş güvenliği ve sağlığı ile ilgili uyarı levhalarının çeşidi, sayısı belirlenip temin edilmesine yönelik program hazırlanacak. 11. İnşaat süresince şantiyede ihtiyaç duyulacak iş sağlığı malzemesi ve yardımcı teçhizatın çeşidi, miktarı, konulacağı yer ve muhafaza şekli belirlenip temin edilmesine yönelik program hazırlanacak. 12. Şantiyeye dışarıdan gelecek misafirlere uygulanacak güvenlik planı ve prosedürü tanımlanarak bekçi/güvenlik elemanları bu konuda bilgilendirilecek.

25 20 Şantiye Kurulması ve İşletilmesi Aşamalarında Yapılacak Çalışmalar 1. Şantiye etrafı planlandığı gibi çevrilerek, kapatma perdesinin dışına ve belirli yerlerine izinsiz şantiyeye girmek yasak ve tehlikelidir yazılı uyarı levhaları monte edilecek. 2. Şantiye binalarının yapıldığı yerler ile şantiyede istiflenecek gereçlerin, şantiye yerleşim planına uygunluğu denetlenecek. 3. İnşaatın ilerlemesine paralel olarak iş sağlığı ve güvenliği uyarı levhaları planlanan yerlere monte edilecek. 4. Şantiyeye gelen her yeni çalışan ve/veya taşeron ekibine; İş sağlığı ve güvenliği konusunda kendilerinin uymaları gereken resmi dokümanların içerikleri özetle açıklanacak, Söz konusu dokümanlar çerçevesinde üstlendikleri sorumluluklar hakkında bilgi verilecek, Hazırlanmış bulunan resimli güvenlik broşürü dağıtılacak ve birlikte incelenecek, İş güvenliği araç ve gereçlerinin kullanımı uygulamalı şekilde anlatılacak; yararları, korunmaları ve bakımları açıklanacak, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili işaretlerin anlamı açıklanacak 5. Servis yollarına, araç ve yaya geçişini engelleyen herhangi bir malzeme veya atık dökülmemesi sağlanacak. 6. Şantiyeye kontrolsüz girişlerin önlenmesi amacıyla güvenliğin nasıl sağlanacağı belirlenip gerekli talimatlar hazırlanacak; bu amaçla istihdam edilecek personel bilgilendirilecek. 7. Çeşitli nedenlerle şantiyede açılmış çukurların etrafına mutlaka korkuluk yapılacak ve uyarı işaretleri konulacak. 8. Şantiye zemininde oluşan atıklar zaman zaman toplatılarak ayrılmış bölgede biriktirilecek ve belirli miktara ulaşınca şantiye dışına çıkarılacak. 9. Çalışanların kullanacağı tuvalet ve lavabolarda her zaman su ve sabun bulundurulacak. 10. Şantiyede, ilk yardım hizmeti verilen yer kolay görülecek şekilde işaretlenecek, burası her an hizmete/kullanıma hazır tutulacak; gerekli tıbbi gereç ve ilaçların yeterli düzeyde bulunup bulunmadığı belirli aralıklarla denetlenecek.

26 Acil durumlarda gecikmeden yardım alabilmek için, en yakın hastane, karakol, jandarma, itfaiye, ambulans telefonları kolay görülebilecek yerlere yazılacak, ilgili elemanlar bu konuda ayrıca bilgilendirilecek. 12. İş güvenliği araçları zaman zaman gözden geçirilerek işlevini yitirmiş olanlar ayıklanacak, eksilenlerin yerine konulmak üzere yeteri kadar temin edilecek. 13. Şantiyede yürütülecek iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları sürecinde düzenlenecek belge ve raporların oluşturulup bunların takibi ve arşivlenmesi ile ilgili sistem geliştirilecek ve uygulanacak. Üretim Aşamasında Yapılacak İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmaları Kazı Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Bu aşamadan çalışacak kişi, ekip veya taşerona, toplu olarak, karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar konusunda özet bilgi aktarılarak işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılacak ve bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecek Bölümde yapılan tespitler doğrultusunda, çalışanları ve çevre yapıları korumak üzere oluşturulan iksa önlemleri ilgili teknik elemanların nezaretinde tamamlanacak, projesine uygun yapılmış olduğu ilgili elemanlarca belgeye bağlanması sağlanacak. 3. Kazının yapılması ve kazılan malzemenin uzaklaştırılmasında görev alacak makine, donanım ve araçların operatör ve sürücülüleri ile yardımcılarına, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında dikkat etmeleri gereken hususlar hatırlatılacak ve gerekli uyarı levhaları yerleştirilecek. 4. Kazı alanına düşmelerin önlenmesi, bu alana araç ve çalışanların güvenli bir şekilde giriş ve çıkışlarının sağlanması ile ilgili hususlar ilgililerle tartışılarak belirlenecek ve bu önlemlere uyulup uyulmadığı denetlenecek. 5. Belirli aralıklarla çalışma alanı gezilerek çalışanların çalışma ortamı ve yapılmakta olan işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapanlar uyarılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemleri belgeye bağlanacak.

27 22 Beton ve Betonarme Kalıbı Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Kalıpçı ekibi veya taşeronuna, kalıp yapımı sırasında karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılacak ve bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenip dosyalanacak. 2. Her beton ve B.A elemanın kalıbı tamamlandıktan sonra, beton dökümüne başlamadan önce kalıbın ilgili teknik eleman tarafından incelendiğine ve yeterince sağlam ve güvenli bulunduğuna dair belge düzenletilerek dosyalanacak. 3. Döşeme kalıplarında yer alan (baca, asansör yuvası vb.) büyük boşlukların üzerinin usulüne uygun şekilde kapatılması veya etrafına korkuluk yapılması hususunun yerine getirildiğinin ilgili teknik elemanca denetlendiğine dair belge düzenlenerek dosyalanacak. 4. Kalıp sökülmeye başlanılmadan önce ilgili teknik elemanın izninin olduğuna dair belge düzenlenmesi sağlanacak. 5. Sökülen parçaların rastgele ortada bırakılmaması, çivileri temizlendikten sonra belirlenmiş yerde istiflenmesi sağlanacak. 6. Belirli aralıklarla kalıp yapım veya söküm bölgeleri gezilerek çalışanların çalışma ortamı ve yaptıkları işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapıldığı tespit edilmesi halinde gerekli uyarılar yapılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemler belgeye bağlanacak. Betonarme Çeliklerinin İşlenmesi ve Montajı Aşamalarında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Demirci ekibi veya taşeronuna, demirlerin işlenmesi yerine konulması aşamalarında karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecek. 2. Belirli aralıklarla demir işleme ve yerleştirme bölgeleri gezilerek çalışanların çalışma ortamı ve yaptıkları işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapıldığı tespit edilmesi halinde gerekli uyarılar yapılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemler belgeye bağlanacak.

28 23 3. Demir işleme sırasında oluşacak küçük metal parçalarının rasgele atılmayıp, belirlenmiş bir yerde toplanması konusunda gerekli hatırlatma yapılacak ve bunun uygulanıp uygulanmadığı denetlenecek Beton Dökülmesi Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Beton ekibi ve/veya taşeronuna, betonun karıştırılması, taşınması, dökülmesi ve sıkıştırılması aşamalarında karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecek. 2. Belirli aralıklarla beton yapım ve döküm bölgeleri gezilerek çalışanların çalışma ortamı ve yaptıkları işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapıldığı tespit edilmesi halinde gerekli uyarılar yapılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemler belgeye bağlanacak. Duvar Örülmesi Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Duvarcı ekibi ve/veya taşeronuna, duvar örülmesinde kullanılacak malzemenin, taşınması ve duvar örme aşamalarında karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecek. 2. Duvar örerken kullanılan sehpa iskelelerin taşıyıcı kısım ve platformunun uygun düzenlenmiş olduğuna dair ilgili teknik elemanca düzenlenen belge ilgili dosyaya konulacak. 3. Belirli aralıklarla duvar örülen yerler gezilerek çalışanların çalışma ortamı ve yaptıkları işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapıldığı tespit edilmesi halinde gerekli uyarılar yapılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemler belgeye bağlanacaktır.

29 24 İş İskelesi Kurulması ve Kullanılması Sürecinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. İskele ekibi ve/veya taşeronuna, iskele kurulması ve sökülmesi aşamalarında karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecek. 2. İlgili teknik elemanlarca; İskele taşıyıcı elemanlarının yüke uygun tasarlandığı, İskelenin çapraz ve takviyelerle yeterince sağlamlaştırıldığı, İskelenin binaya uygun şekilde bağlandığı, İskele platformunun yeteri genişlikte ve güvenli biçimde oluşturulduğu, İskele katları arasında uygun ve güvenli şekilde merdiven yapıldığı, İskelenin uygun düzenlenmiş korkuluklar ve emniyet kemeri bağlama sistemi ile donatıldığı, İskelede çalışanların, yüksekte çalışmalarında sakınca olmadığına dair raporlarının bulunduğu, Asma iskelenin taşıyıcı sisteminin uygun biçimde tasarlandığı ve yapıya bağlandığı; iskele platformunun kullanım amacına uygun ve güvenli biçimde tasarlandığı ve üretildiği; iskeleye kumanda eden sistemin tüm parçalarının kusursuz durumda bulunduğu teyit edilerek bunun belgelenmesi sağlanacak 3. İskele kurulması, kullanılması ve sökülmesi aşamalarında çalışma mahalli belirli aralıklarla dolaşılarak, çalışanların çalışma ortamı ve yaptıkları işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapıldığı tespit edilmesi halinde gerekli uyarılar yapılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemler belgelenecektir. Sıva, Boya, Badana ve Kaplama Yapılması Aşamasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Söz konusu iş aşamalarında karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda çalışanlara, işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar hakkında bilgi

30 25 verilecek, iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecek. 2. Bu başlıklar altında yapılacak işler gerçekleştirilirken iskele kurulmasının gerekmesi halinde, iskeleler konusunda belirtilen önlemler uygulanacak. 3. Bu başlık altında belirtilen işlerin gerçekleştirildiği çalışma mahalleri belirli aralıklarla dolaşılarak, çalışanların çalışma ortamı ve yaptıkları işin gereği olan iş güvenliği araçlarını kullanıp kullanmadıkları denetlenecek, kuralsız çalışma yapıldığı tespit edilmesi halinde gerekli uyarılar yapılacak, sorumlulara bilgi verilecek ve bu işlemler belgeye bağlanacaktır. Tesisat İşleri İle İlgili Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Elektrik tesisatı, sıhhi tesisat, soğutma tesisatı vs. tesisat işlerinin gerçekleştirilme aşamalarında görev alacak her düzeydeki çalışanları karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecektir. Gereç Nakli Sırasında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Gereç nakillerinde belirlenmiş bulunan güzergâhın izlenmesi, düşme ya da devrilme gibi iş kazası riski oluşturacak istif ve nakil şekillerinden kaçınılması, bu süreçte kullanılacak iş sağlığı ve güvenliği araçlarının kullanılması konularında ilgililer bilgilendirilecek ve izlenecek. Yapının Temizliği ve Şantiyenin Taşınması Aşamalarında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Temizlik ve şantiyenin taşınması aşamalarında izlenecek iş sırasının ilgili teknik elemanlarca planlanması ve planın, bu aşamalarda görev alacaklara ayrıntılı biçimde açıklanması sağlanacak. 2. Söz konusu iş aşamalarında görev alacak olanlara, karşılaşılabilecek iş kazası olasılıkları ve dikkat edilmesi gereken hususlar hatırlatılacak; bu bağlamda işin hangi aşamalarında ne tür iş güvenliği araçlarını kullanacakları anlatılarak bu araçlar

31 26 hakkında bilgi verilecek; iş güvenliği araçlarının kendilerine teslim edildiğine ve bunları kullanacaklarına dair belge düzenlenecektir. Makine, Donanım ve Aletlerin Kullanımı İle İlgili Olarak Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemleri 1. Şantiyede kullanılacak iş makinelerinin; Kullanımı sırasında uyulması gereken güvenlik önlemleri, Periyodik bakımları ve bu aşamada uymaları gereken kurallar ve düzenlenecek belgeler, Uyacakları hız sınırı ve trafik kuralları konularını içeren güvenlik önlemleri yönergesi operatör, sürücü ve çalışanlara verilecek. 2. Düşey taşımada kullanılacak vinç ve asansörlerin; Uygun/sağlam bir şekilde kurulduğu, İşletimleri ile ilgili bilgilerin operatörlerine verildiği, Azami yük taşıma kapasitelerinin görünen bir yere yazılmış olduğu Periyodik bakımlarının yapıldığı, Konularına yönelik olarak ilgili teknik elemanlarca gerekli belgeler düzenlenerek dosyalanacak, bu araçların bulunduğu yerlere yeteri sayıda uyarı levhası konulacaktır.

32 27 BÖLÜM 5. TARTIŞMA VE SONUÇ İnşaat sektörü ekonomi için lokomotif sektör olarak değerlendirilmektedir ve çok geniş bir kapsama sahiptir. İnşaat işleri, işin doğası nedeniyle çok fazla risk içermektedir. İnşaat sektörü için iş kazaları ve iş güvenliği önemli bir sorundur. Çalışanların sakat kalmasına, yaşamını yitirmesine neden olan ve dolayısıyla insancıl yönü öncelik taşıyan iş kazalarının yol açtığı ekonomik kayıplar da oldukça önemlidir. Öte yandan iş kazaları nedeniyle açılan kamu ve tazminat davaları meslektaşlarımızı uzun yıllar ruhsal açıdan huzursuz etmekte, maddi külfetlere yol açmaktadır. İşveren, işveren vekili, proje yöneticisi, şantiye şefi, saha mühendisi ve benzeri sıfatlarla inşaat uygulamalarında sorumluluk üstlenen kişilerin, konunun öneminin bilincinde olması, ilgili yasa, tüzük ve yönetmeliklerde yer alan önlemleri eksiksiz olarak izlemesi ve uygulaması esastır. Bunun yanı sıra özellikle ülkemiz çalışma hayatı ve inşaat sektörü koşullarıyla ilgili bazı araştırma bulgularının da dikkate alınması başarı düzeyini artıracaktır. Bu nedenle çalışmada konuyla ilgili istatistiki veriler de paylaşılmıştır sayılı kanun önleyici yaklaşım dikkate alınarak hazırlanmıştır. İSG konusunda uygulanacak önleyici yaklaşımlar doğal olarak görünürde maliyet artışına neden olmaktadır. Günümüzde bu maliyet artışı İSG bilincinin yerleşmesinde hala bir engel olarak görünmektedir. Elbette hiçbir maliyet değeri insan sağlığı ve hayatından daha pahalı değildir. Yaşanabilecek bir kazanın getireceği dolaylı maliyetler göz önünde bulundurulduğunda aslında maliyet artışı değil azalması olduğu görülecek, ayrıca iyi imajlar pazarlama faaliyetine olumlu olarak yansıyacaktır sayılı kanun henüz yeni bir kanun olması nedeni ile analiz yapılabilecek yeterli veri yığını oluşmadığı söylenebilir. Zamanla hem eksik yönleri tamamlanacak, hem de yeterli veriler oluştuğunda kanunun inşaat sektörü ve tüm çalışma hayatına yansımalarının nasıl olduğu daha doğru olarak değerlendirilebilecektir.

33 28 KAYNAKLAR [1]. İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırma Sonuçları 2013; Ocak 2014; [2]. [3] İSG kanunu tanıtım broşürü; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı; [4]. KOBİ ler için İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Rehberi: Risk Değerlendirmesi, İSG Performans İzleme ve Sağlık Tehlikeleri İNŞAAT SEKTÖRÜ, İSGGM, [5]. Doç. Dr. MÜNGEN M. Uğur, İnşaat Sektörümüzdeki Başlıca İş Kazası Tipleri, Türkiye Mühendislik Haberleri, 469, 2011/5 [6]. ÖCAL M. Emin; Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Planı, İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, Ekim 2007