İKTİSAT TARİHİ II 1. BİZANS (Doğu Roma)

Transkript

1 İKTİSAT TARİHİ II 1. BİZANS (Doğu Roma) İşlenecek Konular: Bizans tarihi üç ana döneme ayrılır: 1. Bizans Erken Bizans ( ) 2. Bizans Osmanlı Etkileşimi Orta Bizans ( ) 3. Osmanlı Geç Bizans ( ) 1 2 Bizans ne demek? En geniş döneminde Roma Bizanslılar kendilerini Romalı kabul etmiştir. Çağdaşları (Araplar, Selçuklular, Osmanlılar) ise onlara Rum veya Romi demiştir. Bizans sözcüğünü modern dönemde ilk kez En geniş döneminde Bizans 1557 de Alman tarihçi Hieronymus Wolf kullandı. 4 Byzantion: MÖ yüzyıla kadar: yıllarında kurulan bir Devletin resmi dili Latince. Yunan kolonisi (bugünkü Topkapı Sarayı nın Resmi adı Imperium Romanum. olduğu bölgede). 7. yüzyıldan itibaren: Byzantion = Byzas ın Devletin resmi dili Yunanca. Yeri (kenti Byzas adlı bir Resmi adı Vasilia ton Romeon komutanın kurduğuna (Yunanca Roma İmparatorluğu inanılıyor). 5 demek). 6 1

2 Grek, Yunanlı, Hellas sözcükleri nereden geliyor? Romalılar Yunanlılar a Grek diyorlar ( Latinlerin kölesi anlamında). Papanın elinden taç giyerek (800) Kutsal Roma imparatoru olan Charlemagne: Bizans imparatoru olsa olsa Rex Graecorum (Greklerin Kralı) sayılabilir! 7 Günümüzde, Yunanlılara batıda genellikle Grek, doğuda Yunan denilir. Yunan sözcüğü, Perslerin İyonyalılar için kullandığı İonan (İyonyalı) tabirinden gelir. Yunanlılar ise ülkelerine Hellas, kendilerine Helen derler. [Hellas, Bizans döneminde Selanik ile Atina arasında kalan askeri-idari bölgenin (thema) adı.] 8 Yunan devleti kurulurken isim koymak zor olmuştur: Yunan ihtilalinin öncülerinden Velestin li Rigas a ( ) göre, bu ulus Romioslardan (Rum- Romalı) oluşurdu. İhtilâl sırasında ( ) Yunanlıların saygın ideologu Korais Adamantios ( ) bile bu ulusa Grek denmesi görüşünü savunmuştu. Çünkü Avrupalılar bizi bu isimle tanıyor derdi. Sonunda bu yarışı Helen sözcüğü kazandı. Herkül Milas Diocletianus ( ) Bizans ın Tarih Sahnesine Çıkışı 3. yüzyıl Roma İmparatorluğu için genel bir kriz dönemi. Diocletianus: Ülkeyi iki idari bölgeye ayırdı; Merkezi İzmit e (Nikomedia) nakletti. 10 Tetrarşi (dört başlı yönetim): Her bölgede, biri asıl diğeri yardımcı iki imparator var. Diocletianus un ardından iktidar savaşları. I. Konstantinos: Önce batıyı sonra doğu kısmını ele geçirerek ülkeyi yeniden birleştirdi (324 yılında). 12 2

3 O dönemde Roma nın asıl I. Konstantinos, İstanbul u zengin kısmı doğu. devlet merkezi yaptı. Anadolu da Hristiyanlık İstanbul, arasında yaygın. Roma nın bir kopyası (Nea I. Konstantinos bu dini Roma) olarak inşa edildi. himayesi altına aldı. Roma yedi tepe üzerinde Birinci İznik (Nicaea) Konsülü nün toplanmasına öncülük etti (325). 13 Yeni Roma da da yedi tepe bulmak gerekiyordu (...) İstanbul un üzerinde kurulduğu yarımada zaten sarp biçimde Haliç e doğru iniyor; ancak hafif bir eğimle Marmara Denizi ne kavuşuyordu. Tepeler burada araziydi (yüksek değildi), ancak altı tane bulunabilmişti. Güneyde uzaktan bakıldığında pek belli olmayan yedinci tepe daha sayıldı. Marmara Denizi ne akan cılız Lykos Deresi ne gelince: Onu Roma nın Tiber ine benzetmek her zaman zor olmuştur. 15 Michael Kaplan ve Tiber nehri yanında kuruluydu. 14 İSTANBUL UN COĞRAFYASI Sarayburnu nda bir saray, senato binası, hipodrom ve kiliseler yapıldı. Erken Bizans döneminde Sultanahmet bölgesi (günümüze sadece Aya Sofya ile hipodrom 17 alanındaki birkaç dikilitaş kalmıştır). 3

4 11 Mayıs 330 da İstanbul resmen Bizans ın başkenti oldu ve Konstantinopolis adıyla anıldı. Marmara dan Haliç e kadar surlar inşa edildi; Hunlar yüzünden 413 yılında yeni surlar dikildi İstanbul adı nereden geliyor? Bu surlar 627 yılında Avar ve Pers; Bu konuda rivayet muhtelif. arasında ve 717 de Arap; 813 yılında Bulgar; Osmanlılar ilk başlarda 860 yılında Rus kuşatmalarını engelledi. 21 Konstantiniye diyorlardı tarihli bir İstanbul haritası. 22 Sonradan, kimilerine göre İslambol dan bozma İstanbul kullanıma girdi. Bizans döneminde halk arasında sık kullanılan eis ten poli ( kente doğru ) sözü de bozularak kullanılmış olabilir. Hipodrom (15. yüzyıl sonlarına ait bir gravür) 23 Bizans döneminde İstanbul 4

5 Ekmek ve Sirk : Roma da olduğu gibi İstanbul da da halka bedava yiyecek dağıtılıyor ve eğlenceler tertipleniyordu. 542 yılındaki veba salgını öncesinde İstanbul nüfusu yarım milyona yakındı. 12. yüzyılda yaklaşık 400 bindi te ise 40 bine kadar düşmüştü. 25 Kamusal eğlenceler hipodromda yapılırdı. At ve araba yarışları, sporcuların giysilerinin renginden ötürü mavi, yeşil, kırmızı ve beyaz denilen gruplar arasında yapılıyordu. Ama esas rekabet Maviler ile Yeşiller arasındaydı. 26 Hipodrom bölgesinin Maviler: genelde idareci sınıf, aristokratlar ve imparator destekliyor. Yeşiller: alt sınıflar ve heterodoks mezheplere bağlı olanlar tutuyor. 5. yüzyılda Yeşiller üç bin Mavi taraftarını katlettiler. Justinianos döneminde (Ocak 532) iki grup birlikte saraya saldırdılar. Tüm ülkeye yayılan isyan (Nika İsyanı) zor bastırıldı. I. Theodosius dikilitaşı kalıntıları Nika İsyanı nda Aya Sofya ( Kutsal Bilgelik ) kilisesi de yakıldı; ama yeniden inşa edildi. Aya Sofya Bizans tan kalan en önemli mimari eserdir

6 Erken Bizans Dönemi Vizigotlar (Batı Gotları): Bizans ın ilk dönemlerinde, Orta Asya dan başlayan kavimler göçünün yıkıcı etkileri hissedildi. İmparator Valens ( ) zamanında Batı da Germen istilası başladı yılında, Ostrogotların desteği ile Bizans ordusunu yendiler. Germen kavimler, bu tarihten sonra imparatorluğun batı kısmını istila ettiler. Doğu kısmına da sürekli saldırdılar yüzyılın ortaları (II. Theodosius dönemi) Bizans için zorlu bir dönemdir: Batıdan artan Hun tehdidi Ağır mali kriz Salgın hastalık (446) Büyük deprem (447) 4. ve 5. yüzyıllarda barbar göçleri 34 Büyük Çekmece ye kadar gelen Hunları, yeni inşa edilen dış surlar durdurabildi. Aynı dönemde: I. Theodosius 395 yılında Roma devletini resmen iki bölgeye ayırmıştı. Ama, devletin birliği fikri korunuyordu. İstanbul da üniversite kuruldu (425). Codex Theodosianus (yasa derlemesi). 35 Germen komutan Odoacre, 4 Eylül 476 da Batı Roma tahtına oturdu. Batı Roma İmparatorluğu sona erdi. 36 6

7 493 yılında bu kez Ostrogotlar İtalya yı ve Roma yı istila ettiler. Batıda Germen krallığı kesin olarak kuruldu. Bizans ise bir süreliğine Ostrogot tehdidinden kurtuldu yılı civarında Doğu Roma Bizans ta Din ve Devlet Hristiyanlık; Bizans, Roma nın evrensel imparatorluk ve I. Konstantinos döneminde mutlak otorite anlayışını sürdürdü. serbest bırakıldı. Bu fikir imparatora tanrısal nitelikler I. Theodosius döneminde atfedilmesini içerir. ise devletin resmi dini oldu. Ancak, Bizans evrensel imparatorluk Diğer tüm din ve inançlar anlayışını Hristiyan dinine dayandırdı. yasa dışı ilan edildi Hristiyanlar belli başlı kentlerdeki kiliseler etrafında örgütlenmeye başladılar. İmparatorluk otoritesi görüşü Hristiyanlık dinine göre yeniden yorumlandı. Kudüs İskenderiye Antakya Roma Artık imparator bir ilah, bir tanrı olarak görülemezdi. İmparator Tanrı tarafından yeryüzüne temsilci olarak atanmış kabul edildi. İstanbul 41 Evrende tek Tanrı, dünyada da onun tek temsilcisi imparator vardı. 42 7

8 Birçok Ortaçağ toplumunda olduğu gibi Bizans ta da din ve devlet iç içedir. Bu nedenle, Bizans ta din, devlet iktidarını meşrulaştırıcı bir kurum olmuştur. Ancak, Bizans ta imparator kilise kurumu tarafından sınırlanamaz. Örneğin çıkardığı yasalar için herhangi bir onay alması gerekmez. Hatta kiliseyi önemli ölçüde denetim altında tutar: patrikleri atar veya azleder Toplumsal ve siyasal çatışmalar da çoğu zaman dinsel bir kılık altında ortaya çıkmıştır. Örneğin monofizit inancı savunan Süryani, Ermeni Gregoryen ve Mısır Kıpti kiliseleri İstanbul dan bağımsız olarak örgütlenmiştir. [monofizit: Hz. İsa da tanrısal ve insani vasıfların tek bir doğa oluşturduğunu kabul eden görüş.] 45 Başlıca dinsel çatışmalardan bir diğeri Roma ve İstanbul kiliseleri arasındadır. Evrensellik iddiasındaki iki kilise, 1054 yılında birbirlerini karşılıklı olarak aforoz etmiştir. Bu büyük bölünmeye shizm denilir. 46 Bizans tarihinde iz bırakan bir başka önemli dinsel olay, 8. ve 9. yüzyılların ikonoklazma hareketidir (ikona kırıcılık). Azizlerin tasvirleri günah kabul edilerek kırılmış ve silinmiştir. Ancak, bu hareket halktan çok yaygın bir destek görmemiştir. 47 Bir kilisedeki aziz tasvirleri 8

9 Buna karşılık, manastırcılık (monastisizm) Manastırcılık, daha yaygın bir gelenektir. kilise iktidarına karşı bir tepkinin Aslında manastırcılık din dışı bir hareket ifadesidir. olarak 4. yüzyılda Mısır da ortaya çıkmıştır. Ancak hızla yayılmış ve iki biçim almıştır: Ancak, zamanla kurumlaşmış ve büyük toprak mülkleri işleten Yalnız (keşişlik, çilecilik) bir tarımsal organizasyona Topluluk biçiminde 49 dönüşmüştür. 50 Bizans ın ilk parlak dönemi I. Justinianos un Öte yandan, keşişlik de ( ) hüküm sürdüğü devredir. zamanla kilisenin onayını kazanmıştır. Çileci yaşantı sürdüren veya deli taklidi yapan kutsal meczuplar halk arasında çok popülerdir. Bir direk üstünde yaşayan stylitos 51 I. Justinianos, eşi imparatoriçe Theodora ile birlikte hüküm sürmüştür. 52 Theodora bazı kritik konularda devreye girerek sonucu önemli ölçüde belirlemiştir: Nika İsyanı (532) sırasında Justinianos İstanbul u terk etmeye hazırlanırken Theodora buna izin vermemiş ve isyanın sona ermesini sağlamıştır. Yeni yasa derlemesinde kadın haklarının (mülkiyet, boşanma, sözleşme hakları) yer almasını sağlamıştır. 54 9

10 Corpus Iuris Civilis ( arasında hazırlandı): Institutiones : idari ve eğitimle ilgili konular Pandekta (Digesta) : sosyal ve cezai konular Novellae: imparator tarafından çıkarılan fermanlar 55 Justinianos döneminde İtalya, Güney İspanya ve Kuzey Afrika da Bizans egemenliği tekrar kuruldu. Ancak, bu fetihler için halka aşırı vergilerin yüklenmesi büyük huzursuzluklar yarattı. Nika İsyanı nın en önemli nedenlerinden biri budur. 56 Justinianos (genç bir Hristiyanın yardımıyla) dünyayı fethediyor. Batı Roma yı işgal eden kavimler ve Justinianos un fetihleri 6. yüzyılda Avar ve Slavların Orta Avrupa ve Balkanlar a girmesi Bizans ı çok zorladı. Daha önceki Germen göçleri geçiciydi ve Bizans bir şekilde onlardan kurtulmuştu. Slavlar ise Balkanlar ı yurt edinerek yeni devletler kurdular. 59 Bu dönemde uzun yıllar süren Bizans- Sasani savaşları her iki devleti zayıflattı. Bu zayıflık 7. yüzyılın ilk yarısındaki İslam fetihleri için uygun bir zemin oluşturdu. İslamiyetin doğuş yıllarında Araplar, Bizans-Sasani savaşlarında ehl-i kitap saydıkları Bizans ı desteklediler

11 Bazı Arap kabileleri Bizans ın etkisiyle İslamiyetin doğuşunun ardından yarım Hristiyanlığı kabul ettiler. yüzyıl içinde Müslüman Arap fetihleri Bazıları ise Sasaniler in yanında yer sonucunda Sasani devleti tarihe karıştı. aldılar. Bizans ise Sasaniler karşısında İki devlet arasındaki tampon bölgedeki korumaya çalıştığı Suriye, Filistin, Mısır Araplar, ya Bizans ın ya da Sasaniler in gibi önemli bölgeleri Müslüman Araplara kaptırdı. vasalıydılar Araplar, bu fetihlerin ardından Anadolu ya da birçok sefer düzenlediler. Hatta birkaç kez İstanbul u kuşattılar. Rum Ateşi : özgün bir Bizans buluşu. 63 En geniş döneminde Arap İmparatorluğu 7. yüzyıl: Müslüman akınlarına karşı koymak için, Anadolu eyaletlere (themalara) bölündü. Thema : kolordu (yerel ordular var). Stratigos themadan sorumlu general. Eyaletin en üst askeri ve sivil yetkilisi, sadece imparatora karşı sorumlu. Vergi toplama ve yargı görevleri de var. 65 Anadolu daki Bizans themaları 11

12 Orta Bizans Dönemi ( ) 8. yüzyılda Müslüman ilerleyişi durduruldu. Abbasiler devletin başkentini Bağdat a nakledince, İslamiyet in merkezi Suriye den Irak a kaymıştı. Bizans, Emeviler ve Abbasiler in Anadolu da fethettiği toprakların büyük kısmını geri aldı yılı civarında Bizans sınırları 865: Bulgarlar Hristiyanlığı benimsediler; İstanbul a bağlı bir Bulgar kilisesi kuruldu. Bulgarlar zamanla Slavlarla karıştılar. 998: Kiev prensi Vladimir Ortodoksluğu benimsedi. Ama Rus Ortodoks kilisesi zamanla Bizans tan bağımsızlaştı yüzyıllar arasında: Karadeniz in kuzeyindeki Türk boyları, (Peçenekler, Uzlar ve Kumanlar) Moğolların önünden kaçarak yeni bir göç dalgası başlattılar. Bizans la siyasi ve ticari ilişkiler kurdular. 70 Bölgeye ilk gelenler Peçenekler: Göktürk hakanlığında yer alan bir kavim. Malazgirt Savaşı (1071) : Bizans ordusundaki Peçeneklerin bir kısmı karşı tarafa geçti. 11. yüzyılda Peçenekler Bizans la savaşıyor; bazıları da Bizans ordusunda paralı askerlik yapıyor! Bizans bunları Selçuklular a karşı kullanıyor. 71 Miriokefalon (1176) : Selçuklular karşısında ikinci büyük yenilgi. Türkler artık kalıcı olarak Anadolu ya yerleşiyor; Bizans ise zayıflıyor

13 11. yüzyılda Bizans devleti 1180 yılı civarında Bizans devleti Haçlılar, 1204 yılında İstanbul u ele geçirip burada bir Latin İmparatorluğu kurdular. Bizans, Roma kilisesi ve Venedik le de şiddetli bir mücadele içinde. IV. Haçlı Seferi: Haçlılar, Venedik doçu Dandolo nun müdahalesi ile Bizans a yöneldiler Haçlılar İstanbul da büyük bir yağma ve katliam gerçekleştirdiler. 77 Önemli Haçlı Seferleri 13

14 Geç Bizans Dönemi Latin işgali ile Bizans devleti üçe ayrıldı : İznik (I. Theodoros Laskaris), Epir (Epeiros Yunanistan, Mihail Dukas), Trabzon (işgalden önce bağımsızlık ilan etti). + Selanik, Atina ve Mora da Latin dukalıkları. 79 Bizans ardılı devletler birbirleriyle de savaştılar. Balkanlar da Bizans otoritesi kayboldu; Bulgarlar bölgede en güçlü devlet oldular (Kıpçakların kolu Kumanlarla ittifak yaparak) [Kuman : sarışın, solgun yüzlü. Hem Latinlere hem İznik Rum devletine paralı askerlik yapan bir kavim. 13. yüzyıl ortalarında Trakya ve Anadolu da yoğun bir Kuman nüfusu var.] 80 Kösedağ Savaşı: Anadolu Selçuklu Devleti Moğollar karşısında ağır bir yenilgi aldı (1243). Selçuklular Moğol boyunduruğuna girdi. İznik devleti Latinlerle savaşa ağırlık verdi de İstanbul u geri almayı başardılar. Ama artık imparatorluk çok zayıf; tekfurlar (yerel aristokratlar) ise çok güçlüydü (özellikle Batı Anadolu da). 81 Bizans ın son dönemi: Anadolu da Osmanlılar, Balkanlar da ise Sırp ve Bulgarlarla mücadele. Bir Bizans kuşatması Bizans giderek, İstanbul ve çevresiyle sınırlı bir kent devletine dönüştü. 82 Venedik ve Ceneviz sorunu: Venedik-Cenevizli tüccarlar birçok vergiden muaf. Bu iki devlet Bizans ı tahakküm altında tutuyor. Bizans, mali kriz nedeniyle, kendi donanması Aynı dönemde Bizans ordusu karada da zayıf. Neden? Vergiyi aristokratlar değil küçük köylü ödüyor. Bunların bir kısmı topraklarını satıp aristokratların hizmetine giriyor. Askeri hizmet yükümlülükleri azalıyor. yerine Ceneviz donanmasına dayanıyor. 83 Yabancılara paralı askerlik yaptırılıyor

15 14. yüzyılın ikinci yarısı: Bizans Osmanlı dan yardım istedi (Sırp tehdidine karşı) den itibaren Bizans Osmanlı nın vasalı! 14. yüzyıl: Mali kriz + sürekli toprak kaybı Ankara Savaşı Bizans ın ömrünü uzattı! Bizans 1437 de Roma kilisesinin egemenliğini kabul etti; ama halk birleşmeyi reddetti. Moskova kilisesi de İstanbul patrikhanesinin ihanet ettiğini öne sürüp bağımsızlık ilan etti yılı civarında Bizans Bizans ta Ekonomi ve Toplum Bizans toplumu: Güçlü bir merkezi devlet, nispeten geniş bir ordu, bürokrasi ve ruhban sınıfı ile Geniş bir köylü sınıfını içeriyordu. Orta dönemden sonra yerel aristokrasi güçlendi. Tüccar ve zanaatkâr çok önemli figürler değildi. 87 Kölelik Hristiyanlığa ters düşüyor. Ama Bizans ın tarihi boyunca kölelik var. Bizans köleciliği temelde ev içi kölecilik. Köleler evlenebiliyor; ayrıca özgürlüklerini kazanmaları (Roma ya kıyasla) daha kolay. Douloparoikos: toprakla birlikte alınıp satılan köleler (bu sıfat babadan oğula geçiyor). 88 Douloparoikos: ürünün bir kısmını efendiye vermek ve istendiğinde başka şahsi hizmetler de sunmakla yükümlü. Paroikos: kendine ait olmayan toprağı kiralayarak işleyen yarı özgür çiftçi. Zamanla aradaki ayrım silinmiş, douloparoikos da toprağa bağlı çiftçi yani paroikos sayılmıştır. 89 Orta Bizans döneminde taşra teşkilatı themalar biçiminde organize edildi. Themalar: askeri nitelikte yönetim birimleri. Bu dönemin askeri başarılarının sırrı thema sisteminde. Sistem 11. yüzyıl ortalarına kadar iyi işliyor

16 Bizans ekonomisinde devlet her zaman merkezi bir aktör. Para basma tekeli devletin elinde (Ortaçağ Avrupası nda ise para basma hakkı irili ufaklı feodal beylere özgü). Bazı mallar (örneğin ipek), yalnızca imparatorluğa bağlı atölyelerde üretiliyor. Bizans ipekli dokuması Bizans devleti faiz oranlarını, fiyatları ve iç ve dış ticareti de kontrol altında tutuyor. 91 Ama, bazı büyük toprak sahipleri devletten bağımsız hareket edebiliyor. 92 Tıpkı Roma da olduğu gibi Bizans ta da ticaret küçümsenen bir uğraş. Devlet için gerekli maddelerin ihraç edilmesi genellikle yasak. Parşömen üzerine altın kaplama 93 Bizans devletinin gelirleri ticaretten ziyade toprağa ve halktan toplanan diğer vergilere dayalı. Devlet, vergilerin altın sikkelerle nakit olarak ödenmesinde ısrar ediyor. Yöneticilerin ve askerlerin maaşları altın sikke ile ödeniyor. 94 Bizans devleti (kendisi dışındaki) büyük toprak mülkiyetine prensip olarak karşıdır. Yine de, imparatorların cömertliği sonucunda, zamanla bir büyük toprak sahipleri sınıfı da oluşmuştur. 95 Tarım işçileri (altta) ve ücretlerin ödenmesi (üstte) 16

17 Diocletianus başa geçtiğinde Roma ekonomisi çökmenin eşiğindeydi. 290 yılında kapsamlı bir para reformu yapıldı. 301 yılında Maksimum Fiyat Fermanı ile enflasyon dizginlenmeye çalışıldı. Maksimum Fiyat Fermanı nın bir parçası 97 Bu fermanla ücret ve fiyatlar sabitlendi (yüksek fiyat koyan tüccarlara ölüm cezası getirildi). Diocletianus sonrasında bu ferman fazla işletilemedi. Davud ve Goliat ( , gümüş) Bizans ekonomisi, I. Konstantinos un para reformu ile istikrar kazanabildi. 98 Diocletianus sisteminde tarımsal vergi oranı gelirin resmen yüzde 10 u; ama fiiliyatta çok daha yüksek (üçte bir civarında). 15 yılda bir salınan ek vergiler de (indictio) var. Köylü, ayrıca, toprak sahibine kira ödüyor. Köylünün işi zor. Yine de üretim ve nüfus 8. yüzyılda artıyor. Bu durum kentleri de etkiliyor. 99 Ortaçağ da gerileyen şehirler yüzyıllar arasında genişliyor. Tarımsal üretimin ve nüfusun artması, kentlerin canlanması ticarete ivme kazandırıyor. İstanbul, Selanik, Trabzon gibi kentler uluslararası ticaret açısından önemli merkezler. 100 Devlet, ithalat ve ihracattan yüzde 10 vergi alıyor. En önemli ticari metalar tahıl ve ipek. Bizans imalatı gümüş kaşıklar Devlet her iki malın ticaretini kontrol ediyor. 101 Ticaret Yolları: Afganistan ve İran dan (Trabzon limanı üzerinden): fildişi, kıymetli taşlar, baharatlar, İran halıları, ipekliler. Avrupa dan (Venedik aracılığıyla): köle, kereste, silah ve yünlü kumaşlar. Antakya, Yunanistan, Kıbrıs, Girit ve adalardan: özellikle tahıl

18 Devlet, İstanbul a ithalatı teşvik ediyor, İstanbul dan dışarıya ihracatı sınırlıyor. Kişiler tek bir meslek ya da ticaret alanı ile uğraşmak zorunda. Ortaçağda ana ticaret yolları 104 Loncalar: esnaf, zanaatkâr ve tüccar örgütleri. Bizans loncaları Roma dan miras alınıyor. Loncalar, a. İmparatorluk loncaları: sarayda kullanılan yüksek kaliteli ürünlerin üretimi; Collegia : Geç Roma ve erken Bizans ta loncalara verilen ad. Devlet sıkı biçimde denetliyor. 105 b. Kamu loncaları: halkın tükettiği sıradan ürünler. 12. yüzyıldan sonra devletin loncaları kontrol gücü azaldı. 106 Kentler, sınai üretim merkezleri. İmalat nispeten büyük ölçekli. Seramik, cam, ipek birçok kentte üretiliyor. Bu tür ürünlere talep, toprak sahibi aristokrasi genişlediği için artıyor. Yerel aristokrasinin güçlenmesi küçük 11. ve 12. yüzyıllarda Bizans ekonomisi genel bir canlanma yaşadı: Tarımda yulaf ve çavdar gibi yeni ekinler geliştirildi; 10. yüzyıldan beri var olan su değirmenleri etkin kullanılmaya başlandı; Yeni araziler tarıma açıldı. çiftçilerin yoksullaşması

19 Ama aynı dönemde olumsuz ekonomik faktörler de mevcuttu: 11. yüzyılda memuriyetler para ile satılmaya başlanmıştı; Kiliselerin ve manastırların mülkleri de büyümüştü; Küçük toprak sahiplerine sağlanan korumalar kaldırılmış, arazi piyasası oluşmuş, yoksulluk artmıştı; Venedik e sağlanan ticari imtiyazlar yerli tüccarları dezavantajlı konuma düşürmüştü; Paranın değerinin düşürülmesi ve kaynakların sürekli İstanbul a akması da önemli sorunlardı Orta dönem Bizans toplumu: Bir yandan feodalleşme eğilimi, Bir yandan da kentsel burjuvazinin oluşumu. Pronoia: askeri bir hizmet koşuluyla bir mülkün (tarımsal mülk olmak zorunda değil) ve burada ikamet eden serflerin (paroikoi) bir şövalyeye tahsis edilmesi. 9. ve 10. yüzyıllar: özellikle doğu Anadolu da güçlü yerel aileler ortaya çıkıyor. 11. yüzyıl sonlarında tımara benzer Pronoia kalıtsal değildir ve bu hizmeti yerine getirenlerin bazıları Latinler ve Kumanlardır. Pronoia, geç Bizans toplumunun feodalleşme eğiliminin en önemli kaynaklarından biridir. pronoia sistemi İster askeri isterse sivil olsun, tüm imparatorluk hizmetleri militia diye adlandırılır. Bunun içinde ordu en büyük gruptur. Ordu hizmeti ömür boyu süren bir meslektir ve ücreti de iyidir. Ama askerliğe istekli olan fazla yoktur ve asker kaçaklığı yaygındır. 113 Başlangıçta etkili olan kent meclisleri (yerel soylular) zamanla zayıflamıştır. Yerlerini kilise ve merkez valileri almıştır. Kiliseler toprak işlettikleri gibi, ticaret ve hatta bankerlik de yaparlar. Öte yandan, bireysel servet yapma olanağı pek yoktur ve tüccarlar genellikle küçük ölçeklidir

20 Para Sistemi Bizans parasının temel biçimi sikkelerdir. Bunlar üç temel tiptedir: imparator tipleri, dinsel ve çeşitli tipler. II. Konstantinos tarafından bastırılan altın solidus. Solidus: I. Konstantinos un yılında bastırdığı ve 10. yüzyıla kadar kullanılan altın sikke (nomisma, çoğulu: nomismata). Roma altın parası olan aureusun yerini aldı. II. Justinianos tarafından bastırılan solidus Geç Roma dönemi sikkeleri sikke reformu ile 491 yılında kaldırıldı. I. Aleksios ( ) döneminde basılan hyperperion da yaygın kullanılan Bizans paralarından biridir (bir yüzü çukur, bir yüzü Bizans sikkeleri esas olarak üç metalden basılmıştır: altın, gümüş ve bakır. 11. yüzyıldan itibaren ekonomik kriz nedeniyle ayarı düşük altın elektron ve ayarı düşük gümüş billon sikkeler de yoğun olarak basılmıştır. bombeli altın sikke). Değerli maden ihtiyacının bir kısmı ithalatla 117 sağlanmıştır. 118 Bizans ta dolaylı vergiler: Dolaysız vergiler: İthalat ve ihracattan yüzde 10 gümrük vergisi Arazi vergisi (hayvan sayısı ve ürüne göre Pazar ve liman vergileri değişir); Üretim, satış ve tüketim vergileri Otlaklardan ve koşum hayvanları dışındaki Devlet izinleri için gerekli vergiler ve kayıt ücretleri hayvanlardan alınan vergi; ehir surlarının bakımı için de vergi toplanıyor. Baş vergisi (ocak vergisi - ailedeki kişi Köylüler kale, yol, köprü yapımı, askeri malzeme sayısına göre); taşıma gibi angarya işlerde zorla çalıştırılıyor. 119 Kentlerde ticaret izni vergisi