İzmir Türk Musevileri e-haber Bülteni İÇİNDEKİLER

Transkript

1 İzmir Türk Musevileri e-haber Bülteni Revista Digital de los Judios Turkanos de İzmir DIYAL o G (041) Eylül Ekim 2015 Dürüstlük Adalet Barış (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İÇİNDEKİLER Merhaba Başkandan HABERLER LADINO NUN GELECEĞİ Selim Amado İÇİMİZDEN Aramızdan Ayrılanlar RABİ HAYİM PALAÇİ - Moti Katan SINAGOGLARIMIZ Sara Pardo SEKSION EN LADINO Del Prezidente Saviash Ke R.A.Bortnick El Kantoniko de Rachel - R.A.Bortnick Yehuda ke dize? Yehuda Hatsvi D aki D aya - Eliz Gatenyo Shimon Kapitan d Estambol Shimon Geron Gad Nassi Coya Delevi Edmond i sus Emisyones Edmond Cohen Robert Cohen Prof. Dr. Moshe de Liba Para ke no se Olvide Rekuerdos de Famiya Hayim Almog DE LA PRENSA MONDIAL KÖŞE YAZILARI Perspektif Rafael Algranati Derinlik Mi-draş Yitshak Rav İsak Alaluf Uzak Yakın - Selim Amado Çağrışımlar - Avram Ventura One Minute - Avram Aji Yansımalar - Raşel Rakella Asal Açı - David Enriquez Bir Başka Deyişle - Nisim Sigura Galatalı Küçük bir Kız - Coya Delevi Washington dan Mektup Altan Gabbay Yaşam Tufan Erbarıştıran TARİHİN İZİNDE Siren Bora GENÇ GÖRÜŞ Yaşam Notları Şela Habif BİLİYOR MUYUZ? Nazlı Doenyas Dini Takvim Nazlı Doenyas BİZİM KÜRSÜ BODRUM YAHUDI MEZARLIĞI Siren Bora

2 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Merhaba Değerli Okurlarım, Yayın Yönetmeninden Roş Aşana ve Kipur! Yahudi dünyasının en önemli bu iki bayramını, önümüzdeki günlerde kutlayacağız. Bu günler Teşuva günleridir. Başka bir deyişle yanlışları terkedip doğrulara dönme, özür dileme, affetme ve affedilme günleridir. Kipur günü Tanrı nın karşısına, dünyevi yük ve rahatsızlıklarımızdan arınmış olarak çıkmamız istenir. O kadar ki bilgelerimiz, Kipur gecesi duaya başlamadan önce bir arkadaşımızla aramızda olan bir husumet olduğunu hatırlarsak, duaya başlamayıp, o arkadaşımızı bulmaya giderek önce onunla bir uzlaşmaya varmamızı ve sonra duaya dönmemizi önerirler. Affetmek, özür dilemekten çok daha zor ve karmaşıktır. Hatasını görmüş, anlamış ve pişmanlığını, kişiliğimize verdiği değerle birleştirerek bizden özür dilemeyi başarabilen bir insanı, bize yaşattıkları ne olursa olsun affedebiliyor olmayı bir şekilde başarmamız gerekir. En azından kendini aşarak özür dilemeye karar veren kişinin, bu zor kararını yerine getirebilmesi için, kendisine bu fırsatı tanımamız gerekir. Rabi Şimon Refael Hirsch "Sefer Horev" isimli kitabının 63'ncü sayfasında şöyle der: Biri senin malına zarar verirse, o kişi senden özür dilememişse bile, onun yaptığını UNUT!.. "Affetmek ve unutmak" senin meziyetin olmalıdır. Senden aldıklarını gerçekte senin değilmiş gibi düşün ve hiçbir şeyin eksilmemiş gibi davran. Eğer bedenine bir zarar vermiş ya da şerefinle oynamışsa bile, senden özür dilemeye geldiği zaman kolaylıkla affedici ol. Eğer bunu yapmayı becerebilirsen, o zaman her şeyi unutabilir ve arkadaşının sebep olduğu acı ya da ıstırapları, senden özür dilemediyse bile kalbinden sökerek yüklerinden arınabilirsin! Kısacası Tanrı tarafından affedilebilmek, önce affedebilme becerisini gösterebilmemiz ile mümkündür. Hepinizin bayramlarını kutluyor, sağlık, huzur ve mutluluk dolu bereketli bir yıl diliyorum. Ta'hel Shana Ubirkoteha!.. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Başkandan Büyüklerim, Küçüklerim, Sevgili Kardeşlerim, Sami Azar DIYALoG umuzun bu sayısı ile yeni bir yıla giriyoruz. Tanrı ile en fazla yakınlaştığımız, onu anlamaya çalıştığımız, kendimizi tanımaya ve irdelemeye gayret ettiğimiz, kutsal ay Elul, veya bu sene miladi takvimde Eylül ayı! in sonu 5776 nın başlangıcı Roş Haşana Şimdiden Yeni Yılınız kutlu olsun, sıhhat, mutluluk ve başarı ile dolu dolu geçsin 5775 in son günlerinde, geçtiğimiz yıl kubbesinden parçalar koparak düşen, tavanında ve çatısında çatlaklar beliren, çatısı akmaya başlayan Bet İsrael Sinagogumuzu, hummalı bir çalışma ile birkaç ay içerisinde restore ettik, baştan aşağı boyadık ve çok güzel bir düğünle yeniden faaliyete aldık. Bu çalışma sırasında başta Avram Abuaf olmak üzere tüm emek verenlere Cemaatimiz adına teşekkür etmek istiyorum. Tabii teşekkür edeceklerim sadece onlar değil Baştan sona işini profesyonelce ve itina ile götüren Mimar Mahir Kaplan ve restorasyon ekibine, maddi ve manevi katkılarda bulunan Cemaatimizin üyelerine, sizlere, Türkiye Musevi Cemaatinin büyük maddi katkısını sağlayan Başkanımız İshak İbrahimzadeh e teşekkür ediyorum. Özellikle Türkiye Musevi Cemaatimizin yanımızda olduğunu ve her zaman olacağını hissetmek, bilmek hepimizi çok mutlu etti. Bu arada Liga/Şaar Aşamayim binası projemiz hızla ilerliyor ve son ruhsatı alma aşamasına gelmiş bulunuyoruz. Elbette sizlere verdiğimiz söz geçerli!.. Bütçenin tamamını garanti altına almadan o binadan tek bir çivi bile sökülmeyecek!.. Sizleri temin işin başında bu kadar büyük maddi destekçiler bulabileceğimizden şüphe ediyorduk. Gerek İzmir, gerek İstanbul ve yurt dışında Finans komitemizi kapısından çeviren hemen hemen hiç olmadı. Az veya çok herkesin bir katkı sözü oldu. Bu konudaki gelişmeleri muhtelif vesilelerle ve aralıklarla sizlere ileteceğim. Yine 5775 in son günlerinde JOINT gönüllüsü, hepimizin sevgisini kazanan, çocuklarımızın rol

3 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG modeli olmayı başarmış olan Warren Steinberg İzmir den ayrılıyor. Son birkaç senedir hep birbirinden daha mükemmel, daha aktif, çıtayı giderek daha yükseğe taşıyan bu gönüllüler için JOINT e ne kadar teşekkür etsek azdır. Güle güle Warren, yolun açık şansın bol olsun Yerine tanıyıp hemen sevdiğim ve kaynaştığım Joey Leskin geliyor. Pardon, geldi bile Onu da çok seveceğimizden eminim. Liga ve Sunday School yetkilileri ile beraber bir sürü yeni projelere girişecekler. Onlara da kolay gelsin Geçtiğimiz sene maalesef gene aramızdan ayrılanlar katılanlardan çok daha fazla Baruh Dayan Aemet Kabarimlere keşke bu kadar çok iş düşmese Bu sene harika bir olay var, ondan bahsetmeden geçemiyeceğim. 10 kızımız Bat Mitzva yapacak bu sene Beraber toplu bir tören planlıyoruz Rav Berti ile beraber Detaylar yakında İzmir Büyükşehir Belediyesinin İzmir Tarihiyle Buluşuyor projesi kapsamında İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, Tarkem A.Ş. ve İzmir Musevi Cemaati Vakfı beraberce Kemeraltındaki sinagoglarımızın topluma, turizme kazandırılması için beraber bir çalışma gurubu oluşturacaklar. Bölge ile ilgili projeler İzmir İleri teknoloji Enstitüsü ve 9 Eylül Üniversitesi Mimarlık bölümleri tarafından hazırlanmış bulumakta. Belediyeler de alt yapı ile ilgil proje ve planlarını tamamlamış durumdalar. İzmir tarihinin belki de en kıymetli mücevherlerinden olan, iftihar kaynağımız, ziyaretçimize keyifle gösterdiğimiz sinagoglarımız, bir kültür ve bir müze kompleksi olarak ortaya çıkacaklar. Vakfımızın olmazsa olmaz şartı; faal olan sinagoglarımızın ne olursa olsun faaliyetlerine devam etmeleri ve her türlü çalışmada, sinagogların içinde, bir Judaica uzmanının bulunması ve onun onayı olmadan hiçbir iş yapılmamasıdır. Bu çalışmalar tamamlandığında bizlere gurur verecek bir sonuca ulaşacağımıza inanıyorum. Bu arada Sefarad Kültürü Derneği vasıtası ile bulduğumuz iki fon karşılığı çalışmalarımız bu sene içinde sona erecek. Amerikan Elçilik Fonundan aldığımız hibe ile Etz Hayim Sinagogu desteklenerek yıkılması önlenmiş, her türlü (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG projeleri hazırlanarak, restitüsyon, restorasyon, statik, mekanik vs. vs. ruhsat alma aşamasına kadar gelinmiştir. Ruhsat alındıktan sonra bu sefer restorasyon için fon aramaya çıkılacaktır. Rothchild Vakfından aldığımız fonlarla ise Parohet projemizin son safhasına giriyoruz bu sene Bu elimizdeki dini tekstilleri tasnif etme ve koruma projesidir. Bu proje Helsinki Üniversitesi Tekstil koruma bölümü talebeleri ile Bar İlan Üniversitesi ve İsrail Müzesi bilirkişilerinin yardımı ile yürütülmektedir. Bu proje tamamlandığında parohetlerimiz koruma altına alınmış ve kadarı teşhire hazır vaziyette olacaktır. faydalanmayı ihmal etmeyin. Hiç almadıysanız, bir kere deneyin Kaşer olması bir yana hakikaten lezzetli Benim ve Yönetim Kurulumun telefonları ve kapıları her zaman açıktır. Öğrenmek istediğiniz bir konuyu, sormak istediğiniz herhangi bir soruyu mutlaka sorun, o anda alamazsanız bile, en kısa zamanda cevabını mutlaka alırsınız. TİZKU LEŞANİM RABOT Sevgiyle, Sami Azar Elul ayı içindeki bayramlarda, tüm sinagoglarımızı açabilmek için, Din Komitemiz çalışmalarına devam etmekte ve eksik gözüken sinagoglara hazan teminine gayret etmektedir. Kasabımız çalışmalarına devam etmekte, sizlere İstanbullu dindaşlarımızın gıpta ile baktıkları nefasette etler sunmaktadır. Kasabımızı hala Vakfımız subvanse etmktedir. Kendi kendine yetebilmesi, masraf ve gelirin başabaş gelebilmesi için daha çok et satılması gerekiyor. Bu hizmetten

4 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İsrail Başkonsolos Yardımcısı Ohad Kaynar dan İstanbul a veda yazısı Kaynak: israilblogu.com İstanbul da görev süresi dolan İsrail Başkonsolos Yardımcısı Ohad Kaynar ın okuyuculara veda etmek üzere kaleme aldığı son blog Yazısını sizlere sunuyoruz. HABERLER İstanbul daki 4. yılımın sonuna geldim. Kalbim buruk bir şekilde yeni görevime başlamak üzere ayrılıyorum. Burayla ilgili birçok şeyi özleyeceğim ama bazıları yokluklarıyla gerçekten acıtacak: Zor sınavlardan başarıyla geçmiş değerli dostluklarım Bu şehrin çılgın temposu Onurlu insanları ve onların yabancılara karşı olağanüstü nezaketi ama dahası küçük ve büyük demeden her yaşta çocuğa gösterdikleri sevgi Herkese huzur veren manzarası ile sükûnet yayan Boğaz (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Yemekler ve tatlılar [eminim doktorum kolestrolümün düştüğüne sevinecek ] Ayva tatlısı. Evet, bu da bir tatlı ama o kadar çok seviyorum ki hakkında ikinci bir cümleyi hak ediyor Vapurlar, dünyanın başka neresinde 2 liraya böylesine bir maceraya çıkabilirsiniz?.. Çarşılar, meyve tezgahları ve her şeyiyle bir bütün olarak Cihangir ve sakin atmosferi, Asmalı Mescid ve Rakı ile ıslanmış sokakları Ne olursa olsun trafik sıkışıklığını, Anti semitleri, İHH yı ya da Takvim i özlemeyeceğim. Sadece söylediğimden emin olmak istedim. Kısacası, İstanbul, tüm kalbimle özleneceksin. Gerçekleşmeyecek bir dilek olduğunu bilsem de, hala ayrılışım sırasında zamanın donmasını ümit ediyorum. Böylece geri döndüğümde [seni] bıraktığım gibi bulabileceğim. Ohad Kaynar İsrail Başkonsolos Yardımcısı İstanbul [ ] Köprüler ve onların eşsiz güzellikleri Levent metrosu girişindeki yaşlı dilencinin duaları Bütün bunlara benimle birlikte göğüs geren ve keyif alan çalışma arkadaşlarım, meslektaşlarım [ailem gibisiniz ve keşke sizi çantama koyup yanımda götürebilsem. ]

5 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Bahçelerimizden Nefreti Birlikte Kovacağız Vartan Estukyan Agos Gazetesi sıra birçok insan da bireysel olarak gelip kamptaki nöbete destek verdi. Son olarak Yahudi toplumundan gönüllüler de kampı ve kamptakileri ziyaret etti. Riva Hayim, Henri Çiprut ve Ceni Palti burada birer konuşma yaparak hem Ermeni ve Yahudi toplumlarını ilk elden buluşturmuş oldu hem de sürece aktif desteğini sundu. Biz de Hayim, Çiprut ve Palti ile kampa, iki toplum arası ilişkilere ve ortak dayanışmaya dair konuştuk. Kepçelerle siliniyoruz tarihten Agos Gazetesinden Vartan Estukyan, geçtiğimiz günlerde Kamp Armen'i ziyaret eden Yahudi toplumundan gönüllülerle konuştu. Riva Hayim, Henri Çiprut ve Ceni Palti, iki toplum arası ilişkileri ve ortak dayanışmayı anlatıyor. Tapu iadesi beklenen Kamp Armen de nöbet aralıksız devam ediyor. Binanın bir kısmı yıkıldıktan sonra kampta nöbet tutmaya gelen Nor Zartonk üyelerinin, sivil toplum oluşumlarının yanı Kamp Armen de Ermenilerin yanı sıra Türk, Kürt ve Rum toplumundan katılımcılar da mülkün iadesi için dayanışma halindeydi. Son olarak Yahudi toplumundan sizler de nöbete katıldınız. Buradaki ortak buluşmanın temel sebebi sizce ne? Riva: Bence Tarihten silinmek istemiyoruz. Kim köklerini kaybetmeyi ister ki? Her gün metrobüsle Hasköy mezarlığımızdan geçtiğinden habersiz biri, benimle ilk tanıştığında Nerelisin sen? diye soruyor. O da haklı, yaşadığımız şehirlerde bize ait izler tek tek yok oluyor. Kepçelerle siliniyoruz tarihten. Ben artık viyadük, (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG park, villa, otoban ya da ne biliyim otopark olmak istemiyorum. Edirne deki azınlık mezarlığı üzerindeki düğün salonunu görünce kim ölüler üzerinde çiftetelli oynamak ister ki diye düşünmüştüm. Bu mal, mülk derdi de değil. Bu başka bir şey. Ortak hafızamız siliniyor. Ceni: Kamp Armen çocuklara yuva olmak üzere yapılmış bir yer ve buranın yıkılması, orada hayat bulmuş, hayata tutunmuş herkesin hikâyesinin bir parçasının yıkılması ile eşdeğer bence. Toplumun her kesimi, kendi geçmişinin, çocukluğunun izlerinden yoksun yaşıyor artık bu coğrafyada. Sizin varlığınıza, büyümenize tanık olan, sahne olan hiçbir şey bulamıyorsunuz etrafta. Varsınız ama tanınmıyorsunuz; varsınız ama üzerine kök saldığınız neredeyse hiçbir şey kalmamış Sonunda hafızalarda ne kalacak diye sorduk biz bence. Anılar, yaşananlar benim hafızamda kalacak mı? Ben birilerinin hafızasında kalacak mıyım? Toplumsal hafıza her bir yıkımla yeniden dönüştürülürken o toplumdaki Yahudi den Ermeni den hatta köyün delisinden geriye ne kalacak? Henri: Bizler Yahudi toplumundan mı katıldık, kendimiz mi geldik çok emin değilim. Bizden önce de oraya desteğe gelen Yahudi bireyler de var. Sanırım biz bu konuda görünür olmayı tercih ettik. Her kesimden birilerinin orada olmasını nasıl kısaca açıklarım bilmiyorum. Sanırım dayanışma, koruma güdüsü olsa gerek. İnsanlar, kimliklerinden ve aidiyetlerinden bağımsız olarak, bu kadar yoğun hatıralar barındıran bir yeri dozerlere teslim etmek istemediler. Sonuçta çok değil 30 lu yaşlardaki bireylerin bile büyüdükleri semti tanıyamadıkları bir şehirde yaşıyoruz. Değişim çok hızlı ve çok geçer akçe. Önüne kattığı her şeyi silip süpürüyor. Yerine konanlar ise biraz ruhsuz, biraz tatsız, kesinlikle hikâyesiz. Desteğe gelenler İçinde yaşadığımız bu hayatın elimizden aldığı her şeye eyvallah diyoruz, ama hikâyesi olan bir yeri vermeyiz dediler sanırım. Çocukların anıları kokuyor burası Sizin Kamp Armen e gitmenizi teşvik eden etken neydi? Riva: Bakın bu sene Edirne Sinagogu açılışında, devlet tarafından bakıma alınan azınlık mezarlıklarını da ziyaret ettim. O açılışta, dünyanın dört bir yanından gelen turistler hayatta

6 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG olmayan akrabalarının kemiklerini, köklerini aramak için Edirne ye geldi. Amerikalı yaşlıca bir kadın vardı. Aile köklerini arama turizmi diye acıklı bir şey var. Göçtüğün topraklara geri dönüp ailenin, eski toplumunun izlerini arıyorsun, tabii bulabilirsen! İşte bu Amerikalı kadının, yıllar sonra akrabasının mezarını bulabildiği için sevinçten ağlamasına tanık oldum. Kamp Armen in de tarihten vinçlerle silinmeye karşı güzel bir sembol olduğunu düşünüyorum. Çocukların anıları kokuyor burası. Tamamen cemaatten bağımsız, kendi bireysel aldığımız bir karar neticesinde burada bulduk kendimizi. Kamp Armen in yıkık duvarından biz de içeri girdik. Komşumun bahçesinde Agop, Mehmet, Moşe ve Yorgo birlikte arkadaş olsun istiyorum. Suriyeli çocuklar da gelsin. Belki bahçelerimizden nefreti böyle kovacağız... Birbirimizdeki farklılıkları severek Ceni: Ben öncelikli olarak orada olmak istedim. Olur da burası yıkılırsa, benim hafızamda yer etmiş olsun; gözümde görüntüsü, içimde hissi kalsın istedim Sahip çıkmak, hiç olmazsa zihnimde korumak ve sahip çıkmak için yolunu kampa düşürme cesaretini göstermiş herkese de kol hakavod (İbranicede tebrikler) diyebilmek istedim. Bir de bizler Yaşayan Kütüphane gönüllüleriyiz. Kısaca bahsetmek gerekirse; hakkında önyargılar olan kesimlerle ilgili kitaplar barındıran Yaşayan Kütüphane, Toplum Gönüllüleri Vakfı sayesinde Türkiye de düzenlenmeye başladı. Bu kütüphane kapsamında okuyucular önyargılı oldukları, merak ettikleri kesimlerle ilgili kitapları yarım saat boyunca Ceni Palti okuma fırsatını yakalıyor. İşin tüm esprisi şu ki, kitaplar insan, ve kitap okumak denen şey o insanla sohbet etmek demek. Riva da, Henri de, ben de Yaşayan Kütüphane de Yahudi Kitap başlığıyla raftayız ve çok keyif alıyoruz. Dolayısıyla biz tanışmanın, konuşmanın, diyaloğun gücünü bilen ve buna inanan insanlarız. Kamp Armen le de tanışalım istedik. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Henri: Ben Hırant Dink in hayatında Tuzla da bir yetimhane olduğunu biliyordum. Ama bu kadar. Ne yerini bilirdim ne de buranın mülkiyet geçmişini. Son yıkım girişimini sosyal medyada okudum, ardından da burası ile ilgili tüm hikâyeler çorap söküğü gibi geldi. Neredeyse karşıma çıkan tüm tanıklıkları anıları vesaire yuttum diyebilirim. Henri Çiprut Sonra arkadaşlarımın da orada olduğunu gördüm. İlk iki hafta Ceni nin bahsettiği Yaşayan Kütüphane deydim. Sonunda ilk fırsatımda buraya geldik işte. Oğlumu da aldım yanıma, Ceni ve Riva ile buluştuk ve gittik. Benim görmem, tanık olmam önemliydi, ama sanırım biraz da oğluma burayı göstermek istedim. Tabii henüz hiçbir şeyi anlatamıyorum ona, ama tadına bakmış olmasını istedim. Önceleri bacağıma yapışık şekilde gezdi, biraz yanımda resim yaptı, sonra birdenbire, Baba, ben Ege ile meyve suyu almaya gidiyorum! dedi ve gözden kayboldu. Bağımsızlığını ilan etti yani. Kalabalık bir yerde, hiç tanımadığımız insanların arasında bunu yapabildiğini ikimiz de gördük. Şimdi düşününce galiba bunun için gittim. Kapımız açık yaşamak istiyoruz Kampta yaptığınız konuşmanın ardından gerek Türkiyeli Yahudi toplumundan gerek kamptakilerden ne tür tepkiler aldınız? Riva: Açıkçası biz de başta tam emin olamadığımızdan ilk ziyaretimizde, kampta kendimizi çok açık etmeyelim diye düşünmüştük. Bir Riva Hayim baktık ki tam tersi Kucak açtılar bize. Birbirimizi tanımıyormuşuz. Daha iki nesil evveline kadar Müslümanı, Ermenisi, Yahudisi, Rumu komşuyduk. Şimdi kapılar arkasında yaşıyoruz. Ben kapım açık yaşamak istiyorum.

7 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İlk hafta dört kişiydik ikinci hafta dokuz on kişi buradaydık. Yetmedi elimizde mikrofon kendi kültürümüzü, yok olan dilimiz Ladino yu anlattık, Ladino müziklerimizi çaldık. Sanırım bu bahçede de kültürümüz yaşayacak. Ceni: Genel olarak iki taraftan da çok olumlu tepkiler aldık. Kamptaki insanlar bence kendini geride tutan bir toplumun mensuplarını görmekten, o eşlik edilme hissinden memnundu. Samimiyetle tanımak ve anlamak istediler. Riva, Henri ve ben aramızda konuşup organize olmaya çalışırken bu fikrimizi öğrenmiş Yahudi arkadaşlarım da yine merakla yaklaştı ama ancak bireysel sosyal medya hesaplarımızdan resimler ve ilgi çekici şeyler paylaştığımızda, yani bir anlamda reklamını yaptığımızda, gerçekten sormaya, gidecek ekibe katılmayı düşünmeye başladılar. Bizler ne olursa olsun baskın olan söylemin içinde yoğrulmuş, görece apolitik bir gençliğiz. Korku ve tedirginlik hisleriyle iyice sertleşmiş kabuğumuzu kırmak kolay değil. Sadece bir arkadaşım başıma bir şey gelir endişesiyle çok görünür olmasan keşke dedi, o da Müslüman. Henri: Öncelikle yaptığımız şeyi bir konuşma olarak tarif edemiyorum ben. Konuşma deyince başı ve sonu, arada yönü belli olan bir metin aklıma geliyor. Bizse nasıl başlayıp nasıl bitireceğimizi konuşmuştuk aramızda ama hepsi bu. İkisinin arasında ise sadece derdimiz vardı, onu paylaşmak istedik, açıkçası bizi dinleyenlere güvendik. Bu yüzden elimizde mikrofon olsa da, biz bir sohbet ettik diyebilirim. Tepkilere gelince, ben çevremden çok olumlu şeyler duydum. Ama itiraf etmeliyim, bu konuda fikrini beyan eden arkadaşlarım arasında Yahudiler çoğunlukta değil. Yanlış algılıyor da olabilirim. Sonuçta oraya gidişimizi saklamadık ama çatıların üstüne çıkıp ilan da etmedik, buna rağmen ikinci ziyaretimizde 9 ya da 10 kişiydik. Kulaktan kulağa yayılmış sanırım. Kamptakiler bizi samimi bir şekilde bağırlarına bastı. Bu noktada Garabet Orunöz ile yaptığımız sohbeti örnek vermek isterim. Muhtemelen bu olayın başlangıcından beri bir milyonuncu kez hangi binanın ne işlev gördüğünü yıkımı nasıl durdurduklarını anlatmıştı, buna rağmen çok önemli misafirleri ağırlarmışçasına büyük bir özenle bir kez de bizim için yaptı bunu. Ayrılırken bize söylediği Çocuklar bu iş bitince de gelin dertleşelim. Sizin bir derdiniz olursa biz de bunu bilelim ki destek olmaya gelebilelim cümlesi, benim için en önemli tepkiydi. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Umarım hiçbirimiz belgesellik olmayız Ermeni ve Yahudi toplumları arasında bir iletişim kopukluğu olduğunu düşünüyor musunuz? Riva: Genel olarak Türk toplumu olarak iletişim kopukluğumuz var. Birbirimiz hakkındaki haberleri gazetelerden okuyup öğreniyoruz. Gazeteden okuduğun birini ne kadar sevebilirsin ki? Nefret söylemi her kesime karşı var. Gerçekten bu haberleri, bu tarihi okuyarak mı birbirimizi tanıyacağız? Ben bu konuda cahil kalmak istiyorum. Cahilliğimi de insan tanıyarak gidermeye çalışıyorum. Kamp Armen in yıkık duvarından içeri işte bu sebepten girdim. Yahudi den çok Müslüman arkadaşım var ama yine de yeteri kadar Ermeni, Rum, Süryani arkadaşım olmaması benim fakirliğimdir. Umalım başka duvarlar da yıkılır, kültür fakirliklerimiz giderilir. Umarım hiç birimiz belgesellik olmayız. Umalım ki burası da belgesellik olmaz. Pandaların falan belgeselini çeksinler. Biz buradayız, hâlâ yaşayan kültürleriz. Üzerimize toprak atılmasın. Ceni: Bizim Kamp Armen ziyaretimiz Agos ta bir röportaj niteliği kazandıysa, öncesinde süper akıcı bir iletişimimiz vardı diyemeyiz, değil mi? İletişimde olduğunuz, tanıdık birileri olsaydık röportaj yapılacak kadar ilginç bulunmazdık herhalde Şaka bir yana, Türkiyeli Yahudilerin geniş toplumla ilişkisinin en belirleyici niteliğinin tedirginlik olduğunu düşünüyorum ben. İspanya engizisyonundan kaçarken bizi Osmanlı nın kabul etmiş olması, Türkiye nin İkinci Dünya Savaşı na girmeyerek öyle ya da böyle bir anlamda hepimizin canını kurtarmış olması, bana kalırsa bir minnet kültürü de yarattı bir taraftan. Bu minnet kültürü, günün şartlarının getirdiği tedirginlikle birleştiğinde ses çıkarmak zorlaşıyor. Ermeni toplumu ise benim gözlemlerime göre özellikle Hrant Dink in katliyle beraber çok daha aktivist bir profil çizer oldu. Haliyle iki toplumun tarzlarının farklı olduğu söylenebilir.

8 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İsrail e Mücevher İhracatı Patladı Milliyet İsrail e mücevher ihracatında geçen yılın ağustos ayına göre miktar olarak yüzde 582 artış yaşandı. Mücevher İhracatçıları Birliği nce açıklanan ağustos ayı verilerine göre Ağustos 2014 te 210 bin 633 kilo ürün ihraç eden sektör Temmuz 2015 te yüzde 133,89 ile yılın en yüksek 2. artış oranını yakalayarak 492 bin 652 kilo ihracata imza attı. Ocak Ağustos 2015 dönemine ait 8 aylık ihracat sonuçlarını da açıklayan Mücevher İhracatçıları Birliği verilerine göre bu dönemde 2014 e göre miktar bazında yüzde artış ile 1 milyon 945 bin 277 kg olan ihracat 2 milyon 362 bin 886 kg a yükseldi Ocak Ağustos döneminde 1 milyar 464 milyon 728 bin 591 dolar olan mücevher ihracatı 2015 yılı aynı döneminde yüzde 23,98 artış göstererek 1 milyar 816 milyon 27 bin 941 dolar olarak gerçekleşti. Birliğin Başkanı Ayhan Güner, özellikle yaz aylarında daha düşük ayarlı takıların ihraç edildiğine dikkat çekti. Geçtiğimiz aylarda Almanya pazarının ciddi oranda gerilediğini anımsatan Güner, Rusya ve Almanya gibi iki değerli pazarı geri kazanmaya çalıştıklarını söyledi. Ağustos ayı verilerine göre Almanya pazarında yukarı hareketin başladığını gözlemlediklerine dikkat çeken Güner, Hong Kong ve İsrail pazarlarındaki yukarı hareketi de memnuniyetle izlediklerini belirtti. Birlik rakamlarına göre İran ın yer almadığı ihracat listesinde İsrail in yükselişi dikkati çekti. İsrail e sadece ağustosta 6,3 milyon dolarlık mücevher ihraç eden Türkiye nin bu ülkeye ihracatındaki artış oransal olarak yüzde 195 oldu. İhraç edilen mücevherin değeri de geçen yıla göre yüzde 53 arttı. Türkiye nin toplam altın mücevher ihracatı da ağustosta geçen yıla göre miktarda yüzde 582, değerde yüzde 31 artışla 231 milyon dolar oldu. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Tel Aviv in Devrimsel Çatı Çiftlikleri israilblogu.com Göbek salata, soğan, domates, salatalık 100 metrekarelik çatı bahçesinde Falk ın yetiştirdiği ürünlerden bazıları. Her istediğin yetişebilse bile Falk ağırlığı yapraklı sebzelere verdi. Bunun sebebi de bu sebzelerin taze kalma ömrünün daha kısa olması. Daha az su, toprağa gerek yok Bu projenin ardındaki bilim hidroponik olarak adlandırılıyor; besin değeri zenginleştirilmiş su kullanılıyor ve toprağa ihtiyaç yok. Falk pompalama sistemini tercih ediyor bahçesinde. Geleneksel tarımdan farklı olarak hidroponik bahçe çiftçiye sulama ve besleme süreçlerinde kontrolü ele almasına olanak veriyor. Organik veya yerel ürünler almak kalıcı olan bir trend. İsrail in Şehirde yeşil olarak adlandırdığı yeni bir proje bu trendi yepyeni bir yöne çeviriyor. Şehirde yeşil projesi Tel Aviv in önemli alışveriş merkezlerinden Dizengoff Center in çatısında su yataklarında organik sebze yetiştiriyor. Mendi Falk tarafından başlatılan projenin amacı taze ürünleri şehirlilerin tabağına getirtmek. Falk ayrıca akuaponik sistem de kullanıyor. Bir bölmede balık yetiştiriliyor. Bu bölme borularla bitki yataklarına bağlı ve aralarında su gidip geliyor. Bitkiler balık bölmesinden gelen besinleri alıyor ve suyu temizleyerek tekrar iade ediyor. Bu teknolojinin avantajları çok fazla. En önemlisi bitkiler çok daha hızlı yetişiyorlar ve daha iyi ürün alınıyor. Sistem az yer kaplıyor, parazitler ve

9 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG hastalıklar genelde topraktan geçtiği için bu sistemde tarım ilacına gerek kalmıyor, çapalamaya da lüzum yok. Çatı bahçeleri geleneksel tarıma göre %70 90 daha az su tüketiyor. satılıyor; Cafe Greg ve Garden restaurant. Ayrıca AVM nin içinde bulunan marketten de ürünleri tanesi 1 dolara satın alabilirler. Bu fiyat kilosu 2,5 dolar olan organik ürün pazarına göre oldukça uygun. Merak edenler çatıdaki bu tarım şeklini görebilirler. Falk a göre müşteriler tat farkını görebilirler. Sebzelerin tadı su yataklarında yetiştiği için değil, insanlar taze sebze yemeye alışık olmadıklarından farklı gelebilir, diyor Falk. Ürünlerimiz taze, tarım ilacı kullanılmadan üretilmiş, organik ve kullanmadan 15 dakika önce toplanmış. Şehirde yeşil Dizengoff ve Falk ın hidroponik ve akuaponik sistemler satan firması Living Green in (yaşayan yeşil) ortak projesi. Burada üretilen ürünler Dizengoff Center daki iki restorana Falk çatı bahçesini 500 metrekareye yükseltmeyi planlıyor. Falk, Bu sistem tabi ki geleneksel tarımın yerini alamaz ancak yeterince verimli toprak veya su olmayan ülkelerde, bu sistem yardımcı olabilir. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Dünyanın en Yaşlı Yahudisi Goldie Steinberg 114 Yaşında Hayatını Kaybetti israilblogu.com 115 inci doğum gününe iki ay kala hayatını kaybeden Goldie Steinberg dünyanın en yaşlı Yahudisiydi. Long Beach, New York ta vefat eden Steinberg, aynı zamanda Rusya İmparatorluğu zamanında doğmuş en yaşlı ve ABD de yaşayan en yaşlı ikinci kişiydi. 30 Ekim 1900 yılında Rusya nın Kişinev (şu anda Moldova da bulunuyor) kentinde doğan Steinberg in dört torunu, 7 torun çocuğu var. Goldie Steinberg, Chazkel ve Dvora nın sekiz çocuğundan biri olarak dünyaya geldi. Beş yaşına kadar iki defa ölümü ucuz atlattı yılında Rus Ortodoks Kilisesi nde bir çocuğun cesedi bulunur. Yahudilerin Pesah bayramında Hamursuz yapmak için çocuğu öldürdüğü söylentisi yayılır ve şehrin Yahudilerine karşı pogrom (katliam) düzenlenir. İki yıl sonra ise Yahudilere karşı bir katliam daha gerçekleştirilir. Her ikisinden de sağ kurtulur. 23 yaşına geldiğinde birçok Rus Yahudisi gibi, iki ablasıyla beraber, 1917 devrimi sonrası Rusya sından kaçarak Amerika ya, New York a gider yılında kendi gibi göçmen mücevherci bir Rus Yahudisi ile evlenir, iki çocukları olur; Don Sargent ve Ann Teicher yılında eşi Philip i kaybeder. 114üncü doğumgününde büyük bir parti düzenlenir onuruna kaldığı ihtiyarlar evinde. Hayatını dolu dolu yaşadığını anlatır ve en büyük zevkinin New York Yankees takımının beyzbol maçlarını izlemek, örgü örmek ve komşularına yardım etmek olarak anlatır. Uzun yaşamın sırrı ise ona göre çocuklar. Perde ve elbise dikerek hayatını kazanan büyük annesi 104 yaşında kendi isteğiyle ihtiyarlar yurduna geçmiş. Peter Kutner büyükannesini bir tarih dersi olarak tanımlıyor.

10 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İsrail de son Moda: Vegan Olmak israilblogu.com Süt ve bal diyarında İsrailliler vegan olmaya başladı. Nanuchka İsrail in finans merkezinde Vegan mutfağa geçen trendin öncülerinden. Bölge etsiz mutfağın cenneti haline geldi. 400 kadar işletme vegan dostu olarak tanımlanıyor. Bunlara bu konudaki ilk uluslararası zincir olan Domino s pizza da dahil. Domino s vegan pizza malzemesi kullanıyor, süt ürünü içermeyen peynir dahil. Domino s geçen sene yarım milyon vegan pizza satmış. (Resimde Nana Shrier. Ünlü Gürcü Restoranı Nanushka nın sahibi.) Tel Aviv de şık bir Gürcü lokantası olan Nanuchka sahibi olan Nana Shrier geçtiğimiz sene menüsündeki tüm et ürünlerini kaldırdığında İsrail gıda sektörünü şoka uğratmıştı. Bir yıl geçti lokantanın satışları arttı ve yanlış bir karar olduğunu ve kendini mahvedeceğini öngörenlerin hatalı olduğunu ispat etti. Vegan İsrail de dünyadaki trende uygun olarak önem kazandı. Vejetaryenler gibi veganlar da et yemiyor ancak hayvansal ürün de tüketmiyorlar. Bu listede yumurta, süt ürünleri ve bal da bulunuyor. Tel Aviv vegan konusunda Berlin, New York ve Hindistan ı geçmiş durumda. Amerikan The Daily Meal gıda sitesine göre veganlar için bir numaralı seyahat destinasyonu olarak tavsiye ediliyor. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Vegan falafel sitenin favorisi ve her köşe başında bulunabiliyor olmasını övüyor. İsrail ordusu bile menüsüne vegan seçenek ekledi. Irak ta son kalan Yahudi Mirası israilblogu.com İsrail Kanal 2 ve Globes gazetesinde yapılan araştırmaya göre İsraillilerin yüzde 5 i kendini vegan, yüzde 8 i vejetaryen olarak tanımlıyor. Yüzde 13 ü ise vegan veya vejetaryen olmayı planlıyor da sadece yüzde 2,6 vegan veya vejetaryendi. Bu oranlar İngiltere ve ABD de yüzde 2, Almanya da yüzde 1 oranında yıllık peygamber mezarı IŞİD tehdidi altında Süryaniler yüzyıllardır Peygamber Nahum de Elkoshi nin mezarını koruyordu. Bu gelenek şimdi tehdit altında. Nahum peygamber dünyayı Asur imparatorluğunun çökeceğine ve başkenti Ninova nın yıkılacağı konusunda uyarmıştı yıl sonra, Irak ın Al Qosh kentinde eski bir sinagogun içinde bulunan kendi mezarı tehlike altında.

11 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Al Qosh Asur imparatorluğunun başkenti ve Hıristiyanlığın ilk yıllarının yaşandığı tarihi bir hazine üzerine kurulu. Şehrin Yahudiler için önemi pek bilinmez. Burada Nahum peygamberin mezarı bulunur. Irak ın son sinagoglarından bir tanesinin duvarları şehrin ortasında bulunuyor ve içinde ise M.Ö. 7. yüzyılda başkent Ninova nın düşeceğini öngören İbrani peygamber olan Nahum peygamberin mezarı yer alıyor. 60 yıl önce göç eden Yahudilere verdikleri sözü yerine getiriyor, burayı koruyor. Kalın taşların altında yatanın peygamber olduğundan hiç şüphesi yok. Şehirde yaşayan Süryani Asir Salaam Shajaa eski mezarın üzerindeki yeşil örtünün tozunu alıyor. Shajaa tıpkı babası ve büyükbabası gibi buralardan Şehrin Yahudi nüfusu 1950 yılında Irak hükümetinin şiddetli kovma politikaları sonucunda kaçmak zorunda kaldılar. Bağımsız bir Yahudi devleti olan İsrail Devleti nin kurulmasının sonucu alınan bu kararla; 1949 ile 1953 yılları arasında Irak Yahudi nüfusunun yüzde 77 si ülkeden kaçmak zorunda kaldı. Bunların arasında bu şehrin son Yahudisi de vardı. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Son Yahudiler şehri terk ederken büyükbabamdan mezarı korumasını rica ettiler. Bundan fazlasını bilmiyorum, diye anlatıyor Shajaa. Nahum bizim peygamberimiz olmasa da bir peygamber ve ona saygı göstermek gerek. Irak Yahudileri ülkeyi terk etmek zorunda kalmadan önce mezar binlerce kişi tarafından ziyaret edilirdi her yıl. Özellikle de Şavuot bayramı sırasında. Shajaa kendi evinden binayı doğrudan görebiliyor. Eşi her hafta yerleri temizliyor, kendisi gezmek, dua etmek isteyen olursa kapıyı açıyor. Ancak çok fazla ziyaretçileri olmuyor. Irak hükümeti binayı korumak için metal kapılar yaptı sinagoga. Duvarlar ise dikenli tellerle çevrili. Binanın tek anahtarına sahip olan Shajaa bu güvenlik önlemlerine karşın hiç bir zaman ziyaret etmek isteyen birini geri çevirmiyor. Kimse burası ile ne yapması gerektiğini bilemiyor. Birkaç yıl önce Yahudiler gelip burayı restore etmek istemişler ancak bu durum Irak hükümetinin hoşuna gitmemiş, güvenli olmadığını düşünmüşler. Ama şimdi IŞİD tehlikesi baş gösterdi. Shajaa IŞİD in şehri ele geçirebileceğine inanmıyor ama bu durum Yahudi hacıların ziyaretlerini kesmiş. yılda onlarca kişi gelirken, IŞİD tehlikesiyle bu sayı daha da azalmış. Önümüzdeki ay bir kafile beklediğini ise sözlerine ekliyor. IŞİD tehlikesi sürerken sinagog ve mezarın korunmasına karşı hiç bir şey yapılamıyor, restorasyon planları bekletiliyor. IŞİD şehirden on kilometre uzaktayken kendi ailesinin daha ne kadar Irak ta kalacağını bilmediğini söylüyor. Birçok Iraklı Hıristiyan gibi o da savaş alanı haline gelen Irak ı terk etmeyi düşünüyor. Ailesinin onlarca yıldır koruduğu sinagogun akıbetini de düşünmeden edemiyor. Eğer o giderse sinagogun anahtarını kalmayı düşünen abisine teslim edecek ve onun ailesi artık burayı koruyacak diyor.

12 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İsrail, Dünyaya Su Teknolojileri Öğretecek İsrail ile Dünya Bankası Su Teknolojileri Anlaşmasına İmza Attı İsrail, Dünya Bankası ile su teknolojileri anlaşmasına imza attı. İsrail bu anlaşma ile gelişmekte olan ülkelere bu konudaki bilgi ve tecrübesini paylaşacak. Anlaşmaya göre İsrail Dünya Bankası nın küresel su grubuna 500 bin dolar yatırımla gelişmekte olan ve ciddi su güvenliği sorunu yaşayan ülkelerin su bilgilerini arttıracak. Bunun için İsrailli su uzmanları bu ülkeleri ziyaret edecek ve su israfını ve kaynak kullanımına ilişkin teknoloji ve teknikleri öğretecek. Yurt dışından İsrail e gelecek delegelere de su destilasyonu, su filtreleme ve temizlenmesi gibi bilgiler verilecek. Dünya Bankası nda sudan sorumlu Jennifer Sara zor koşullarda hayranlık verici bir iş başaran İsrail suyu yönetmesini biliyor, dedi. Hem teknolojik hem de yönetimsel olarak dünyaca kabul göre yenilikçi yaklaşımının su güvenliği sorunu olan müşterimiz olan ülkelere yardımcı olacaktır. Dünyanın en kuru bölgelerinden birinde yer alan İsrail, her zaman su problemi yaşadı. Nüfusun da artmasıyla artan bu soruna yenilikçi yaklaşımlarla çözüm üreten İsrail in suyunun büyük bölümü bugün tuzdan arınma, filtreleme ve geri dönüştürülmüş olarak sağlanıyor. Bu anlaşma Dünya Bankası ile geçen sene imzaladığı eğitim anlaşmasından sonra ikinci işbirliği. İsrail bu anlaşma ile siber güvenlik, tarım teknolojileri ve su kullanım teknolojileri konularında eğitimler hazırlayacak ve verecek. Ekonomi Bakanlığı bu proje için 500 bin dolar ayırdı. Bakanlığın genel direktörü Amit Lang, bu anlaşma İsrail in gelişmekte olan ülkelerdeki girişimlerini özellikle de su sektörü konusunda desteklemesi bakımından önemli. İsrail in bu tür girişimlerini daha çok duyurabilmeyi umuyoruz. dedi. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Ladino nun Geleceği LADİNO NUN GELECEĞİ Selim Amado Birkaç yılda bir Unesco dünyanın kaybolmakta olan lisanlarının bir listesini yayınlar. Son yıllarda Ladino (veya Judeo Espanyol veya Djudezmo, yani bizim Musevice diye tanıdığımız dil (Definitely endangered) sınıfından (Severely endangered ciddi şekilde kaybolma tehlikesi olan diller) kategorisine alındı. Bu kategorinin tarifi şu: büyükanne ve büyükbabalar, yani geçmiş nesiller tarafından konuşulan, anne babaların konuşmasalar dahi büyük ölçüde anladığı fakat kendileri arasında konuşmadıkları gibi çocuklarının konuşmadığı diller. Bir nesil çocuklarına kendi anadilini öğretmezse, onu konuşmazsa, ondan sonra gelen nesil de konuşmaz ve o dilin kaybolması kaçınılmaz olur. Ladino veya Judeo Espanyol un başına gelenler bundandır. Maalesef, geçmişte Osmanlı sınırları içinde yaşamış Sefarad Yahudilerinin beş asırlık anadili Ladino işte bu durumda. Bir dil kaybolduğu zaman, o dile bağlı kültürün de sonu gelmekte demektir. Esefle kabul etmek lazım ki, Türkiye de veya İsrail de yaşayan

13 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Sefarad kökenli Yahudiler arasında bu dil öldü, yapılanlar akıntıya kürek, tarih çarkını geri çeviremezsiniz diyenler var. Dilin kaybolmağa başlamasını genellikle asimilasyon izlemektedir. Bir dil marjinalize edilince çok kere o dili bizzat konuşmaları gerekenler tarafından (lüzumsuz) damgasını yiyor ve onu konuşmağa devam edenler düşük sosyal statüde veya cahil, fakir sınıf olarak algılanıyorlar. Genellikle ya ülkenin dili veya daha prestijli sayılan bir yabancı dile itibar ediliyor. Bir dilin kaybolmasında görülen en yaygın sebep, bir bölgede o dilin hakim politik veya kültürel güç tarafından, bazen ekonomik ve kültürel baskılar uygulanarak marjinalize edilmesidir. Osmanlı İmparatorluğu topraklarında beş asır boyunca Yahudilerin konuşma dili olan Ladino (Musevice, Yahudice, Judezmo, Judio, Espanyol) denen dilin, tarihinden, kültüründen birkaç cümle ile bahsedelim. Yahudiler nci asırlarda İspanya dan kovulmadan önce de çok ıztırap çektiler. Zorla din değiştirmek durumunda kaldılar, enkizisyon zulümlerine maruz kaldılar. Kovulduktan sonra İspanyolcayı bırakmamalarının sebebi İspanya ya olan büyük sevgi veya özlemleri değildi. Aslında, Osmanlı yönetim şekline göre, Yahudilerin bir «millet» olarak kendilerine has bir dili olmasını gerektirirdi (Ermeniler, Rumlar, Suryaniler, vs. gibi). Gelen Yahudilerin ezici çoğunluğunu Sefaradlar teşkil ettikleri için İspanyolca Yahudi dili oluverdi. «Yaşayan bir dil» olarak; din ve dinle ilgili değişik uygulamalar, öyküler, atasözleri ve şarkılarla gelişerek günümüze kadar geldi. Böylece Ladino dili, Sefarad Yahudilerinin yaşadıkları yerlerde kendilerini çoğunluktan ayrı tutabilmeleri, asimile olmamaları, kaybolmadan benliklerini koruma aracı olmuştur. Günümüzde Ladino veya Judeo Espanyol un kaybolmasına razı olmayıp korunması için bütün güçleriyle çalışanlar olduğu gibi, korumanın mümkün olmayacağını söyleyenler de var. Bunlar dahi Ladino yu sevmeye devam ediyorlar, bu dil onlara çocukluklarını hatırlatıyor, kültürlerinin önemli bir kısmı olan yemeklerini, şarkılarını seviyorlar. Fakat çocuklarına aktarmadıkları, onun yerine yaşadıkları ülkenin, mesela ABD veya (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Türkiye nin veya İsrail in ana dili ve kültürüyle yaşarken, Judeo Espanyol u yaşatmanın mümkün olacağından süphe ediyorlar. Bu dil ve ona bağlı Yahudi kültürü (dil, edebiyat, tarih, müzik, folklor, mutfak) neden giderek sönme tehlikesiyle başbaşa kaldı? Aslında soru şudur: Acaba bu olumsuz süreç değiştirilebilir mi? Her ne kadar başta Prof. Haim Vidal Sephiha ve bazı dilbilimciler, Ladino adını sadece İbranice dua metinlerinin mot a mot tercümesine, konuşulan vernaküler dile ise (Judeo Espanyol) denmesi gereğini savunurlarsa da, son yıllarda bu ayırım önemini kaybetmiş ve Sefarad Yahudilerinin dil ve kültürüne Ladino denmesi tercih edilmiştir. O bakımdan Ladino, Judeo Espanyol, Djudesmo, Djudio, Musevice veya Yahudice denince aynı şeyin kastedildiğini ve basitçe Ladino deyimiyle Sefarad Yahudilerinin birikimleri olan bu dil ve költürü kastettiğimizi söyleyelim. Gerçek olan şudur: 1492 de İspanya yı terketmeye mecbur edilen Sefaradi Yahudilerin beş asırdan beri konuştuğu, yazdığı ve etrafında tarihi ve foklorüyle yaşattığı Yahudi İspanyolcasının kaybolması ile Yahudi tarihi ve kültürünün önemli bir bölümü kaybolma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Buna razı olmaktan başka çare yok mu? Daha baştan bunun mücadelesini vermekten mi vazgeçelim? 19.cu asrın ikinci yarısında Alliance okullarının başlattığı, Balkan ve Türk milliyetçiliğiyle devam eden, Holokost trajedisinde onbinlerce Sefarad Yahudisinin öldürülmesi ve İsrail e masif göç ile büsbütün güçleşen bir durum karşısında dil ve ona bağlı kültürün kaybolmasını direnmeden kabul mu etmeliyiz? Bu dilin neden ana dil olmaktan çıktığını, daha az konuşulması sürecini hatırlayalım: 19.cu asrın ikinci yarısında Osmanlı sınırları içinde yaşayan Sefarad Yahudileri, kültür seviyesini yükseltme amacıyla gelen Fransız Alliance okulları ve Osmanlı da açılan yabancı okullarla, yabancı dillere ve özellikle Fransızca yı öğrenmeye, bunun da faydasını görmeye başladılar.

14 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Özellikle erkekler bu sayede daha kolay iş bulmaya başladılar. Zaten Yahudi okullarında Judeo Espanyol hiçbir zaman öğretim dili olmamıştı. Bunun sonucu olarak, tahsilli olanların evlerinde ana dilleri Judeo Espanyol yerine Fransızcayı kullanmaya başladıkları, hatta çocuklarına ana dil olarak Fransızcayı öğretmek istedikleri görüldü. Bilhassa sosyo ekonomik durumları iyi olanlar arasında Fransızca bilen kültürlü, hala ana dili Judeo Espanyol olanlar ise tahsilsiz addedilmeye başlandı. Cumhuriyet devrinde Türkiye deki milliyetçilik ve Vatandaş Türkçe Konuş kampanyaları da çok önemli bir negatif faktör oldu. Çocuklarının Türkçe lerinde Musevi şivesi olmasını istemeyen anne ve babalar, ana dil olarak onlarla Türkçe konuşmaya başladılar de kurulan Türkiye Cumhuriyeti, ülkedeki azınlıkların kendi dil ve kültürlerini konuşmalarına ve öğretilmesine pekiyi gözle bakmadı. Rum ve Ermeniler bu hakkı muhafaza ettiler, okullarında Rumca ve Ermenice eğitim vermeye devam ettiler. Yahudiler ise, Lozan da azınlık statüsünü istemediler ve Türk vatandaşı olmayı tercih ettiler. Yahudi okulları Türk müfredat programını uyguladılar. Ladino dil ve kültürünün müfredat programında yer almasını kimse istemedi ve böylece Musevice sadece evde konuşulan, dışarıda konuşulmaktan çekinilen bir dil haline geliverdi. Anne babalar, takriben 1940 lardan sonra doğan çocuklarına dili öğretmedikleri icin, Musevice ana dil olmaktan çıktı, yerini Türkçe almaya başladı. Olsa olsa evde anne babaların dede ve ninelerimizle konuşmak için kullandığı, konuşulmasa dahi anlaşılan, güzel hatıraların nostaljisiyle sempati duyduğumuz bir dil olarak belleklerimize yerleşti. Yahudi şivesi fobisiyle bu dilin hiç konuşulmadığı aileler zamanla çoğaldı. Balkan ülkeleri Sefaradilerinde, hem Alliance okullarının etkisiyle Fransızca, hem de ülkelerinin bağımsızlığa kavuşmasıyla, Yunanca, Sırpça, Hırvatça, Bulgarca gibi milli diller Ladino nun yerini aldi. Kuzey Afrika ülkelerinde de, arapça ile karışık bir Yahudi İspanyolcası olan Haketiya da benzer bir süreç yaşadı. Devamı Gelecek Sayıda (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İzmir Musevi Cemaatinden Duyuru İÇİMİZDEN 14 ve 15 Eylül günleri kutlayacağımız Roş Aşana Bayramı için et, 02 Eylül Çarşamba günü İzmir de kesilecek ve 07 Eylül 2015 Pazartesi ve 11 Eylül 2015 Cuma günleri arasında satılacaktır. Kipur Bayramı için kasap Yusuf Levi kaparot siparişleri kabul etmeye başlamıştır. Kaparotlar İzmir de 17 Eylül 2015 Perşembe günü kesilecektir. Kaparot siparişlerinin 11 Eylül Cuma günü sonuna kadar Kasap Yusuf Levi nin veya telefonlarına verilmesi rica olunur yılı kaparot tavuk satış kilo fiyatı ki 13,00 TL. olup kaparot başına 1,00 TL. kesim ücreti ödenecektir. Arzu eden cemaat üyelerimizi kaparot karşılığı bedelleri İyiniyet e bağış yapabilirler. Bir sonraki et kesimi 30 Eylül 2015 Çarşamba Sukot Bayramı Hol Amoed günü yapılacakatır. Sayın Cemaatimiz üyelerine duyurulur. Tizku Leşanim Rabot

15 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Rakel İle Oved Evlendiler İzmir in önde gelen simalarından Vivyan ve Efraim Kohen in sevimli kızları Rakel ile İstanbullu Kastoryano ailesinin oğulları Oved, 21 Ağustos Cuma akşamı Çeşme de düzenlenen yemekli davette nikâhlanıp 23 Ağustos Pazar günü Beth Israel sinagogunda yapılan törenle evlendiler. Genç çifte mutluluklar diliyoruz. (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Andi ile Moşe Evlendiler Karmela & Hayim Nahmias ın kızları Andi ile Beki & Yaşar Hodara nın oğulları Moşe, 23 Ağustos 2015 Pazar günü Çeşme Alaçatı Port Wyndy Beach te düzenledikleri bir yaz düğününde evlendiler. Yeni evlilere mutlşuluklar diliyoruz.

16 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG İzmir e Musevi Kültürel Mirası Projesi ibadete açık durumda ama çok sayıda sinagog kaderine terkedilmiş ve yıkılmış durumda. Bizim cemaatle birlikte acaba ne yapabiliriz diye çalışmalarımız oldu ama ilerleme kaydedemedik. İsrail seyahati sırasında randevu talebi gelince çok mutlu oldum. Buradaki sinagogların tekrar kazandırılmasında bu görüşmeler çok önemli diye konuştu. 2 AŞAMALI PROJE İzmir Musevi Cemaati Vakfı Başkanı Sami Azar, İzmir i ziyarete gelen Kiriaty Vakfı Başkanı Judith Kiryati Matalon ve heyetini kabul eden İTO Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, İzmir deki sinagogların restore edilmesini amaçlayan Musevi Kültürel Miras Projesi ne destek vereceklerini söyledi. Demirtaş, Sinagoglar geçmişten bize mirastır. Çok değerli varlıklar bizim için. Çok az bir kısmı Matalon, Demirtaş a Türkçe yazılmış Kültür Turizm Mirası isimli kitap ve proje örneğini sundu. Kemeraltı bölgesinde 9 sinagogu kapsayan proje, iki aşama olarak planlanıyor. Projenin ilk aşaması, sinagogların dış etkenlerden korunmasını sağlayarak yenilemek, ikinci aşaması ise sinagogları turistlere açarak 9 sinagogu kapsayan bir kültür müzesi olacak. Proje sonunda Musevilerle diğer kültürlerin etkileşimini sağlamak hedefleniyor. HOŞGÖRÜ TEŞEKKÜRÜ İzmir ile ilgili konuşan Matalon, Dünyanın hiçbir yerinde bu büyüklükte bir sinagog bölgesi bulunmuyor. Aynı zamanda mimari stil dolayısıyla da tek. Dünyanın hiçbir yerinde bu kadar sinagog (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG duvar duvara bitişik değil. Dolayısıyla turizmin gelişmesi için çok önemli bir fırsat. Bu sinagog bölgesi oluşturuldu çünkü yüz yıl önce burada Musevi cemaatine gösterilen hoşgörü nedeniyledir. Bu tolerans o dönem Avrupa sında gösterilen bir şey değildi. Biz İsrailliler olarak böyle bir mirasın hala günümüze kalabilmesi ve günümüze kadar kalması açısından çok müteşekkiriz şeklinde konuştu. KEMERALTI İÇİN ÖNEMLİ BİR GELİR KAPISI OLACAK Projenin oluşturulması ile ilgili Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin ve Meksika gibi ülkelerden önemli destek alarak fon oluşturduklarını söyleyen Matalon, yerel partnerlerle işbirliğinin çok önemli olduğunu söyledi. Matalon, Bu bizim çok önemli bir amaç. Bu vakıf, bu konuyla ilgili kurumların ilgisini göstermek istiyor. Vakıflar lokal bir takım kurumlarla iş birliği yapıldığını bilmek istiyor. Böyle bir sinagog projesi bütün Kemeraltı nı turizmle buluşturacak ve yerel halka da önemli bir gelir kapısı oluşturacaktır. Umarız bu müze tüm İzmirlilerin yardımıyla gerçekleşir ifadelerini kullandı. BİZ DE FON ARIYORDUK Matalon un desteği üzerine konuşan Demirtaş, İzmir inançların birlikte özgürce yaşandığı bir kent geçmişte çok önemli sayıda olan Musevi topluluğu bugün üzülerek ifade ediyorum yaklaşık bin 400 kaldı. Buradaki Musevi topluluğu bizim zenginliğimizdir. Bizim ticari yaşantımıza güç katan bir topluluktu. Onların tarihten itibaren dini gereksinimlerini karşılayan bu tarihi değerler gerçekten bakımsız bir durumda. En azından inanca saygı için bu sinagoglara bakılması gerekir. Bu proje elbette İzmir in turizmine çok önemli bir katkı yapan çalışma olacaktır. O nedenle de İzmir Tanıtım Vakfı, İzmir Ticaret Odası ve İzmir Ekonomi Üniversitesi olarak bu projeye sonuna kadar destek vereceğiz. Çünkü bizler bu sinagogları nasıl ayağa kaldırırız diye bir fon arayışı içerisindeydik.

17 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Tarihi Sinyora Sinagogunda Barış Konseri Milliyet İzmir de, Dünya Barış Günü kutlamaları kapsamında tarihi La Sinyora Sinagogu nda ilk kez verilen konserde, barışa olan özlem müzikle dile getirildi. İzmir de Konak Belediyesi, 1 Eylül Dünya Barış Günü programlarını farklı farklı etkinliklerle devam ettiriyor. Etkinlikler kapsamında, Yusuf Tuvi ve Nesim Bencoya nın La Sinyora Sinagogu nun bahçesinde Havralar isimli fotoğraf sergisi ziyaretçilerin beğenisine sunuldu. Etkinliklere katılan ziyaretçiler, barışın simgesi olan zeytin fidanını da toprakla buluşturdu. Öte yandan, Devlet Senfoni Orkestrası tarihi La Sinyora Sinagogu nda unutulmaz bir konsere imza attı. İlk kez verilen konser, katılımcılar tarafından büyük beğeni topladı. Musevilerin ibadethanesi olan sinagogda müzik dolu bir gece yaşatan etkinlikte, konuklara sefarad mutfağına özgü boyoz ve sübye ikram da edildi. Bu tarihi geceye, Konak Belediye Başkanı Sema Pekdaş ın yanı sıra, İzmir Musevi Cemaati Vakfı Başkanı Sami Azar, Aya Fotini Rum Ortodoks Kilisesi Baş Rahibi Kyrillos Sykis, Haham Berti Derofe, Katolik Dominikan Kilisesi Rahibi Padre Lorenzo ile çok sayıda davetli tanıklık etti. "ELLERİMİZ HEP DOSTLUK VE BARIŞ İÇİNDE SIKIŞSIN" Konak Belediye Başkanı Sema Pekdaş, yaptığı konuşmada bu yıl 1 Eylül Dünya Barış Günü nü üç anlamlı etkinlikle kutladıklarını belirterek, "Bu sene barışı farklı bir şekilde kutlayalım istedik. Amacımız kentimizin zenginliklerini, tarihsel (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG birikimini, demokrasiye katkısı ve şehirdeki barış dili nedeniyle ortaya çıkarmak, farkındalık yaratmaktı. Burada müziğin sesini, sanatın barış dilini yükselterek, İzmir in farklılığını ortaya çıkarıyoruz. Biz İzmir i birlikte oluşturduysak, İzmir kültürü bu kadar farklı zenginliklere dayanıyorsa, bu kadar farklı kültürler, etnik kimlikler, inançlar barış içinde yaşıyorsa bütün dünya da böyle yaşayabilir. Ellerimiz hep dostluk ve barış içinde sıkışsın. Birbirimize saygı duyarak, kentimize saygıyı yükselterek barışı da yükseltelim dedi. Yunan şair Yannis Ritsos un Barış şiirinden alıntı da yapan Başkan Pekdaş, "İnsanların sıkışan elleridir barış. Dünyanın masasındaki ekmektir. Gülümsemesidir annenin, budur yalnızca. Başka bir şey değildir barış" diyerek sözlerini bitirdi. İzmir Musevi Cemaati Vakfı Başkanı Sami Azar da, kendilerine böyle bir organizasyona ev sahipliği yapma fırsatı veren Konak Belediye Başkanı Sema Pekdaş a teşekkür ederek başladığı konuşmasında, barışın önemine değindi. Konak Belediyesi nin Kentte, yurtta ve dünyada barış temasına vurgu yapan Azar, "Sadece barış gününe değil barış yılına ihtiyacımız var. Dünyamızın, anlayışa, dayanışmaya en önemlisi de sevgiye ihtiyacı var. Güzel İzmir imizde bu güzellikler, faziletler asırlardır mevcut. Asırlardır bu güzelliklerin içerisinde yaşıyoruz ve yaşamaya da devam edeceğiz diye konuştu. Konak Belediyesi nin 1 Eylül Dünya Barış Günü etkinlikleri kapsamında 3 Eylül Perşembe günü Aziz Vukolos Kilisesi nde İzmir Devlet Opera ve Balesi sahne alırken, 4 Eylül Cuma akşamı ise Antakya Medeniyetler Korosu Kadifekale de konser verecek. sinogog da baris konseri izmiryerelhaber /

18 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG UtÜÉâ{ WtçtÇ [txåxà SAZBONA NAHUM 30 TEMMUZ 2015 ROZA AFO 9 AĞUSTOS 2015 RAFAEL SABANOĞLU 12 AĞUSTOS 2015 DORA BİVAS HAKMEN 28 AĞUSTOS 2015 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Sosyal İlişkiler ve Eğitim (Devam) Rabenu Agaon Rabi Hayim Palaçi Z.T.L. Moti Katan 2011 Şabat Albaşa bir şölen şeklinde düzenlenirdi. Şölenden yedi gün önce toplumun bütün Gabay ları toplanır düzenlenecek faaliyet ve eğlencelerin programı yapılırdı. Şehrin her tarafına ilanlar yapıştırılır, Hazanlar, Hafızlar, Şairler, çalgıcılar, fıkra ve mizah ustaları şölene davet edilirlerdi. Şabat akşamı bütün Gabay lar sinagogların kapılarında beklerlerdi. Sinagoga her gelen, elinde dağıtılmak üzere hibe edecekleri giyim paketleriyle gelirdi. Kapıda bekleyen hazanlar, şairler, her geleni ayrı bir igi ile karşılarlar, onun şerefine şarkılar şiirler okurlardı. Paket ne kadar büyükse yapılan onurlandırma da o kadar büyük olurdu. Sokakta biriken toplum da alkışları ile tazahürat yapar ve böylece şehirde coşkulu bir ortam oluşurdu. Şabat sabahı Tefila dan sonra cemaat Hevra Sinagoguna gelirdi. O gün hep birlikte coşku ile özel bekaşot lar söylenir ve Minha dan önce Rav

19 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Akolel bir konuşma (deraşa) yapardı. Minha dan sonra akşama kadar şarkılar söylenir, mizah ustaları dinlenir ve farklı eğlencelerle Şabat Albaşa yı doyasıya yaşarlardı. Rabenu Hayim o gün Tsedaka derneklerini ziyaret ederek yöneticileri ve mensupları ile birlikte olur, Şabat deraşasını verir sonra da giyim mitsvasının önemine değinir, Gabayların maneviyat ve isteklerini yükseltici ve bu mitsvanın gerçekleşmesi için gerekli manevi katkılarda bulunurdu. Rabenu Hayim eğitime çok katkıda bulunan bir kişiydi. Bet Yaakov Yeşivasının başhahamlığına getirildiği zaman, bu yeşivada eğitim alan en kıdemli öğrencileri seçerek, onlar için özel bir kolel kurmuştu. Öğrencilerin görevi gece gündüz demeden Tora öğrenimi yapmaktı. Bu çalışmalarının karşılığında maaşlarını Rabenu Hayim kendisi öderdi. Eğitime getirdiği yöntem ve kurallarla çocukların daha iyi bir öğrenim sağlardı. Örneğin hiçbir baba oğlunu okuması gereken bölümü bitirmeden okuldan çıkaramazdı. Sanat ve meslek eğitimi veren atelye tarzı eğitim yerleri, marangozhaneler, demirciler, tenekeciler, sepetçiler vs. okulunu bitirip diplomasını almayan hiçbir çocuğu işe alamazlardı. Rabenu Hayim, vefatından birkaç gün evvel Mahazike Aniyim Letalmud Tora (Yoksul çocukların Tora öğrenimi) derneğini Konsilyo Komunal aracılığı ile korumaya alarak yoksul öğrencilerin parasız eğitim yapmalarını sağlamıştı. Bu gideri karşılayabilmek için de kaşer etin kilosuna küçük bir vergi koymuştu. Ülke içindeki bu denli yoğun çalışmalarının yanında birçok ülkeden ziyaretçileri karşılar ve sorular dolusu mektupları sabır ve itina ile cevaplandırmayı hiç ihmal etmezdi. Gelecek Sayıda Sosyal İlişkiler ve Eğitim (Devam) (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG Algazi Sinagogu Değerli Din Adamları ve Klasik Türk Müziği Ustaları Yetiştiren Algazi Ailesi Tarafından Kente Kazandırılan ve Ailenin Soyadını Taşıyan Havra, Dekoru ve İç Mimarisiyle Havra Sokağı nın tüm havasını yansıtır. SINAGOGLARIMIZ Sara Pardo inci yüzyıllarda derin bir sessizliğe gömülen ve boşalan, iç liman çevresindeki İzmir kenti, 17 nci yüzyıl başından itibaren mucizevi bir şekilde ve süratle gelişmeye başladı. Avrupalıların, Asya yı Avrupa ya bağlayan liman olarak İzmir i ticarete

20 (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG açmasıyla her yandan ve her milletten binlerce aile buraya göç etti den itibaren İspanya ve Portekiz den Osmanlı ya göç etmiş Seferad Yahudileri de 16 ncı yüzyıl sonuna doğru Selanik, İstanbul, Adalar, İtalya ve daha birçok yerden İzmir e gelip yerleştiler. Romaniot adı verilen, Anadolu nun yerlisi sayılan Yahudilerle karıştılar. Kısa zamanda, İzmir in nüfusu 90 bine ulaştı. Bunların 15 bini Yahudiydi. Yahudiler, Müslüman ve Ermeni mahallelerinin arasında, Rumlara komşu, fakat daha çok müslümanlarla yan yana, iç içe; Mezarlıkbaşı ve Havra Sokağı; Tilkilik, İkiçeşmelik kesimlerinde yaşadılar. İç limana ve ticaret bölgesine yakın; içe dönük, mahrem; kendi aralarında dayanışma içinde; bir yüzyıl kadar üst düzeyde fakat gittikçe gerileyen; Osmanlı devletinin sosyal ve ekonomik kaderini paylaşan bir süreçti bu. Iber modeli olan konutları, Kortijo denen aile evleriydi. Yaşam tarzlarının bir göstergesiydi bunlar. Giyiminden yemeğine, müziğinden lisanına kadar, yüzyıllar boyunca Iber yarımadasının Seferad kültürünü yaşattılar. Üstelik bu kültür Osmanlı ya çok yakındı ve böylece çok kaynaştılar. Seferad Yahudileri kendilerini evlerinde hissettiler. 200 yıl boyunca Kortijolar gibi, sinagog mimarisi de Iber modeli oldu. Yani merkezi planlı dua ve kutsal kitapların okunduğu yer (teva), Sinagogun tam ortasında, yüksekçe bir podyum üstünde; oturma sıraları duvarlar boyunca ve podyumun etrafındaydı (kutsal dolap ehal, daima Kudüs e bakan doğu duvarında olur). 18 inci yüzyıldan itibaren İtalyan stili Bazilika modeli kullanıldı. Artık okuma yeri Ehal in duvarında ve oturma sıraları tiyatro gibi sıralanır. Değişik yerlerden gelmiş olan Sefaradlar, farklı örf, adet ve dini ritüellere sahip oldukları için, her biri kendine (041) Eylül - Ekim 2015 DIYALoG özgü bir sinagog inşa etti. Dar bir alanda, yan yana, bazen sırt sırta, irili ufaklı, dışardan basit görünüşlü bu mekanlar, yüksek koruma duvarları ve bahçelerle çevriliydi, tıpkı İzmir camileri gibi, baniler tarafından sponsor edilirdi. Havra Sokağı ve civarında 20 kadar havra vardı. Bunların içinde en önemli olanı, merkezi planlı Algazi Havra sıydı. Algazi sülalesi, yüzyıllar boyunca İzmir de hem değerli din adamları hem de Klasik Türk Müziği ustaları yetiştirdi (20 yüzyılda yaşamış olan Ishak Algazi, güzel sesi ve Klasik Türk Müziği bilgisiyle ünlüydü. Atatürk tarafından Dolmabahçe ye davet edilmişti.) Profesör Barnai ye göre bu havra, 1666 yılında, Sabetay Sevi nin cemaati kontrolünün altına aldığı yerdi. Başka bir iddia da olayların Galanti Havra sında meydana geldiğidir. Salomon Algazi şehrin çok önemli bir hahamıydı. Önce Pinto ve Giveret Havralarının ve büyük olasılıkla daha sonra da Algazi Havra sının yahidi oldu. Barnai ye göre bu havra, Sabetay Sevi nin de havrasıydı. Ailesinin buraya devam edip etmediği bilinmiyor. Buna dayanarak bu havranın 1666 yılında belki de başka bir adla varolması icap eder. İzmir in en büyük ve en güzel antik havralarından Bizdeki bilgilere göre Algazi Havrası, büyük ihtimalle 1724 yılında Dayan yani yargıç diye anılan İzhak Algazi tarafından inşa edilmiştir. İzmir in en büyük ve en güzel antik havralarından biridir. Değişik zamanlarda restorasyon gördüğü halde, oldukça otantik kalabilmiştir. Havraya dışardan bakıldığında, çok yüksek bir duvar ve daima kapalı olan eski demir panjurlu altlı