TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİNDE SINIR GÜVENLİĞİ KONUSU. Fatih Yurtsever *

Transkript

1 TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİNDE SINIR GÜVENLİĞİ KONUSU Fatih Yurtsever * Özet Türkiye için sınırlarının önemi, bulunduğu stratejik konum ve sınır komşuları değerlendirildiğinde daha iyi ortaya çıkmaktadır. Küreselleşme ile zorlanan ve bu anlamda güvenliği konusunda daha hassas olunması gereken sınırların güvenliği öncelikli konular arasında yer almaktadır. Yakın geçmişte özellikle doğu ve güneydoğu sınırlarında terör sorunuyla çok ciddi şekilde mücadele etmek durumunda kalan Türkiye bunun yanında uyuşturucu, insan ve diğer her türlü kaçakçılık faaliyetleri de ile mücadele etmek durumunda kalmıştır. Üye olması halinde Avrupa Birliği nin doğu sınırı olacak Türkiye deki Sınır Güvenliği Yönetimi ndeki gelişmeler, Entegre Sınır Yönetimi nin uygulanışı ve diğer çalışmalar AB tarafından dikkatle izlenmektedir. Avrupa Birliği ne üyelik sürecinin de bir gereği olarak sınır güvenliğinin yönetimi konusunda gelişmeler yaşanmaktadır. Bu çerçevede İçişleri Bakanlığı na bağlı sivil yapıya sahip bir Sınır Güvenliği Teşkilatı ile ilgili çalışmalara devam edilmektedir. Sınır güvenliği yönetimini tam olarak düzenleyecek bir kanun tasarısı ile ilgili hazırlıklar bulunmaktadır. Türkiye nin coğrafi konumunun getirdiği terörizm ve kaçakçılık odaklı güvenlik kaygıları nedeniyle, Türkiye nin kendine özgü koşulları doğrultusunda bir yapılanmaya gitmesi faydalı olacaktır. Türkiye nin söz konusu kanun tasarısının yasalaşması sürecinde tüm iyi örnekleri göz önünde bulundurarak, kendisi açısından önem ifade eden siyasi, jeopolitik, jeostratejik ve diğer bütün özelliklerini gözden geçirmesi ve kendine en uygun yapıyı oluşturması ve sürecin bütün dinamikler değerlendirilerek yönetilmesi gerekmektedir. * Kocaeli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi, fybursa@gmail.com 415

2 Giriş Küreselleşme ile birlikte dünya üzerinde ekonomik, sosyal ve politik alanlar ile güvenlik alanında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Küreselleşme ile birlikte yaşanan gelişmelerin, güvenlik alanında büyük sorunlar oluşturduğu görülmüştür. Bu durum karşısında güvenlik yönetiminin gözden geçirilerek çağın gereklerine uygun hale gelmesi şart olmuştur. Güvenlik yönetimini yerine getiren kurum ve kuruluşların kendilerini sürekli yenilemelerini gerektiren bir sürece girilmiştir. Türkiye de güvenlik yönetimi birimleri, kendilerini küreselleşme ile daha fazla konuşulur hale gelen insan hakları, demokrasi, şeffaflık, hesap verebilirlik vb. evrensel değerler doğrultusunda geliştirme çabası içinde bulunmaya başlamıştır. Bunun yanında bilgi ve teknoloji çağına uygun olarak yenilenme ihtiyacı duymuşlardır. Küreselleşme ve aktörleri doğası itibari ile sınırları yıkmak isterken; güvenlik ihtiyacı sınırları kapatma veya kimin ve neyin içeri girdiğini kontrol etmek ihtiyacındadır. 1 Özellikle küreselleşmenin sınırları zorladığı günümüzde çağın tehdit algılamaları göz önünde bulundurularak, sınırların daha etkin korunması gereği ortaya çıkmıştır. Türkiye, bulunduğu konumu itibariyle çok stratejik bir coğrafyada bulunmaktadır. Bulunduğu coğrafya ve sınır komşuları değerlendirildiğinde Türkiye için sınırların önemi ortaya çıkmaktadır. Küreselleşme ile zorlanan ve bu anlamda güvenliği konusunda daha hassas olunması gereken sınırlar ve bu kapsamda sınır güvenliği yönetimi Türkiye için öncelikli konular arasında yer almaktadır. Türkiye, geçtiğimiz on yıllarda özellikle doğu ve 1 Giray Saynur Bozkurt, Küreselleşme ve Terörizm, Değişen Dünyada Uluslararası İlişkiler, Türk Dış Politikasının Ana Hatları, Değişen Dünyada Uluslararası İlişkiler, İdris Bal (ed.), Ankara, Lalezar Kitabevi, 2006, s

3 güneydoğu sınırlarında terör sorunuyla çok ciddi şekilde mücadele etmek durumunda kalmıştır. Terör sorununun en ciddi görüldüğü yerler sınırlar olmuştur Sınırlardaki bu tehlikeyle kalıcı bir mücadelenin sağlanması için uzman adımlar atılması gerekmektedir. Terör sorununun yanında uyuşturucu, insan ve diğer her türlü kaçakçılık faaliyetleri de Türkiye nin sınırlarda başını ağrıtan konular arasında yer almaktadır. Terör örgütleri, diğer kaçakçılık türlerini de lehine kullanmaya çalışmakta, bundan gelir elde etmektedirler. Sınırlardaki güvenliğin sağlanmasında yaşanabilecek sıkıntılar, uyuşturucunun hedef, kaynak ve güzergah ülkesi olan Türkiye açısından çözümü profesyonel adımlar isteyen problemler çıkarmaktadır. Üye olması halinde Avrupa Birliği nin doğu sınırı olacak Türkiye deki Sınır Güvenliği Yönetimi ndeki gelişmeler, Entegre Sınır Yönetimi nin uygulanışı ve diğer çalışmalar AB tarafından dikkatle izlenmektedir. Avrupa Birliği ne üyelik sürecinin de bir gereği olarak Türkiye de sınır güvenliğinin yönetimi konusunda gelişmeler yaşanmaktadır. Bu çerçevede İçişleri Bakanlığı na bağlı sivil yapıya sahip bir Sınır Güvenliği Teşkilatı ile ilgili çalışmalara devam edilmektedir. Sınır güvenliği yönetimini tam olarak düzenleyecek bir kanun tasarısı ile ilgili hazırlıklar bulunmaktadır. Avrupa Birliği nde Sınır Güvenliği Yönetimi Sınır Güvenliği konusunda Arif Köktaş ve Ömer Demir tarafından Entegre Sınır Yönetimi, Sınırlardaki yasal insan ve emtia hareketliliğine imkân verilmesi sonucu ortaya çıkan birtakım sorunları çözerken, diğer taraftan da sınır güvenliğini ve ulusal yasaların uygulanmasını sağlayan bir teşkilatlanma ve yönetim., Sınır Güvenliği Yönetimi ise Hükümranlık hakları gereği sınırlarını en etkin şekilde korumak, dış müdahalelerden 417

4 arındırmak ve halkının güvenliğini sağlamak durumunda bulunan devletlerin, sınır güvenliğinin sağlanması için bu görevi yerine getirecek kurum ya da kurumların, görevlerini hangi yetki ve görevlerle, ne şekilde yerine getirileceğini düzenleyen kurallar bütünü. olarak tanımlanmıştır. 2 Bir araya gelme amacının başında ekonomik entegrasyon olan ve bu kapsamda sınır geçiş zorluklarını ortadan kaldırmayı amaçlayan Avrupa Birliği için sınırlar konusunda atılacak adımlar güvenliği sağlarken özgürlükleri olumsuz etkilemeyecek biçimde geliştirilmek zorunda görülmüştür. Hem güvenlikten tavizin verilmediği, hem de serbest piyasa ekonomisinin gerekliliklerine riayet edilmesinin sağlandığı bir ortamı Entegre Sınır Yönetimi nin sağlayabileceği beklentisi içinde olunmuştur. 3 Dış sınırların korunması üzerine yapılan çalışmalar üzerine geliştirilen Entegre Sınır Yönetimi kavramı AB üye ülkelerinin sınır yönetimi konusunda koordinasyon, işbirliği ve ortak politikalarını ifade etmekte iken, zamanla sınır yönetimi konusunda yeni bir yaklaşımı ifade etmeye başlamıştır. 4 Avrupa Birliği kurulduğu tarihten bu yana temelde sorunsuz bir entegrasyonu öncelikli hedef olarak belirlemiş bir bütünleşme hareketidir. Ekonomik entegrasyonu sağlarken sınırlar arasındaki geçiş zorluklarının ortadan kaldırılması gerekliliğinin bilincinde olarak önemli adımlar atmıştır. Özellikle birliğin iç sınırlarında sağlayacağı sınır geçiş kolaylıkları, birliğin dış sınırları ile ilgili önemli güvenlik tedbirleri almasını zorunlu hale getirmiştir. Nihai hedefi 2 Arif Köktaş ve O. Ömer Demir, Erzurum Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, Güvenlik Bilimleri Lisans Tamamlama (POLİTAM) Ders Notları, Arif Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, 2011, Birlikleri Analiz.pdf, ( ). 4 Adem Akman ve İsmail Kılınç, AB de Entegre Sınır Yönetiminin Gelişimi ve AB sürecinde Türkiye nin Entegre Sınır Yönetimine Geçiş Çalışmaları, Türk İdare Dergisi, Sayı: 467, 2010, yunusemre.ozer/sinir yonetimi 2.pdf, ( ). 418

5 olan Ortak Pazar a giden yolda, serbest dolaşımın tam anlamıyla sağlanabilmesi için üye ülkeler arasında sınır kontrollerinin kaldırılması düşüncesi oluşmaya başlamış ve üye ülkeler 1980'lerin başından itibaren bu yönde bazı arayışlar içerisine girmişlerdir. 5 AB, sınır denetimi konusunun sadece üye ülkeler ile sınırlı tutulamayacağının, Birliğe komşu ülkeler ile yakın işbirliğinde bulunulmasının büyük önem taşıdığının farkındadır. Hem 2005 yılından bu yana katılım müzakerelerini yürüten hem de siyasi açıdan riskli görünen ülkelerle uzun ve zorlu sınırları bulunan bir ülke olarak Türkiye nin sınır yönetiminde AB standartlarını benimsemesi birlik tarafından yakından izlenmektedir. 6 Avrupa Birliği ekonomik işbirliği ve entegrasyon temelinde kurulmuş ve önceliğini ekonomik çalışmalara vermiş bir organizasyondur. Ortak Pazar a ulaşma hedefiyle iç sınırlardaki kontrolleri zayıflatan ve geçişleri rahatlatan, aynı zamanda dış sınırları kuvvetlendiren bir yapıya ihtiyaç duyulmuştur. AB vatandaşlarının sınır kontrollerine tabi tutulmadan Avrupa Birliği nin iç sınırlarından geçişini amaçlayan Schengen İşbirliği Anlaşması 14 Haziran 1985 tarihinde Fransa, Almanya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg tarafından imzalanmıştır. Anlaşmanın uygulanmasına ilişkin sözleşme olan Schengen Uygulama Sözleşmesi 19 Haziran 1990 tarihinde onaylanmış ve 26 Mart 1995 ten itibaren kurucu beş ülke ile birlikte İspanya ve Portekiz i de kapsayacak şekilde yürürlüğe girmiştir tarihli Tampere Zirvesi nde AB nin yasa dışı göçü durdurmak ve bunu gerçekleştiren uluslar arası suç örgütleriyle mücadelede dış sınırların uzman eğitimi almış profesyonellerce etkili biçimde kontrolü amaçlanmış, 2001 Leaken Zirvesi nde ise dış sınırların tutarlı ve etkili biçimde ortak yönetimi ve AB vatandaşlarının ortak bir yapı ve kadere ait olma duygularını arttırma ve terör, yasadışı göç ve insan ticareti ile mücadelede taahhüt edilen eylemlerde sürekliliği planlanmıştır Lahey Programı nda ise ortak bir 5 Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e. 6 Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e. 419

6 sığınma sistemi oluşturulması, yasadışı göçle mücadele, AB nin Dış Sınırlarının Korunması amacıyla Avrupa Ajansı Kurulması hedeflenmiştir. Avrupa Birliği Sınır Güvenliği açısından bilinmesi gereken önemli kurumlardan biri Avrupa Birliği Üye Ülkelerinin Dış Sınırlarının Yönetimi için Operasyonel İşbirliği Ajansı, "Frontex" ya da Avrupa Birliği Sınır Güvenliği Birimidir. Frontex, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin komşularıyla olan sınırlarının korunmasını ve güvenliğini sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir Avrupa Birliği kurumudur. Avrupa Birliği'nin birliğe üye olmayan komşu ülkelerle olan sınırlarının güvenliğinin sağlanması, ulusal sınır muhafızları arasında işbirliği yapılması ve sınırlarla ilgili risk analizleri oluşturulması amacıyla kurulmuş ve 3 Ekim 2005 tarihinde hizmete girmiştir. Türkiye ile Frontex arasında düzensiz göçün önlenmesi alanında geliştirilecek işbirliğinin ana hatlarını düzenleyen mutabakat zaptı imzalanmıştır. Bu mutakabat zaptı ile birlikte Frontex ile tecrübe ve bilgi paylaşımı gerçekleştirilmesi, karma göç akımlarına ilişkin ortak değerlendirmeler yapılması öngörülmektedir. 7 AB ülkelerinde her ne kadar işleyişte bazı farklılıklar olsa da temel de sivil bir yönetimin bulunduğu sınır teşkilatları mevcuttur. AB ülkelerinde sınır yönetimi konusunda, ayrı bir Sınır Yönetim Teşkilatı, Polis Teşkilatı içinde bir şube, Polis niteliği taşımayan tamamen sivil bir yapı veya Askeri Polis/Jandarma şeklinde farklı teşkilatlanmalar söz konusudur. İngiltere de sınır yönetimi tamamen sivil yapıdaki Sınır Ajansı tarafından yürütülürken, Fransa da Emniyet Genel Müdürlüğü ne bağlı Sınır Polisi Genel Direktörlüğü tüm sınırlardan sorumludur. AB üyesi güçlü ülkelerin sınır yönetim modelleri şu şekilde derlenmiştir 8 : Finlandiya da sınırlardan sorumlu, kontrol ve gözetim görevi 7 ( ). 8 Özler, a.g.e. 420

7 bulunan yarı askeri nitelikli Sınır Muhafaza Teşkilatı, İçişleri Bakanlığına bağlı silahlı bir kolluk kuvvetidir. 9 İtalya da sınırlardan sorumlu ana kurum İçişleri Bakanlığı na bağlı olan Göç ve Sınır Polisi Genel Müdürlüğü dür. Polis Teşkilatının bir parçası olan bu kurum Polis Teşkilatı bünyesinde uzmanlaşmış sınır polislerinden oluşmaktadır. 10 Almanya da İçişleri Bakanlığı na bağlı Federal Polis Gücü Bundespolizei (BPOL) 30 bini aşkın eğitilmiş polis memuru ve yaklaşık 10 bin silahsız destek gücü ile görev yapmaktadır. Sınırlar boyunca pasaport kontrolü dahil sınır güvenliğinden sorumludur. 11 Almanya da iç güvenlik ile sınır güvenliği birbirinden ayrı değerlendirilmektedir. Sınır güvenliğinden Federal İçişleri Bakanlığına bağlı Federal Polis sorumludur. İstisnai durumlarda eyalet polis teşkilatları da sınır güvenliğine ilişkin görevleri yerine getirmektedir. 12 İspanya da İçişleri Bakanlığı na bağlı olan Guardia Civil ve Polis Müsteşarlığı altında Guardia Civil Teşkilatı (GC) ve Ulusal Polis Teşkilatı (CNP) bulunmaktadır. Türkiye nin Sınırlarındaki ve Sınır Yönetimindeki Mevcut Tablo Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili olmasının yanı sıra, doğu, güneydoğu, güney ve kuzeydoğusunda bulunan kara sınırlarına sahiptir. Türkiye nin toplam kara sınır uzunluğu, km olup, deniz sınırlarının uzunluğu ise toplamda km dir. Türkiye nin dünya ülkelerine açılan 131 i aktif toplam 142 hudut kapısı bulunmaktadır. 13 Türkiye nin kuzeydoğuda Yunanistan ve Bulgaristan; Doğuda, Gürcistan, Ermenistan, Nahçıvan ve İran; güneydoğuda Irak, güneyde ise Suriye ile kara sınırları bulunmaktadır. 9 ( ). 10 Özler, a.g.e. 11 Özler, a.g.e ( ) Kapıları Listesi/142 HUDUT KAPILARI NEVİLERİNE GÖRE-AÇIKLAMALI VE SINIR ÜLKELERİ.pdf, ( ). 421

8 Gürcistan ve Türkiye arasında vize kaldırılmıştır. Bu durum birçok Türkiye vatandaşının kumar ve fuhuş benzeri amaçlarla Gürcistan a gitmesine kapı aralamıştır. Türkiye, Ermenistan ın bağımsızlık bildirgesinde Türkiye topraklarını kasteden bölgeye yaptığı atıftan dolayı; Ermenistan ise 1921 tarihinde imzalanan anlaşmayı Ermenistan Cumhuriyeti zamanında imzalanmadığı gerekçesiyle kabul ettiğini belirtmediğinden sınır kabul etmemektedir. Bu kapsamda, Türkiye ile bu ülke arasında diplomatik ilişki kurulamamaktadır. 14 Türkiye-İran sınırının gerek arazi yapısı gerekse bölgenin terör faaliyetlerinin yapıldığı bir alan olması nedeniyle önemli güvenlik sorunları yaşanmaktadır. Bunların başında terör örgütü PKK nın faaliyetleri, çok çeşitli kaçakçılık faaliyetleri, yasa dışı giriş-çıkışlar gelmektedir. 15 Türkiye-Irak sınırı çoğunlukla yüksek dağlardan oluşmakta olup, karşı ülke ile ulaşım daha çok Esendere ile Silopi de bulunan düzlük bölümde gerçekleşebilmektedir. Bu sınır bölgesi, terör sorununun en şiddetli yaşandığı alandır. PKK nın Irak ın kuzeyindeki kamplardan yönetiliyor olması, Irak ve Türk tarafında yerleşik bazı örgüt kamplarının olması, bölgede kaçakçılık faaliyetlerinin yoğun şekilde alan bulması, sınırların büyük ölçüde kontrole elverişsiz olması, arazinin derin ve dar vadilerle bölünmüş olması sınırda yaşanan önemli sorunlardır. 16 Türkiye-Suriye sınırı Türkiye nin en uzun kara sınırının olduğu ve halen en çok sorun yaşamakta olduğu bölgedir. Uzunluğu 877 km dir. Suriye sınırındaki tarihsel sorunların başında sınırın çizilmesi aşamasını sınırın her iki tarafına bölünen aileler ve aşiretler oluşturmuştur. Bu ailelerin birbirleriyle olan alış-veriş, ticaret ve sosyal iletişimleri sınır nedeniyle kesilmiş olduğundan bu ilişkiler yasa dışı geçişlerle sağlanmıştır. Bugüne gelindiğinde ise, 1990 lı yılların sonundan itibaren PKK terör örgütüne görünen desteğini çeken Suriye, 2011 yılı sonrası ülkesinde başlayan çatışmalara karşı Türkiye nin tavrına tepki olarak örgüte açıktan yeniden destek vermeye başlamıştır. Sınıra 14 Köktaş ve Demir, a.g.e. 15 Köktaş ve Demir, a.g.e. 16 Köktaş ve Demir, a.g.e. 422

9 yakın olan ve Kürt nüfusun bulunduğu bölgelerde Kürtler in alan kazanmalarına fırsat sağlamıştır. Bu durum, çok uzun ve düzlük bir arazi yapısı olan Türk-Suriye sınırında güvenlik sorunlarına yol açmaktadır. 17 Suriye halen en sorunlu sınır şeridini oluşturmaktadır. Türkiye de Sınır Güvenliği Yönetimi konusu açısından önemli gelişmelerin Irak sınırı ile birlikte bu sınırda yaşanması beklenmektedir yılındaki rejim değişikliği ile son bulan ve yüzbinlerce Türk ün, ülkeden zorla gönderilmesine yol açan süreç Türkiye-Bulgaristan sınırı açısından önemli bir dönemdir. Bu yıldan sonra bu sınırda önemli bir sorun yaşanmamıştır. Ancak Bulgaristan günümüzde AB nin sınırını oluşturmaktadır. Bu nedenle AB, Bulgaristan ve Yunanistan ın Türkiye ile olan sınırlarına büyük önem vermektedir. Türkiye-Yunanistan sınırının büyük kısmı Meriç nehri hattı üzerinde belirlenmiştir. Geçmiş yıllarda askeri açıdan tehdit olarak görülen Türk-Yunan kara sınırında, sınırın her iki tarafında askeri konuşlanmalar bulunmaktadır. Son yıllarda ise bu tehdit algısı değişmiştir. Günümüzde bu sınırda görülen en önemli sorun, yasa dışı göçmenlerin geçişleri ile ilgili yaşanmaktadır. Deniz sınırlarına kıyasla daha rahat geçiş imkânı bulunan sınırdan her yıl binlerce yasa dışı göçmen geçiş yapabilmekte, binlercesi de yakalanmaktadır. Avrupa Birliği nin dış sınırı olan Yunanistan, Avrupa ülkelerine geçiş yapmak isteyen yasa dışı göçmenlerin tercih ettikleri ilk bölge olarak öne çıkmaktadır. 18 Bunun dışında Yunanistan, Türkiye açısından tehlike oluşturan DHKP/C terör örgütünün terör kamplarına ev sahipliği yapmaktadır. Sınırlardan bu kamplarda eğitimini tamamlayan terör örgütü üyesi şahıslar Türkiye ye illegal yollardan girebilmektedir. Sınırdan kaçak geçişlerin kolaylığından faydalanan terör örgütleri ve kaçakçılık faaliyeti yürüten şahısların amaçlarının engellenmesi adına bu bölgede ciddi bir sınır güvenliğine ihtiyaç duyulmaktadır. 17 Köktaş ve Demir, a.g.e. 18 Köktaş ve Demir, a.g.e. 423

10 Deniz sınırları ile ilgili en önemli sorunlar, Ege Denizi nde ve Akdeniz deki yasa dışı göçmen geçişleridir. Önceki yıllarda yüzlerce yasa dışı göçmenin güvenli olmayan deniz araçlarında seyahat etmeleri ya da olumsuz hava şartları nedeniyle araçların zarar görmesi veya batması neticesinde boğularak öldüğü ve yaralandığı görülmektedir. 19 Türkiye de sınır güvenliği yönetimi parçalı bir yapıdadır. Türk sınırlarının korunması ve denetlenmesi çeşitli kanunlara göre, görevleri, işlevleri, yapıları ve personel kaynakları birbirinden çok farklı kurumlar tarafından yürütülmektedir. Bu kurumlar temel olarak, İçişleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü ve Sahil Güvenlik Komutanlığı), Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Dışişleri Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı dır. Jandarma Genel Komutanlığı 2013 yılı ortalarında sınırlardaki görevini Kara Kuvvetleri ne devretmiştir. İçişleri Bakanlığına bağlı Emniyet Genel Müdürlüğü, hudut kapılarında insan girişçıkışlarının kontrolü ile sınır dışı edilmesine karar verilen yabancıların ülkeden çıkışlarının sağlanmasını sağlamaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü Türk Vatandaşları ve Yabancıların ülkemiz içerisindeki Pasaport işlemleriyle görevlidir. Hudut kapılarında mal giriş-çıkışlarının kontrolü görevi Gümrük ve Ticaret Bakanlığına verilmiştir. Hudut kapısı dışındaki kara sınırlarında Kara Kuvvetleri Komutanlığı görevli olup, İran sınırının 127 km si ile 384 km lik Irak sınırının tamamının korunması görevi geçici olarak Jandarma Genel Komutanlığına devredilmişti. Geçtiğimiz aylarda bu görev Kara Kuvvetleri Komutanlığı na devredilmiş, Jandarma nın sınır görevi neredeyse sona ermiştir. Deniz hudutlarının denetlenmesinde ise Sahil Güvenlik Komutanlığı görevlidir. Sahil Güvenlik Kanunu na göre tüm sahiller, kara suları, liman ve körfezler ile iç sularımız olan Marmara Denizi ve Boğazların korunması ve güvenliğinin sağlanmasından Sahil Güvenlik Komutanlığı sorumludur. Sahil Güvenlik Komutanlığı bir kolluk kuvveti olarak kurulmuştur ve 1985 yılına kadar Jandarma Genel 19 Köktaş ve Demir, a.g.e. 424

11 Komutanlığına, 1985 yılından itibaren de İçişleri Bakanlığına bağlı olan askeri bir teşkilattır. Sınır Güvenliği kanununun çıkması sonrası Sahil Güvenlik Teşkilatı nın kaldırılabileceği ifade edilmektedir. Deniz sınır kapılarında kendisine verilmiş herhangi bir görevi bulunmamaktadır. Ülkeye girişleri sağlayan vize basımı ve dağıtımı işlemleri 5682 sayılı Pasaport Kanunu nun 24. maddesi uyarınca Dışişleri Bakanlığı ve Dış Temsilcilikler tarafından yürütülmektedir. Dış temsilcilikler, vize başvurusunda bulunan kişilere vize vermek, bu kişilerin inandırıcılığını anlamaya çalışmak ve gerektiğinde girişlerini sağlayacak vizeyi vermemek gibi yetkilere sahiptir. Bu açıdan dış temsilcilikler, sınırlar ötesinde, sınır güvenliği bakımından önemli bir işlev görmektedir. 20 Avrupa Birliği nin Sınır Güvenliği Konusunda Türkiye den Beklentileri Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa Parlamentosu na sunulan Türkiye İlerleme Raporları, AB nin Sınır Güvenliği konusunda Türkiye den istediklerini de içermektedir. 21 Türkiye nin AB üyeliğine hazırlık sürecinde kaydettiği ilerleme hakkındaki raporların, büyük ölçüde önceki raporlardaki yapıyı takip ettiği ve raporda; birlik ve Türkiye arasındaki ilişkilere değinildiği, üyelik için karşılanması gereken siyasi ve ekonomik kriterler açısından Türkiye deki durumun incelendiği, ayrıca Türkiye nin üyelik yükümlülüklerini, yani, antlaşmalar, ikincil mevzuat ve birlik politikalarından oluşan AB müktesebatını üstlenme kapasitesinin gözden geçirildiği vurgulanmaktadır. İlerleme raporları, bir önceki yılın Ekim ayından içinde bulunulan yılın Eylül ayına kadar olan dönemi kapsamaktadır. Türkiye deki Sınır Güvenliği alanında AB müktesebatı çerçevesinde atılan adımların 20 Köktaş ve Demir, a.g.e ( ). 425

12 incelendiği bölüm 4. başlık altında bulunan ve 24. fasıl olan Adalet, Özgürlük ve Güvenlik alt başlığında yer almıştır yılı raporunda; Türkiye nin dış sınırlar ve Schengen konusunda sınırlı bir ilerleme kaydettiği, sınır yönetimine ilişkin görevlerin ve koordinasyonun, uzman ve profesyonel bir sınır muhafaza teşkilatına devredilmesine ilişkin mevzuatın, halen Meclisin onayına sunulmadığı, Entegre Sınır Yönetimi taslak yol haritasının henüz onaylanmadığı, kanunun ve Entegre Sınır Yönetimi yol haritasının kabul edilmesinde yaşanan gecikmelerin, kurumsal gelişme ve Entegre Sınır Yönetimi nin uygulanması önündeki en büyük kurumsal engeli oluşturduğu, bu anlamda entegre sınır yönetiminin tesisinde ön şart yasal mevzuatın tamamlanması, Kurum içi ve kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonun, etkin bir sınır yönetimi sağlanması açısından büyük ölçüde geliştirilmesi gerektiği 2012 yılının Mayıs ayında Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ve Frontex arasında bir Mutabakat Zaptı imzalandığı, bu Mutabakat Zaptı nın, eğitim faaliyetlerine ve ortak tatbikatlara katılım, Frontex uzmanlarının Türkiye de görevlendirilmesi ve daha düzenli bir bilgi alışverişi ve risk analizinin yapılabilmesi de dahil Türkiye ve Frontex arasında güçlendirilmiş operasyonel işbirliği için çerçeve oluşturulmasını mümkün kıldığı, Sınırlardan sorumlu tüm birimlere, dil eğitimi de dahil olmak üzere yapılandırılmış eğitim verilmesine ihtiyaç olduğu. sınırda görevli personelin rotasyonu, uzmanlığın sürdürülebilmesi açısından dikkatle gözden geçirilmesi, Modern ve insani sınır gözetleme araçlarının, kara mayınlarının yerini alması, Sınır yönetimi açısından komşu ülkeler, kaynak ülkeler ve hedef ülkeler ile olan işbirliğinin geliştirilmesi gerektiği hususları belirtilirken; 426

13 2013 yılı raporunda; Türkiye-AB Geri Kabul Anlaşması nın halen imzalanmadığı, bu anlaşmanın hızlı bir şekilde akdedilmesi ve etkili bir şekilde uygulanmasının büyük önem taşıdığı, Mevcut ikili geri kabul anlaşmalarının etkili bir şekilde uygulanmasının sağlanması gerektiği, Dış Sınırlar ve Schengen alanında, Türkiye nin uzman ve profesyonel bir sınır güvenliği birimi kuracak ve entegre sınır yönetimi araçlarını düzenleyecek Sınır Güvenliği Kanunu nu henüz kabul etmediği, Türkiye nin, komşu ülkelerle sınırda yaptığı işbirliğini arttırdığı, veri alışverişinin, Frontex ve Türkiye arasında imzalanan 2012 mutabakat zaptı çerçevesinde Ağustos 2013 te başlamıştır başı itibarıyla 65 yeni sınır kontrol noktasının oluşturulduğu, 150 gözetim kulesinin yenilendiği ve sınır devriyesi için 1150 kilometrelik yol yapıldığı, Adalet Bakanlığının Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP) ile daha etkili sınır kontrolü yapılmasına olanak sağlandığı, Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü ne 790 yeni personel alındığı, İçişleri Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığının kaçakçılıkla mücadelede daha etkin bir işbirliği yapmaları gerektiği, sınır yönetimi alanında somut ilerleme kaydedilebilmesi bakımından Entegre Sınır Yönetimi Koordinasyon Kurulunun rolünün güçlendirilmesinin çok önemli olduğu ifadeleri yer almıştır. Türkiye de Sınır Güvenliği Yönetiminde Yaşanan Sorunlar Türkiye bulunduğu coğrafi konum itibariyle çok stratejik bir bölgede bulunmaktadır. Bu nedenle, Türkiye için sınırlarını en üst seviyede koruması son derece önemlidir. Türkiye özellikle doğu ve güneydoğu sınırlarında terör sorunuyla ciddi şekilde mücadele etmek 427

14 durumundadır. Terör sorununun yanında uyuşturucu ve insan kaçakçılığı da Türkiye nin sınırlarda başını ağrıtan konular arasındadır. Uyuşturucu kaçakçılığının geçiş güzergahı olması sınırları daha da önemli hale getirmektedir. Terör örgütleri, diğer kaçakçılık türlerini de lehine kullanmaya çalışmakta, bundan gelir elde etmektedirler. Türkiye nin jeopolitik konumu ve Orta Asya-Orta Doğu ülkeleriyle gelişmiş Avrupa ülkeleri arasında tek köprü olması da Türkiye nin insan kaçakçılığında önemli bir geçiş güzergahı olmasına yol açmaktadır. Avrupa ya kaçak göçmen olarak giden her yüz kişiden sekseninin Türkiye den geçtiği ifade edilmektedir. Kaçakçılık, uyuşturucu ve terör sorunu Türkiye nin doğu ve güneydoğu sınırları için birbirinden bağımsız olarak ele alınmaması gereken 3 önemli sorundur. Türkiye sınırlarının coğrafi yapısı ve hâlihazırdaki tedbirlerin arzu edilen noktaya ulaşamaması sebebiyle sınırlar, her türlü kaçakçılığın yapılabilmesine müsait bir yapı taşımaktadır. Bu durum ülke ekonomisinde de büyük zararlar meydana getirmektedir. Terör örgütleri sınırdan yaptıkları kaçakçılık sayesinde büyük gelir elde etmektedir. Aynı şekilde sınır güvenliği konusunda yaşanan aksaklıklar terör saldırıları neticesinde onlarca insanın hayatını kaybetmesine sebep olmaktadır. Üye olması halinde Avrupa nın doğu sınırını oluşturacak olan Türkiye için sınır güvenliği konusunda uzmanlaşma Türkiye kadar Avrupa yı da ilgilendirmektedir. Son yıllarda da görüldüğü üzere terör örgütü mensupları özellikle Irak sınırından Türkiye ye ağır silahlarla sızarak birçok eylem gerçekleştirmiştir. Terör örgütü, akaryakıt, silah ve diğer kaçakçılık faaliyetlerinden vergi adı altında önemli miktarda haraç da almaktadır. Özellikle İran ve Irak sınırlarının sarp ve keskin bir araziye sahip olması da mücadeleyi zorlaştıran etkenler arasındadır. Aynı zamanda bölgenin stratejik konumu ve komşu ülkeler arasındaki ilişkilerin dünya siyasetine yansımalarına bakıldığında politik bir etkiye sahip olduğu görülecektir. Dünya güç dengesini etkileyebilecek bir bölgenin 428

15 tam ortasında, Ortadoğu ve Orta Asya daki enerji kaynaklarına yakın olması Türkiye için önemli bir jeopolitik ve jeostratejik durumdur. Sınır ve yakın çevre ülkelerinde yıllardır süregelen kargaşalar, savaşlar ve siyasi bunalımlar ve ayrıca bu gelişmelerin bir sonucu olan terörist faaliyetler, Türkiye nin sınır güvenliğini daha önemli hale getirmiştir. Terörist oluşumlar ile illegal faaliyetlerde yer alan organize suç gruplarının bu coğrafyayı nihai hedefleri olan gelişmiş ülkelere geçiş için uygun bir yol olarak tercih etmelerine yol açtığından stratejik öneme sahip olan Türkiye nin sınır güvenliğinin en üst seviyelerde korunaklı hale getirilebilmesi devlet ve birey huzuru için önemlidir. Doğu ve güneydoğu sınırlarının diğer sınırlara oranla daha yoğun tehdit alıyor olmasının bu bölgeye ait coğrafi özelliklerden kaynaklandığı görülmektedir. Fiziki şartlar sınır güvenliğini de büyük ölçüde olumsuz olarak etkilemektedir. Özellikle bölgede terörün ve kaçakçılığın gelişmesi, devam etmesi ve güvenlik zafiyetlerinin oluşmasında bu coğrafi durum, sosyo-ekonomik nedenlerden daha etkindir. Sınırın her iki yakın bölgesinin kayalık olması, dolayısıyla onlarca mağara ve oyuğun varlığı, illegal yapıların rahatlıkla bu bölgede yerleşmesine ve izini kaybettirmesine olanak sağlamaktadır. Derin ve sarp vadiler nedeniyle ulaşımda yaşanan zorluklar bölgedeki güvenliğin sağlanmasını engelleyici niteliktedir. Bu bakımdan bölgede modern anlamda, gelişmiş sistemlerle güvenliğin sağlanamaması yasa dışı oluşumları avantajlı hale getirmektedir. Bölgenin iklimsel özellikleri de sınır güvenliğini olumsuz şekilde etkilemektedir. Türkiye nin kış aylarında en düşük ısıya sahip bölgesi Doğu ve Güneydoğu Anadolu dur. Dolayısıyla kış aylarında bölgenin iklimi yaşam koşullarını olumsuz olarak etkilemektedir. Özellikle oluşan anormal fiziki şartlar, güvenlik ve ulaşım açısından olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Özellikle bölgede yaşayan vatandaşların temel ihtiyaçlarının karşılanmasında güçlüklerle karşılaşılabilmektedir. Aynı zamanda sınır 429

16 güvenliğini sadece beden gücüyle yani klasik imkânlarla sağlamak bu ağır kış aylarında oldukça güçleşmektedir. 22 Sınır güvenliği açısından en önemli sorunlardan birisi kaçakçılıktır. Kaçakçılık, Türkiye nin doğu ve güneydoğusunda en önemli geçim kaynaklarından biri haline gelmiş, bunun yanında terör örgütü PKK kaçakçılık faaliyetleri ile adeta özdeşleşmiştir. Örgüt hem kaçakçılık yapmakta hem de kişilerin yaptığı kaçakçılıktan da para almaktadır. Bir anlamda hem örgüt hem de kaçakçılar birbirlerinden faydalanmaktadır. Terör ortamından kaçakçılar istifade ederken kaçakçılık faaliyetlerinden doğrudan elde edilen gelirler veya sözde vergi adı altında alınan paralar da örgütü finansal olarak desteklemektedir. 23 Sınır Güvenliğinde Yaşanan Gelişmeler Vizesiz geçiş uygulamasıyla sınırları kaldıran AB için, AB dışındaki ülkelerle sınırı olan üye ülkelerin sınır güvenliği daha önemli hale gelmiştir. Üyelik sürecinde bulunan Türkiye nin, jeopolitik konumu da göz önünde bulundurulduğunda AB nin doğu sınırı olacağı ve buradan sağlanan geçişlerin daha çok önem arz edeceği ortadadır. Farklı yapılanmalara sahip olsalar da AB ülkelerinde Entegre Sınır Yönetimi modellerinde, sivil otoriteye bağlı olunması, kara, deniz ve hava sınır birimlerinin tek bir çatı altında toplanmış olması ve atamaların sivil otorite tarafından yapılması hususları ortak özellikler olarak ortaya çıkmaktadır. 24 AB, Amsterdam Antlaşması ndan itibaren bir özgürlük, güvenlik ve adalet alanı oluşturma amacında olduğunu her fırsatta dile getirmiştir. Bununla beraber, küreselleşme, uluslararası göç, terör ve organize suç olgularının damgasını vurduğu 22 Köktaş ve Demir, a.g.e. 23 Köktaş ve Demir, a.g.e. 24 Özler, a.g.e. 430

17 günümüzde, sınırların etkin bir şekilde korunması, AB için hayati öneme sahip siyasal bir öncelik haline gelmiştir. 25 AB uzmanlarının görüşleri doğrultusunda Türk yetkililer tarafından 2003 yılında hazırlanan Strateji Belgesi nde, yukarıda anılan çok aktörlü ve dolayısıyla çok parçalı yapının yerini alacak İçişleri Bakanlığı na bağlı özel eğitim almış profesyonel tek bir birimin oluşturulması yer almaktadır. Söz konusu Strateji Belgesi nde de değinildiği üzere, Türkiye nin coğrafi konumundan ötürü sınır geçişleri ve özellikle doğu ve güneydoğu dağlık sınırların bulunması ile doğudaki komsularının siyasi rejimlerinin istikrarsızlığı nedeniyle sınır güvenliği konusu daha da hayati önem taşımaktadır. Mevcut sınır sistemini değiştirerek yeni bir birim oluşturmanın Türkiye ye ciddi bir yük getireceği belirtilmektedir. Bu doğrultuda, geçiş sürecinin aşamalı bir şekilde, AB mali yardımı ile desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir. Özellikle de Kara Kuvvetleri Komutanlığı tarafından denetlenen Gürcistan, Ermenistan, İran, Irak ve Suriye ile sınırları belirleyen kilometrekarelik sınırda görevlendirilecek personelin durumu büyük önem taşımaktadır. 26 Türkiye nin coğrafi ve tarihsel olarak göç yolları üzerinde olması ve Türkiye üzerinden AB ülkelerine giriş yapan kaçak göçmen sayısının her yıl bir milyona yaklaşması, sınır yönetimi konusunda düzenleme yapmasının AB tarafından ivedilikle desteklenmesini gerektirmektedir. Bunun yanında Türkiye nin özellikle doğu ve güneydoğusunun dağlık olması, komşu ülkelerdeki istikrarsızlıklar ve iç çatışmalar, Suriye örneğinde görüldüğü üzere çok kısa zamanda değişme gösteren ikili ilişkiler nedeniyle sınır güvenliği konusu hayati önem taşımaktadır. Toplam km lik sınır ve 100 ün üzerinde aktif sınır kapısına sahip Türkiye de daha etkin bir sınır yönetimi politikası kuşkusuz yararlı olacaktır Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e. 26 Özler, a.g.e. 27 Yazıcı, a.g.e. 431

18 AB, sınır denetimi konusunun sadece üye ülkeler ile sınırlı tutulamayacağının, Birliğe komşu ülkeler ile yakın işbirliğinde bulunulmasının büyük önem taşıdığının farkındadır. Hem 2005 yılından bu yana katılım müzakerelerini yürüten hem de siyasi açıdan riskli görünen ülkelerle uzun ve zorlu sınırları bulunan bir ülke olarak Türkiye nin sınır yönetiminde AB standartlarını benimsemesi Birlik tarafından yakından izlenmektedir. 28 AB müktesebatına uygun hazırlanan ve 27 Mart 2006 tarihinde kabul edilen Türkiye nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisinin Uygulanmasına Yönelik Ulusal Eylem Planı çerçeve belge niteliğindedir. İçişleri Bakanlığı bünyesinde gerçekleştirilecek bu değişiklik için hem yatırım hem de mevzuat uyumu ve uygulama açısından büyük yatırımlar yapacağı belirtilmektedir. 29 Güvenlikten taviz vermeden serbest piyasa ekonomisinin gerekliliklerine riayet edilmesini sağlayabilecek formül olarak entegre sınır yönetimi modeli ön plana çıkmaktadır. 30 Sınır güvenliğe geçiş çalışmaları profesyonel orduya geçişin ön aşaması gibi olabilecektir. AB, bir yandan ekonomik entegrasyonun güçlenmesi için üye devletlerarasındaki sınır kontrollerini kaldırmakta, buna karşılık yasal ve yasadışı göçle ortak politikalar çerçevesinde mücadele etmek için dış sınır kontrollerinde ortak yöntemler geliştirmektedir. 31 Yaşanan olaylar sonrasında gündemden düşmeyen ve oldukça farklı yorumlara neden olan bir başka konu ise, Türkiye nin terörle mücadelede daha etkin ve başarılı olabilmesini sağlayacak profesyonel ordu oluşturulması fikridir. Son zamanlarda Türkiye de ABD nin Meksika ve Kanada sınırlarını koruyan Border Patrol (Sınır Muhafızı) sistemine benzer bir yapının 28 Özler, a.g.e. 29 Özler, a.g.e. 30 Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e. 31 Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e. 432

19 oluşturulması planlanmaktadır. Buna göre Türkiye nin sınır güvenliği görevi İçişleri Bakanlığı na bağlı özel eğitimli sivil personelden oluşacak yeni bir teşkilata devredilecektir. 32 AB uyum kapsamında yapılacak yasa değişikliğinin ardından, Türk ordusu sınır güvenliğindeki yerini bu kolluk gücüne bırakacaktır. Bunun yanında profesyonel orduyla sınırda görev alacak askerlerin bu işi meslek edinmiş ve ciddi bir askeri eğitimden geçerek sınıra gönderilmesi planlanmaktadır. 33 Profesyonel ordu fikri AB tarafından da desteklenen bir projedir. 34 Sınır güvenlik birimlerinin oluşturulmasının profesyonel orduya geçişin bir adımı olarak görülmesiyle beraber birliklerdeki personelin belli süre için görev yapacak olması profesyonel ordu mantığı ile uyum göstermemektedir. Yapılacak olan sınır yönetimi düzenlemeleri ile sınır birliklerinin oluşturulması TSK da reformun ve profesyonel orduya geçiş sürecinin başlangıcı olarak değerlendirilebilir. Türkiye nin yasadışı göç ve kaçakçılık yollarının geçiş noktasında olması bu konuyu daha önemli hale getirmektedir. Her yıl 500,000 ila 1 milyon civarı düzensiz göçmen AB ye giriş yapmaktadır. Türkiye nin dış sınırlarını güçlendirilmesi halinde, geçiş yolu olan Türkiye üzerinden Birliğe giriş yapan bu kişiler, henüz Birliğe ulaşamadan tespit edilecek ve AB nin işini büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. AB de yasadışı bulunan Türk vatandaşları ile birliğe Türkiye üzerinden giriş yapan ve yasadışı bulunan üçüncü ülke vatandaşlarının Türkiye tarafından geri kabul edilmesini içeren Türkiye-AB Geri Kabul Anlaşmasının imzalaması da bu konu ile bağlantılı görülmektedir. 35 Sınır güvenliği halen sınır karakollarınca geleneksel yöntemlerle sağlanmakta olup karakollar fiziki şartlar gereği yaklaşık 5-10 km aralıklarla sınır 32 Yazıcı, a.g.e. 33 Yazıcı, a.g.e. 34 Yazıcı, a.g.e. 35 Özler, a.g.e. 433

20 boyunca yerleştirilmiştir. Kara sınırlarının güvenliğinin, buralardaki personel tarafından devriye atılarak ve belirli noktalarda nöbet tutularak geleneksel yöntemlerle ve termal kamera, radar, gece görüşü, sensör, hava araçları, iletişim cihazları kullanılarak gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Türkiye-Irak sınırının belirli bir kesiminde sınır gözetleme ve kontrol sistemi faaliyetlerine devam etmekte; tespit, tanıma, izleme ve operasyon aktarımı otomatik gerçekleştirilmektedir. Ancak tüm sınırlarda kullanımı yaygın olmayan bu ve benzeri sistemlerin, sınır bölgesinin tümünde boşluk bırakmayacak şekilde geliştirilmesi çalışmaları sürmektedir. 36 Türk Silahlı Kuvvetleri, 2013 yılı Haziran ayı itibariyle sınırdan kaçakçılık geçişlerini ve yasa dışı geçişleri önlemek adına kritik yerlerde kanallar kazmaya başlamıştır. Bu kanallar en az iki metre genişliğinde ve üç metre derinliğinde bulunmaktadır. Bunun dışında sınır hattı 5 kişiden oluşan motorlu devriye timi Kobra adı verilen taktim tekerlekli zırhlı araçlarla sınır boyunca devriye görevini yerine getirmeye başlamıştır. 37 Son olarak Avrupa Birliği Bakanı ve Başmüzakereci Egemen BAĞIŞ Türkiye de düzenlenen 28. Reform İzleme Grubu (RİG) toplantısında tarihinde RİG adına sunduğu basın bildirisinde Sınır Güvenliği Kanun Tasarısı Taslağı hakkındaki çalışmaların İçişleri Bakanlığı tarafından sürdürüldüğünü açıklamıştır yılı içerisinde tamamlanması beklenen Sınır Güvenliği Yasa Tasarısı 2014 yılı itibariyle halen kanunlaşmamıştır. Yasa tamamlanıp meclisten çıktığında Türkiye Sınır Yönetimi konusunda çok önemli bir adımı atmış olacaktır. Bu kanun ile kolluk görevlerinin sahip olduğu bütün haklara sahip olması beklenen Sınır Güvenliği Teşkilatının yaklaşık personeli istihdam etmesi beklenmektedir. Sınır Güvenliği Teşkilatı memurları 9 aylık eğitim ardından sınır güvenliği memuru, amirleri ise halen Polis Akademisi ne bağlı Sınır Güvenliği bölümünde 4 yıllık eğitimlerini tamamlayan personelden oluşacaktır. Teşkilatın terfi sistemi Emniyet Genel 36 Köktaş ve Demir, a.g.e ( ). 434