1.1.1 Vergi İncelemesi Kavramı, Yetki ve Yöntem Vergi İncelemesine Neden Seçilmiş Olabilirsiniz

Transkript

1 Uyuşmazlıklar 1

2 İÇİNDEKİLER 1 VERGİ UYUŞMAZLIKLARI 1.1 Vergi İncelemesi Süreç Yönetimi Vergi İncelemesi Kavramı, Yetki ve Yöntem Vergi İncelemesine Neden Seçilmiş Olabilirsiniz Vergi İncelemesinde Mükellefin Hak ve Yükümlülükleri Vergi İncelemesi Sırasında Sık Yapılan Hatalar Vergi İncelemesinde İspat Vergi İncelemesi Sonuçları, Teminat Talebi, İhtiyati tahakkuk, İhtiyati Haciz, İkmalen ve Re sen Tarhiyat Müesseseleri Vergi İncelemesinde Sürecin Yönetimi 1.2 Vergi Uyuşmazlık Konuları 1.3 Vergi Cezaları Usulsüzlük Cezaları a Genel Usulsüzlük Cezası b Özel Usulsüzlük Cezası c İş Yeri Kapatma Cezası Vergi Ziyaı Cezası Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar Yurt Dışına Çıkış Yasağı İhtiyati Tahakkuk İhtiyati Haciz 2

3 1.4 Gecikme Faizi Gecikme Zammı Gecikme Faizi Gecikme Zammı 2 GÜMRÜK UYUŞMAZLIKLARI 2.1 Gümrük İncelemesine Neden Seçilebilirsiniz 2.2 Gümrük Uyuşmazlık Konuları 2.3 Gümrük Cezaları Sayılı Kanun Uyarınca Kesilen Para Cezaları Sayılı Kanun Uyarınca Kaçakçılık Suçu Cezaları 3 UYUŞMAZLIKLARA KARŞI BAŞVURULABİLECEK HUKUKİ YOLLAR 3.1 Vergi Uyuşmazlıklarına Karşı Başvurulabilecek İdari Yollar Düzeltme ve Şikâyet Cezada İndirim Pişmanlık ve Islah Uzlaşma a Tarhiyat Sonrası Uzlaşma b Tarhiyat Öncesi Uzlaşma c Yetkili Uzlaşma Komisyonları İhtirazi Kayıt 3

4 3.2 Gümrük Uyuşmazlıklarına Karşı Başvurulabilecek İdari Yollar Düzeltme ve İtiraz Para Cezasının İndirimli Ödenmesi İhtirazi Kayıt 3.3 Uyuşmazlıklara Karşı Yargı Yolları Vergi Mahkemeleri Bölge İdare Mahkemeleri Danıştay Vergi ve Gümrük Yargılaması Şemaları 4

5 1 VERGİ UYUŞMAZLIKLARI 1.1 VERGİ İNCELEMESİ SÜREÇ YÖNETİMİ Vergi İncelemesi Kavramı, Yetki ve Yöntem Vergi incelemesi, beyanların ve ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu sağlamak amacıyla yükümlülerin kayıt ve belgeleri ile mevcutları üzerinden yapılan derinlemesine bir araştırmadır. o İnceleme elemanın incelemeyi yürütürken kullanacağı yetkisinin sınırları yasayla çizilmiştir. o Vergi inceleme elemanı yetkisini aşan hiçbir talep ve eylemde bulunamaz. o İnceleme elemanının kontrol edebileceği defter ve belgeler, talep edeceği çalışmalar incelemenin konusuyla sınırlıdır. Konuyla ilgisi kurulamayan bilgileri inceleme elemanına verme zorunluluğu yoktur. Vergi İncelemesi: Yöntem o Vergi incelemesi kural olarak mükellefin iş yerinde yapılır. o Uygulamada, incelemeler çoğu zaman telefonla defter ve belgelerin inceleme elemanının bürosuna istenmesi suretiyle başlamakta ve çalışmalar inceleme elemanının bürosunda sürdürülmektedir. Kimler Vergi İncelemesi Yapmaya Yetkilidir? VUK'nun 135 inci maddesi uyarınca, vergi incelemesi; hesap uzmanları, hesap uzman yardımcıları, ilin en büyük mal memuru, vergi denetmenleri, vergi denetmen yardımcıları veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılabilir. Maliye Müfettişleri, Maliye Müfettiş Muavinleri, Gelirler Kontrolörleri ve Stajyer Gelirler Kontrolörleri, Gelirler Genel Müdürlüğünün merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar da her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir. VUK'nun 136 ncı maddesi uyarınca da vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundururlar ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere gösterirler. Vergi İncelemesinin Ne Zaman Yapılacağının Önceden Bildirilmesi Gerekir mi? VUK'nun 138 inci maddesi uyarınca incelemeye yetkili olanların, mükellefe daha önceden vergi incelemesi yapılacağını ve zamanını bildirmeleri gerekmez. Vergi İncelemesi Ne Zaman Yapılır? İnceleme, içinde bulunulan hesap dönemi de dâhil olmak üzere beş yıllık tarh zamanaşımı süresi içinde her zaman yapılabilir. 5

6 Daha Önce Vergi İncelemesine Tabi Tutulan Mükellefler Yeniden İncelenebilir Mi? VUK'nun 138 inci maddesine göre daha önce inceleme yapılmış olması, mükelleflerin yeniden incelenmesine engel değildir. Vergi İncelemesi Ne Kadar Sürer? o VUK nda incelemenin ne kadar sürebileceği konusunda bir hüküm yoktur. o İncelemenin uzamasının finansal sonuçları olması nedeniyle makul sürede bitirilmesi hedeflenmelidir Vergi İncelemesine Neden Seçilmiş Olabilirsiniz? Vergi idaresi, aşağıdaki nedenlerle mükelleflerin defter ve belgelerini inceleyebilir: o Bir konu genel olarak taranırken, o Sektör incelemeleri sırasında, o Karşıt incelemeler nedeniyle, o Beyanname, ekleri ve dipnotlardaki tutarsızlıklar, o Mükellefin, sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullananlar listesine girmesi, o Kasa hesabının şişkin olması, o KKEG lerin şişkin olması, o Yüksek ortaklar cari hesabının olması, o Sürekli ve yüksek oranda devreden KDV, o Sürekli yapılan hatalar ve düzeltme beyanları, o İade talepleri, o Sürekli zarar edilmesi, o Karlılık oranının sektörel beklentiye uygun olmaması, o Açıklamaların net, anlaşılır ve ikna edici olmaması, o İhbar durumunda, o Tesadüfen, o Bankalar, borsa vb. kaynaklardan toplanan verilerin beyanlarınızla karşılaştırılması nedeniyle Vergi İncelemesinde Mükellefin Hak ve Yükümlülükleri Vergi İncelemesi Sırasında Mükellefin Sorumlulukları Nelerdir? o İnceleme elemanının talebinden sonra defter ve belgelerin ibraz edilmesi gerekir. Aksi durum, re sen takdir edilir ve usulsüzlük cezası kesilir. o İncelemeye yetkili memura, talep ederse çalışma yeri göstermek ve resmi çalışma saatlerinde müessesede çalışmasını sağlamak gereklidir. 6

7 o İnceleme elemanınca çeşitli çalışmalar ve açıklamalar talep edilebilir. Bu tip çalışmalar ve açıklamalar inceleme konusuyla ilgisi öğrenildikten sonra süratle yapılmalıdır. o Ortak ve yöneticilerin sorumlulukları: Mükellefe düşen yükümlülüklerin yerine getirilmesinden kanuni temsilciler sorumludur. VUK ve AATUHK hükümleri uyarınca mükelleflerin vergiyle ilgili yükümlülüklerin yerine getirilmesinde mükellef kurum ortakları ve yöneticilerine başvurulması mümkündür. Bu nedenle ortak ve kanuni temsilcilerin vergi incelemesi sürecinde konuya hassasiyetle yaklaşmaları tavsiye olunur. İnceleme Sırasında Mükellefin Hakları Nelerdir? o Mücbir sebeplerin varlığı halinde defter ve belgeler sunulamazsa ibrazdan kaçınma sayılmaz. o Vergi incelemesi gereğinden uzun sürer ve ticari faaliyeti aksatmaya başlarsa mükellef ilgili makamlardan tedbir alınmasını talep edebilir. o İnceleme elemanı görevi dolayısıyla öğrenmiş olduğu bilgileri gizli tutmak zorundadır. o Vergi inceleme elemanı tam bir tarafsızlıkla ve objektif olarak hareket etmek, hazine ile yükümlünün haklarını eşit olarak dikkate almak, matrah arayıcılığından uzak durmakla mükelleftir. o Mükellefin inceleme sonunda tutulacak olan tutanağı öncesinde inceleme ve her türlü itirazının bu tutanağa geçirilmesini talep etme hakkı vardır Vergi İncelemesi Sırasında Mükelleflerin Sık Yaptıkları Hatalar o İşletmede başlayan her türlü incelemenin ciddiye alınması, dikkatle ve özenle takip edilmesi gerekir. o İnceleme elemanının talep ettiği belge ve bilgilerin, hangi sonuçlara yol açabileceği mutlaka değerlendirilmelidir. o İnceleme elemanına verilen her türlü bilgide yazılılık esasına uyulması ve istenilecek belgelerin tutanakla teslim edilmesi şirketin haklarının korunması ve savunma imkânlarının daraltılmaması açısından büyük önem taşımaktadır. 7

8 o Mükellefçe yapılan açıklamaların ve çekincelerin tutanakta yer almasını istemek yasal bir haktır. o Tutanakta yer alması gereken açıklamaları belirlemede gayretsiz ve bunların tutanağa girmesinde ısrarsız olunması telafi edilmesi zor sonuçlar doğurabilir. o İncelemenin başlangıcından itibaren, özellikle de tutanağın tutulması ve imzalanması aşamasında, bu konuda uzmanlaşmış olan kişilerden yardım alınması çok önemlidir. İspat Müessesesi Vergi İncelemesinde İspat Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin işlemlerin gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. İktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutat olmayan bir durumun iddia olunması halinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir. İspat Vasıtaları İnceleme sırasında ve tarhiyat yapılırken dikkate alınan en önemli ispat araçları şunlardır: o Vergi inceleme tutanağı o İncelemeye başlama tutanağı o Karşıt inceleme tutanakları o Fiili envanter tutanakları o Takdir komisyonuna yaptırılan kıymet takdirleri Yükümlünün özel defterleri, inceleme elemanı tarafından ele geçirilir ve yapılan incelemeler sonucunda kanuni defter, kayıt ve belgelerde bulunması gereken kayıtların, vergi matrahını azaltacak şekilde tamamen veya kısmen bu defterlere kaydedildiği tespit edilirse, kanuni defter ve belgelerin doğruluğu karinesi çürütülmüş olacağından re sen takdir nedeni gerçekleşmiş olur. Yükümlüler tarafından belgeye bağlanması gereken eylem ve işlemler ancak belirtilen belgelere dayanılarak ispatlanabilir. Kural olarak yükümlünün kanunen tutmak zorunda olduğu defter kayıtları ile saklamak zorunda olduğu belgelerin yükümlü lehine delil olabilmeleri, kanuni şekil ve muhteva şartlarını taşımalarına bağlıdır. 8

9 1.1.6 Vergi İncelemesi Sonuçları, Teminat Talebi, İhtiyati Tahakkuk, İhtiyati Haciz, İkmalen Tarhiyat ve Re sen Tarhiyat Müeseseleri İkmalen Tarhiyat Vergi incelemesi sonucunda, matrah farkı, mükellefin defter ve belgelerine dayanılarak tespit edilebiliyorsa ikmalen tarhiyat yapılır. Re sen Tarhiyat Vergi incelemesi sonucunda, matrah, defter, kayıt ve belgelere veya kanuni ölçülere göre tespit edilemiyorsa, re sen tarhiyat yapılır. Böyle bir durumda vergi inceleme elemanı çalışmalarına göre bir matrah takdir eder ve vergi bu matrah üzerinden hesaplanır. Teminat AATUHK nun 9. maddesi uyarınca vergi incelemesi sırasında, vergi ziyaı cezası kesilmesini gerektiren haller ile kaçakçılık sayılan hallerin varlığının tespiti halinde teminat istenebilir. Teminat Ne Kadar Sürede Verilir? AATUHK da, teminatın ne kadar sürede verileceği konusunda bir hüküm yoktur. Vergi dairesinin belirlediği süre içinde teminat verilmelidir. Ancak belirlenecek bu süre 15 günden az olamaz. İhtiyati Tahakkuk ve İhtiyati Haciz Vergi incelemesi sırasında ve sonrasında, AATUHK uyarınca, teminat istenmesini gerektiren bir hal bulunduğu takdirde ihtiyati tahakkuk ve ihtiyati haciz yapılması olasılığı vardır. İdarenin ihtiyati tahakkuk ve ihtiyati haciz kararı alması durumunda, şirketin, vergi borcunu karşılayacak miktardaki malvarlığı üzerindeki zilyetliği ve tasarruf yetkisi idareye geçer. Yani, bu süre içinde ihtiyati haciz uygulanan malın mülkiyeti şirkette kalmakla birlikte, mal üzerindeki kullanım ve tasarruf yetkisi idarenin elinde olur. İhtiyati tahakkuk ve ihtiyati haciz kararları, teminat gösterildiği takdirde, kararı veren mercii tarafından kaldırılır. İhtiyati tahakkuk kararı üzerine ihtiyati haciz uygulanan mükellefler, ihtiyati haciz kararı ile birlikte ihtiyati tahakkukun sebeplerine ve miktarına karşı dava açabilirler. Dava açma süresi, ihtiyati haciz kararının tebliğinden itibaren 7 gündür. 9

10 1.1.7 Vergi İncelemesinde Sürecin Yönetimi Bir tarhiyat yapılması halinde bununla ilgili olarak izlenecek yolun belirlenmesi süreci detaylı çalışmalar gerektirmektedir. Dava, uzlaşma ya da ödeme yollarından birisi seçilmeden önce konunun uzmanlarından görüş alınmalıdır. Şirketin menfaatlerinin ancak tüm olasılıklara göre hesaplamalar yapılması ve değerlendirilmesiyle korunması mümkündür. İnceleme süresince vergi inceleme elemanı ile kurulacak ilişkiler çok önem taşımaktadır. İnceleme elemanına verilecek her türlü belge, bilgi ve çalışmanın şirket aleyhine delil olarak kullanılabileceği unutulmamalıdır. Unutulmamalıdır ki, şirketin menfaatinin tam anlamıyla korunması, vergi incelemesine başlanmasından tutanağın ve raporun tebliğine kadar geçen sürede, tüm aşamaların dikkatle izlenmesi ve yönlendirilmesi ile mümkündür. 1.2 VERGİ UYUŞMAZLIK KONULARI Mali İdarenin son zamanlarda yaptığı açıklamalarda, yapılacak olan denetimlerde şu unsurların dikkate alınacağı bildirilmiştir: Denetimlerde mümkün olan geniş mükellef kitlesine ulaşılmaya çalışılması Denetimlerde sektörel bazda dikey denetim methodunun uygulanması Denetimlerde genel olarak kayıt dışılığa rastlanan sektörlerin detaylı vergi incelemesine tabii tutulması Denetimlerin cari dönemler için yaygınlaştırılması Maliye Bakanlığı nın son zamanlarda yaptığı açıklamalarda 2006 yılında incelemeye alınacağını bildirdiği sektörler: Ülkemizde mevduat bankacılığı faaliyetinde bulunan bankalardan temin edilecek gerçek ve tüzel kişilerin 2005 yılına ilişkin finansal ciro bilgileri, bunların mükellefiyet durumları ve faal mükelleflerin beyan ettikleri yıllık ciro tutarları dikkate alınarak yapılacak analizlere göre, sektör ayrımı yapılmaksızın tespit edilecek mükellefler. KDV iadelerinin ortalama trendin üzerinde artış gösterdiği sektörler. Sahte belge sirkülâsyonunun yoğun olduğu tespit edilen sektörler ile sahte belge düzenleyen mükelleflerden mal-hizmet satın aldığı tespit edilenler. Serbest bölgelerde faaliyet gösteren işletmelerle ortaklık bağı bulunan ve yoğun ticari faaliyette bulunanlar. Dahilde işleme ve geçici kabul rejimi kapsamında belge almış olanlar. 10

11 Yazılı ve görsel basında yer alan haberler ile vergi ihbarlarına göre incelenmesi gereken sektör ve mükellefler. Tütün ve tütün mamulleri üreten veya bu ürünlerin satışını yapanlar. Alkollü içki üretimi, ithalatı ve satışını yapanlar. Plastik boru (atık su ve sıhhi tesisat) imalatçıları ve toptan satıcıları. Telekomünikasyon sektöründe faaliyet gösterenler. Optikçiler ile tıbbi cihaz firmaları (medikalciler) LPG dağıtım ve pazarlama şirketleri. Sigorta şirketleri ve bu şirketlerin acenteleri. Özel dershane ve eğitim kurumları. Kömür ithalatçıları ve toptan satıcıları. Kağıt ithalatçıları ve toptan satıcıları. Halı, mobilya imalatı ve ticareti. Servis, bayii, acente şeklinde örgütlenen firmalar. İnşaat sektörü. Gayrimenkul sektörü. İlaç şirketleri, eczaneler ve ecza depoları. Akaryakıt istasyonları. Doktorlar ve avukatlar. Sağlık sektörü (özel sağlık hizmeti veren işletmeler dahil) Hazine bonosu ve devlet tahvili faiz geliri elde edenler. İthal edilen motorlu araçlara ÖTV ödemeyen mükellefler. 11

12 1.3 VERGİ CEZALARI Usulsüzlük Cezaları a Genel Usulsüzlük Cezası Vergi kanunlarında yer alan, vergilendirmeyle ilgili ödevlerin yerine getirilmesi sırasında dikkate alınması gereken şekle ve usule ilişkin bir takım kurallara uyulmaması sonucunda usulsüzlük fiili işlenmiş olur. Bu durumda, söz konusu fiiller usulsüzlük cezası ile cezalandırılır. Usulsüzlük cezasını gerektiren fiiller Vergi Usul Kanunu nun 352. maddesinde belirtilmiştir. Usulsüzlük cezası kesilecek mükellefler 6 gruba ayrılmış ve bu sınıflandırma Kanuna Bağlı Cetvel adıyla kanuna eklenmiştir b Özel Usulsüzlük Cezası Vergi Usul Kanunu nun 353. maddesinde belirtilen bazı hallerde özel usulsüzlük cezası kesilir. Bu hallerden bazıları şöyledir: Fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve alınmaması ile diğer şekli ve usul hükümlerine uyulmaması, Üzerindeki eksiklikler dolayısıyla hiç düzenlenmemiş sayılan belgeler, 7 günlük fatura düzenleme süresi içinde düzenlenmemiş faturalar, Serbest meslek makbuzu yerine fatura düzenlenmesi, Perakende satış fişi, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi gibi düzenleme zorunluluğu getirilmiş olan belgelerin düzenlenmemesi, bulundurulmaması, aslı ile örneğinin farklı tutarları içermesi gibi durumların tespiti. Özel usulsüzlük cezası idare ile mükellef arasında sık sık uyuşmazlık konusu olmaktadır. Bu konuda istikrar kazanan yargı kararları uygulamaya yön vermektedir c İş Yeri Kapatma Cezası tarihinde yürürlüğe giren tarih ve 5228 Sayılı kanunun 60/1-c maddesi ile 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu'nda iş yeri kapatma cezasını düzenleyen mükerrer 354. maddesi yürürlükten kaldırılmıştır Vergi Ziyaı Cezası Vergi ziyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi nedeniyle, verginin zamanında tahakkuk ettirmemesi veya eksik tahakkuk ettirmesi ile oluşur. Şahsi, medeni haller veya aile durumu hakkında gerçeğe aykırı beyanlar ile diğer şekillerde verginin noksan tahakkuk ettirilmesine veya haksız yere geri verilmesine neden olunması da vergi ziyaı olarak kabul edilir. 12

13 Ancak bazı hallerde mükellef veya vergi sorumluları; o VUK'nun 13 üncü maddesinde sayılan hallerden birinin olması durumda vergilendirmeye ilişkin ödevlerle ilgili sürelerin durması, o Ölüm halinde mirasçılara geçen vergisel yükümlülüklerde sürelerin üç ay uzaması (VUK Md.16), o VUK'nun 17 nci maddesi uyarınca zor durumda bulunmaları nedeniyle vergilendirmeyle ilgili ödevlerin yerine getirilmesi için azami yasal sürenin bir katı kadar ek süre verilmesi, o VUK'nun 141, 143 ve 144 üncü maddelerine göre sürelerin uzaması, o VUK'nun 342 nci maddesi uyarınca Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi için ek süre verilmesi, gibi iradeleri dışındaki nedenlerle vergilendirmeye ilişkin ödevlerini yerine getirememektedirler. Bu durumlarda mükellefiyetlerle ilgili ödevlerin yerine getirilmemesi nedeniyle vergi ziyaı suçu oluşmayacaktır. Mükellef veya sorumlunun Vergi Usul Kanununun 341. maddesinde yazılı hallerde vergi ziyaına neden olması vergi ziyaı suçu olarak nitelendirilir. Bu suçu işleyenlere, vergi kaybına bağlı olarak vergi ziyai kesilmesi yoluna başvurulacaktır. Vergi ziyaı cezasının, vergi aslına, vergi aslı üzerinden hesaplanan gecikme faizinin yarısının eklenmesi suretiyle hesaplanmasına dair hüküm Anayasa Mahkemesi nin tarih ve E.2001/3 ve 2005/4 sayılı kararı ile iptal edilmiş ve bu hüküm tarihinde yürürlüğe giren 5479 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklik uyarınca da ziyaa uğratılan verginin bir katı olarak yeniden düzenlenmiştir. Bununla birlikte kanunda nitelikli olarak değerlendirilen fiillerin işlenmesi halinde, vergi kaybına neden olunması halinde, hapis cezasının yanında vergi ziyaı cezasının da üç kat olarak kesilmesi öngörülmüştür. Vergi incelemesine başlanılmasından veya takdir komisyonuna sevk edilmesinden önce verilmek şartıyla, kanuni süresi geçtikten sonra kendiliğinden verilen vergi beyannameleri için kesilecek vergi ziyaı cezası %50 oranında uygulanacaktır Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar Vergi Usul Kanunu nun 359. maddesinde yer verilen hapis cezasını gerektiren nitelikli fiiller aşağıdaki gibidir: Vergi kanunları uyarınca tutulan veya düzenlenen, saklanma veya ibraz zorunluluğu bulunan; Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapılması, sahte isimlere hesap açılması veya işlemlerin matrahı azaltacak şekilde başka kayıt ortamlarına aktarılması, 13

14 Defter, kayıt ve belgelerin tahrif edilmesi veya gizlenmesi, muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenlenmesi veya bunların kullanılması, Defter, kayıt ve belgelerin yok edilmesi veya değiştirilmesi, sahte belge düzenlenmesi veya bunların kullanılması, Maliye Bakanlığı ile anlaşma yapılmaksızın belge basılması, sahte belge basılması veya bunların kullanılması Yurtdışına Çıkış Yasağı Pasaport Kanunu nun 22. maddesinde, pasaport vermeye yetkili olan makamlara vergi borçlusu olduğu bildirilmiş olanlara pasaport veya seyahat vesikası verilmeyeceği belirtilmektedir. Yapılan bu bildirimin yasal kriterlere uygunluğunun teknik bir analiz ile belirlenmesinde yarar görmekteyiz İhtiyati Tahakkuk Sadece Vergi Usul Kanunu kapsamına giren vergi, resim ve harçlardan bir kısmı için uygulanacağı öngörülen ihtiyatı tahakkuk, mükelleflerin henüz tahakkuk etmemiş borçlarının, tarh, tebliğ ve itiraz yollarından geçmeden ve dolayısıyla normal tahakkuk yollarını izlemeden yapılan tahakkuk işlemini ifade eder. İhtiyati tahakkuk kamu alacağını koruma amacına yönelik bir izlemedir. Kesin bir borç doğurmaz. Ancak, ihtiyati haciz ile birlikte uygulandığı takdirde işlerlik ve etkinlik kazanır. Aslında, mükellefin kaçmış olması, kaçma ihtimalinin olması, mallarını kaçırması ve hileli yollara başvurma ihtimalinin olması veyahut kamu alacağının tahsili için hakkında takibe başlanan borçlunun borcun tahsiline engel olabilmek maksadıyla mallarının tamamını ya da bir kısmını elden çıkarması, gizlemesi, muvazaalı olarak başkalarına devretmesi hallerinde uygulanması gereken bir önlemdir. Ancak, kanundaki ifade zafiyetinden dolayı vergi ziyaı, her durumda uygulanabilecek bir yöntem haline dönüşmüştür. Uygulamada şu an az başvurulan bir yöntemdir İhtiyati Haciz İhtiyati haciz müessesesi kamu alacağını korumak amacıyla 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunun 13. maddesinde düzenlenmiştir. İhtiyatı haciz, henüz tahakkuk etmemiş olan borçlarla ilgili olarak ihtiyati tahakkuka bağlı olarak uygulanabilir. Sonucunda herhangi bir kamu alacağının doğabileceği bir vergi incelemesine başlanmış olduğu takdirde, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca yapılan ilk hesaplara göre belirlenen miktar üzerinden ihtiyati haciz yapılabilir. Aslında, mükellefin kaçtığı, kaçma ihtimalinin olduğu, hileli yollara sapma olasılığı görüldüğü, talep edildiği halde mal beyanında bulunmadığı, inceleme altındaki işlemlerle ilgili mallarını elden çıkarması halinde ihtiyati haciz uygulamasına gidilmesi gerekir. 14

15 Ancak, yukarıda ihtiyati tahakkuk bölümünde belirttiğimiz ifade zaafı nedeniyle, tüm ihtiyati tahakkuk yapılmış mükellefler için uygulanabilir hale gelmiştir. Uygulamada, ihtiyati haciz konusu kamu alacakları teminatsız alacaklar gibi takip edilmektedir. Yani, ödeme vadesi geldiği halde, ödeme yapılmazsa, ödeme emri çıkarılmakta, ödeme emrine rağmen de ödeme yapılmazsa 7 günlük dava açma süresinin dolmasıyla ihtiyati haciz kesin hacze çevrilir. İhtiyati tahakkuk ve ihtiyati haciz uygulamasına konu olan kamu alacaklarının toplamı 25 milyar lirayı geçtiği takdirde mükellefe yurt dışına çıkış yasağı getirilebilir. 1.4 GECİKME FAİZİ GECİKME ZAMMI Gecikme Faizi Vergi Usul Kanununun 112/3. maddesine göre, ikmalen, re'sen veya idarece yapılan tarhiyatlarda, dava konusu yapılmaksızın kesinleşen vergilere, kendi vergi kanunlarında belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme ilişkin normal vade tarihinden itibaren, son yapılan tarhiyatın tahakkuk tarihine kadar; dava konusu yapılan vergilerin ödeme yapılmamış kısmına, kendi vergi kanunlarında belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme ilişkin normal vade tarihinden itibaren, yargı organı kararının tebliğ tarihine kadar geçen süreler için 6183 sayılı Kanuna göre tespit edilen gecikme zammı oranında gecikme faizi uygulanır Gecikme Zammı 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51. maddesine göre, amme alacağının ödeme müddeti içinde ödenmeyen kısmına vadenin bitim tarihinden itibaren gecikme zammı uygulanır. 15

16 16

17 2 GÜMRÜK UYUŞMAZLIKLARI 2.1 GÜMRÜK İNCELEMESİNE NEDEN SEÇİLEBİLİRSİNİZ Gümrük idaresi, aşağıdaki nedenlerle mükellefleri inceleyebilir: Bir konu genel olarak taranırken, Sektör incelemeleri sırasında, Karşıt incelemeler nedeniyle, Açıklamaların net, anlaşılır ve ikna edici olmaması, İhbar durumunda 2.2 GÜMRÜK UYUŞMAZLIK KONULARI Gümrük İdaresi inceleme elemanları da çeşitli konularda incelemelerini sürdürmektedir. Bu konulardan bazıları şöyledir: Eşya kıymetini etkileyen royalti sözleşmeleri, borç dekontları, iskonto, vade ve kur farkı faturaları ile ilgili uyuşmazlıklara sık sık rastlanılmaktadır, Gümrük tarife pozisyon cetveline ilişkin uyuşmazlıklar görülmektedir, Damping, Anti-damping soruşturmaları Referans fiyat uygulamaları Menşe konusunda uyuşmazlıklar Fiyat farklılıkları Kurum ve kuruluş kontrolleri Transfer fiyatı araştırmaları 2.3 GÜMRÜK CEZALARI Sayılı Kanun Uyarınca Gümrük Para Cezaları Gümrük Kanunu nun maddelerinde, vergi kaybına neden olan işlemlere uygulanacak cezalar düzenlenmiştir. Örnek olarak; Beyana göre hesaplanan gümrük vergisi ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken gümrük vergisi arasındaki fark %5'i aştığı takdirde, gümrük vergisinden ayrı olarak bu farkın üç katı para cezası alınır. Satış birimine göre miktar itibariyle %5'i geçmeyen bir fark ile maddi hesap hatasından doğan noksan kıymet beyanlarında, bu farklara ait gümrük vergisinden başka bu verginin bir katı kadar para cezası alınır. Dahilde işleme rejimi ile geçici ithalat rejimine ilişkin hükümlerin ihlalinde, eşyaya ait gümrük vergisinin yanı sıra bu vergilerin iki katı tutarınca para cezası alınır. Vergi kaybına neden olan işlemlere uygulanacak usulsüzlük cezaları ise Gümrük Kanunu nun maddelerinde düzenlenmiştir. Örnek olarak; 17

18 Gümrük idarelerince verilen kararlara dayanak oluşturan bilgi ve belgelerin ilgili kişiler tarafından yanlış verilmesi halinde, yasada belirtilen usulsüzlük cezası iki kat olarak istenir Sayılı Kanun Uyarınca Kaçakçılık Suçu Cezaları 2003 yılında yürürlüğe giren Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ile 1932 yılında yürürlüğe girmiş olan 1918 sayılı Kaçakçılığı Men ve Takibine Dair Kanun yürürlükten kalkmıştır. Eski kanun ekonomik sonuçlara hapis cezası verilmesi anlayışını benimserken, yeni kanun günümüz koşullarına uygun olarak sadece ekonomik sonucu olan suçlara ekonomik ceza verilmesi yönünde hazırlanmıştır. Her ne kadar yeni kanun hapis cezası yerine para cezasına ağırlık vermiş olsa da yeni kanun kapsamında da fiile bağlı olarak hapis cezası yaptırımı yer almaktadır Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uyarınca kesilecek para cezaları ve/veya hapis cezasını gerektiren fiiller aşağıdaki gibidir: Gerçeğe aykırı belge ile gümrük idaresini yanıltarak, vergilerini hiç ödememek veya eksik ödemek, vergileri ödenmeksizin ödenmiş veya işlemleri yaptırılmış gibi göstermek, vergiye tabi olduğu halde muafiyete tabiymiş gibi göstermek suretiyle eşya ithal veya ithale teşebbüs etmek, İthali, lisansa, şarta, izne, kısıntıya veya belli kuruluşların vereceği uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi olan eşyayı gerçeğe aykırı her türlü beyanname ve belge ile gümrük idaresini yanıltarak işlemini yaptırmak suretiyle ithal etmek veya bunlara teşebbüs etmek, İthali, insan sağlığı ve güvenliği, hayvan ve bitki varlığı ve sağlığı, çevrenin korunması, tüketicinin doğru bilgilendirilmesi ve ticari kalite yönlerinden standardizasyon kontrolüne tabi olan eşyayı, standarda uygun olmadığı halde gerçeğe aykırı her türlü beyanname ve belge ile gümrük idaresini yanıltarak standarda uygun ya da standart dışı göstermek suretiyle ithal etmek, Özel kanunları gereğince belirli işler için vergiden tamamen veya kısmen muaf olarak ithal olunan eşyayı ithal amacı dışında kullanmak veya satmak veya bilerek satın almak, Herhangi bir işlem veya amaç için belli şartlarla Türkiye'ye geçici olarak ithal olunan eşyayı her türlü beyanname veya belge düzenlemek suretiyle gümrük bölgesinden çıkarmadığı halde çıkarmış gibi göstermek, belirtilen şekilde geçici olarak ithal olunan eşyayı satmak veya bilerek satın almak, Antrepo veya geçici depolama yerlerindeki eşyayı gümrük idaresinin izni olmadan kısmen veya tamamen çıkarmak veya değiştirmek, İhraç eşyası için gerçeğe aykırı belge ibrazı suretiyle ihracat vergilerini ödememek veya eksik ödemek veya Devletçe uygulanan teşvik veya sübvansiyonlardan veya parasal iadelerden yararlanmak şeklinde haksız menfaat temin etmek. 18

19 3 UYUŞMAZLIKLARA KARŞI BAŞVURULABİLECEK HUKUKİ YOLLAR 3.1 VERGİ UYUŞMAZLIKLARINA KARŞI BAŞVURULABİLECEK İDARİ YOLLAR Düzeltme ve Şikâyet Düzeltme, mükellefle idare arasındaki vergi ilişkisinde oluşabilecek hataların düzeltilmesinde idareye takdir yetkisi veren bir işlemdir. Bu şekilde düzeltilebilecek olan hatalar matrah hataları, vergi miktarında yapılan hatalar, mükerrer vergilendirme gibi hesap hataları ile mükellefin şahsında hata, mükellefiyette hata, konuda hata, vergilendirme ve konuda hata gibi vergilendirme hatalarıdır. Düzeltme talebinin kabul edilmemesi durumunda, Maliye Bakanlığı na şikâyet yoluyla müracaat olanağı vardır Cezada İndirim Vergi Usul Kanunu kapsamına giren vergi, resim ve harçlara ilişkin ceza almış olan mükellefler indirim yoluna başvurabilirler. İndirimli olarak ödenebilecek vergi cezaları; vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarıdır. İndirimden yararlanabilmenin koşulları aşağıdaki gibidir: a. Vergi aslı ile cezanın dava konusu yapılmaması, b. İndirim talebinin dava açma süresi içinde yapılmış olması, c. Vergi aslı ile cezanın indirim yapıldıktan sonraki kısmının vadesinde ya da teminat gösterilerek 3 ay içinde yapılması. İndirimden yararlanılmak istendiği dilekçe ile vergi dairesine bildirilmelidir. Vergi ziyaı cezasında, ilk kez kesildiğinde 1/2, ikinci kez kesildiğinde 1/3 oranında indirim yapılmaktadır. Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezasında indirim oranı 1/3 tür Pişmanlık ve Islah Yasaya aykırı davranışlarda bulunan kişiler, hatalarını telafi etme isteği duymaları halinde pişmanlık ve ıslah hükümlerinden faydalanabilirler. Pişmanlık hükmünden yararlanabilmek için mükellefin herhangi bir ihbardan ya da incelemeden önce durumu kendiliğinden yetkili makama bildirmesi, verilmemiş olan beyannamelerin verilmesi ve ödenmemiş olan vergilerin pişmanlık zammı ile birlikte ödenmesi gerekmektedir. Pişmanlıkla yapılan bir ödeme olması durumunda vergi ziyaı cezasının kesilmemekte ve Vergi Usul Kanunu 359. maddesi hükmü çerçevesinde kaçakçılık suçları işleyenler ilgili makamlara duyurulmamaktadır. Ancak, pişmanlık talebinde bulunan mükellefler hakkında, beyannamenin süresi içinde verilmemesi nedeniyle usulsüzlük cezası kesilecektir. 19

20 3.1.4 Uzlaşma Mükellefle idare arasında meydana gelebilecek vergi ihtilaflarının süratle çözümü ve amme alacağının vaktinde hazineye nakli amacıyla kanunda uzlaşma müessesesi uygulamaya geçirilmiştir. Bugünkü şartlar altında, uzlaşma kurumu iki ana başlıkta incelenmelidir a Tarhiyat Sonrası Uzlaşma a. Uzlaşma Konusu Vergi ve Ceza Türleri: 4369 sayılı kanunla yapılan düzenlemelerde, uzlaşmanın konusu sadece vergi asılları ile sınırlı tutulmuş ve her türlü ceza uzlaşmanın kapsamından çıkarılmıştır. Ancak, tarihinde yürürlüğe giren Uzlaşma Yönetmeliği ne göre, dairelerin tarha yetkili olduğu vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezası da uzlaşma kapsamına alınmıştır. b. Uzlaşma Talep Süresi: Uzlaşma talebinin, vergi veya vergi ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ tarihini takip eden günden itibaren 30 gün içinde yapılması şarttır. c. Uzlaşma ve Vergi Mahkemelerine Dava Açma: Süresi içinde uzlaşma talebinde bulunan mükellef uzlaşma talep ettiği vergi ve ceza için ancak uzlaşma vaki olmadığı veya temin edilemediği takdirde dava açma yoluna gidebilir. Uzlaşmaya ve dava yoluna gidilmesi için aynı süre geçerli olduğundan, uzlaşma yoluna müracaat edilmesi durumunda, uzlaşma müracaatı için geçen süreler uzlaşmanın sağlanamaması durumunda dava açma süresinin hesabında dikkate alınır. Ancak, dava açma süresi 15 günden az kalmışsa, en az 15 gün olarak belirlenir b. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma a. Uzlaşmanın Kapsamı: Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına vergi incelemelerine dayanılarak salınacak ve Bakanlık Vergi Dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları (VUK 344/3 uyarınca kesilen tarhiyatlara ilişkin vergi ve ceza hariç) girmektedir. b. Uzlaşma Talep Süresi: Nezdinde inceleme yapılan kimseler incelemenin başlangıcından, inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler. 20