Ağustos - Eylül 11 Fiyat : 7 TL.

Transkript

1 Ağustos - Eylül 11 Fiyat : 7 TL 04 K E N T R E H B E R İ V E Y A Ş A M D E R G İ S İ Tabiatın yok saydığı / Yanı başımızdaki gizem / Çile yolcuları / Selam sana Beyrut / SB renkli komedi Kudüs ten gelen hüzünlü ses / Bu dünyada yaşamayanlar / Kutuplardaki resimler / Kırkyama / GİZEM KARABAŞİ VELİ - BEYRUT - CHARLIE CHAPLIN - PAUL GAUGUIN - YASMIN LEVY - AURORA

2

3 1

4 2

5 3

6 4

7 5

8 editör notu Hiç Bektaşi Sırrı nedir duydunuz mu? Ya da sırra ermek ne demektir? Çok uzatmadan cevaplayayım. Bektaşi Sırrı gizli tutulanlara verilen isim. Sırra ermek ise gizli tutulanları veya sır dolu bir şeyleri anlamak, kavramak anlamına geliyor. Devam eden satırlarda ve derginin birçok noktasında sırra ereceksiniz. Bursa daki gizem i aradık, bulabildiklerimizi paylaşıyoruz. Sırrımızı paylaşıyoruz! Sır denince aklınıza ne geliyor? Bazı konuları, bazen, bazı kişilere, bazı sebeplerle açıklamayız. Gizli tutarız. Ya da bazı konular, bazen gizli kalır. Varlığından bile bahsetmek olmaz. Kimi yönleri açığa çıksın istemeyiz. Aklımızın erişemediği, açıklanamayan veya çözümlenemeyen gizlere veya diğer bir ifade ile gizemlere sır diyebiliriz. Bize göre gizemli gelen şeyler ya da bir iş varsa; dikkatimiz, yeteneğimiz, deneyimlerimiz veya sezgilerimiz yardımıyla konuyu kavrayabiliriz. Bu şekilde ortada gizemli, zor ya da ince bir yan kalmaz. Amacımıza ulaşmak için, özel ve gizli yöntemlere de başvurabiliriz. Bu da bir sır sayılabilir. Her yanımız sırlarla kaplı bile diyebiliriz kolayca. Anlamadığımız, anlayamadığımız her şey gizemli gelebilir bize. Sırlarla kaplı bir yaşam içinde olduğumuzu bile düşünebiliriz. Sırra kadem basıp ortalıkta görünmeyen kişileri merak etmez miyiz? Sır tutmaz mıyız? Sakladığımız onca sırrın hatrına diyebilirim ki, sırları seviyoruz ve sanıyorum ki gerçekten de sırlarla kaplı bir yaşam içindeyiz. Başlıkta sizi kandırdım. Sırrımız paylaşılsaydı zaten sır olarak kalamazdı. Başkasına söylediğimiz her kelimede bir sırrımız açığa çıkarken, sır katibi gibi davranıp sizi gizli düşüncelere sevk edip kendimize cevaplar yazdırma hedefinde değiliz. Ama sır küpü de değiliz. Bildiğimizi paylaşmayı seviyoruz o kadar. Bursa nın sokaklarında aradığımız gizemi sizinle paylaşma sevdamız da bundan. Tamam şimdi sıra geldi devlet sırrına. Ne var ki bu denli sırrettiğimiz. Gerçi sırrolan bir şey de yok hani. Biz bildiğiniz Bursa yı kadrajlarımızın aldığı kadarıyla, diliğimizin döndüğü miktarda hatırlatıyoruz sadece. Bu sayıda biraz olsun üç ayların da şerefine, burnumuzun dibindeki Ulu Cami nin içinden bir gizem sunuyoruz. Bu muydu gizem diyebilirsiniz. Ama yine de yazıyı okumanızı rica etmeliyim. Beyrut tan gelen bir gizem kokusu da var satırlarımızda. Lut Gölü nün derinliklerine de uzanıyoruz. Karabaş-i Veli Kültür Merkezi nde hissettiğimiz ve yaşadığımız onlarca sır dolu an da var bu dergide. Gizemli bir renk konu oldu mesela. Kudüs ten gizemli bir misafirin sesi kulağımızda, İngiliz sinema devi Şarlo nun gizemlerini de yazdık. Yetmedi kutuplara uzanıp belki de dünya üzerindeki en eşsiz ve en esrarengiz doğa olayını konu ettik. Kuzey ışıkları bizi aydınlattı. Gizemli ölümüyle Amy, renkli anların öyküleri, keşkeler, rengarenk bir sanat olan kırkyama, Tarancı, bir kişilik yeri kalan Engin Geçtan, bilinçaltımızdaki gizemler, gelecekte bizi bekleyen gizemli teknolojiler, Gauguin in renkleri, Ramazan, Bayram sofraları, masamıza oturan gizemler, Bursa nın ilginç isimli semtlerinin gizemli hikayeleri ve sayamadığım, aklıma gelmeyen birçok gizli detay var bu sayıda. Bakın, oldukça sır verdim size. Okuyun ve sırrımızı paylaşın. Biz size, dostlarımıza, Bursa ve yaşamdan detaylarda bulabildiğimiz sırları açtık; siz de söyleyin dostunuza Bu arada merak edenler için, yukarıdaki soyut fotoğraf bir avizenin fotoğrafıdır. Keyifli okumalar. engincakir@photographica.com.tr Engin Çakır 6

9 7

10 arka plan Yıl: 1 Sayı: 4 / Ağustos - Eylül 11 ISSN: Yerel Süreli Yayın (2 Aylık) İmtiyaz Sahibi ve Yayın Yönetmeni Engin Çakır (Sorumlu) engincakir@photographica.com.tr Yayın Kurulu Demet Argun Güngör, Engin Çakır, Emine Civanoğlu, Emine Korku, Kadir Kılınç, Melih Karaer, Özgür Çakır Yazarlar Celil Sezer, Dilek Şen, Emine Civanoğlu, Erdinç Tuğcu, Gözde Aral, Gözde Tezer, Hakan Akdoğan, İsmail Şeker, Melih Karaer, Melike Yılmaz, Nazan Aşkalli, Nazlıhan Şevik, Ömür Akkor, Özgür Çakır, Serkan Duru Uzman Yazıları Psk.Ayşegül Alkış, Uz.Dr.Sibel Ünlü, Dyt.Nilgün İstek, Op.Dr.Servet Yetgin, Doç.Dr.Tekin Yıldız Yayıncı / Yönetim Yayın ve Reklam Koordinatörü Emine Korku eminekorku@photographica.com.tr İstanbul Temsilcisi Nazlıhan Ergin Şevik naz@photographica.com.tr Grafik Tasarım Photo Graphica Creative grafik@dergibursa.com.tr Çekirge Mah. Selvili Cad. No:12 Çelebi 2 Apt. D.1 Osmangazi / BURSA T. (0224) info@photographica.com.tr Baskı Abonelik, Dağıtım ve Satış Nihal Dindar abone@dergibursa.com.tr Çorbada Tuzu Olanlar Esra Minez, Filiz Bedir, Semih Tanyeri, Sercan Berberoğlu Reklam İletişim reklam@dergibursa.com.tr T. (0224) Dergi Bursa, Photo Graphica tarafından T.C. yasalarına uygun olarak yayınlanmaktadır. Dergi Bursa nın isim ve yayın hakkı Photo Graphica ya aittir. Yayımlanan yazı, fotoğraf ve konuların her hakkı saklıdır ve tüm sorumluluğu eser sahiplerine aittir. İzin alınarak ya da kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Reklamların sorumluluğu reklam verenlere aittir. Dergi Bursa, Basın Meslek İlkeleri ne uymaya söz vermiştir. 8

11 9

12 10

13 11

14 plan K E N T R E H B E R İ V E Y A Ş A M D E R G İ S İ plan bursa dokusu Karabaş-i Veli Kültür Merkezi - Çile yolcuları yakın plan Yanı başımızdaki gizem g. zaman kipinde İsim şehir, semt tek karede Bursa Demet Argun Güngör - Emir Sultan Cami gezi - yorum Selam sana Beyrut! uzaktaki yakın En derin beyaz Lut Gölü odak noktası Renkli anların öyküsü - Ahmet Çetin fotoğrafa yazı Eylül - Celil Sezer havadan sudan En gizli duygumuz - Nazan Aşkalli kupasız şampiyon Azrail in arkası sağlam - Gözde Tezer film şeridi Siyah beyaz renkli komedi - Charlie Chaplin armoni Kudüs ten gelen hüzünlü ses - Yasmin Levy hemzemin Bu dünyada yaşamayanlar - Nazlıhan Ergin Şevik keyfi yerinde Keyfin tüten hali - M.Melih Karaer köşe Kadınlar ne ister? - Dilek Şen rengarenk Tabiatın yok saydığı deli kızın defteri Kötüyüm ben, kötüyüm, kötüyüm kötüyüm! - Gözde Aral tekno günce Geleceğimiz varsa, göreceğimiz de var - Erdinç Tuğcu d.armağansın Bilinçaltına gizlenen iletiler - Serkan Duru detaylı bakış Kutuplardaki gizemli resimler bakış açısı Eski kumaşlara yaşam iksiri: Kırkyama - Kate Orhan evrensel sanat Biraz kültür biraz renk - Paul Gauguin kitabi Bir günlük yerim kaldı ister misin? - Emine Civanoğlu kavram defteri Ayna, gizem, yalnızlık, Tarancı - Hakan Akdoğan Türkçe sözlüğü Dilbilgisi eğitim psikolojisi Geleceğimizi aydınlatanlar - Psk. Ayşegül Alkış genel sağlık 5 soruda Hemoroid - Op. Dr. Servet Yetgin genel sağlık Yazı sağlıklı geçirmenin altın kuralları bursa mutfağı Eski Ramazanlar, Bayram sofraları - Ömür Akkor kestaneli lezzetler Kestaneli güllaç rehber bursa Bursa nın yaşam rehberi

15 13

16 bursa dokusu Bursa nın herşeyiyle en gizem dolu köşesi. Felsefi olarak düştükleri yola baş koymuş, onlarca gönül dostu ve dünyanın dört bir yanından onlara katılan nice misafirleri... Ham gelip, pişerek çile çeken ve en nihayetinde yüreğini ortaya koyup, yanıp tutuşanların ama hiç vazgeçmeyenlerin çile dolu hikayesi Karabaş i Veli Kültür Merkezi nde yaşananlar... Çile yolcuları Yazı ve fotoğraflar: Engin Çakır 14

17 Gelmiş geçmiş en yüce Türk tasavvufçularından biri sayesinde yaşanıyor olup bitenler. Her gece birbirinden her açıdan farklı yüzlerce insanı kendisine çekiyor bu ulvi mekan. Karabaş i Veli Kültür Merkezi nde kafanızı çevirdiğinizde bir Koreli görebiliyorsunuz ya da bir Afrikalı. Erzurum dan yüreğine bir nefes huzur çekmek isteyen Fatma kadın da orada oluyor, Antalya nın yörüklerinden Mehmet Amca da... Bursalılardan ise sadece bilenler orada. Ömrünü insanlara hizmete bahşetmiş, bu sayede halkın takdirini kazanmış bir dünya bilgininin, tasavvuf felsefesinin belki de en içten şairinin felsefesi ile şekillenmiş bu gizemli dünyayı bir araya getiren ise; temelde hak sevdası... Felsefesinin derinliği ile hümanizme öncülük edip İslam tasavvufunu kendisine yol edinmiş olan Mevlana, mesnevi kültürünün yeşermesini sağlarken; bugün Bursa da bu sevdanın hiç bitmeden sürüyor olmasını nasıl karşılardı acaba? Mevlana Celâleddin Rumi nin özel olarak yaptığı zikir ve törenleri göz önünde tutarak ölümünden sonra oğlu 15

18 bursa dokusu Sultan Veled tarafından kurulan tarikata giren Mevlevi ler, tarikat kurallarına göre çile doldururken; her gün belli sınavlardan, denemelerden geçerek yetkili pirinden el almaya çalışıyor Karabaş-i Veli de... Mevlevi nin davranışları, giyim kuşamı, konuşması, çevresiyle olan ilgisi ve başkalarına karşı tutumu, tarikat kurallarına göre belirli ve sınırlı. Mevleviliğe karşı sevgi ve ilgi duyarak tekkede gerekli törenlere katılan kimseye Mevlevi muhibi (Mevleviliği seven) deniyor. Dergâhının şeyhine ise Mevlana Celâleddin soyundan gelen bir çelebi... Her akşam sekizde sema gösterisi düzenleniyor kültür merkezinde. Semahanede aynı zamanda canlı olarak tasavvuf musikisi icra ediliyor. Sema gösterisi bu canlı müzik eşliğinde yapılıyor. Semazenler neyin huzur kokan nameleri eşliğinde dönüyorlar. Gösteri boyunca yapılan ücretsiz çay servisi de Mevlevi kültürünün misafirperverliğini gözler önüne seriyor. Ramazanda iftarların verildiği mekânda, kandillerde ise şerbetli lokmalar dağıtılıyor. Siz kimsiniz?, Nereden geldiniz? diye sorulmuyor asla. Aynı zamanda merkezde ücretsiz ney, hat ve semazenlik dersleri veriliyor. Dergâh odalarında semazen giysileri ve Mevlevi çalgıları sergileniyor. Gönül sevdası ile ikram buyurulan bu detaylar, özellikle kültürlerinde parasız ya da karşılıksız bir kazanım elde etmeye alışık olmayan yabancıların hayretiyle karşılanıyor. Mevlevi olmak isteyenlerin, tekkeye geldikten sonra birtakım gerekli törenlerden geçmesi, kesin kurallara uyması gerekiyor. Zaten temelde bir kimsenin Mevlevi adını alabilmesi için çileyi doldurması bekleniyor. Bilmeyenler için hemen aktaralım; çile, Mevlevi geleneğine göre bir hücreye kapanarak yapılıyor. Çileye çekilen müride ise çilenişin deniyor. Çile için bir içe kapanış, bir öz eğitim ve kendini yetiştirme yolu da denebilir. Çileye törenle girilip, çileden törenle çıkılıyor. Mevlevi adaylarına ise Can deniyor. Can, üç günlük ilk çileden sonra bir hücreye konuyor. Can, burada üç gün içinde sır olur. Yemeğini, suyunu meydancı getirir. Üç gün bitince meydancı, canı alır tarikçi dedeye götürür. Tarikçi dedenin önünde iki dizi üstüne oturur, verilen öğütleri, gösterilen yolları dinler. Sonra tekrar çileye girer. On sekiz gün çilede kalır. Bu süre içinde dışarıya çıkmaz, yalnız tekke içinde gezinebilir. On sekiz gün sonra Şems-i Tebriz-i ziyaretine çıkılır. Can, isterse daha sonra çileyi sürdürür, isterse illerdeki Mevlevihanelere giderek hizmet süresini bitirir. Bu süre toplamı bin bir gün olan, bir hizmet dönemi... Her gün onlarca insanı Karabaş-i Veli Kültür Merkezi ne toplayan sema, işitme ve dinleme anlamına geliyor ya da tasavvufta güzel sesle okunan Kuran-ı ve dini konularla ilgili şiirleri dinleme... Ölçülü ve ahenkli sesleri ile dinleyenleri bambaşka bir diyarın kucağına bırakan bu şiirsel ilahileri genellikle ölçülü ve ahenkli hareketler izliyor. Bu nitelikteki hareketlere devr, deveran, hareket, raks ve sema gibi isimler veriliyor. Sema hem işitme ve dinleme hem de dinlenen ahenkli ve hoş sedanın tesiriyle hareket ve raks etme anlamında kullanılıyor. Genellikle dervişler döne döne raks ettiklerinden de Sema ya devir ve deveran (dönmek) da deniliyor. Semanın icra edildiği yere ise malumuyla Semahane deniyor. Mevlevi mukabelesi olarak da bilinen Mevlevi seması; şiir, musiki, raks, edeb ve erkân gibi birçok estetik sanat unsurlarını içeriyor. Bunlar ruhu şaha kaldırıp yüceltmek ve böylece Hakka yaklaşmak için önemli ve vazgeçilmez vasıtalar olarak kullanılıyor. Bu anlayışın neticesinde Mevlevilikte zengin bir edebiyat, musiki adab ve erkân kültürü oluşmuş durumda... Bu kültür yüksek zümrenin hem estetik zevki, hem de manevi hayatı bakımından büyük önem taşıyor. Mevlevi Sema Ayini de musikisinden kıyafetine kadar her alanda pek çok sembolleri taşıyor. Benliğinden ölü olan 16

19 17

20 bursa dokusu Mevlevi dervişinin başındaki sikkesi mezar taşı, giydiği tennuresi kefeni, sırtındaki hırkası kabridir. Semahane ise sağ tarafı görünen ve bilinen madde âlemi, sol tarafı ise mana âlemi olan kâinatı simgeliyor. Tecelli rengi olan kırmızı renkli post üstündeki Şeyh ise, Hz. Mevlana'yı temsil ediyor. Hakikate varan yolu o biliyor. Sema dört selamlı yapılıyor. Birinci selam, insanın bilgiyle hakikate doğarak, yüce yaratanını ve kendi kulluğunu idraki anlamına geliyor. İkinci selam, insanın yaratılışındaki nizamı, azameti müşahede ederek, Allah ın kudreti karşısında hayranlık duyması; üçüncü selam ise, insanın hayranlık ve minnet duygusunun aşk a dönüşmesiyle, aklın aşk a kurban oluşu olarak ifade ediliyor. Bu kelimenin her anlamıyla tam bir teslimiyet. Allah a vuslat da denebilir. Dördüncü selam ise insanın manevi yolculuğunu tamamlayıp, kaderine razı olarak, yaratılıştaki vazifesine, kulluğuna dönüşüyor. Mevlevi kültürünün tennureleri uçurduğu esintide, günlük hayatın stresinden uzak olan Karabaş-i Veli Kültür Merkezi, gizemli havası ve huzur dolu yüreğiyle Mevlevi kültürünü yaşatmaya çalışıyor diyebiliriz. Bu derin kültürü ağırlayan Karabaş-i Veli Tekkesi 400 seneyi aşkın bir süre önce Halvetiye Tarikatı na bağlı Yakup Çelebi tarafından yaptırılmış. İlginç kubbesi, zengin süslemeleri, özgün yapısı ile döneminin en güzel mimari örneklerinden. Tekke, 19. yüzyıldan 18

21 Fotoğraf: Demet Argun Güngör itibaren Kadiriye Tarikatı nın Eşrefiye koluna bağlı şeyhler tarafından idare edilmiş yılında tekkelerin kapatılmasından sonra semahanenin bir kısmı idman yurdu, diğer kısmı ise ev olarak kullanılmış. Semahane, İkinci Mahmut devrinin kabul gören ampir üslubuyla inşa edilmiş. Semahanenin ve diğer kısımların çeşitli zamanlarda tamir edildiği biliniyor. Semahanenin doğu tarafında yer alan hazirede, dergâhta görev yapan meşayıhın (şeyhlerin) yanı sıra, Bursa da resmi görevli başka kişiler ile onların eşlerine ait kabirler bulunuyor. Dergaha Yakup Çelebi nin kaleme aldığı Tecvid-i Karabaş isimli kitaptan dolayı Karabaş ismi verilmiş. Kuruluşundaki orijinal yapıları ise günümüze gelememiş tarihli kayıtlara göre dergâhın, semahane, şeyh odaları, iki derviş odası, misafir odaları, sofa ve abdesthane gibi kısımlardan meydana geldiği anlaşılıyor. Karabaş-i Veli Kültür Merkezi, Bursa da, günümüze kadar ayakta kalabilen ender dergâh yapılarından biri olma özelliğine de sahip. Ayrıca dünyada 365 gün sema gösterisinin yapıldığı tek mekân olma özelliğini taşıyor. Restore edildiği tarihten bu yana dünyanın her yerinden 500 binin üzerinde ziyaretçinin kapılarını araladığı Karabaş-i Veli Kültür Merkezi, günümüz insanına iç dünyasına keşfetme fırsatı sunarken, bir taraftan da evrensel bir ağ örüyor. 19

22 20

23 21

24 22 yakın plan

25 Yanı başımızdaki gizem Güneş sistemi ve galaksinin tasviri, Türk boyları, ayetler, kül olarak tasvir edilen bir evren Sembollerle bezeli rivayetler. Hepimizin bildiği ama yeterince tanımadığı tarihi mirasımız, söz ettiğimiz... SAMANYOLU milyarlarca yıldızı ve gezegeni içinde barındıran uçsuz bucaksız bir sistem. Bulutsuz bir akşamüstünde, ayın şavkı mehtaba vururken altında dilek tuttuğumuz, heyecanla yıldız kaymasını beklediğimiz siyah perde. Bilim adamları bugün halen güneş ve galaksi sistemi ile ilgili keşif araştırmalarını sürdürüyor. Ancak bundan tam 612 yıl önce bir sanatkâr, galaksi ve güneş sistemini birebir ölçülerinde, eşsiz bir sanatla(*) işledi parçadan oluşan sır Yıl Galileo, galaksi sisteminin var olduğunu ve dünyanın döndüğünü iddia ettiği için engizisyon mahkemesinde yargılanıyor. Yıl Ulu Cami minberinin doğu yakasında güneş sistemi, batı yakasında galaksi sistemi tasvir ediliyor. Osmanlı nın, Avrupa dan 234 yıl önce güneş ve galaksi sistemini en ince ayrıntısına kadar Ulu Cami minberine tasvir etmiş olması, eşi benzeri olmayan bir şaheserin, Ulu Cami nin gizemini gözler önüne seriyor. 23

26 yakın plan Ulu Cami, aslında sadece bir ibadet ya da ziyaret yeri değil. Her metrekaresinde ayrı bir sırrı barındıran büyülü bir mekân. Samanyolu ve Kündekari sanatını(*) ortak paydada birleştiren minberi ise, başlı başına gizem dolu bir sanat harikası. Dokuz gezegenin güneş etrafındaki konumu bire bir ölçülerle minberin üzerine işlenmiş. Aynı zamanda minberdeki çukur kanal çizgileri gezegenlerin yörüngesini temsil ediyor. Galaksi ve güneş sisteminin yer aldığı minberde, evren kül olarak tasvir ediliyor. Minberin giriş kapısı üzerinde, Murat Han oğlu Yıldırım Beyazıt Han ın emriyle Hicri 804 yılında yaptırılmıştır ibaresi yer alıyor. Minberin alt kısmında yer alan dolap kapağına benzer şekillerin de Türk boylarını temsil ettiği biliniyor. Minberi yapan usta ile ilgili kesin bir bilgi yok. Fakat minberin sağ çıkış tırabzanında, sülüs tarzda yazılmış Devaklı Abdülaziz oğlu Mehmet işlemesi yer alıyor. Kâinatı temsil ettiği söylenen minberin bir diğer sırrı ise 6666 adet abanoz ağacının birbirine geçmesiyle oluşması... Bu rakam aynı zamanda Kuran-ı Kerim deki toplam ayet sayısına eşit. (*) Sabrın diğer adı Kündekari Ahşabı akıl almaz bir sabırla işleyen Osmanlı ahşap sanatı. Kündekari. Kenarları negatif ve pozitif değerlerde oyulmuş, çokgen ve yıldız biçiminde ayrı ayrı kesilmiş, rumi ve palmet kabartmalarıyla bezenmiş parçalar ile ahşap kirişlerin birbirine geçmesi ile meydana gelen ve büyük bir ustalık isteyen kündekarinin, kompozisyonu geometrik bir şemaya dayanır. Gökyüzündeki yıldızları ve sonsuzluğu ifade eden, sekizgen, ongen, yıldız ve baklava gibi birçok geometrik desenle birlikte uygulanır. 24

27 25

28 geçmiş zaman kipinde İsim şehir, semt Hazırlayan: Melike Yılmaz Oyunlar kutuların içine sıkıştırılmadan önce, alırdık elimize kalemi kâğıdı başlardık yazmaya, isim şehir diye. Bazen harf uymaz, şehir yerine semt yazardık; Fomara, Şehreküstü, Altıparmak... Konumuz rivayetlerle dolu ilginç Bursa semtleri... BİR GÜN YİNE çocukluğunuza dönüp isim-şehir oynarsanız ve yine uygun harfi bulamayınca, şehir yerine semt ismi yazacak olursanız belki bu semtlerden biri gelir aklınıza... Ya da oyun arasında bu semtlerin hikâyelerini sevdiklerinizle paylaşırsınız diye ilginç Bursa isimlerinin kökenini sizin için derledik. İtalyan tüccar Fomara Bursa nın göbeğinde yer alan bir semt Fomara. Peki nereden geliyor bu isim hiç düşündünüz mü? Osmanlı döneminde ticaret işlerinin belli bir kısmını gayrimüslimler yönetirmiş lü yıllarda bugünkü Fomara Meydanı nın olduğu bölge Bursa nın biraz dışında kalıyormuş. İpek ve tekstil ürünleri satan İtalyan asıllı bir tüccar burada bir ticarethane açmış. Bu tüccarın da adı / lakabı Fomara ymış. Rivayete göre, semtin adı bu tüccarın isminden geliyor. Mescit mi, lakap mı, altı parmaklı muhtar mı? Bursa nın ismiyle dikkat çeken bir diğer semti Altıparmak. Mahalleye bu adın Altıparmak lakaplı Abdullah Çelebi Bin Mehmet in yaptırdığı mescit nedeniyle verildiği biliniyor. Rivayete göre, semtin adı orada yaşamış olan Altıparmak lakaplı Yasef adlı Yahudi den geliyor. Altıparmak ile ilgili rivayetler bunlarla sınırlı değil. Semtin eskiden Yahudilik Mahallesi olarak anıldığı da rivayetler arasında. Yahudilerin yaşadığı dönemde bugünkü muhtarlık görevini yürüten kişinin altı tane parmağı olduğu söyleniyor. İnsanlar kendi aralarında Altı parmaklının mahallesine gidiyorum ya da altı parmaklının mahallesinde oturuyorum gibi cümleler kuruyorlarmış. Sonrasında ise semtin adı Altıparmak olmuş. Çekirge Sultan Çekirge isminin nereden geldiği ile ilgili rivayet ise şöyle: 1700 lü yıllarda, Bursa da müthiş bir kuraklık 26

29 yaşanmış ve Uludağ dan gelen tüm dereler kurumuş. Kuraklık sonucu çekirgeler tüm ekili alanları istila etmiş. O zamanlar, bugün olduğu gibi Çekirge de kaplıcalar ve zengin ailelere ait evler varmış. Geçimini odun satarak sağlayan yaşlı bir adam da burada yaşarmış. Çevredekiler, çekirgelerin adamın hiçbir eşyasına zarar vermediğini fark etmişler ve onun mübarek bir insan olduğunu düşünmüşler. Bunun sonucunda çevre halkı adamdan yardım istemiş. Adam bir gecede tüm çekirgeleri yok etmiş. Sonrasında halk, adamın mübarek bir kişi olduğuna tamamen inanmış. Bu durumun ortaya çıkmasından rahatsız olan adam, Bursa yı terk etmeye karar vermiş fakat adam yola çıkacağı gün ölmüş. O günden sonra halk buraya Çekirge Sultan demeye başlamış. Kaleden ayrıldı, Şehre küstü Hiç şehre küsülür mü? Ama zamanında küsülmüş. Bursa kurulduğu ilk yıllarda kaleden ibaretti ve kalede yaşamasına izin verilmeyen kişiler ( suçlular, hırsızlar vs.), kalenin birkaç kilometre dışında ve aşağısında kalan mevkide kendilerine bir yerleşim yeri kurmuşlar. Burada yaşayan kişiler şehirle bağlantılarını koparmışlar yani şehre küsmüşler. Rivayete göre Şehreküstü ismi buradan geliyor. Bazı kaynaklara göre ise, Şehreküstü semtinin Bursa Kalesi nden ayrı olarak kurulan bir yerde olduğu için bu şekilde isimlendirildiği biliniyor. Umur Bey in eseri Namazgâh Bursa nın eski yerleşim yerlerinden biri olan Namazgâh, adını Timurtaş Paşa nın oğlu Umur Bey in yaptırdığı namazgâhtan alır. Semtin, tarihleri arasında Musalla adıyla anıldığı biliniyor. Açık bir alanda, toplu olarak namaz kılmak için yapılan yer anlamına gelen namazgâhta taştan bir minber ile mihrap yer alır. Namazgâhlar, hemen hemen tüm önemli İslam şehirlerinde bulunuyor. Bursa daki Namazgâh da, çoğunlukla bayram günleri ve hacca giderken yapılan toplu törenlerde kullanılıyor. Yıldırım Beyazıt ın Nalbantı Nalbantoğlu. Kentin kalbinde, ismiyle dikkat çeken bir diğer semt. Mahalleye adını veren mescidi, Yıldırım Beyazıt ın baş nalbantının yaptırdığı ve semtin isminin buradan geldiği biliniyor. Domates, biber, patlıcan: Tahtakale Mahallenin adı, Arapça da kale dibi anlamına geliyor. Eskiden sebze - meyve satılan yerlere Tahtakale denilirmiş. Çünkü köylülerin getirdiği yaş sebze ve meyveler, sağlık ve güvenlik nedeniyle kalenin içine sokulmadığı için, kale diplerinde satılırmış. Semtin isminin bu şekilde ortaya çıktığı biliniyor. Setbaşı Mahalle bir set ve tepe üzerinde bulunduğu için, semte bu adın verildiği söyleniyor. Su Taksimi: Maksem Maksem, taksim etmek anlamına gelir. Eskiden Maksem Mahallesi nde Bursa ya gelen suların taksimi yapılırmış. Bu nedenle mahalle Maksim veya su dağıtma yeri anlamında Maksemü l-ma olarak da anılmış. Maksem den, kırktan fazla künk (pişmiş toprak veya betondan yapılmış kalın su borusu) ile Bursa nın diğer mahallelerine su dağıtımı yapılırmış. Maksem isminin buradan geldiği biliniyor. Arabayatağı Eskiden köy olan mahalle, 93 göçmenleri tarafından kurulmuş. Önceleri, İnegöl ve Yenişehir den gelen arabalar mola verdiklerinde, burada çok sayıda araba toplandığı için semte bu isim verilmiş. Sizin anlayacağınız eski bir otopark Arabayatağı. Beş hane: Beşevler Aslında isminin nereden geldiğini tahmin etmek zor değil. Eski bir köy olan mahalle, 93 göçmenleri tarafından 1880 li yıllarda kurulmuş. Bulgaristan ın Köstendil kasabasından gelen beş ailenin yerleştiği bu semt, başlangıçta hükümetten izin alınmadan kurulduğu için ailelerin çabalarıyla köy olarak kayda geçirilmiş. Kaynakça Kaplanoğlu Raif, (2001), Bursa da Yer Adları (Bursa Ansiklopedisi, Bursa, Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları) 27

30 tek karede bursa Emir Sultan Cami Kenti şehir yapan ruhudur Fotoğraf: Demet Argun Güngör Yazı: Engin Çakır ÇOĞU İNSAN şehrin caddelerinde yaşar ve ömrünü tüketir. Şehre ne bir iz bırakabilir, ne de bir ışıltı... Şehrin ruhuna yakın duramaz. Çünkü o sırlarını ve görkemini herkese açmaz. Onun gizlerine ulaşabilmek, fısıltılarını duymak ancak ruh derinliği ile olabilir. Şehrin gerçek sakinleri iz bırakır yaşadıkları yere. Nasıl ki anlatımlarıyla Victor Hugo Paris e, Charles Dickens Londra ya iz bıraktıysa; her şehrin iz bırakanları vardır. Şehri yaşamış ve onu anlamış olanlar bunu başarabilir. Fotoğrafçılar, ressamlar, şairler, yazarlar veya müzisyenler... Hepsi aynı sevdayla yaşarlar tanıdıkları şehirlerinde. Nasıl ki Ahmet Hamdi Tanpınar Bursa da Zaman şiiri ile Bursa yı anlattıysa; Huzur isimli romanında İstanbul u, başka bir şehri, yaşatmıştır belleğimizde. Ya da Beş Şehir de beş ayrı şehri; Erzurum, Konya, Bursa, Ankara ve yine İstanbul u... Çağımız şehirleri birbirinden ayıran ve farklılık yaratan güzellikleri bir bir yok etse de her şehir başka yaşar anını. Dostoyevski St.Petersburg u yaşamıştır, Kafka Prag ı... Konstantinos Kavafis in şiirinde anlatılanlar gibi; Bir başka ülkeye, bir başka denize giderim, dedin. Bundan daha iyi bir başka şehir bulunur elbet. Her çabam kaderin olumsuz bir yargısıyla karşı karşıya; - Bir ceset gibi- gömülü kalbim. Aklım daha ne kadar kalacak bu çorak ülkede? Yüzümü nereye çevirsem, nereye baksam, Kara yıkıntılarını görüyorum ömrümün, Boşuna bunca yıl tükettiğim bu ülkede. Yeni bir ülke bulamazsın, başka bir deniz bulamazsın. Bu şehir arkandan gelecektir. Sen gene aynı sokaklarda dolaşacaksın, Aynı mahallede kocayacaksın; aynı evlerde kır düşecek saçlarına. Dönüp dolaşıp bu şehre geleceksin sonunda. Başka bir şey umma. Ömrünü nasıl tükettiysen burada, bu köşecikte, Öyle tükettin demektir bütün yeryüzünde de. Şehirleri sevebilirsiniz, nefret de edebilirsiniz ya da özleyebilir... Bunun sebebi yine şehrin ruhudur. Caddeleri, binaları, ibadet yerleri, doğal güzellikleri, kısaca herşeyi bize şehrin ruhu verir. Sizin yaşadığınız Bursa ne ise, Bursa odur. 28

31 29

32 gezi - yorum Selam sana yüreğimin derinliklerinden ey Beyrut! Kabul edin bu selamımı, ey denizler, evler ve eski denizlerin yeni yüzü çöller... O ki benim halkımın hamurundan yoğrulmuş ekmeğim, içkim, yaseminim. Tadın nasıl da ateşin ve dumanın tadı oldu? Beyrut! seni terk eden delidir, ey Beyrut! El üstünde tutulacak şehirsin sen ey Beyrut! Kapısını kapattı Beyrut Kendisini sabah akşam el üstünde tutacak ve güzel günlere taşıyacak insanlara. Sonra bir başına kaldı sabah, akşam ve gecelerde... Benimsin sen ey Beyrut! Benimsin, halkımın kanayan yarası, Analarımın akan gözyaşısın. Benimsin sen ey Beyrut! Benimsin... Selam sana Beyrut! ADI Arapça da turkuvaz anlamına gelen, yaşayan efsane, Ortadoğu nun en büyülü sesi ve gerçek divası Fairuz un Lübnan iç savaşına atfen seslendirdiği Le Beirut un sözleri bunlar te başlayıp 1990 da biten Lübnan iç savaşının belki de hatıralarda kalan en naif detayıdır bu şarkı. Savaşan taraflardan kim radyoyu ele geçirirse bu şarkıyı çalarmış; Fairuz un kadife sesi şehrin sokaklarına yayılınca insanlara güven duygusu gelir, sokağa çıkılır, gündelik işler halledilirmiş çabucak; ta ki radyoda bir kez daha Le Beirut çalana kadar. Zamanla bir tür ateşkes çağrısına dönüşmüş bu şarkı ve iki tarafın da ortak duygusunu ifade eder olmuş: Benimsin sen ey Beyrut! Yazı ve fotoğraflar: Özgür Çakır Dergi Bursa nın sıkı takipçileri bir önceki gezi yazımın başlığında Doğu nun limanları derken ve Amin Maalouf un adını zikrederken uzattığım ipin ucunun Beyrut a bağlanacağını tahmin etmişlerdir. Evet, bu defa Ortadoğu nun en büyüleyici kentinde Gezi Yorum... Eski bir Osmanlı vilayeti olan ve o dönemlerde ipek ticareti ile zenginleşen bu liman şehrinin tarihi çok daha eskilere, MÖ 15. yüzyıla dayanıyor. Beyaz karlar ülkesi anlamındaki Lübnan, Türkiye yi saymazsak, Ortadoğu nun tek kar yağan ülkesi. Karlı dağlarında yetişen sedir ağacını kendine bayrak yapan Lübnan ın başkenti Beyrut, bulunduğu coğrafyanın en güzel bölgesinde kurulu olması nedeniyle tarih boyunca hep 30

33 bir cazibe merkezi olmuş lerden iç savaşın başladığı 1975 e kadarki dönemde ise Ortadoğu ülkelerini batıya bağlayan limanı, üniversiteleri, İsviçre dekilerle benzer çalışma esaslarına sahip bankaları, lüks mağazaları, kumarhaneleri, gece hayatı ve o dönemlerde nüfusun çoğunluğunu oluşturan Hıristiyan nüfusun etkisiyle gelişen batılı yaşam tarzıyla en ihtişamlı günlerini yaşamış ve Doğu nun Paris i sayılmış. Neden Paris de Londra değil? diye soracaklara; şehrin I. Dünya Savaşı sonrası Milletler Cemiyeti tarafından Fransız mandası altına verildiğini ve bu durumun 1946 ye dek sürdüğünü, Beyrut ta çok yoğun bir Fransız etkisinin olduğunu, özellikle Hıristiyan nüfusun büyük kısmının Fransızca konuştuğunu, birçoğunun Fransa ile organik ilişkileri bulunduğunu, bir ayağı Fransa da diğeri Lübnan da yaşayanların bol olduğunu ve cadde isimlerinin Rue ile başlayıp Paris tekine benzer şekilde tabelalandırıldığını söyleyebilirim. Tabii böyle bahsedince aklınızda yanlış bir imaj uyansın da istemem doğrusu. Her ne kadar yüzü batıya dönük bir 31

34 gezi - yorum şehir de olsa bir Ortadoğu ve Arap ülkesinin başkentinden bahsettiğimin altını çizmek isterim. Elbette bunun Beyrut a gidince yaşayacağınız tek çelişki olmadığını da belirtmeliyim. Bunları niye mi anlattım? Çünkü bu yazıyla birlikte, bir sonraki yurtdışı seyahatinizin yönü belli artık. Gidip göreceğiniz bu kentin tarihini de bilin istedim. Lübnan a gitmek çok zahmetsiz. Haritaya bakarsanız aslında burnumuzun dibinde olduğunu siz de göreceksiniz. Dilerseniz Antep ya da Antakya dan Suriye yi de geçerek taksiyle hem de oldukça düşük ücretlerle, dilerseniz karayoluyla ya da her gün birden çok havayolu şirketinin gerçekleştirdiği karşılıklı İstanbul- Beyrut seferleriyle Antalya ya gitmekten farksız Beyrut a gitmek. Onlarca farklı seyahat şirketi Beyrut a tur düzenliyor. Tek yapmanız gereken, pasaportunuzu cebinize atıp yollara düşmek. Çünkü 2010 yılından beri karşılıklı vizelerin kalktığı ülkelerden biri de Lübnan. Beyrut a vardığınızda sizi son derece şık bir havaalanı ve güler yüzlü insanlar karşılayacak. Türkiye den gittiğinizi her fırsatta dile getirmenizi öneririm; bunu yaparsanız, zaten sempatik ve sıcakkanlı olan Beyrutlular Türkiye lafını duyar duymaz ekstra bir motivasyonla yaklaşacak size. Yurtdışı seyahatlerinizde Bosna Hersek ve Azerbaycan ı saymazsak pasaportunuza sempati ile yaklaşılacak nadir duraklardan birindesiniz. Ama baştan uyarmalıyım bunun bir handikabı da var; ardından gelecek sorular. Televizyon yıldızlarının özel hayatları ve İbrahim Tatlıses in sağlık durumu gibi konularda bir çok soruyla muhatap olmanız ihtimal dahilinde. Dersinize çalışarak gitmenizde fayda var. Şaka bir yana bütün doğu toplumlarında olduğu gibi Beyrut da yüzünü batıya dönmüş durumda ve onların da en yakın batı komşusu olarak ilk öykündükleri, örnek aldıkları model Türkiye. Hazır coğrafi konumlara girmişken hemen uyarmalıyım; havaalanında kontuarlar doğu ve batı için iki farklı yönde konumlandırılmış durumda ve dönüş yolunda olur ha alışkanlıkla havaalanında doğu yönüne ilerlemeyin, sizin uçağınızın checkin işlemlerini yapan bankolar batı bölümünde. Havaalanından büyük ihtimalle Hamra bölgesinde yer alan otelinize taksiyle gideceksiniz. Hatta her yere taksiyle gideceksiniz çünkü Beyrut ta toplu taşıma aracı yok. Bu yüzden öğrenmeniz ve alışkanlık haline getirmeniz gereken ilk şey taksilerle pazarlık yapmak. Turist tarifesi, yerel halk için olan tarifenin neredeyse dört beş misli. Gerisi sizin pazarlık gücünüze kalmış. Pazarlığı ne üzerinden yapacağım? derseniz, ortalama bir şehir içi seyahati, mesela havaalanı ile Hamra bölgesi arasındaki bir yolculuk için dolardan fazla vermemelisiniz. Her yerde dolar kullanabilirsiniz. Alternatifi, Lübnan Lirası. Kaba bir hesapla bizim liramızdan üç sıfır atarak Lübnan Lirası (LBP) karşılığını bulabilirsiniz. 32