T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

Transkript

1 T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME KLİMA CİHAZLARININ ELEKTRİK DEVRE ŞEMALARI ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ KLİMA CİHAZLARININ ELEKTRİK DEVRE ŞEMALARI Pencere Tipi Klima Cihazı Kumanda Devre Şeması Soğutma Amaçlı Pencere Tipi Klima Cihazı Elektrik Devre Şeması Split Tip Klima Cihazı Elektrik ve Kumanda Devre Şeması Split Tip Klima Cihazı İç Ünite Güç ve Kumanda Devresi Split Tip Klima Cihazı Dış Ünite Güç ve Kumanda Devre Şeması Isı Pompalı Split Tip Klima Kumanda ve Bağlantı Devresi Otomobil Kliması Elektrik Bağlantı Devresi Otobüs Kliması Elektrik Devre Şeması...8 UYGULAMA FAALİYETİ...9 UYGULAMA FAALİYETİ...10 UYGULAMA FAALİYETİ...11 UYGULAMA FAALİYETİ...12 UYGULAMA FAALİYETİ...13 UYGULAMA FAALİYETİ...14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...16 ÖĞRENME FAALİYETİ KLİMA CİHAZLARININ SOĞUTMA DEVRE ŞEMALARI Pencere Tipi Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Pencere Tipi Isı Pompalı Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Çoklu Isı Pompalı Tip Split Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Asma Tavan Tipi Split Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması İnverter Kontrollü Çoklu Split Tip Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Otomobil Kliması Soğutma Devre Şeması Otobüs Kliması Soğutma Devre Şeması...22 UYGULAMA FAALİYETİ...24 UYGULAMA FAALİYETİ...25 UYGULAMA FAALİYETİ...26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...28 MODÜL DEĞERLENDİRME...30 CEVAP ANAHTARLARI...31 KAYNAKÇA...32 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR MODÜLÜN KODU 522EE0170 ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme DAL/MESLEK Klima Sistemleri MODÜLÜN ADI Klima Cihazlarının Elektrik Devre Şemaları MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/24 ÖNKOŞUL Yok Klima cihazlarının elektrik ve soğutma devre şemalarını YETERLİK çizmek Genel Amaç Öğrenci bu modül ile uygun ortam sağlandığında; tekniğine uygun olarak klima cihazlarının elektrik ve soğutma devre şemalarını çizebilecektir. MODÜLÜN AMACI Amaçlar Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında; 1.Klima cihazlarının elektrik devre şemalarını çizebileceksiniz. 2.Klima cihazlarının soğutma devre şemalarını çizebileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Resimhane, sınıf, atölye, laboratuar, kütüphane, internet ortamı, ev vb. çalışma alanları. Teknik resim ve meslek resim çizim takımları, resim masası, çizim kalemleri, aydınger kağıdı ve diğer özel amaçlı meslek resim takımları, bilgisayar donanı, projeksiyon cihazı veya tepegöz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içinde yer alan her faaliyetin sonunda kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modülün sonunda size uygulama faaliyeti vererek, faaliyetin sonunda bilgi ve becerilerinizi değerlendireceksiniz. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci Teknik elemanlar hızlı sanayileşmenin, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın en önemli unsurudur. Hızlı ve sürekli üretim, yeterli montaj, işletmeye alma, bakım ve onarım teknik elemanların aynı dili kullanmaları ile sağlanır. Yapılan işin istenen özelliklerde olması teknik elemanların, devre şemalarını eksiksiz okuyabilmeleri ve bunu birebir uygulamalarına bağlıdır. Bu sebeple klima cihazları elektrik ve soğutma devre şemaları çizimlerinde ana ve yardımcı elemanlar ülkelerin standart sembolleri ile gösterilir. Bu sembollerin birbirlerine bağlanmalarıyla da klima cihazlarının elektrik ve soğutma devre şemaları elde edilir. Meslek resim, alanı ne olursa olsun tüm teknik elemanların üretim, montaj, bakım, onarım, iş tarifi, iş bölümü ve görsel anlatım yapabilmesi için kullandığı bir iletişim aracıdır. Resmin alanla ilgili tüm çalışanlar tarafından anlaşılabilmesi için bazı kural ve standartlara ihtiyaç vardır. Meslek resim, kural ve standartları içeren bir bütündür. Bu modül size, klima cihazlarının elektrik ve soğutma devre şemaları konusunda bilgi ve beceriler kazandıracaktır. Kazanacağınız beceriler, iş hayatınız boyunca başarılı olmanıza yardımcı olacaktır. Bu modülü başarıyla tamamladığınızda dünya standartlarında sembolleri tanıyıp devre şemalarını kolaylıkla çizebilecek ve çizilmiş olan devre şemalarını da okuyabileceksiniz. Unutmayınız ki araştıran, yeniliklere açık olan ve kendini geliştiren kişiler meslek yaşamlarında aranan eleman olmaktadır. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -1 Gerekli araç gereç ve donanımı kullanarak klima cihazlarının elektrik devre şemalarını çizebilirsiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Pencere tipi klima cihazında bulunan elektriksel devre elemanlarını tespit ediniz ve bu elemanların yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Sadece soğutma yapan pencere tipi klima cihazlarının elektrik devre şemalarını inceleyiniz. Hem ısıtma, hem soğutma yapan (ısı pompalı) klima cihazlarının elektrik devre şemalarını inceleyiniz. Isı pompalı klima cihazında, sadece soğutma yapan klima cihazından farklı devre elemanlarını tespit ediniz. Bu elemanların, yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Dirençli ısıtmalı pencere tipi klima cihazı elektrik devre şemasını inceleyiniz. Split tipi klima cihazlarının elektrik devre şemalarını inceleyiniz. Split tip klima cihazı iç ünite elektrik devre elemanlarını araştırınız. Split tip klima cihazı dış ünite elektrik devre elemanlarını araştırınız. Otomobil kliması elektrik devre şemasını inceleyiniz. Otomobil klimasında bulunan elektriksel devre elemanlarını tespit ediniz ve bu elemanların yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Otobüs kliması elektrik devre şemasını inceleyiniz. Otobüs klimasında bulunan elektriksel devre elemanlarını tespit ediniz ve bu elemanların yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Klima cihazların elektrik devre şemalarında kullanılan sembolleri araştırınız. 3

8 1. KLİMA CİHAZLARININ ELEKTRİK DEVRE ŞEMALARI 1.1. Pencere Tipi Klima Cihazı Kumanda Devre Şeması Şekil 1.1: Pencere tipi klima cihazı kumanda devre şeması Bu devrede cihaz soğutma veya sadece havalandırma konumunda çalıştırılabilmekte olup fan motoru üç farklı hızda çalıştırılabilmektedir. Ayrıca ortam sıcaklığı, termostat yardımıyla doğrudan kompresör kumandası ile ayarlanmaktadır. Kompresör PSC (daimî ayrık kapasitörlü) tipi olup kalkış rölesi kullanılmamaktadır Soğutma Amaçlı Pencere Tipi Klima Cihazı Elektrik Devre Şeması Şekil 1.2: Soğutma amaçlı pencere tipi klima cihazı elektrik devre şeması 4

9 Bu devre, önceki örneğe benzer bir klima devresi olup, farklı olarak kompresöre kalkış (ilk hareket) kapasitörü, daimî (çalışma) kapasitörü ve potansiyel röle eklenmiştir. Devre bu şekliyle ağır çalışma şartlarına (zorlu yol verme, vb.) daha uygundur. Şekil 1.3: Soğutma amaçlı pencere tipi klima cihazı elektrik bağlantı şeması Bu devrede fan motoru iki hızlıdır. Kompresör daimî ayrık kapasitörlü olup termostat ile kumanda edilmektedir. Anahtar, fan motoru ve termostat sembolleri önceki devrelerden biraz farklıdır. Şekil 1.4: Dirençli ısıtmalı pencere tipi klima cihazı elektrik bağlantı şeması Bu devre önceki devrenin daha gelişmiş şekli olup soğutmanın yanında elektrik dirençli ısıtma ve havanın yönlendirmesini sağlamak için panjur motoru ilâve edilmiştir. Isıtıcı elemanın güvenliğini sağlamak için sıcaklığa duyarlı (metal çifti) termik bulunmaktadır. 5

10 1.3. Split Tip Klima Cihazı Elektrik ve Kumanda Devre Şeması Şekil 1.5: Split tip klima cihazı elektrik ve kumanda devre şeması Bu devre, bir split (ayrık) klimanın dış ünitesine ait olup bu kısımda kompresör ve kondenser fanı bulunmaktadır. Termik mini kontaktörün bobin devresine seri olarak bağlanmıştır. Bobin için doğrultucu devre yardımıyla doğru akım (DC) üretilmektedir. Doğru akımda bobin daha uzun ömürlü olmaktadır. Kompresör termostat ile kontrol edilmektedir. Devrede aşırı akım kesici, iç ünite fanını korumaktadır Split Tip Klima Cihazı İç Ünite Güç ve Kumanda Devresi Şekil 1.6: Isı pompası çevrimli split klima iç ünite kontrol devresi Şekildeki elektronik devre ısı pompası çevrimli split klimalarda çok yaygın olarak kullanılan uzaktan kumandalı, bir elektronik devre kartıdır. 6

11 1.5. Split Tip Klima Cihazı Dış Ünite Güç ve Kumanda Devre Şeması Şekil 1.7: Split tip klima cihazı dış ünite güç ve kumanda devre şeması ( 380 V ) Bu cihaz üç fazlı gerilimle çalışmakta ve kontaktörle kumanda edilmektedir. İç üniteye bağlı olan termostat kontaktör bobinine bağlıdır. Kontaktör kumanda devresi 24 V düşük gerilimle çalışmaktadır. Ayrıca kompresörü kısa aralıklarla yük altında çalışmaya başlamaktan korumak için kısa çevrim önleyici zaman rölesi (Anti-Short Cycle Timer) ilâve edilmiştir. Kondenser fan motoru, kapasitör kalkışlı tek fazlı indüksiyon tipindedir Isı Pompalı Split Tip Klima Kumanda ve Bağlantı Devresi Şekil 1.8: Isı pompalı split tip klima kumanda ve bağlantı devre şeması Bu devrede kompresör ve kondenser tek fazlı olup potansiyel röle ile kalkış yapmaktadır. Programlanabilir mantık devreli defrost kontrol kartı mevcuttur. Bu kartın çalışması şu şekilde olmaktadır: 1 nu lu kontak defrost esnasında kapalıdır. 2 nu lu kontak 7

12 ise bu esnada açıktır. 3 nu lu kontak, Y devrede ise kapanır, Y devrede değilse açılır, Y açıldığında 5 dakika gecikme zamanı sağlar. 4 nu lu kontak defrost termostatı ile birlikte kapanır ve kompresör çalışma zamanı dolduğunda Y kapanır Otomobil Kliması Elektrik Bağlantı Devresi Şekil 1.9: Direkt kontrollü oto kliması elektrik devre şeması Şekildeki otomobil kliması devresi 12 V bataryadan beslenir. Ana anahtardan soğutma veya havalandırma seçenekleri seçilebilir. Soğutma devresinde koruma amacıyla sigorta ve basınç anahtarı mevcuttur. İşletme amacıyla termostat ilâve edilmiştir. Evaporatör fanı için devreye ayrı bir sigorta ilâve edilmiştir Otobüs Kliması Elektrik Devre Şeması Şekil 1.10: Otobüs kliması elektrik devre şeması Otobüslerde klima kompresörü bağımsız ayrı bir dizel motoru tarafından tahrik edildiği için bu motor, aküden beslenen ayrı bir yol verme motoru ile devreye sokulur. 8

13 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen Klima Cihazlarının Soğutma Devre Şemaları konusuna ait uygulama faaliyetlerini aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kâğıdı resim masasına bağlayınız. Çizim araç ve gereçlerini metodlarına uygun olarak kullanınız. Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. Çizdiğiniz devrenin doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı arttıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereçlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Klima cihazlarının elektrik devre şemalarını çizerken sembolleri doğru ve standart olarak çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak çiziniz. Ana ve yardımcı eleman sembollerinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz elektrik devre şemasında, ana elemanların bağlantılarının doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz elektrik devre şemasında, yardımcı elemanların bağlantılarının doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz, klima cihazlarının elektrik devre şemalarında, elektrik devresinin doğru ve çalışır olduğunu kontrol ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 9

14 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda elektrik devre elemanları verilen pencere tipi klima cihazının elektrik devresini tamamlayınız. AÇIKLAMA: Fan motoru üç farklı hızda çalışabilecektir. Kompresör isteğe bağlı olarak soğutma-havalandırma anahtarı ve termostat yardımıyla kumanda edilecektir. 10

15 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda elektrik devre elemanları verilen ısı pompalı pencere tipi klima cihazının elektrik devresini tamamlayınız. AÇIKLAMA: Fan motoru üç farklı hızda çalışabilmektedir. Kompresör yaz-kış seçme anahtarı ve termostat yardımıyla kontrol edilir. Dört yollu selenoid vana, yaz-kış anahtarının kış konumunda bağlanır. Dolayısıyla kış konumunda iç ve dış üniteler arasında görev değişimi yapılır. 11

16 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda elektrik devre elemanları verilen klima cihazının elektrik devresini tamamlayınız. AÇIKLAMA: İç fan rölesinin kontrol devresi, 24 V besleme gerilimine termostat yardımıyla bağlanır. İç fan motoru ve trafo girişleri kontaktörden önce ana şalter çıkışından alınır. Kompresör ve kondenser fan (dış fan) motorları, potansiyel röle, termik yardımıyla kontaktöre bağlanır. 12

17 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda elektrik devre elemanları verilen klima cihazının elektrik devresini tamamlayınız. AÇIKLAMA: İç fan ve nemlendirici fan motorları 220 V besleme gerilimine, fan ve limit kontrolü, yangın termostatı üzerinden bağlanacaktır. Ana gaz vanası, 24 V besleme gerilimine oda termostatı üzerinden, nemlendirici su selenoid vanası 24 V besleme gerilimine, higrostat üzerinden bağlanacaktır. 13

18 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda elektrik devre elemanları verilen otobüs klimasının elektrik devresini tamamlayınız. 14

19 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ FAALİYET ADI: Klima Cihazlarının Elektrik Devre Şemaları AMAÇ: Tekniğine uygun olarak, Klima Cihazlarının Elektrik Devre Şemalarını çizmebileceksiniz. AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan, eğer yapıldıysa Evet kutucuğunu, yapılmadıysa Hayır kutucuğunu işaretleyiniz. GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır 1. İş önlüğü giydiniz mi? 2. Çizim masanızı temizlediniz mi? 3. Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? 4. Resim kâğıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? 5. Çizim araç ve gereçlerini metodlarına uygun olarak kullanınız 6. Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz 7. Devre elemanlarını uygun şekilde birleştirerek, elektrik 8. Çizdiğiniz klima cihazı elektrik devresinin doğruluğunu DEĞERLENDİRME Performans değerlendirme sonucu Evet ve Hayır cevaplarınızı değerlendiriniz. Yapılan değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı tekrar gözden geçiriniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 15

20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet sonunda hangi bilgileri kazandığınızı aşağıda verilen soruları cevaplayarak belirleyiniz. 1. Klima cihazlarının elektrik devre şemalarında kullanılan, kompresör sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 2. Klima cihazlarının elektrik devre şemalarında kullanılan, termostat sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 3. Klima cihazların elektrik devre şemalarında kullanılan, termik sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 4. Klima cihazlarının elektrik devre şemalarında kullanılan, kapasitör sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 5. Klima cihazlarının elektrik devre şemalarında kullanılan, basit anahtar sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 6. Klima cihazlarının elektrik devre şemalarında kullanılan, ampermetre sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 16

21 DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 17

22 ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -2 Gerekli araç gereç ve donanımı kullanarak klima cihazlarının soğutma devre şemalarını çizebileceksiniz.. ARAŞTIRMA Pencere tipi klima cihazında bulunan soğutma devre elemanlarını tespit ediniz ve bu elemanların yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Sadece soğutma yapan pencere tipi klima cihazlarının soğutma devre şemalarını inceleyiniz. Hem ısıtma, hem soğutma yapan (ısı pompalı) klima cihazlarının soğutma devre şemalarını inceleyiniz. Isı pompalı klima cihazında, sadece soğutma yapan klima cihazından farklı devre elemanlarını tespit ediniz. Bu elemanların, yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Split tipi klima cihazlarının soğutma devre şemalarını inceleyiniz. Split tip klima cihazı iç ünite soğutma devre elemanlarını araştırınız. Split tip klima cihazı dış ünite soğutma devre elemanlarını araştırınız. Otomobil kliması soğutma devre şemasını inceleyiniz. Otomobil klimasında bulunan soğutma devre elemanlarını tespit ediniz ve bu elemanların yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Otobüs kliması soğutma devre şemasını inceleyiniz. Otobüs klimasında bulunan soğutma devre elemanlarını tespit ediniz ve bu elemanların yapısını, çalışmasını ve görevlerini araştırınız. Klima cihazların soğutma devre şemalarında kullanılan sembolleri araştırınız. 18

23 2. KLİMA CİHAZLARININ SOĞUTMA DEVRE ŞEMALARI 2.1. Pencere Tipi Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Şekil 2.1: Pencere tipi klima cihazı soğutma devre şeması AÇIKLAMA: Kompresör emme hattından aldığı soğuk hâldeki akışkan buharını basma hattı yardımıyla kondensere verir. Kondenserde yoğunlaşan soğutucu akışkan filtrekurutucudan geçtikten sonra kılcal boru yardımıyla evaporatöre düşük basınçta verilir. Evaporatörde buharlaşan soğutucu akışkan emme hattı akümülatörünü geçerek emme hattı yardımıyla tekrar kompresöre gelir. Emme akümülatörü, kompresöre sıvı hâlde akışkan yürümesini engeller Pencere Tipi Isı Pompalı Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Şekil 2.2: Isı pompalı pencere tipi klima cihazı soğutma devre şeması AÇIKLAMA: Isıtma (kış) konumunda kompresör sıcak gazı dört yollu vanada 1 den 2 ye yani iç serpantine basar. İç serpantinde yoğunlaşan akışkan ısısını iç ortama verip yoğunlaşır. Soğutucu akışkan, sıvı hâlde kılcal boruya verilir. Buradan düşük basınç altında 19

24 dış üniteye verilip burada buharlaşarak dış ortamdan ısı alır. Kış konumunda ise akışkan dört yollu vanada 1 den 4 e verilir. Bu defa iç ünite evaporatör, dış ünite kondenser görevini üstlenir ve iç ortam soğutulmuş olur Çoklu Isı Pompalı Tip Split Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Şekil 2.3: Isı pompalı tip çoklu split klima cihazı soğutma devre şeması AÇIKLAMA: Çoklu split klimalarda 16 iç üniteye kadar çoklu iç üniteler kullanılır. Genellikle dış ünitede iki kompresör, bir serpantin bulunur. Bu cihazlarla dört yollu solenoid vana yardımıyla, hem soğutma hem de ısıtma işlemi yapılabilir. Isıtma işleminde kompresörde sıkıştırılan soğutucu akışkan önce iç üniteye gönderilir. Burada yüksek basınç altında yoğunlaşan soğutucu akışkan, ısısını ortama verir. Soğutucu akışkan, sıvı hattından kılcal boruya gelir ve dış ünitede genleştirilir. Dış ortamdan alınan ısı, sıvı akışkanı buharlaştırır ve oluşan buhar dört yollu vanadan kompresöre yönlendirilir. Buradan itibaren çevrim tekrarlanır. Soğutucu akışkan, soğutma işlemi için önce dış serpantine gönderilir. Orada yoğunlaştıktan sonra sıvı hattı vasıtasıyla iç üniteye verilir ve oluşan buharlaşma nedeniyle iç ortam soğutulmuş olur Asma Tavan Tipi Split Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Şekil 2.4: Asma tavan tipi split klima soğutma devre şeması 20

25 AÇIKLAMA: Kompresörde sıkıştırılan soğutucu akışkan önce dört yollu valfe gelir. Soğutma çevriminde, yoğunlaşmak üzere kondensere verilir. Kondenserde yoğunlaşan soğutucu akışkan çek valften, aşırı soğutma serpantininden geçerek filtre üzerinden kılcal boruya verilir. Burada genleşen soğutucu akışkan ortamı soğutarak buhar hâline dönüşür. Evaporatörden emilen soğutucu buhar, dört yollu valften geçerek emme akümülâtörü üzerinden kompresöre tekrar döner. Isıtma çevriminde ise önce iç ünitedeki ısı değiştiriciye (evaporatör) verilir. Burada yoğunlaşan akışkan çevreye ısı verir İnverter Kontrollü Çoklu Split Tip Klima Cihazı Soğutma Devre Şeması Şekil 2.5: İnverter kontrollü çoklu split tip klima soğutma devre şeması AÇIKLAMA: İnverter kontrollü klimalarda kompresör besleme frekansı 30 ile 120 Hz arasında değişerek devir sayısı yüke bağlı olarak değiştirilir. 21

26 2.6. Otomobil Kliması Soğutma Devre Şeması Şekil 2.6: Otomobil kliması soğutma devre şeması AÇIKLAMA: Kompresör, soğutucu akışkanı kondensere pompalar. Kondenserde yüksek basınç altında yoğunlaşan soğutucu akışkan, kılcal boru üzerinden evaporatöre gönderilir. Evaporatörde düşük basınç altında buharlaşan soğutucu akışkan akümülâtöre gelir. Akümülâtör, kompresörü sıvı darbelerinden korur. Soğuk buhar hâlindeki akışkan tekrar kompresör tarafından emilir Otobüs Kliması Soğutma Devre Şeması Şekil 2.7: Otobüs kliması soğutma devre şeması 22

27 AÇIKLAMA: Kompresör emme hattından aldığı soğutucu akışkan buharını hava soğutmalı kondensere basar. Kondenserde yoğunlaşan sıvı, depodan sonra üç ayrı hattaki evaporatörleri besler. Evaporatörlerde buharlaşan soğutucu akışkan, kollektörde toplanarak tekrar kompresöre verilir. 23

28 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen Klima Cihazlarının Soğutma Devre Şemaları konusuna ait uygulama faaliyetlerini aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yapınız. İşlem Basamakları Çizim yapacağınız kağıdı resim masasına bağlayınız. Çizim araç ve gereçlerini metodlarına uygun olarak kullanınız. Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çiziniz. Çizdiğiniz devrenin doğruluğunu kontrol ediniz. Çiziminizi teslim ediniz. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı arttıracaktır. Çizim ortamınızın (resim masası) temizliğini kontrol ediniz. Çizim ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Bant kullanarak T cetveli yardımıyla kâğıdınızı resim masasına sabitleyiniz. Geometrik şekiller için uygun çizim takımlarını belirleyiniz. Çizim araç ve gereşlerinizi kontrol ediniz. Çizim araç ve gereçlerinizin eksiksiz olması performansınıza olumlu yansıyacaktır. Klima cihazlarının soğutma devre şemalarını çizerken sembolleri doğru ve standart olarak çiziniz. Yazı ve rakamları teknik resim kurallarına uygun olarak çiziniz. Ana ve yardımcı eleman sembollerinin doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz soğutma devre şemasında, ana elemanların bağlantılarının doğruluğunu kontrolediniz. Çizdiğiniz soğutma devre şemasında, yardımcı elemanların bağlantılarının doğruluğunu kontrol ediniz. Çizdiğiniz, klima cihazlarının soğutma devre şemalarında, soğutma devresinin doğru ve çalışırolduğunu kontrol ediniz. Çiziminizi öğretmeninize teslim ediniz. Çizim masanızın ve çizim takımlarınızın temizliğini yapınız. 24

29 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda soğutma devre elemanları verilen ısı pompalı pencere tipi klima cihazının soğutma devresini tamamlayınız. 25

30 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda soğutma devre elemanları verilen otomobil klimasının soğutma devresini tamamlayarak ana ve yardımcı elemanların isimlerini sembolünün yanına yazınız. 26

31 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ FAALİYET ADI: Klima Cihazlarının Soğutma Devre Şemaları AMAÇ: Tekniğine uygun olarak klima cihazlarının soğutma devre şemalarını çizebileceksiniz. AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan, eğer yapıldıysa EVET kutucuğunu, yapılmadıysa HAYIR kutucuğunu işaretleyiniz. 1.İş önlüğü giydiniz mi? GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır 2.Çizim masanızı temizlediniz mi? 3.Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? 4.Resim kağıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? 5.Çizim araç ve gereçlerini metodlarına uygun olarak kullanınız mı? 6.Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? 7.Devre elemanlarını uygun şekilde birleştirerek, soğutma devresini çizdinizmi? 8.Çizdiğiniz klima cihazı soğutma devresinin doğruluğunu kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Performans değerlendirme sonucu Evet ve Hayır cevaplarınızı değerlendiriniz. Yapılan değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı tekrar gözden geçiriniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 27

32 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet sonunda hangi bilgileri kazandığınızı aşağıda verilen soruları cevaplayarak belirleyiniz. 1. Klima cihazlarının soğütma devre şemalarında kullanılan, kompresör sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 2. Klima cihazlarının soğütma devre şemalarında kullanılan, dört yollu vana sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 3. Klima cihazlarının soğütma devre şemalarında kullanılan, genleşme elemanı sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 4. Soğutma amaçlı klima cihazı, soğütma devre şemasında kullanılan, kondenser fanı sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 5. Klima cihazlarının soğütma devre şemalarında kullanılan, kılcal boru sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) 28

33 6. Soğutma amaçlı klima cihazı, soğütma devre şemasında kullanılan, evaporatör fanı sembolü aşağıdakilerden hangisidir? A ) B ) C ) D ) E ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 29

34 MODÜL DEĞERLENDİRME Modül sonunda öğretmeniniz size, uygulama faaliyatleri sonunda verilen ölçme araşlarına benzer çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Bu ölçme araçları ile sizin modül sonunda kazanacağınız bilgi, beceri, tavır, tutum ve davranışlarınız ölçülecektir. Uygulama faaliyetlerinde verilen klima cihazlarının elektrik ve soğutma devreleri ile ilgili şema çizimlerinden çok sayıda uygulama yapmanız yararınıza olacaktır. Yapacağınız uygulamalar sonrasında aşağıdaki değerlendirme tablosunu kullanarak kendinizi değerlendirebilirsiniz. Bu değerlendirme sonucunda hatalarınız veye eksikleriniz varsa ilgili konuyu tekrar gözden geçiriniz. Çeşitli kaynaklardan araştırma yaparak, öğretmeninize danışarak ve arkadaşlarınızla bilgi alışverişinde bulunarak eksikliklerinizi giderebilirsiniz. MODÜL ADI: Klima Cihazlarının Devre Şemaları AMAÇ: Tekniğine uygun olarak klima cihazlarının elektrik ve soğutma devre şemalarını çizmek. AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan, eğer yapıldıysa Evet kutucuğunu, yapılmadıysa Hayır kutucuğunu işaretleyiniz. GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır 1.İş önlüğü giydiniz mi? MODÜL DEĞERLENDİRME 2.Çizim masanızı temizlediniz mi? 3.Çizim araç gereçlerinizi eksiksiz hazırladınız mı? 4.Resim kağıdını masaya tekniğine uygun olarak sabitlediniz mi? 5. Çizim araç ve gereçlerini metodlarına uygun olarak kullanınız mı? 6.Sembol, yazı ve rakamları standartlara uygun olarak çizdiniz mi? 7.Klima cihazlarının elektrik devre şemalarını çizerken devre elemanlarını uygun şekilde birleştirerek, elektrik devresini doğru ve çalışır çizebildiniz mi? 8.Klima cihazlarınınsoğutma devre şemalarını çizerken devre elemanlarını uygun şekilde birleştirerek, soğutma devresini doğru ve çalışır çizebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirmedeki davranışları sırasıyla doğru olarak uygulayabilmelisiniz. Uygulayamadığınız davranıştan diğer davranışa geçmeniz mümkün olmayacağından, ilgili konuyu tekrar gözden geçiriniz. Bütün cevaplarınız Evet olduğunda bir sonraki modüle geçebilirsiniz. 30

35 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI SORU CEVAP 1. B 2. E 3. C 4. B 5. A 6. D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI SORU CEVAP 1 C 2 A 3 B 4 D 5 B 6 E 31

36 KAYNAKÇA KAYNAKÇA BULGURCU Hüseyin, Soğutma ve İklimlendirme Meslek Resmi, S.H.Ç.K. Basımevi Ankara, 2001 BULGURCU, Hüseyin, Elektrik Elemanları ve Sistemleri, M.Y. O. Ders Notları Çankırı 1991 BULGURCU, Hüseyin, Elektrik Devreleri Bağlantı Şemaları, Ders Notu ÖZKOL, Nuri, Uygulamalı Soğutma Tekniği, MMO Yayını No:115Ankara 1988 TSE 3500, Tesisat Projeleri İçin Semboller, Ankara 1980 TSE Tesislerini 3420, Havalandırma ve İklimlendirme Yerleştirme, Ankara