AĞRI CEP KİTABI. Cep Kitabı AĞRI GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ

Transkript

1

2

3 AĞRI CEP KİTABI Cep Kitabı AĞRI GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ

4 AĞRI CEP KİTABI Türkçe Telif Hakları 2015 ISBN: Orijinal Adı: Pocket Pain Medicine Yayınevi: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins Yazarlar: Richard D. Urman, Nalini Vadivelu Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Ercan Kurt, Doç. Dr. Abdulkadir Atım Orijinal ISBN: Kitabın 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince (kitabın bir bölümünden alıntı yapılamaz, fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz, resim, şekil, şema, grafik v.b. ler kopya edilemez) tüm hakları Güneş Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. ne aittir. Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni: Murat Yılmaz Genel Yay n Yönetmeni Yard mc s : Polat Yılmaz Yayın Danışmanı: Ali Aktaş Yayın Koordinatörü: Nuran Karacan Dizgi-Düzenleme: Ümit Saçı Kapak Uyarlama: İhsan Ağın Baskı: Ayrıntı Basım ve Yayın Matbaacılık Hiz. San. Tic. Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi Bölgesi 28. Cad. 770 Sok. No: 105-A Ostim/ANKARA Telefon: (0312) Faks: (0312) Sertifika No: UYARI Medikal bilgiler sürekli değişmekte ve yenilenmektedir. Standart güvenlik uygulamaları dikkate alınmalı, yeni araştırmalar ve klinik tecrübeler ışığında tedavilerde ve ilaç uygulamalarındaki değişikliklerin gerekli olabileceği bilinmelidir. Okuyuculara ilaçlar hakkında üretici fi rma tarafından sağlanan ilaca ait en son ürün bilgilerini, dozaj ve uygulama şekillerini ve kontrendikasyonları kontrol etmeleri tavsiye edilir. Her hasta için en iyi tedavi şeklini ve en doğru ilaçları ve dozlarını belirlemek uygulamayı yapan hekimin sorumluluğundadır. Yayıncı ve editörler bu yayından dolayı meydana gelebilecek hastaya ve ekipmanlara ait herhangi bir zarar veya hasardan sorumlu değildir. GÜNEfi TIP K TABEVLER ANKARA M. Rauf nan Sokak No: S hhiye/ankara Tel: (0312) Faks: (0312) STANBUL Gazeteciler Sitesi Sa lam Fikir Sokak No: 7/2 Esentepe/ stanbul Tel: (0212) Faks: (0212) KARTAL fiube Cevizli Mahallesi Denizer Cad. No: 19/C Kartal/ stanbul Tel&Faks: (0216)

5 AĞRI CEP KİTABI Cep Kitabı AĞRI Editörler RICHARD D. URMAN, M.D., M.B.A. Assistant Professor of Anesthesia Harvard Medical School, Perioperative and Pain Medicine Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts NALINI VADIVELU, M.D. Associate Professor of Anesthesiology Yale University School of Medicine Yale-New Haven Hospital New Haven, Connecticut Çeviri Editörleri PROF. DR. ERCAN KURT Gülhane Askeri Tıp Akademisi DOÇ. DR. ABDULKADİR ATIM Gülhane Askeri Tıp Akademisi GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ

6

7 YAZARLAR Ayman Abdel-Halim, MD Assistant Professor of Pain Management University of North Texas Health Science Center FortWorth.Texas Muhammad Anwar, MD Assistant Professor of Anesthesia Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Rima Aouad, MD Assistant Professor, Yale School of Medicine Faculty/Attending Anesthesiologist Yale New Haven Hospital New Haven, Connecticut Amir Baluch, MD Metropolitan Anesthesia Consultants Dallas, Texas Amanda Barker, MD Fellow, and Perioperative Care University of California, Irvine UCI Center for Pain Management UC Irvine Healthcare Irvine, California Karsten Bartels, MD Fellow in Pain Medicine and Critical Care Medicine The Johns Hopkins University School of Medicine Baltimore, Maryland Ferne Braveman, MD Professor of Anesthesiology and Obstetrics and Gynecology Vice-Chair for Clinical Affairs Chief, Division of Obstetrical Anesthesiology Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Luis F. Buenaver, PhD, CBSM Assistant Professor, School of Medicine Johns Hopkins University Baltimore, Maryland Claudia M.Campbell, PhD Assistant Professor, School of Medicine Johns Hopkins University Baltimore, Maryland

8 YAZARLAR VI Harkirat Chahal, MD Resident in Anesthesia, Perioperative and Pain Medicine Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts Eric Yao Chang, MD Fellow, and Perioperative Care University of California, Irvine UCI Center for Pain Management UC Irvine Healthcare Irvine, California Andrew A. Cherro, MD Assistant Professor, Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Pain Management Attending VA Connecticut Healthcare System West Haven, Connecticut Paul J. Christo, MD Assistant Professor Director, Multidisciplinary Pain Fellowship Program and Critical Care Medicine Division of Pain Medicine Johns Hopkins University School of Medicine Baltimore, Maryland Keun Sam Chung, MD Attending Anesthesiologist Associate Director of Acute Pain Service Yale-New Haven Hospital Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Susan Dabu-Bondoc, MD Assistant Professor Yale School of Medicine Faculty/Attending Anesthesiologist Yale New Haven Hospital New Haven, Connecticut Ashraf Farid, MD Pain Management Specialist Brown University Medical School Department of Surgery Providence, Rhode Island Elizabeth Freck, MD Instructor, Inpatient Anesthesia Wake Forest University School of Medicine Winston-Salem, North Carolina

9 Tanja Frey, MD, PhD Anesthesiologist and Pain Specialist Harvard/MIT Boston, Massachusetts Gerald Grass, MD VA Connecticut Healthcare System West Haven, Connecticut YAZARLAR VII Jonathan Grauer, MD Associate Professor Department of Orthopaedics and Rehabilitation Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Amitabh Gulati, MD Assistant Professor Attending, and Critical Care Memorial Sloane Kettering Cancer Center New York, New York Amit Gupta, DO Interventional Pain Physician and Anesthesiologist Pain Management Specialists, Private Practice San Luis Obispo, California Thomas Halazynski, DMD, MD, MBA Associate Professor of Anesthesiology Yale Univeristy School of Medicine Director, Regional and Orthopedic Anesthesia Yale-New Haven Hospital New Haven, Connecticut Steven R. Hanling, MD, CDR, MC, USN Assistant Professor, USUHS Bethesda, Massachusetts Pain Fellowship Director Naval Medical Center at San Diego San Diego, California Justin T. Hata, MD Assistant Clinical Professor & Perioperative Care Director, UCI Center for Pain Management UC Irvine Healthcare Irvine, California CAPT Anita H. Hickey, MD Director, Pain Research and Integrative Pain Medicine Naval Medical Center San Diego San Diego, California

10 YAZARLAR VIII Balazs Horvath, MD Assistant Professor of Anesthesia Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Brian L.Ju, BA Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Julie Kaesberg, MD Anesthesia Resident Naval Medical Center San Diego, California Alan D. Kaye, MD, PhD Professor and Chairman Department of Anesthesia Louisiana State University School of Medicine New Orleans, Los Angeles Michael M. Kim, MD Fellow, and Perioperative Care University of California, Irvine UCI Center for Pain Management UC Irvine Healthcare Irvine, California Rae Ann Kingsley, APRN Clinical Instructor and Adjunct Faculty Yale University School of Medicine Pediatric Pain Management Services New Haven, Connecticut Ian M. Laughlin, MD, LCDR Naval Medical Center San Diego, California Imanuel Lerman, MD Resident in Neurology Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Sukanya Mitra, MD Associate Professsor Department of Anaesthesia and Intensive Care Government Medical College and Hospital, Sector 32 Chandigarh, India Srdjan S. Nedeljkovic, MD Assistant Professor, Department of Anaesthesia Harvard Medical School, Fellowship Director Pain Medicine, Perioperative and Pain Medicine Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts

11 Srisuda Ngamkham, PhD, RN Senior Nursing Instructor Phrapokklao College of Nursing Chanthaburi, Thailand Michael Nguyen, MD Resident in Anesthesia, Perioperative and Pain Medicine Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts Devin Peck, MD Clinical Instructor of Anesthesiology Division of Pain Medicine Department of Anesthesia Weill Cornell Medical Center New York, New York Matthew T. Pena, MD Staff Anesthesiologist Naval Medical Center, San Diego San Diego, California Danielle Perret, MD Assistant Clinical Professor and Perioperative Care University of California, Irvine Program Director, Pain Medicine Fellowship UCI Center for Pain Management Irvine, California Nusara Prasertsri, PhD, RN Senior Nursing Instructor Boromaratchachonnani, Sappasithiprasong College of Nursing Ubon Ratchathani.Thailand Vinay Puttanniah, MD Clinical Instructor in Anesthesiology Assistant Attending, Weill Cornell Medical College and Critical Care Medicine Memorial Sloane Kettering Cancer Center New York, New York Robert Rappa, MD Resident in Anesthesia Department of Anesthesia Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Aziz M. Razzuk, MD Research Associate Occupational Health Services Kaiser Permanente Honolulu, Hawaii YAZARLAR IX

12 YAZARLAR X Linda J. Rever, MD Director, Acute Pain Service USC University Hospital LAC/USC Medical Center Assistant Professor of Clinical Anesthesiology Keck School of Medicine University of Southern California Los Angeles, California Yasser F. Shaheen, MD Assistant Clinical Professor Division Director, Non-Operating Room Anesthesia Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Tara M. Sheridan, MD Assistant Professor F. Edward Herbert School of Medicine Uniformed Services University of the Health Sciences Bethesda, Maryland Staff Anesthesiologist, Naval Medical Center San Diego, California Peter J. Silvestri, DO Pain Medicine Fellow & Pain Medicine Naval Medical Center San Diego San Diego, California Dmitri Souzdalnitski, MD, PhD Fellow in Pain Medicine Anesthesiology Institute The Cleveland Clinic Cleveland, Ohio Winnie Suen, MD, MSc, LMT Assistant Professor Department of Medicine Boston University School of Medicine Boston, Massachusetts Cornelius A. Sullivan, MD, FACS Resident in Anesthesia, Perioperative and Pain Medicine Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts Damien Tavares, MD Fellow, Pain Medicine and Perioperative Care UC Irvine Medical Center Irvine, California

13 Richard Urman, MD, MBA Assistant Professor of Anesthesia, Perioperative and Pain Medicine Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts AmarenderVadivelu, MD Senior Lecturer Oman Dental College Muscat, Sultanate of Oman Nalini Vadivelu, MD Associate Professor of Anesthesiology Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Kenneth Vives, MD Associate Professor of Neurosurgery Director of Stereotactic and Functional Neurosurgery Yale University School of Medicine New Haven, Connecticut Shu-Ming Wang, MSci, MD Professor Director, Complementary and Alternative Medicine Director, Pediatric Pain Service and Perioperative Care University of California-Irvine Medical School Irvine, California Christian Whitney, DO Attending Physician, Interventional Pain Management Sackler Center for Pain Management Greenwich Hospital Greenwich, Connecticut Diana J. Wilkie, PhD, RN, FAAN Professor and Harriett H.Werley Endowed Chair for Nursing Research Director, Center for End-of-Life Transition Research Department of Behavioral Health Science College of Nursing University of Illinois at Chicago Chicago, Illinois R. Jason Yong, MD, MBA Chief Resident in Anesthesia Brigham and Women s Hospital Boston, Massachusetts YAZARLAR XI

14

15 Uzm. Dr. H. Volkan Acar Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniği ÇEVİRİYE KATKIDA BULUNANLAR Doç. Dr. Didem Tuba Akçalı Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Doç. Dr. Ö. Taylan Akkaya Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Kliniği Yrd. Doç. Dr. Coşkun Araz Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Doç. Dr. Abdulkadir Atım Gülhane Askeri Tıp Akademisi Dr. Meltem Buz Baydilli Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Dr. Mehmet Buget İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Uzm. Dr. Kadir Hakan Cansız Elazığ Asker Hastanesi Doç. Dr. Nalan Örnek Çelebi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Dr. Tomurcuk Demirci Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Süleyman Deniz Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydaşpa Eğitim Hastanesi Dr. Ezgi Denizci Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Prof. Dr. Erdem Nail Duman Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Doç. Dr. Mine Kadıoğlu Duman Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Uzm. Dr. Sami Eksert Gülhane Askeri Tıp Akademisi Prof. Dr. Fuat Güldoğuş Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Dr. Çiğdem Kanburoğlu Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Dr. Umut Kara Gülhane Askeri Tıp Akademisi

16 ÇEV. KAT. BUL. XIV Doç. Dr. Ebru Kelsaka Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Prof. Dr. Pakize Kırdemir Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Algoloji Bilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Oğuz Kılıçkaya Gülhane Askeri Tıp Akademisi Prof. Dr. M. Emin Orhan Gülhane Askeri Tıp Akademisi Yrd. Doç. Dr. Tarık Purtuloğlu Gülhane Askeri Tıp Akademisi Prof. Dr. Ruhiye Reisli Meram Tıp Fakültesi Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Bölümü Yrd. Doç. Dr. Gülin Gürhan Renda Karadeniz Teknik Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Uzm. Dr. Canan Esin Sağlam Etimesgut Asker Hastanesi Uzm Dr. Tolga Sezer Özel Ankara Güven Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Bölümü Yrd. Doç. Dr. Serkan Şenkal Gülhane Askeri Tıp Akademisi Uzm. Dr. M. Anıl Süzer Özel 29 Mayıs Hastanesi Ankara Anesteziyoloji ve Reanimasyon Bölümü Prof. Dr. Altan Şahin Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Prof. Dr. Gül Köknel Talu İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi Algoloji Bilim Dalı Prof. Dr. İsmet Topçu Celal Bayar Üniversitesi Hafsa Sultan Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Bölümü Prof. Dr. Sema Tuncer Uzun Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Uzm. Dr. Dilek Yazıcıoğlu Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Kliniği Prof. Dr. Emin Alp Yentür Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Uzm. Dr. Memduh Yetim Gülhane Askeri Tıp Akademisi

17 ÖNSÖZ Ağrı dünya çapında bir sorundur ve ağrı kontrolü temel bir insan hakkı olarak kabul edilir. Tüm branş doktorlarının ve tüm profesyonel yardımcı sağlık çalışanlarının ağrıyı tanıma ve yeterli seviyede tedavisini yapma zorunluluğu vardır. Ağrı beşinci vital bulgu olarak kabul edilmiş ve tüm sağlık personeli akut ve kronik ağrı yönetiminin esaslarını anlamalı, zamanında ve etkin bir biçimde ağrı bakımını sağlamalıdır. Pocket Pain Medicine, kısa, pratik ve güncel bir kitap olmasının yanında sık görülen ağrılı durumların yönetimine kanıta dayalı referanslarla rehberlik eder. Biz, bu kitabın, ağrı değerlendirmesi ve temelleri, mevcut kılavuzları ve bakım standartlarını anlamak isteyenler için değerli bir araç olacağı kanaatindeyiz. Bu eşsiz kitap şemaları, diyagramları ve tabloları ile hızlı ve kolay bir referans olma özelliği taşımaktadır. Bu kitap uygulayıcının hasta değerlendirmesi için gereken tüm temel konuları içerir, olası tanı ve tedavi için gerekli olan güvenli reçeteyi önerir ve gerekirse ileri ağrı bakımının düzenlenmesini sağlar. Katkılarından dolayı ağrı tedavisi alanındaki farklı uzmanlara, ilham ve desteklerinden dolayı çalışma arkadaşlarımıza ve öğrencilerimize teşekkür ederiz. Nicole Dernoski ve Brian Brown dahil olmak üzere Lippincott Williams & Wilkins in editör kadrosuna teşekkür ederiz. Son olarak ailelerimize sürekli desteklerinden dolayı özel bir teşekkürün yanısıra özellikle Dr. Zina Matlyuk- Urman ın editöryal yardımı için teşekkür ederiz. Pocket Pain Medicine ın yararlı bir kaynak olmasını umuyoruz. RICHARD D. URMAN, M.D., M.B.A. Harvard Üniversitesi Boston, Massachusets NALINI VADIVELU, M.D. Yale Üniversitesi New Haven, Connecticut

18 ÖNSÖZ Ağrı tıbbı, zengin içeriği ile gelişmekte olan özel bir bilim daldır. Ağrı, yaşamın her evresinde görülen ve yeterince tedavi edilmediğinde istenmeyen sonuçlara sebep olan bir durumdur. Federal hükümet ordu ve gazilerin ağrı bakımının kodlanması ile ilgili mevzuatı kabul etmiş ve en son olarak 2010 yılı reform tasarısıyla ağrı bakım politikasının üç unsuru sağlık hizmetlerinin bir parçası olarak kabul edilmiştir. İlk olarak ağrı bakımı konferansına ev sahipliği yapacak, önemli bir halk sağlığı problemi olarak ağrı bilincini artıracak, ağrıyı yeterli ölçüde değerlendirecek, tedavi edecek ve yönetimini sağlayacak, yeterli ağrı bakımının engellerini belirleyecek, eğitim-öğretim ve araştırmayı sağlayacak, bir tıp enstitüsü kuruldu. İkinci olarak ulusal sağlık enstitüsü içinde bir ağrı konsorsiyumu oluşturuldu ve konsorsiyumun ağrı araştırmaları için etkili programlar geliştirmesi Ulusal Sağlık Enstitüsü tarafından teşvik edildi. Son olarak, enstitü federal hükümet tarafından ağrı bakımı ile ilgili eğitim ve öğretimlerde adres olarak tavsiye edildi, sağlık meslek okulları ve diğer kuruluşların eğitim teşviki ve sözleşmelerinde yetkili olarak kılındı. Ağrı tıbbının uygulama ve öğretiminde önemli bir büyüme ve değişim olmuştur. Ağrı tıbbı eğitimi gelişmekte ve multidisipliner yaklaşım eğitimi olarak kodlanmıştır. Evrensel gerçeklerin ışığında bütün hastalara iyi bir ağrı bakımı sağlamanın zorlukları düşünüldüğünde ağrı tıbbı; her yardımcı sağlık hizmetinin, tıp fakültelerinin ve uzmanlık eğitimlerinin müfredatının gerekli bir parçası olmalıdır. Ne yazık ki pek çok sağlık çalışanı ağrı yönetimi konusunda çok az bir eğitim almakta ve uzmanlar temel ağrı bakımını sağlamak için oluşturulmuş kaynaklardan habersizdir. Sağlık çalışanları temel ve kaliteli bir yorum ve daha sonra hazır bir referans sağlayacak uygun bir kitap bulmakta zorlanmaktadır. Dr. Furman ve Dr. Vadivelu bu kriterleri karşılayan bir kitap oluşturmuşlardır. Bu kitap anatomi, fizyoloji, ağrı değerlendirmesi, farmakolojik ve nonfarmakolojik yaklaşımları içeren temel konularla başlayan geniş bir yaklaşım içerir. Bu kitap daha sonra akut ve kronik ağrılı sık karşılaşılan klinik durumları, pediatrik ağrı yönetimi gibi özel popülasyonların ağrı değerlendirmesini, diş hekimliğinde ağrı yönetimini ve ağrı yönetiminde hemşirelik bakış açısını kapsayan durumlarla devam etmektedir. Bu kitap ağrı tıbbının eğitim kaynakları içinde kısa ve öz bilgi sağlaması açısından bir boşluğu dolduracaktır. Onları çabaları için kutluyorum ve gelecekte bu kitabın birçok baskılarını görmeyi umuyorum. RICHARD W. ROENQUIST, M.D. Anestezi Profesörü Ağrı Tıbbı Bölümü Direktörü Iowa Üniversitesi Iowa City, Iowa

19 ÇEVİRİ EDİTÖRLERİ ÖNSÖZÜ Çevirisini yaptığımız Ağrı Cep Kitabının, ülkemizde algoloji ile ilgilenen tüm hekimlerin faydalanacağı özet bir kitap alacağını düşünmekte olup, cep kitabı olarak adlandırılmasına rağmen ağrı ile ilgili her konu hakkında özer bilgiye kolayca ulaşabileceksiniz. Kitabın çevirisi sırasında katkısı olan tüm meslektaşlarımıza tüşekkür eder, kitabın algoloji ile ilgilenen tüm hekimlere faydalı olmasını dileriz. Prof. Dr. Ercan Kurt Doç. Dr. Abdulkadir Atım

20

21 İÇİNDEKİLER Yazarlar Çeviriye Katkıda Bulunanlar Önsöz Çeviri Editörleri Önsözü iv xiii xıv xvi AĞRI TEDAVİSİNDE MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIM 1-1 Andrew Cherro Çeviri: Pakize Kırdemir AĞRININ ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ 2-1 Sukanya Mitra ve Nalini Vadivelu Çeviri: Pakize Kırdemir AKUT VE KRONİK AĞRI MEKANİZMALARI 3-1 Sukanya Mitra ve Nalini Vadivelu Çeviri: Pakize Kırdemir AĞRININ DEĞERLENDİRİLMESİ: HASTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ 4-1 R. Jason, Yong ve Srdjan S. Nedeljkovic Çeviri: Ruhiye Reisli TANISAL GÖRÜNTÜLEME VE TESTLER 5-1 Michael Nguyen ve Srdjan S. Nedeljkovic Çeviri: Ruhiye Reisli OPİOİDLER 6-1 Karsten Bartels Paul J. Christo Çeviri: Ruhiye Reisli NONOPİOİD ANALJEZİK İLAÇLAR 7-1 Karsten Bartels ve Paul J. Christo Çeviri: Erdem Nail Duman, Mine Kadıoğlu Duman LOKAL ANESTEZİKLER 8-1 Elizabeth Freck ve Ferne R. Braveman Çeviri: Erdem Nail Duman ALTERNATİF VE BİTKİSEL FARMASÖTİKLER 9-1 Mıchael Nguyen ve Srdjan S. Nedeljkovic Çeviri: Erdem Nail Duman, Gülin Gürhan Renda ALTERNATİF VE BİTKİSEL FARMASÖTİKLER 10-1 Ian Laughlin ve Anita Hunt Hickey Çeviri: Dilek Yazıcıoğlu, Ö. Taylan Akkaya AĞRI YÖNETİMİNDE PSİKOLOJİK VE PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME VE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR 11-1 Claudıa M. Campbell ve Luis F. Buenaver Çeviri: Tarık Purtuloğlu, Dr. Memduh Yetim İMPLANTE CİHAZLAR: SPİNAL KORD STİMÜLASYONU VE İNTRATEKAL İLAÇ UYGULAMASI 12-1 Karsten Bartels ve Paul J. Christo Çeviri: Tarık Purtuloğlu, Memduh Yetim

22 İÇİNDEKİLER XVIII KRONİK AĞRI TEDAVİSİNDE İMPLANTASYONSUZ GİRİŞİMLER: BÖLÜM I 13-1 Ian Laughlin, Steven Hanling ve Anita H. Hickey Çeviri: Sema Tuncer Uzun KRONİK AĞRIYA YAKLAŞIMDA İMPLANTASYONSUZ GİRİŞİMLER: BÖLÜM II 14-1 Jason Silvestri, Julie Kaesberg ve Anita Hickey Çeviri: Altan Şahin, Ezgi Denizci, Meltem Buz Baydilli AĞRIYA FİZİKSEL TIP YAKLAŞIMI 15-1 Damien Tavares ve Justin Hata Çeviri: Coşkun Araz GÜNLÜK AKTİVİTELERE YÖNELİK TEDAVİ 16-1 Amanda Barker ve Justin Hata Çeviri: Coşkun Araz FİZİK TEDAVİ 17-1 Eric Yao Chang ve Justin Hata Çeviri: Coşkun Araz ERİŞKİN VE ÇOCUK AĞRISINDA AKUPUNKTUR 18-1 Shu-Mıngwang Çeviri: M. Emin Orhan, H. Volkan Acar AKUT VE POSTOPERATİF AĞRI YÖNETİMİ 19-1 Nalini Vadivelu ve Christian Whitney Çeviri: M. Emin Orhan YOĞUN BAKIM HASTASINDA AĞRI YÖNETİMİ 20-1 Danielle Perret ve Michael M. Kim Çeviri: Tolga Sezer YANIK VE TRAVMA AĞRISININ YÖNETİMİ 21-1 Amit Gupta Çeviri: Tolga Sezer REJYONAL ANESTEZİ 22-1 Susan Dabu-Bondoc ve Rima Aouad Çeviri: İsmet Topçu ULTRASON EŞLİĞİNDE PERİFERİK SİNİR BLOKLARI 23-1 Thomas Halaszynski, Imanuel Lerman ve Dmitri Souzdalnıtskı Çeviri: Ö. Taylan Akkaya ANTİKOAGÜLASYON VE REJYONEL ANESTEZİ (ASRA REHBERLERİ) 24-1 Balazs Howarth Çeviri: M. Anıl Süzer DOĞUM VE TRAVAY ESNASINDAKİ AĞRININ KONTROLÜ 25-1 Roberto Rappa ve Keun Sam Chung Çeviri: M. Anıl Süzer NÖROPATİK AĞRI 26-1 Gerald Grass Çeviri: Coşkun Araz

23 VİSSERAL VE İSKEMİK AĞRI 27-1 Amitabh Gulati ve Devin Peck Çeviri: Coşkun Araz BEL AĞRISI 28-1 Tanja Frey ve Barret Johnston Çeviri: Gül Köknel Talu, Mehmet Buget İÇİNDEKİLER XIX BOYUN VE OMUZ AĞRISI 29-1 Tanja Frey Çeviri: Emin Alp Yentür DİSTAL EKSTREMİTELERİN AĞRI SENDROMLARI 30-1 Cornelius A. Sullivan Çeviri: Emin Alp Yentür MYOFASİYAL VE ARTRİTİK AĞRI VE FİBROMİYALJİ 31-1 Tanja Frey Çeviri: Fuat Güldoğuş, Ebru Kelsaka KRANİYOFASİYAL AĞRI SENDROMLARI 32-1 Tanja Frey Çeviri: Sami Eksert, Oğuz Kılıçkaya BAŞ AĞRISI 33-1 Tara Sheridan Matthew Peña Çeviri: Nalan Örnek Çelebi, Tomurcuk Demirci PALYATİF BAKIM 34-1 Tanja Frey ve Barret Johnston Çeviri: Nalan Örnek Çelebi, Çiğdem Kanburoğlu KANSER AĞRISI YÖNETİMİ 35-1 Vinay Puttanniah Çeviri: Memduh Yetim, Canan Esin Sağlam AĞRI TEDAVİSİNDE LEGAL VE ETİK SORUNLAR 36-1 Linda Rever Çeviri: Canan Esin Sağlam, Memduh Yetim AĞRI MENANJMANINDA CERRAHİ VE GİRİŞİMSEL RADYOLOJİK YAKLAŞIMLAR 37-1 Brian L. Ju, Kenneth Vıves ve Jonathan N. Grauer Çeviri: Abdulkadir Atım, Umut Kara PEDİATRİK AĞRI YÖNETİMİ 38-1 Shu-Ming Wang ve Rae Ann Kingsley Çeviri: Didem Tuba Akçalı İLAÇ SUİSTİMALİ YAPAN VE BAĞIMLI HASTALARDA AĞRI YÖNETİMİ 39-1 Yasser F. Shaheen ve Aziz M. Razzuk Çeviri: Didem Tuba Akçalı YAŞLILARDA AĞRI YÖNETİMİ 40-1 Amir Baluch, Alan D. Kaye ve Muhammad Anwar Çeviri: Didem Tuba Akçalı

24 İÇİNDEKİLER XX AĞRI YÖNETİMİNDE BİRİNCİ BASAMAK DOKTORUNUN KILAVUZU 41-1 Winnie Suen Çeviri: Melmduh Yetim, Serkan Şenkal AĞRI YÖNETİMİNDE HEMŞİRELİK ROLÜ 42-1 Srisuda Ngamkham, Nusara Prasertsrı ve Dıana J. Wilkie Çeviri: Memduh Yetim, Serkan Şenkal OROFASİYAL AĞRI 43-1 Amarender Vadivelu Çeviri: Süleyman Deniz, Kadir Hakan Cansız AĞRI KLİNİĞİNDE ACİL DURUMLAR 44-1 Harkirat Singh Chahal, Richard D. Urman Çeviri: Süleyman Deniz, Kadir Hakan Cansız HASAR VE ENGELLİLİK DEĞERLENDİRMESİ 45-1 Richard D. Urman Çeviri: Süleyman Deniz, Kadir Hakan Cansız İNDEKS İ-1

25 AĞRI TEDAVİSİNDE MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIM ANDREW CHERRO, M.D ÇEVİRİ: DR. PAKİZE KIRDEMİR AĞRI SINIFLAMASI Ağrı akut, kronik, nosiseptif ve nöropatik olarak sınıflandırılabilir (Bkz Bölüm 2 ve 3) Ağrı sadece hasta tarafından algılanmaktadır. Örneğin ağrının nitelik ve niceliği hastanın tarifine göredir. Diagnostik hiçbir test ağrının şiddetini tam ve kesin ölçememektedir. Ağrı için doku hasarı gerekli değildir ve ağrı şiddeti doku hasar miktarı ile ilgili değildir. MULTİ YAK 1-1 Ağrı Sınıflaması Örnekleri Akut Kronik Nosiseptif Nöropatik Travma Pankreatit Osteoartrit DPN Cerrahi DPN RA İnme ağrısı Enfeksiyon Osteoartrit DDH PHN Enflamasyon Baş ağrısı Kas yaralanması KRAS Yanık Fibromiyalji Enflamasyon MS Apandisit Fantom ağrısı Neoplazm Neoplazm DPN,diabetik periferik nöropati; RA, romatoid artrit; PHN, post herpetik nevralji; KRAS, kompleks resyonel ağrı sendromu; MS, multipl skleroz; DDH, dejeneratif disk hastalığı. Not: Üstteki ağrı sınıflaması kesin değildir. Akut içinde yer alanlar kronik ağrıya değişebilir. Akut veya kronik ağrı nosiseptif, nöropatik veya her ikisinin kombinasyonu olabilir (ör. neoplazm). AĞRI ALGI TEORİLERİ Bugün, kanıtlar göstermektedir ki ağrı, merkezi ve periferik sinir sistemindeki birçok faktörden pozitif ve negatif olarak etkilenmektedir. Yaş, doku hasarı, eğitim, mizaç, hayat tecrübesi, kişilik bozuklukları, kültür, komorbiditeler, ekonomik durum, anatomi, cins gibi biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin ağrı tecrübesini meydana getirdiği ve bu şekilde ağrının biyopsikososyal modeli ortaya çıkmaktadır. Kronik ağrı bazı durumlarda arka boynuz sensitizasyonu ve AMPA ve NMDA reseptör aktivasyonuna, artmış nöroplazmik kalsiyuma ve belirli gen değişimine bağlanabilir. Bu da kronik ağrıda konvansiyonel tedavilere karşı dirençi açıklayabilir. Santral değerlendirme yukarda kaydedilen tüm inputları biraraya getirir ve tek bir ağrı deneyimi oluşturur. Benzer uyarıya farklı kişisel cevapların verilmesini açıklayabilir. Kişiselleşmiş tedavi ve multidisipliner tedavi planları önerilir. AĞRI TEDAVİSİNDE MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIM Kompleks ağrıların teşhis ve tedavisinde çeşitli tıp uzmanlıklarından faydalanmak İdeal olan, kronik ağrının doğru tayin, teşhis ve tedavisi için her uzmanlığın katkıda bulunmasıdır. Kronik ağrının biyolojik, psikolojik ve sosyal komponentleri eş zamanlı olarak belirlenmelidir. Ağrının beşinci vital belirti olması gibi ağrı farkındalık hareketlerinin ağrı tayin, teşhis ve tedavisini yapan sağlık çalışanları arasında, ağrı algılanmasını önemli ölçüde artırmaktadır. Yalnızca hastanın ağrı skor belirlemesine dayanan ve kronik ağrı tedavisini vital belirti olarak ele alarak ve skorun normal sınır içindeki sayıya göre yapılması sıklıkla yapılan yanlış uygulamadır. Tedavinin hedefi olan 10 puanlık sayısal ölçekleme skalasındaki 5 değeri, hipertansiyon tedavisindeki kan basıncının hedeflenen 120/80 mmhg ile karşılaştırılamaz. Ağrı sadece sayısal değerlendirmeden daha komplekstir, subjektiftir, taklit edilemez, görüntüleme ile belirlenemez; birçok sosyal, kültürel, fizyolojik ve psikolojik faktörden etkilenir. Multidisipliner yaklaşım ağrıya sayıdan daha geniş bakmaktadır.

26 AĞRININ ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ SUKANYA MITRA, M.D. NALINI VADIVELU, M.D ÇEVİRİ: DR. PAKİZE KIRDEMİR ANAT FİZ 2-1 AĞRININ TANIMI Doku hasarına eşlik eden veya bu hasar ile tanımlanabilen, hoşa gitmeyen duygusal ve emosyonel bir deneyimdir (IASP). Ağrının olumlu işlevleri Zararlı uyarıyı tarifler ve yerini belirler. Rebound cevaplar oluşturarak doku hasarını sınırlar ve ileri hasardan korur Hareketi önler, böylece yarada iyileşme ve enflamasyon kontrolünde artma sağlar. Gelecekteki davranışları şekillendirecek motivasyonel ve duysal cevapları oluşturur. Uzamış tedavi edilmeyen ağrının olumsuz sonuçları Postoperatif veya travmatik morbiditeyi artırır İyileşmeyi geciktirir; fiziksel, duygusal, ekonomik, sosyal sonuçlarla Kronik ağrı gelişimine yol açar Fizyolojik olarak gereksiz acı oluşturur. AĞRININ TİPLERİ Oluş zamanı ve süresine göre (detaylar için, bkz Bölüm 3) Akut ağrı Kronik (veya devamlı) ağrı Kliniğe göre: ör. cerrahi sonrası, maligniteye bağlı; nöropatik, dejeneratif Oluş nedeni ve mekanizmaya göre (Not: bu sınıflama için çeşitli şemalar bulunmaktadır; aşağıdaki Costigan M. Et al. Annu Rev Neurosci 2009;32:1-32 dan alınmıştır); Nosiseptif ağrı: Yüksek eşikli nosiseptör nöronları aktive eden zararlı uyarılarca oluşturulan fizyolojik ağrı Geçici, zararlı uyarı ile orantılı Ağrı sisteminde hipersensitivite yok Merkezi sinir sisteminde (MSS) lezyon veya disfonksiyon yok Ağrı adaptif fonksiyon kazandırır (zararlı uyarılardan organizmanın korunması) Enflamatuvar ağrı: Nosiseptörlerce aktif enflamasyonun ortaya çıkarılmasını içeren ve nosiseptif sistemin sensitizasyonu sonucu periferik doku enflamasyonuna bağlı hipersensitivite Amaç hasarlı doku iyileşmesini sağlamak Nosiseptif ağrı ile ortak yanlar Merkezi sinir sisteminde (MSS) lezyon veya disfonksiyon yok Ağrı adaptif fonksiyon kazandırır (iyileşmeyi kolaylaştırır). Nosiseptif ağrı ile farklı yanları Sıradan zararsız uyarıya karşı periferik sinir uçlarında artan eksitabiliteye bağlı ağrı sisteminin hipersensitivitesi (periferik sensitizasyon; bkz. Bölüm 3) Nöropatik ağrı (bkz. Bölüm 26): Ağrı primer lezyon veya sinir sistemindeki disfonksiyona bağlı oluşur veya ortaya çıkar (Mersky H. Bogduk N. Eds. Classification of chronic pain. 2nd edition. Seattle:IASP Press, 1994): Somatosensoryal sistemi etkileyen hastalık veya lezyonun neden olduğu olumsuz değişim nosiseptör sinyal oluşumunu artırarak uyarı yokluğunda ağrı duyulması, zararsız ve zararlı uyarıya cevabın artması (Costigan et al., 2009) Olumsuz (çünkü ne zararlı uyarıdan koruma ne de iyileşmeyi artırma amacına hizmet etmemektedir) Ağrı kendisi patolojik hale gelmektedir Sık örnekler:diabetik nöropatik ağrı, postherpetik nevralji, trigeminal nevralji, strok, multipl skleroz veya spinal kord hasarına bağlı ağrı Fonksiyonel (veya disfonksiyonel) ağrı: nosiseptif uyarılmanın hem enflamasyon hem de nöral lezyonların yokluğunda kuvvetlenmesi (Costigan et al., 2009): Olumsuz ve patolojik ağrı Bilinen periferik veya MSS lezyon veya hasarın olmaması Örnekler; fibromiyalji, irritabl barsak sendromu ve interstisyel sistit

27 AKUT VE KRONİK AĞRI MEKANİZMALARI SUKANYA MITRA, M.D. NALINI VADIVELU, M.D ÇEVİRİ: DR. PAKİZE KIRDEMİR TANIMLAR Akut ağrı: Keskin ve başlangıcı belirli ağrı Sıklıkla doku hasarı ve enflamasyon nedenlidir Kısa süreli (British Pain Society süreyi < 12 hafta) olarak tanımlanır Etyoloji nosiseptif veya enflamatuvar olabilir (tarifler için Bölüm 2) Koruyucu fonksiyonu vardır Doku iyileşmesi ile kaybolur Sıklıkla analjezik ve antienflamatuvar ajanlara iyi cevap verir Kronik (veya devamlı) ağrı: Beklenen doku iyileşme süresini geçen ağrı British Pain Society şöyle tarifliyor devamlı, 12 haftayı geçen; veya travma veya cerrahi sonrası iyileşmenin düşünülen süresinden uzun süren ağrı. Etyoloji enflamatuvar, nöropatik veya disfonksiyonel (Bölüm 2) Sıklıkla koruyucu adaptif fonksiyon kazandırmaz. Tedavisi zor olabilir. Not: akut ve kronik ağrı arasındaki farkı sadece ağrı süresine dayamak problemlidir, çünkü (1 ay, 3 ay, 6 ay, hatta 1 yıl) gibi değişik süreler cut-off değerleri kullanılmaktadır. Böylece kronik ağrıyı daha iyi tanımlamanın yolu belki de yukarda listenen tanımlarla yapılmasıdır. Allodini: Normalde ağrı oluşturmayan uyarı ile ağrı oluşması (International Association for the Study of Pain, IASP) Hiperaljezi: Ağrılı uyarıya artmış cevap (IASP) Primer hiperaljezi: Hasar alanında ağrıya hassasiyetin artması Periferik mekanizmalar sorumlu Sekonder hiperaljezi: Komşu, hasarsız alanda artmış ağrı hassasiyeti Santral mekanizmalar sorumlu MEKANİZMA 3-1 AĞRININ TEMEL MEKANİZMALARI Primer Sensoryal Afferent Lifler Etyolojiye bağlı Başlangıca bağlı Ağrı mekanizmaları (her mekanizmanın tip tip detayları aşağıda) Nosiseptif ağrı Sıklıkla akut Nosisepsiyonun fizyolojik gelişimi (transdüksiyon- kondüksiyon - transmisyon-persepsiyon; bkz. Bölüm 2) Enflamatuvar ağrı Sıklıkla akut Periferik sensitizasyon; santral (kronikleşebilir) sensitizasyon; fenotipik switch; spinal nöronlar arası farklılık Nöropatik ağrı Sıklıkla kronik Santral sensitizasyon; fenotipik switch; ektopik aktivite; spinal nöronlar arası farklılık; inen ağrı modülasyonu; yapısal reorganizasyon; nöral-glial-immun etkileşim Disfonksiyonel ağrı Sıklıkla kronik Santral sensitizasyon; diğer (bilinmeyen) AĞRIDA NOSİSEPTÖRLERİN UÇLARINDA MEYDANA GELEN OLAYLAR Enflamatuvar veya zararlı (noksiyöz) soup : hasar alanında nosiseptörlerin periferik uçlarını saran kimyasallar ordusu; Hasarlı hücrelerden salınan kimyasallar: K +, H +, prostaglandin E 2 (PGE 2 ), adenozin trifosfat (ATP)