ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M

Transkript

1 5 DENET M SÜREC Finansal tablolar n ba ms z denetimden geçirilmesinin amac ; bu tablolar n tüm önemli yönleriyle iflletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar n ve nakit ak mlar n finansal raporlama standartlar na uyumlu olarak do ru ve dürüst bir biçimde gösterip göstermedi i hakk nda bir görüfl bildirmektir. Bu ba lamda; denetçilerin görevi ve sorumlulu u, finansal tablolar n önemli hata ve yanl fll klar içerip içermedikleri hakk nda makul güvencede bir yarg ya ulaflabilmek için, mesleki flüphecilik yaklafl m yla, denetimi planlamak, programlamak, kan t toplamak, kan tlar de erlendirmek ve ulafl lan sonuçlar uygun bir flekilde raporlamakt r. Ba ms z denetim çal flmas, denetim standartlar temel al narak gerçeklefltirilen ve birbirini izleyen aflamalardan oluflan sistematik bir süreçtir. Uluslararas Denetim Standartlar (UDS) çerçevesinde denetim yapmak isteyen bir denetim kuruluflunun öncelikle bu standartlara uygun bir denetim çal flmas yürütebilmesi için gerekli olan düzenlemeleri yapmas gerekir. Bu düzenlemeler etik ilkeler de dahil olmak üzere, firma içinde izlenmesi gereken prosedürlerin oluflturulmas ve çal flanlara benimsetilmesi olarak ifade edilebilir. Denetim süreci müflteriden gelen denetim talebiyle bafllar. Denetim firmas n n öncelikle denetlenmek isteyen iflletme hakk nda bilgi toplayarak bir risk de erlendirmesi yapmas ve bu iflletme ile çal fl p çal flamayaca na ve denetim hizmeti verip veremeyece ine iliflkin hususlar de- erlendirmesi gerekir. De erlendirme sonucunda denetim hizmeti verilebilece i sonucuna var lm fl ise iflletmeye teklif verilir ve mutab k kal nmas durumunda taraflar n hak ve sorumluluklar n belirten sözleflme imzalan r. Teklif aflamas nda elde edilen veriler ile yap lan risk de erlendirmesi sonuçlar ndan da faydalan larak bir denetim stratejisi oluflturulur ve 107

2 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M iflletme ile ilgili daha fazla bilgi edinmek üzere çal flmalara bafllan r. Elde edilen ön bilgiler çerçevesinde denetim planlamas yap l r ve her bir hesaba iliflkin uygulanacak yöntemlerin yer ald detay denetim program oluflturulur. Bu program n yürütülmesiyle iflletme yönetiminin iddialar na iliflkin kan t toplan r. Eksik kalan hususlar n gözden geçirilmesi ile tamamlanan denetim çal flmalar sonucunda elde edilen bulgular de- erlendirilerek taslak denetim raporu haz rlan r. Kalite kontrol çal flmalar da sona erdikten sonra denetim raporunun imzalanmas ve ilgili taraflara sunulmas yla denetim süreci tamamlanm fl olur. Tablo 5.1. Denetim Süreci Bu süreci bir takvime yerlefltirmek gerekirse, denetim sürecini afla- daki flekilde dört aflamada ele almak mümkün olabilir: 1.Teklif Süreci Müflteriden denetim talebi gelmesi ile sözleflme imzalanmas na kadar geçen süreçtir. 2.Ön Çal flma Genellikle denetlenen y l içinde gerçekleflen, iflletmeyi tan maya yönelik olarak bilgi toplamay amaçlayan ve final çal flmas s ras nda uygulanacak olan detay denetim program n n haz rlanmas na yard mc olmak üzere önemli ifl süreçlerinin incelendi i, kontrol testlerinin yap ld çal flmalard r. 108

3 5. DENET M SÜREC 3.Final Çal flmas Denetlenen y la iliflkin hesaplar kapand ktan ve finansal tablolar haz rland ktan sonra yap lan, detay denetim program n n uygulanmas suretiyle iflletme yönetiminin finansal tablolar arac l ile yapm fl olduklar iddialar do rulayacak kan tlar n topland çal flmad r. 4.Raporlama Süreci Final çal flmas s ras nda elde edilen bulgular n de erlendirildi i, kalite kontrol çal flmalar n n tamamland ve denetim görüflünün oluflturuldu u safhad r. fiekil 5.1 de denetim süreci çal flma takvimine göre bir flema ile özetlenmifltir. Denetim süreci detayl olarak ele al n rken her aflamada referans olarak kullan lan standartlar ayr ca birer tablo ile gösterilmifltir. Bu flekilde bir s n fland rma yap lmas n n amac, süreç içinde ilgili standartlar n rahatl kla takip edilebilmesini sa lamakt r. Farkl bak fl aç - lar yla farkl s n fland rmalar yap labilir. Unutulmamas gereken bir husus, aflamalar n birbirinden ba ms z olmad, tam aksine iç içe geçmifl oldu udur. Dolay s yla referans verilen standartlar asl nda denetimin her aflamas nda dikkate al nmas gereken konular kapsayabilir. Örne in denetim stratejisinin oluflturulmas ve detay denetim plan n n haz rlanmas iflletmenin tan nmas yla birlikte bafllang ç aflamalar aras nda yer almas na ra men, denetim çal flmalar sürdürüldükçe iflletme hakk nda elde edilen yeni bilgiler denetim plan nda de ifliklikler yap lmas n gerekli k labilir. Benzer flekilde, iç denetim çal flmalar ndan faydalan lmas denetim kan tlar n n toplanmas aflamas nda yer alabilir, ancak denetimin planlama safhas nda dikkate al nmas gereken bir husustur. Dolay s yla, standartlar bir bütün olarak düflünmek ve denetim süreci boyunca referans olarak kullanmak gerekmektedir. 109

4 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M fiekil 5.1. Denetim Süreci 110

5 5. DENET M SÜREC 5.1.Denetim Altyap s n n Oluflturulmas nda Genel lkeler Bir denetim kuruluflunun UDS çerçevesinde denetim yapabilmesi için öncelikle standartlara uygun gerekli altyap y oluflturmas gerekir. Oluflturulacak yap denetim ekibindeki her bir eleman n etik ilkeler konusunda ayn anlay flta olmas n ve bu anlay fl n denetim uygulamalar - na yans t lmas n sa layacakt r. Denetimin UDS kapsam nda lay k yla tamamlanabilmesi için denetim ekibi elemanlar n n denetimin amac n ve uygulanacak genel ilkeleri kavram fl olmas gerekir. Ba ms z denetim kurulufllar n n alt yap lar n olufltururken referans alabilecekleri standart yine IFAC taraf ndan yay nlanm fl olan 1 numaral Kalite Kontrol Standard d r (UKKS 1). 111

6 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Etik lkelere Uyulmas Birinci bölümde daha detayl anlat ld üzere, IFAC taraf ndan yay nlanm fl olan Etik lkeler, tüm meslek mensuplar n n uymas gereken genel etik ilkeler, ba ms z çal flan meslek mensuplar n n uymas gereken etik ilkeler ve ba ml çal flan meslek mensuplar n n uymas gereken etik ilkeler olarak 3 grupta toplanm flt r. Dolay s yla etik ilkeler sadece denetim iflinde çal flanlar için de il ama muhasebe ile ilgili çal flan her meslek mensubu için geçerli kurallard r. Ancak denetçilerin ba ms z bir gözle verdikleri denetim raporunun kullan m alan muhasebe bölümünde çal flan bir eleman n iflletme için haz rlam fl oldu u raporlara göre daha yayg n oldu undan, daha fazla göz önündedir ve bu nedenle uymas gereken kurallar da daha genifl kapsaml d r. Denetim ekibindeki her bir eleman n bu etik kurallardan haberdar olmas n sa lamak ve bu kurallara uyuldu unu gözetmek denetim firmas yöneticilerinin sorumlulu undad r. Uygulamaya bak ld nda genellikle denetim kurulufllar n n bu etik kurallar kapsayan ancak ba ms zl k konusundaki kurallar daha aç k ifadelerle belirten kendi iç etik ilkelerini yaz l hale getirdikleri ve ifle ald klar elemanlara bu kurallar okutup, okuduklar n ve kabul ettiklerini teyit etmek üzere imzalatt klar gözlemlenmektedir. Ayr ca çal flanlardan belirli aral klarla ba ms zl klar n koruduklar na iliflkin beyan al nmaktad r. Bu genel uygulamalar n d fl nda, her bir denetim ifli için sorumlu orta n ekip elemanlar n n bu iflle ilgili ba ms zl klar n zedeleyecek bir husus olup olmad n sorgulamas ve yaz l teyit almas uygulamalar aras ndad r. 112

7 5. DENET M SÜREC Ba ms z Denetim Kurulufllar nda Kalite Kontrol Prosedürleri Finansal Tablolar n Denetimi ve S n rl nceleme Çal flmalar ile Di- er Güvence ve Alakal Hizmetler Sunan Firmalar n uymalar gereken kalite kontrol standartlar n özetleyen UKKS 1, izlenecek ad mlar 7 bafll k alt nda toplamaktad r: 1.Yönetiminin sorumluluklar 2.Etik ilkeler 3.Müflteri kabulü ve devaml l 4. nsan kaynaklar 5.Denetim faaliyetlerinin yürütülmesi 6.Gözetim 7.Kalite kontrol sisteminin belgelendirilmesi Yönetiminin Sorumluluklar Ba ms z denetim kurulufllar n n, kalitenin ifllerin yürütülmesinde vazgeçilmez bir unsur oldu unu vurgulayan bir firma kültürü oluflturacak politika ve prosedürleri yerlefltirmifl olmalar gerekir. Söz konusu politika ve prosedürler kapsam nda iflletmenin en üst düzey yöneticisi veya üst düzey bir yönetim ekibi kalite kontrol sisteminin sorumlulu unu üstlenmelidir. Bu sorumluluk çerçevesinde iflletme yönetimi afla daki hususlara dikkat etmelidir: Denetim çal flmalar na iliflkin görevlendirmelerin, ticari kayg lar n kalitenin önüne geçmesine neden olmayacak flekilde yap lmas, Firma içindeki performans de erlendirmesi, terfi ve ücretlendirmelerin kaliteye verilen önemi yans tacak flekilde yap lmas, 113

8 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Kalite kontrol sisteminin gelifltirilmesi için gerekli kayna n ayr lm fl olmas. Etik lkeler Ba ms z denetim kuruluflunun firma ve çal flanlar n etik ilkelere uygun hareket etmesini sa layacak gerekli politika ve prosedürleri oluflturmas gerekir. Ayr ca firman n, çal flanlar n veya hizmet al nan uzmanlar n IFAC veya yerel otoriteler taraf ndan getirilen ba ms zl k ilkelerine uyumunu gözeten politika ve prosedürlerin de oluflturulmufl olmas gerekir. Bu prosedürler hem ilgili taraflara uymalar gereken kurallar aç kça göstermelidir, hem de ortaya ç kabilecek tehditleri ortadan kald rmaya yönelik tedbirleri içermelidir. Y lda en az bir kere olmak üzere, ba ms zl k ilkesine tabi tüm personelden ba ms zl k ilkesine uyduklar n teyit eden yaz l bir beyan al nmas gerekir. Ayr ca ba ms zl k ilkesini zedeleyebilecek bir tehdit ortaya ç kmas durumunda bu konunun firma içinde ilgili kiflilerle ivedilikle görüflülmesi ve gerekli önlemlerin al nmas gerekir. Denetçiler ayn iflletmeye uzun süre hizmet verdiklerinde oluflan yak nl k denetçinin tarafs zl konusunda bir tehdit oluflturabilir. Bunu önlemek için denetim firmas n n söz konusu tehditleri ortadan kald rmaya yönelik politika ve prosedürler oluflturmas gerekir. Ayr ca, halka aç k iflletmelerin denetiminde görev alan sorumlu ortaklar n IFAC ve di er yerel otoriteler taraf ndan getirilen kurallar çerçevesinde belirli aral klarla rotasyonu için gerekli kurallar n oluflturulmufl olmas gerekir. 114

9 5. DENET M SÜREC Müflteri Kabulü ve Devaml l Ba ms z denetim kuruluflunun müflteri kabulü ve devaml l aflamas nda önceden oluflturdu u politika ve prosedürlere uygun hareket etmesi ve ancak afla daki koflullar sa land durumlarda müflteriyi veya denetim iflini kabul etmesi gerekir: Müflterinin dürüstlü üne iliflkin bir flüphe yoksa Söz konusu ifli yürütmek için yetkinli e sahipse, gerekli insan kayna ve yeterli zaman varsa Etik ilkelere uygun hareket edilebilecekse Ba ms z denetim kuruluflunun müflteri kabul ve devaml l na iliflkin oluflturdu u politika ve prosedürlerin yukar da belirtilen koflullar n de erlendirilmesine olanak verecek flekilde haz rlanm fl olmas gerekir. Denetim Ekibinin Belirlenmesi Ba ms z denetim kuruluflunun mesleki standartlara ve di er yasal otoriteler taraf ndan getirilen kurallara uygun bir denetim çal flmas n n yürütülebilmesi ve bu çal flma sonucunda koflullara uygun raporlaman n yap labilmesi için gerekli yetkinli e sahip, etik ilkelere ba l insan kayna n n oluflmas n sa layacak politika ve prosedürleri belirlemesi gerekmektedir. Bu politika ve prosedürler afla daki konular içerecek flekilde olmal d r: fle alma Performans de erlendirmesi Yetkinlik Yeterlilik 115

10 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Kariyer gelifltirme Terfi Ücret Personel ihtiyaçlar n n tahmini Ba ms z denetim kuruluflu her bir denetim çal flmas için bir sorumlu ortak ve yeterli denetim eleman tahsis etmek zorundad r. Denetimden sorumlu orta n sorumluluklar aç k bir flekilde belirlenmifl, kendisiyle ve denetim ekibinin di er elemanlar yla paylafl lm fl olmal d r. Sorumlu orta n konusunda yetkin, gerekli yeterlilik ve otoriteye sahip olmas gerekir. Ayn flekilde tahsis edilen di er denetim ekibi elemanlar - n n da gerekli yeterlilik ve yetkinli e sahip olmalar gerekir. Denetim Faaliyetlerinin Yürütülmesi Ba ms z denetim kuruluflunun, denetim faaliyetlerinin mesleki standartlara, ilgili yasa ve düzenlemelere uygun olarak yürütülmesini ve koflullara uygun raporlama yap lmas n sa layacak politika ve prosedürleri belirlemifl olmas gerekir. Belirlenmifl olan bu politika ve prosedürlerin afla daki hususlar içermesi beklenir: Denetim ekiplerine yap lacak iflin amaç ve kapsam n anlamalar için ne flekilde bilgilendirme yap laca, lgili standartlara uyumun nas l sa lanaca, Denetim ekibinin yönetimi, yönlendirilmesi ve e itiminin nas l yap laca, Yap lan iflin, verilen önemli kararlar n, yay nlanan raporun nas l gözden geçirilece i, Yap lan çal flmalar n kontrolüne iliflkin yöntemlerin nas l olaca ve yap lan çal flmalar n ne flekilde belgelendirilece i, 116

11 5. DENET M SÜREC Politika ve prosedürlerin güncellemesinin nas l yap laca na iliflkin yöntemler. Denetim çal flmalar yürütülürken, ekip elemanlar baz konularda bir uzmana dan flma ihtiyac hissedebilirler. Denetim firmas n n belirlemifl oldu u politika ve prosedürlerin; karmafl k veya sürekli ortaya ç kan konularda dan flma mekanizmas n n çal flt r lmas n, dan flma mekanizmas n n çal flabilmesi için gerekli kaynaklar n sa lanmas n, yap lan dan flmalar n ne flekilde dokümante edilece ini ve dan flma sonucunda var lan kararlar n mutlak surette dokümante edilmifl olmas n sa layacak flekilde dizayn edilmifl olmas gerekir. Baz durumlarda denetim ekibi içinde, çal fl lan uzmanlarla veya kalite kontrol incelemesini yapan kifli ile görüfl ayr l klar yaflanabilir. Ba- ms z denetim kuruluflunun olas görüfl ayr l klar nda izlenecek çözüm yollar na iliflkin politika ve prosedürlerini belirlemifl olmas gerekir. Baz denetim çal flmalar ilave kalite kontrol prosedürlerinin uygulanmas n gerektirebilir. Ba ms z denetim kuruluflu, hangi denetim çal flmalar n n kalite kontrol incelemesine tabi olaca n belirleyen ve kalite kontrol incelemesine tabi olacak denetim çal flmalar nda kalite kontrol incelemesinin nas l yap laca n aç klayan politika ve prosedürleri belirlenmifl olmal d r. Halka aç k iflletmelerin denetim çal flmalar n n ilave kalite kontrol incelemesine tabi tutulmas zorunludur. Di er denetim çal flmalar için ise denetim kuruluflu kendi kriterlerini belirlemek durumundad r. Söz konusu politika ve prosedürler kapsam nda afla daki hususlar n aç kça belirlenmifl olmas gerekir: Kalite kontrol incelemesinin içeri i, zamanlamas ve kapsam, Kalite kontrol incelemesi yapacak kiflilerde aranacak nitelikler, Kalite kontrol incelemesi için gerekli dokümantasyon. Denetim faaliyetlerinin ilgili standartlara göre usulüne uygun yap l- 117

12 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M mas ancak yap lan çal flmalar aç k olarak yans tan bir dokümantasyon ile tamamlan r. Yasa ve ilgili düzenlemelerde aksine bir hüküm yoksa ba ms z denetçinin çal flma ka tlar ba ms z denetim kuruluflunun mülkiyetindedir. Ba ms z denetim kuruluflu dokümantasyon ile ilgili olarak gerekli düzenlemeleri yaparak politika ve prosedürlerini oluflturmal d r. Söz konusu bu prosedürlerin afla daki hususlar kapsamas beklenir: Denetim raporu imzaland ktan sonra belirli bir süre içinde çal flma ka tlar n n toparlanmas (yasa veya di er düzenlemeler belirli bir süre limiti getirmiyorsa, genellikle rapor tarihinden itibaren 60 günlük süre makul kabul edilir), Çal flma ka tlar n n gizlili inin korunmas n, saklanmas n, bütünlü ünü ve ulafl labilirli ini sa layan düzenlemeler, Eski çal flma ka tlar n n belirli bir süre saklanmas (yasa veya di- er düzenlemeler belirli bir süre limiti getirmiyorsa, genellikle rapor tarihinden itibaren en az 5 y l saklanmas gerekir.*) Gözetim Ba ms z denetim kuruluflunda denetim çal flmalar na iliflkin kalite kontrol sisteminin uygun oldu unun, yeterli oldu unun, etkin bir flekilde iflledi inin ve denetim çal flmalar n n söz konusu kalite kontrol kurallar na uygun yap ld n n gözetiminin de yap lmas gerekir. Bu gözetim faaliyetine iliflkin olarak da politika ve prosedürlerin belirlenmifl olmas gerekir. Gözetim fonksiyonu, kalite kontrol sisteminin sürekli de erlendirilmesini ve bu kapsamda belirli aral klarla seçilen denetim çal flmalar n n kalite kontrol kurallar na uygunlu unun incelenmesini içermektedir. Ya- * SPK bu süreyi 10 y l, BDDK ise 5 y l olarak belirlemifltir. 118

13 5. DENET M SÜREC p lan bu inceleme ve de erlendirme sonuçlar, ba ms z denetim firmas yöneticileri ile paylafl l r ve mevcut sistemin iyilefltirilmesi için gerekli önlemlerin al nmas sa lan r. Kalite Kontrol Sisteminin Belgelendirilmesi Ba ms z denetim kuruluflunda kalite kontrol sisteminin her bir aflamas n n sa l kl bir flekilde çal flt n n kan t olan belgelendirmenin (dokümantasyon) yap l fl na iliflkin politika ve prosedürlerin belirlenmifl olmas gerekir. Bu belgelerin belirli bir süre saklanmas gerekmektedir. Gözetim fonksiyonu sonucunda haz rlanan de erlendirme raporlar, tespit edilen aksakl klar n ve çözümlerine iliflkin at lan ad mlar n sonradan takibini sa layacak flekilde belgelendirilmesi gerekir. UKKS 1 kapsam nda getirilen kalite kontrol kurallar n n ve uygulama örneklerinin daha ziyade büyük çapl denetim flirketleri taraf ndan uygulanabilir oldu una iliflkin elefltirirler yap lmaktad r. Bu elefltirilere cevaben 2009 y l Mart ay nda IFAC taraf ndan yay nlanan küçük iflletmelerde UKKS 1 in uygulanmas na iliflkin rehber (Guide to Quality Control for Small and Medium Sized Practices) bireysel çal flan ve ba ms z denetim faaliyetinde bulunan meslek mensuplar için yol göstermeye yönelik olarak düzenlenmifltir Denetimin Amac n n Anlafl lmas UDS 200 ba ms z denetçinin amac ndan ve denetim sürecinde uyulmas gereken genel lkelerden bahsetmektedir. Denetçinin UDS kapsam nda bir denetim çal flmas yürütece i göz önüne al nd nda, ön- 119

14 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M celikle yapt iflin amac n ve genel kurallar n iyice anlam fl olmas gerekir. Denetçinin UDS kapsam nda yap lacak bir ba ms z denetimin, iç denetimden, faaliyet denetiminden, kamu otoriteleri taraf ndan yap lan vergisel veya di er uygunluk denetimlerinden fark n kavram fl olmas da önemlidir. UDS 200 ba ms z denetçinin amac n özetle afla daki flekilde ifade etmektedir: Ba ms z Denetçinin amac ; bir iflletmenin finansal tablolar n n finansal raporlama standartlar do rultusunda hata veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli bir yanl fll k içermedi ine iliflkin makul bir güvence sa lamak ve bulgular n içeren finansal tablolara iliflkin raporunu sunmakt r. Bu amaç do rultusunda denetçinin, yapaca çal flman n niteliksel ve niceliksel kapsam n söz konusu finansal tablolar üzerinde bir görüfl oluflturacak flekilde planlamas ve bu do rultuda denetim çal flmas n yürütmesi gerekir Müflteri Kabulü, flin Kabulü ve Sözleflmenin Haz rlanmas Ba ms z denetim kurulufllar, müflterileri ile ba ms z denetim sözleflmesi imzalamadan önce, hem üstlenecekleri ba ms z denetimin kendilerine getirebilece i riski tespit etmek hem de yap lacak denetimin kapsam ve planlamas n belirlemek amac yla gerekli ön araflt rmalar yapmak zorundad rlar. Bu çal flmalar kapsam nda; müflterinin izni al nmak kofluluyla önceki denetim kuruluflu ve önceki denetçi ile de görüflme yap labilir. Önceki denetçi ile görüflmeye izin verilmez ya da görüflme k s tlan rsa sebepleri araflt r lmal d r. Önceki denetçi d fl nda çeflitli bilgi kaynaklar na da baflvurularak müflteri iflletme hakk nda bilgi toplanmal d r. Ba ms z denetimde ve ba ms z denetim flirketlerinde olmas ge- 120

15 5. DENET M SÜREC reken kalite kurallar n aç klayan UDS 220 ve 1 numaral Uluslararas Kalite Kontrol Standard kapsam nda müflteri kabul sürecinde bir risk de- erlendirmesi yap lmas gereklili i de kaç n lmazd r. Kalitenin iflin en bafl ndan itibaren dikkate al nmas gerekti i aç kt r ve bir denetim çal flmas aç s ndan bafllang ç noktas da müflteri kabul sürecidir. Müflterinin kabul edilip edilmeyece i bu de erlendirme sonucuna ba l oldu u gibi, kabul edildi i takdirde uygulanacak denetim ve kalite kontrol prosedürlerinin nitelik ve nicelik olarak kapsam da yap lan bu risk de erlendirmesinden etkilenmektedir. Uygulamada müflteri kabul sürecinin müflteri kabulü ve ifl kabulü olmak üzere iki aflamal olarak gerçekleflti i gözlemlenmektedir Müflteri kabulü lk aflama söz konusu iflletmenin müflteri olarak kabul edilip edilmeyece idir. Denetçi, önceden haz rlanm fl bir tak m sorulara cevap bulmaya çal flarak iflletmeyi tan maya çal fl r. Afla da bu aflamada cevapland r lmaya çal fl lan sorulara örnekler verilmifltir: Yönetimden sorumlu kifliler-ortaklar kimler? 121

16 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Finansal durumu nas l? Hangi sektörde-hangi alanda faaliyet göstermektedir? Halka aç k bir flirket veya faaliyetleri hep göz önünde olan bir flirket mi? Piyasada nas l bir imaj var? Birlikte çal flt hukuk dan flmanlar ve mali dan flmanlar kim? Yönetimin dürüstlü ü ile ilgili bir flüphe var m? Kurumsal yönetim anlay fl nas ld r? Devam eden önemli davalar var m? Bu sorular n cevaplar, kimi zaman iflletme yönetimiyle görüflülerek, kimi zaman internet üzerinde araflt r larak, kimi zaman bu alanda tecrübe sahibi kiflilerle görüflülerek elde edilmeye çal fl l r. Denetçi bu ve benzeri sorulara ald cevaplarla müflteri iflletme ile ilgili belirli bir güven teflkil edebiliyorsa, iflletmeyi müflteri olarak kabul eder fl kabulü flletmenin müflteri olarak kabul edilebilir olmas durumunda, bu kez ikinci aflama olan Bu iflletmeye denetim hizmeti verilebilir mi? sorusuna cevap aran r. Ayr ca geçmifl y llarda denetim hizmeti verilen iflletmeler için de de iflen flartlar de erlendirmek üzere bu aflama her y l tekrarlan r. Bu aflamadaki örnek sorular afla daki gibi olabilir: Ba ms zl ortadan kald ran bir durum var m? Söz konusu hizmetin gereken kalitede verilmesini engelleyecek bir durum var m? Önceki dönem denetim çal flmas nda sunulan rapor nas l bir görüfl içermekteydi? Finansal durumu nas l? Düzgün raporlama yapabilecek sistem ve ekibi var m? 122

17 5. DENET M SÜREC Denetim çal flmas n yürütecek gerekli bilgi ve tecrübeye sahip ekip mevcut mu? Bu bölümdeki sorular sadece denetlenecek iflletme ile ilgili de il, ayn zamanda denetim firmas n n etik ve teknik aç dan bu ifli yapabilirli i ile de ilgilidir. Bu ve benzeri sorular n cevaplar sonucunda iflletmeye denetim hizmeti verilip verilemeyece ine karar verilir. Ayn zamanda denetim hizmeti verilecekse, bu aç dan iflin riski de erlendirilir. Genellikle risk de erlendirmesi yap lan iflletmeler, az riskli, orta riskli ve çok (yüksek) riskli olarak 3 kategoriye ayr l r. flletmenin finansal durumu, tabi oldu- u düzenlemeler, önceki dönemlerde yaflanm fl olan s k nt lar riski etkileyen unsurlardand r. Örne in iflletmenin halka aç k olmas riski art ran bir unsurdur. Ayn flekilde finansal sektörde çal flan bir bankan n veya yasal düzenlemelerin fazla oldu u enerji sektöründe çal flan bir iflletmenin denetim aç s ndan riski di erlerine göre daha yüksektir. Belirlenmifl olan bu risk kategorisi denetim kan tlar toplanmas aflamas nda yap lacak olan denetim testlerinin nitelik ve nicelik aç s ndan kapsam n n belirlenmesinde kullan lacakt r. Ayr ca uygulanacak kalite kontrol prosedürlerinin a rl da bafllang çta tespit edilmifl olan bu risk seviyesine göre belirlenir. Ancak denetim süreci devam ederken elde edilen veriler, risk de erlendirmesinin yeniden gözden geçirilmesini gerektirebilir. 123

18 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Sözleflmenin Haz rlanmas Risk de erlendirmesi yap lan ve denetim hizmeti verilmesi uygun görülerek teklif verilen iflletmeler ile teklifin kabul edilmesi durumunda denetim sözleflmesi imzalan r. Denetim kuruluflu ve müflteri iflletme aras nda imzalanan denetim sözleflmesi, yap lacak olan denetim çal flmas kapsam nda taraflar n sorumluluk ve yükümlülüklerini belirler. Ba ms z denetim sözleflmelerinin içeri i farkl koflullar tafl makla birlikte, bir denetim sözleflmesinin asgari olarak afla da belirtilen unsurlar içermesi gerekir: a) Finansal tablolar n ba ms z denetiminin amac ve ba ms z denetim dönemi, b) flletme yönetiminin finansal tablolara iliflkin sorumlulu u, c) Finansal tablolar düzenlenirken esas al nan finansal raporlama standartlar, ç) Ba ms z denetçinin uymakla yükümlü oldu u ba ms z denetim standartlar na at f da dahil olmak üzere ba ms z denetimin kapsam, d) Ba ms z denetim çal flmas sonucunda sözleflme gere ince düzenlenecek di er rapor türleri, e) Ba ms z denetimin örnekleme yöntemiyle yap lan testlere dayanmas, muhasebe ve iç kontrol sistemleri ile ba ms z denetimin do- as ndan kaynaklanan k s tlamalar nedeniyle önemli yanl fll klar n ortaya ç kar lamamas gibi kaç n lmaz bir riskin söz konusu oldu u hususu, f) Ba ms z denetimle ilgili olarak istenen her türlü kay t, doküman ve di er bilgilere s n rs z bir flekilde eriflimin gereklili i, g) Ba ms z denetim ücreti, ) Denetim çal flmas n n bafllama, bitifl ve raporun teslim edilifl tarihleri. 124

19 5. DENET M SÜREC Bir denetim sözleflmesinde olmas gereken asgari hususlar UDS 210 da detayl olarak aç klanm fl ve ekinde de bir denetim sözleflmesi örne ine (Tablo 5.2) yer verilmifltir. Ancak, denetime tabi olacak iflletmenin bir tak m yasal düzenlemelere tabi olmas durumunda sözleflme haz rlan rken söz konusu otorite taraf ndan yap lan düzenlemelere de dikkat edilmesi gerekmektedir. Örne in SPK mevzuat na tabi bir iflletme için denetim sözleflmesi haz rlan rken SPK taraf ndan istenen flekil ve flartlara uyulmas gereklili i kaç n lmazd r. 125

20 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M Tablo 5.2. UDS Denetim Sözleflmesi Örne i Yönetim kurulu veya ilgili yöneticiye: fiirketinizin 31 Aral k 200X tarihi itibariyle bilançosu, ayn tarihte sona eren y la ait gelir tablosu, öz sermaye de iflim tablosu ve nakit ak m tablosu, önemli muhasebe politikalar n n özetini ve dipnotlar ndan oluflan finansal tablolar n denetlememizi talep etmifl bulunmaktas n z. Bu sözleflme arac l ile denetim çal flmas n n kapsam n ve çal flman n kabulünü bildirmekten memnuniyet duyar z. Denetim çal flmam z, finansal tablolar üzerinde bir görüfl bildirmek amac yla yürütülecektir. Denetim çal flmam z Uluslararas Denetim Standartlar na uygun olarak yap lacakt r. Bu standartlar, etik ilkelere uymam z ve ba ms z denetimi, finansal tablolar n gerçe i do ru ve dürüst bir biçimde yans t p yans tmad konusunda makul bir güvenceyi sa lamak üzere planlanarak yürütmemizi gerektirmektedir. Ba ms z denetimimiz, finansal tablolardaki tutarlar ve dipnotlar ile ilgili ba ms z denetim kan t toplamak amac yla ba ms z denetim tekniklerinin kullan lmas n içermektedir. Ba ms z denetim tekniklerinin seçimi, finansal tablolar n hata veya hile ve usulsüzlükten kaynaklan p kaynaklanmad hususu da dahil olmak üzere önemli yanl fll k içerip içermedi ine dair risk de erlendirmesini de kapsayacak flekilde, denetçinin mesleki kanaatine göre yap lacakt r. Bir denetim çal flmas ayr ca iflletme yönetimi taraf ndan benimsenen muhasebe politikalar ile yap lan önemli muhasebe tahminlerinin ve finansal tablolar n bir bütün olarak sunumunun uygunlu unun de erlendirilmesini de içermektedir. Denetim çal flmas Uluslararas Denetim Standartlar na uygun olarak yap lm fl olsa bile, iç kontrol sisteminden kaynaklanan yap sal k s tlamalarla birlikte denetime iliflkin yap - sal k s tlamalar nedeniyle baz önemli hatalar n bulunamamas gibi kaç n lmaz riskler söz konusu olabilmektedir. Risk de erlendirmesini yaparken iflletmenin finansal tablolar n haz rlanmas na iliflkin iç kontrollerini de dikkate almaktay z; ancak, amac m z iç kontrol sisteminin etkinli i hakk nda görüfl vermek de il, ba ms z denetim tekniklerini koflullara uygun olarak tasarlamakt r. Denetim çal flmas s ras nda tespit edilen finansal tablolar n denetimine iliflkin iç kontrol sistemlerindeki önemli eksiklikler taraf n za yaz l olarak ayr ca sunulacakt r. 126

21 5. DENET M SÜREC Tablo 5.2. UDS Denetim Sözleflmesi Örne i (Devam ) Denetim çal flmam z iflletme yönetimi ve yönetimden sorumlu kiflilerin afla daki hususlara iliflkin sorumluluklar n anlad klar ve kabul ettikleri anlay fl yla sürdürülecektir: (a)finansal tablolar n Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar na göre do ru ve dürüst bir flekilde haz rlanmas (b)finansal tablolar n hata veya hile ve usulsüzlükten kaynaklanan önemli yanl fll klar içermeyecek biçimde haz rlanmas n sa layacak flekilde yönetim taraf ndan gerekli görülen iç kontrol sistemi (c)afla dakilerin taraf m za temini: i)finansal tablolar n haz rlanmas yla ilgili yönetimin bilgisi dahilinde olan kay t, belge ve di er her türlü bilgi ii)denetim çal flmas kapsam nda yönetimden istenecek ilave bilgiler iii)denetim kan t elde etmek üzere iflletme içinde görüflmek isteyebilece imiz herkesle görüflme imkan Denetim prosedürlerimizin bir parças olarak, denetimle ilgili bize yap lan bildirimlere iliflkin yönetimden yaz l beyan isteyece iz. Denetim çal flmalar nda çal flanlar n zla tam bir iflbirli i öngörmekteyiz. (Ücret, faturalama ve di er özel hususlara iliflkin bilgiler) (Raporlama format ve içeri i) Denetim raporumuzun format ve içeri i denetim çal flmalar nda elde edece imiz bulgulara göre de iflebilir. Finansal tablo denetimi ile ilgili, taraflar n sorumluluklar da dahil olmak üzere yapt m z anlaflma flartlar yla mutab k oldu unu teyit etmek üzere bu sözleflmenin bir nüshas n imzalay p taraf m za göndermenizi rica ederiz. XYZ Denetim fiirketi ABC flirketi taraf ndan kabul edilerek onaylanm flt r. mza... sim ve Unvan Tarih 127

22 ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI KAPSAMINDA BA IMSIZ DENET M 5.3. flletmenin Tan nmas ve Denetimin Planlanmas Müflteri kabul sürecinde bir tak m sorulara cevap bulmaya çal flarak denetçi asl nda iflletmeyi tan maya bafllam flt r. Ancak denetimin planlanmas ve ayr nt l denetim program n n haz rlanmas aflamas nda bu tan - ma süreci biraz daha detayland r l r, iflletmeyle ilgili denetim sürecine etkisi olabilecek tüm bilgiler göz önüne al n r. Denetim sözleflmesinin imzalanmas n takiben, denetlenecek iflletme ile mutab k kal narak bir çal flma takvimi haz rlan r. Saha çal flmalar genellikle denetlenecek y l içinde yap lan bir ön çal flma ve denetlenecek y l sona erdikten ve kay tlar denetime haz r hale geldikten sonra yap lan bir final çal flmas ile iki safhada yürütülür. flletme ile daha detayl bilgiler elde edilmek suretiyle denetim plan n n oluflturulmas ve detay denetim program n n haz rlanmas genellikle ön çal flma sonunda tamamlanm fl olur. 128