SURİYELİ MÜLTECİLERİN TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASINA ETKİLERİ

Transkript

1 2016 OCAK- ŞUBAT- EKONOMİ SURİYELİ MÜLTECİLERİN TÜRK İŞGÜCÜ PİYASASINA ETKİLERİ Sait KAYA Suriye de 2011 yılının Mart ayında başlayan iç savaş 5. yılını geride bırakmaya hazırlanıyor. Benzer iç savaşların 10 hatta 15 yıl sürdüğü biliniyor. Üstelik Suriye savaşı çoktan Suriyelerin olmaktan çıktı. Bölgesel, hatta küresel bir savaş yaşanıyor. Bu durumda işler giderek zorlaşıyor. Savaştan en çok etkilenen ülkelerin başında Türkiye geliyor. Çünkü Suriye ile olan 911 km sınırımızın diğer tarafı birbirinden farklı gruplar tarafından kontrol ediliyor. Böyle olunca da durum daha karmaşık bir hal alıyor. Neredeyse her gün Türkiye kıyılarından Yunanistan a göç etmek isterken hayatlarını kaybeden Suriyeli mültecilerin haberleri basınımıza yansıyor. Bir insanlık dramı ile karşı karşıyayız. Almanya Başbakanı Sn. Angela Merkel son 2 ayda 3. kez Türkiye ye geldi. Suriyeli mülteciler ile ilgili her geçen gün büyüyen sorununun nasıl çözümlenebileceğine ilişkin Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Sn. Ahmet Davutoğlu ile görüştü. Almanya Başbakanının ülkemize olan bu sık ziyaretlerinin arkasında Avrupa Birliği ülkelerine yasadışı yollardan giden göçmenlerin önemli bir bölümünün Türkiye den geçmesi yatıyor. Türkiye Avrupa açısından, mülteci akışında son derece önemli bir transit ülkesi konumunda bulunuyor. Yaşanan savaşın şiddeti arttıkça Suriye den ülkemize göç etmek zorunda kalan insanların sayısı da artıyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü nün son açıkladığı verilere göre; ülkemizdeki kayıtlı Suriyeli sayısı 2,5 milyonu aştı. Bu sayı Türkiye yi dünyada en fazla mülteciyi barındıran ülke haline getiriyor. Tabi böyle olunca, Suriyelilerin Türkiye deki mevcut durumlarının ekonomik etkileri de giderek artış göstermektedir.

2 Türkiye nin Suriyeli mültecilere devlet eliyle yaptığı yardımın mali büyüklüğü 10 milyar doları aşmıştır. (Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip Erdoğan ın tarihinde gerçekleştirilen TÜGİK Mali Kurulu konuşması) Rusya ve Suriye Ordusunun kuşatması nedeniyle Halep ten 70 bin kişinin daha Türkiye sınırına doğru yola çıktığı ifade ediliyor. Her geçen gün yeni bir göç dalgası ile karşı karşıyayız. Suriyeliler ağırlıkla Şanlıurfa, Hatay, İstanbul ve Gaziantep'te bulunuyor. Savaş nedeniyle evini, toprağını hatta ailelerini geride bırakarak kaçan Suriyeliler, Türkiye'de yeniden yaşama tutunma mücadelesi veriyor. Türkiye de akrabaları bulunanlar onların yanına yerleşti. Olmayanlar ise Türkiye nin değişik şehirlerine doğru yola çıktı. Başta Suriye sınırına yakın bulunan Hatay, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Adana, Osmaniye, Mersin, İstanbul ve İzmir gibi illere yerleşen Suriyeliler kayıt dışı istihdamın artmasına yol açtı. Ülkemize gelen Suriyelilerin gelir düzeyi farklılık gösteriyor. Birincisi doktor, avukat, mühendis, vb. nitelikli olan işgücü var. Bu işgücü, genelde yüksek gelir düzeyine sahip Suriyelilerden oluşuyor ve genelde büyükşehirlerimizde ikamet ediyorlar. İkincisi mavi yakalı olan ama ustabaşı olan, makine deneyimi olan ve işlerinde başarı kazanmış işgücü var. Bu tip Suriye vatandaşları büyükşehirlerde ve özellikle sanayi işletmelerinde tercih ediliyor. Üçüncüsü ise vasfı olmayan, genelde kamplarda kalan ve ne iş verilirse yapan Suriyeliler. Genelde inşaat işçisi olarak değerlendiriliyor. İkincil, iş güvenliği olmayan işlerde, kayıtdışı olarak istihdam ediliyorlar. Ülkemize gelen Suriyelilerin sayısının çokluğu ve çalışma hayatında ağırlıklı olarak kayıtdışı çalışmaları rekabet alanını dengesizleştirmekte, vatandaşlarımızın işlerini kaybetme kaygısını tetiklemekte ve ciddi ekonomik, mali ve toplumsal hasarlar yaratmaktadır. Bu durumun yarattığı olumsuzlukların giderilmesi amacıyla Türkiye deki Suriyelilere yönelik çalışma esasları Bakanlar Kurulu kararı ile belirlendi. Bu düzenleme yapılırken Türk vatandaşlarının istihdam alanlarının kısıtlanmamasına dikkat edildi. Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik e göre, geçici koruma sağlanan yabancılar, geçici koruma kayıt tarihinden 6 ay sonra çalışma izni almak için başvuruda bulunabiliyor. Çalışma izni başvuruları, geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştıracak işveren tarafından "e-devlet" üzerinden yapılıyor. Yönetmeliğe göre; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılara ilişkin il ve kota sınırlaması getirebiliyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına izin başvurusu için sağlık meslek mensuplarının Sağlık Bakanlığından, eğitim meslek mensuplarının ise Milli Eğitim Bakanlığı ve YÖK Başkanlığı ndan ön izin alması gerekiyor. Ön izin belgesi olmadan yapılan başvurular, değerlendirilmeden işlemden kaldırılacağı hüküm altına alınmış. 4

3 Yönetmeliğe göre, çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, iş yerinde çalışan Türk vatandaşı sayısı üzerinden sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler dikkate alınarak Bakanlıkça, geçici koruma sağlanan yabancı istihdamı kotası değişen oranlarda uygulanabilecek. Çalışma iznine başvurulan iş yerinde çalışan geçici koruma sağlanan yabancı sayısı, o iş yerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının % 10'unu geçmemesi gerekiyor. İşveren tarafından, iş yerinin kayıtlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü nden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki 4 haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği başvurularda istihdam kotası uygulanmayabiliyor. Yönetmelikte yer alan diğer önemli bir hususta, geçici koruma sağlanan yabancılara asgari ücretin altında ücret ödenememesi. Düzenleme kayıtdışı çalışan Suriyeli işçileri kayıt altına almayı hedeflerken diğer yandan istihdam piyasamız üzerinde derin etkileri olacak. Türkiye'de işgücü piyasasını ve birçok sektörün üretim kapasitesini etkileyecek yeni dönem, üreticiler tarafından heyecanla bekleniyor. Çünkü Türkiye'de üretim sektörlerinde ilgi görmeyen pek çok vasıfsız iş için yüz binlerce Suriyeli talip durumda. Bu noktada Suriyeli işçiler istihdam piyasalarında tercih edilmeyen boşlukları dolduracaklar. İş dünyası temsilcileri başta tekstil olmak üzere üretime dayalı sektörlerde eleman açığının gün geçtikçe fazlalaştığına dikkat çekiyor. Birçok firmanın vasıfsız eleman ihtiyacından dolayı tam kapasite üretim yapamadığı, Suriyeli mültecilerin bu tür sektörlerde çalışacak olmasının ekonomi için de olumlu bir durum olduğu değerlendiriliyor. Öte yandan çalışma ekonomisi ve iş güvenliği uzmanları, mültecilerin Türkiye'deki işçi sınıfının en alt kesimini oluşturacağını öngörüyorlar. Burada Suriyeli işçiler, iş buldukları sektörlerde en düşük maaş ve en ağır çalışma koşullarını kabul etmek zorunda kalacak. Bu durum da, ülke genelinde çalışma koşullarının daha da aşağıya çekilmesinin önünü açabilecektir. 5

4 % 10,5 oran ile işsizlik hala ülkemizin kronik sorunlarından birisi olmaya devam ediyor. İşsiz sayımız 3 milyonun üzerinde seyrediyor. Bu durumda, istihdam piyasalarında Türk işçilerimize ikame olarak Suriyeli işçilerin çalıştırılabilecek olması işsizlik oranlarını yukarıya çekebilecek etkisi de olabilecektir. Dünya Bankası nın Suriyeli Mültecilerin Türk İşgücü Piyasasına Etkileri Araştırması da bu durumu teyit ediyor. Rapora göre; ülkeye yayılmış halde olan Suriyeli mülteciler, kayıt dışı işlerde çalışan Türk işçilerinin ve özellikle kadın işçilerin yerini alıyorlar. İşgücü anketlerine göre, 2014 yılı itibariyle, kadınların ve kayıt dışı çalışan işçilerin ücretleri göreli olarak düşüş gösterdiği gözlemleniyor. Görüldüğü üzere, Suriyeli mültecilerin işgücü piyasasında daha fazla yer bulması, orta ve uzun vadede zaten kırılgan olan yerel iş gücü piyasalarındaki baskıları artırarak çalışma koşullarının kötüleşmesine, ücretlerin düşmesine, çocuk işçiliğin artmasına ve kayıt dışı ekonominin büyümesine neden olabilecek ve çalışma barışını sekteye uğratabilecektir. Bu nedenle, Yönetmelikte belirtilen kota uygulamasının düzenli olarak kontrol edilmesi son derece önemli. Türk işçiler ile Suriyeli işçiler arasında çalışma koşulları, ücret ve sosyal haklar gibi konularda dengenin çok iyi gözetilmesi gerekiyor. Eğer aynı işe farklı ücret uygulanırsa, buradaki hak kaybı bir şekilde rahatsızlığa ve gerilime yol açacaktır. Bu konuda çok dikkatli ve özenli olmak gerekiyor. Sonuç olarak ülkemize göçün ilk günlerinde bu durum kısa süreli ve geçici bir durum olarak görülüyordu. Ancak Suriye sahasındaki yaşanan son gelişmelere bakılınca, Suriyeli mültecilerin uzun bir süre daha Türkiye de kalacakları ya da önemli bir bölümünün artık yaşamlarını Türkiye de sürdürecekleri anlaşılıyor. Bu nedenle, sorunun uzun vadeli bir strateji kapsamında değerlendirilip sosyal, ekonomik, kültürel hayatın bütüncül olarak ele alınması büyük önem taşıyor. Suriyeli mültecilerin toplumumuza daha çabuk uyumlaştırılması amacıyla çalışma hayatından sosyal ve kültürel yaşama, eğitim ve sağlık barınma gibi yaşamsal öneme sahip konularda tedbir alınması gerekiyor. 6

5 Kaynak AR&GE BÜLTEN Doç. Dr. M: Murat Erdoğan, Dr. Can Ünver, Türk İş Dünyasının Türkiye deki Suriyeliler Konusundaki Görüş, Beklenti ve Önerileri; Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), Kasım 2015, Ankara. Ximena V. Del Carpio, Mathis Wagner, The Impact of Syrian Refugees on the Turkish Labor Market, Policy Research Working Paper, World Bank Social Protection and Labor Global Practice Group, Ağustos