Kirey Mergen ( )

Transkript

1 Kirey Mergen ( ) Kirey Mergen (Ehnef Nurýy oðlu Kireyev) 1912 yýlýnda Baþkurdistan'ýn Miþke bölgesi Kigazi köyünde doðar. Orta okul sonrasý o ilkokul öðretmeni, "Kolhozcu" gazetesinde (Askýn bölgesi) redaktör olarak çalýþýr. 1932'de komsomol gezi turuyla Ufa'ya gelir, inþatta çalýþýr, sonra gazeteciliðe baþlar. "Leninci", "Kýzýl Baþkurdistan" gazetelerinde, "Ekim" dergisinde çalýþýr yýlýnda Dil, Tarih ve Edebiyat Enstitüsü'ne ilmi çalýþmaya geçer ve Baþkurt Devlet Pedagoji Enstitüsü'nden mezun olur yýllarýnda KPSS Merkez Komitesine baðlý Sosyal Fenler Akademisi'nde masterasýný yapar ve filoloji bilimleri doçenti ilmi derecesini alýr yýllarýnda Dil, Tarih ve Edebiyat Enstitüsü'nde bölüm müdürü görevini yerine getirir. 1963'de "Baþkort Halkýnýn Epik Komartkýlarý" (Baþkurt Halkýnýn Epik Yadigarlarý) adlý çalýþmasý için filoloji bilimleri doktoru ilmi ünvan verilir. K. Mergen, 1965 yýlýnda Baþkurt Devlet Üniversitesi'nde anabilim dalý baþkaný, profesörü olur. 1941'de KPSS üyesi olmuþtur. Kirey Mergen, kýrk civarýnda kitabýn yazarýdýr yýllarýnda onun "Seçme eserler"inin iki cildi neþredilir. O, edebiyat alanýndaki baþarýlý çalýþmalarý için iki kez "Onur Niþaný"na layýk görülmüþtür. Hikaye NURÝYA / NURÝYE Yazzý avýlda karþýlav küñelle. Böte neme yenlene, böte neme uynay. Koyaþ ta könden-kön yomartlana. Sokorzar, öñölgen urýndar hýv menen tula. Yýlgalar atýlýp taþa. Her ber öyzöñ hike astýnda ber ýsýldap, ber kañgýldap ine kaz ultýra. Yañý gýna kar astýnan sýkkan tav bitteren balalar sýbarlay. Yýldýñ oþo yemle vakýtýnda elek kinder tukmarga sýga torgan yola bar ine. Gezette, kis menen sýgalar. Kýzzar kýþ buyý ilep-hugýp ezerlegen kinderzeren yývýp, yazgý karga yeyep agartalar za, kiske taban berey bürene yeki kertege huzýp halýp, tukmay baþlayzar. Kinder þýmara, maturlana töþe. Þunan inde unan keyem-halým tegep yebereler. Unday kister bik küñelle üte torgayný. Bürene östöndege kinderze ike kýz ikeþer tukmak menen almaþtilmeþ hugýp þunday dertle tavýþ sýgara, hatta kayhý berevzer tüzmey beyep alalar. Tukmak tavýþýna eyerep, takmak sýga, o takmak bulgan yerze beyev bulmay kalmay inde ul. Nuriya kinder tukmarga sýkkan kiste le bik küñelle buldý. Uyýn-kölkö, þav-þýv, takmakka yeki tukmakka beyev karañgý töþkenge hetle barzý. Þunan huñ kayhý ber yegetter hem kýzzar parlaþýp taralýþa baþlanýlar, býl küñelle kiste ber-berehene eytelgen yýlý hüzzer menen oslap kuyýrga aþýktýlar. Nuriyanýñ yörögen yegete yuk ine. Þunýñ ösön ul her kön küz beylenges, parlý keþeler ekrenlep küzzen yugala baþlagas, alýp sýkkan kinderen kütere le yortka taban yünele torgayný. Öyze atahý menen gene yeþegenge meþeket küplege, gömümen, yarlý keþe kýzý bulganga yegetter karþýhýnda artýk igtibarhýz bulývý, uný basalký, sabýr hem unday uyýn kevek eþke ise kitmevsen tebigetle yahaný. Býna býl kiste le ul ber neme le ömöt itmene, ölöþhöz kalgan kaz balahý kevek kinderen töynep kultýk astýna kýstýrzý la kaytýrga yünelde. Lekin unýñ ösön his kötmegen hel kilep sýktý: ul, yerze yatkan tukmaktarýn alýp, baþýn küterhe, karþýhýnda keyez eþlepele ber yeget basýp tora ine. Baharý köyde karþýlamak eðlencelidir. Etraftaki her þey canlanýyor, her þey cývýl cývýl oluyor. Güneþ de gün geçtikçe cömertleþiyor. Çukurlar, kazýlmýþ yerler su ile doluyor. Nehirler coþarak taþýyor. Her bir evin orunluðunun altýnda gah ýþýldayýp, gah þakrayarak diþi kaz kümeste oturur. Daha yeni kar altýndan çýkmýþ dað eteklerine çocuklar hücum ediyor. Yýlýn bu görkemli mevsiminde eskiden keten dövmeye çýkma gibi bir gelenek vardý. Genellikle, akþamdan çýkarlar. Kýzlar kýþ boyu eleyip dokuduklarý kenevirden yapma parçalarýný bahar karýna yayarak beyazlatýyorlar da, akþama doðru bir kalasa veya çitin üzerine yayarak seriyorlar ve dövmeye baþlýyorlar. Kaba keten dövüldükçe düzleþiyor, güzelleþiyor. Bundan sonra bu kumaþtan giyim kuþam dikiyorlardý. O akþamlar çok eðlenceli geçerdi. Kalas üzerindeki keteni iki kýz ikiþer dövgü ile sýrayla vurarak öyle canlý sesler çýkarýyorlar ki, hatta, bazý kimseler dayanamayarak oynamaya baþlýyorlardý. Bu dövme sesleri eþliðinde koþmalar ortaya dökülür, neþeli koþmalarýn söylendiði yerde ise oyun olmadan olmaz zaten. Nuriye'nin keten dövmeye çýktýðý akþam da çok eðlenceli geçmiþti. Oyun, eðlence, gürültü, koþma veya dövme sesleri eþliðinde devam etti. Ondan sonra bazý erkekler ve kýzlar çiftler halinde daðýlmaya baþladýlar, bu eðlenceli akþamý birbirlerine söylenmiþ sýcak sözlerle tamamlamaya acele ettiler. Nuriye'nin çýktýðý bir erkek yoktu. Bundan dolayý o her gün hava kararýnca, çiftli insanlar yavaþça gözden kaybolmaya baþlayýnca, alýp getirdiði keten kumaþlarýný alýp evine doðru yol alýyordu. Evde tek babasýyla yaþadýðýnda ev iþi çokluðu, genelde, fakir bir insanýn kýzý olduðundan erkeklerin karþýsýnda fazla önemsenmez olmasý, onu içine kapanýk, sabýrlý ve öyle oyun gibi eðlenceleri umursamayan doðalý yaptý. Ýþte bu akþam da o hiçbir þey umut etmeden, yemsiz kalmýþ bir kaz yavrusu gibi ketenini düðümleyip kolunun altýna aldý da evinin yolunu izledi.

2 - Abav, möhebbethez! Kotomdo osorzoñ bit. Kem býl? Timer tügelme huñ? - Niñe, Tnmer bulha, kilerge yaramaymý elle? Nuriya yavap bire almaný. Elle nemehene kavþaný ul. Belki, ul kýzargandýr za ele, belki, unýñ mañlayýna vak tir börsöktere le sýkkandýr, lekin karañgýla uný kürevse bulmaný. Timer davam itte: - Niñe irte kaytahýñ? Tora bir. Ana, küreheñme, ele berehe le aþýkmay bit. Nuriya haman tapkýr yavap taba almaný. Nindeyzer telek menen kilgen býl kýyýv yegetke nime gene eythe le kýyýn bulýr töslö toyoldo. Üze le añlamastan, ul hereket yahaný, kuyýnýndagý kinderen hem tukmaktarýn tagý ber totop karaný la atlay baþlaný: - Kaytýrga kerek... Unýñ yulý bülende. Timer zur azým menen Nuriyanýñ aldýna uk kilep bastý. Býga tiklem yegetter kulý teymegen kýz ösön koyaþka yangan taza yegetteñ aldýna kilep basývý ber yaktan rehet, ikense yaktan kurkýnýs ine. Nuriya nime eþlerge le, nime eyterge le belmene. Timer unýñ kulýnan aldý. Kükregene kilterep katý itep kýstý hem überge ürelde. Nuriyanýñ eyberzere yerge töþöp kitte, ul kapýl kuldarýn tartýp aldý hem biten kaplaný: - Sev, Timer, keþe kürer... - Yaratam min hine, Nuriya. Baþ hav bulha, közge horatýrmýn, yeme? Baylýk yukka kaygýrma. Eþlep öyrengen baþ bit, rete tabýlýr ele... Tön týn ine. Sýltýrap akkan yýlga tavýþý kolakka salýndý. Küper töbönde uynap yörövse malayzarzýñ berehe kýskýrýp yeberze. Alýstarak kýzýn ezlerge sýkkan ber karsýktýñ erleþeve iþetelep kaldý. Nuriya küzzeren astý hem küterelep Timerge karaný. Kaltýranýp öndeþte: - Aldayhýñ! - Yuk, yenem, Nuriya, ýþan. Býna yer yothon, horatam! Nindeyzer ber þayan malay býlar basýp torgan yerge taþ ýrgýttý. Nuriya hiskenep kuyzý. Ul Timerzeñ kükregenen yomþak kýna eterze le, ýskýnýp kitep, kinderen aldý hem þunda uk yügerep kitep te barzý. Timer unýñ artýnan ýntýldý hem boyoroklo tavýþ menen kýskýrzý: - Onotma, Nuriya, yeme! Býl ularzýñ tevge küreþevzere buldý. Habanga töþkes te Timer sitke kitte. E Nuriyaný býl osraþýv bötönley þaþtýrzý. Tevge könderze ul möhebbetke iserevenen aynýy almay yörönö. Timerze küz aldýnan yebere almaný. Kiñ yavrýnlý Timer, köslö kuldarýn huzýp, ele le unýñ yanýnda basýp tora kevek toyoldo. Unýñ keyez eþlepehe, kýska köpöhö, tubýk tirehende yamav halgan salbarý Nuriyanýñ küz aldýnan kitmene. Ul boþondo, uylandý hem, azak kilep, Timerze yaratývýn añlaný. Timer sitke sýgýp ber kön ütkes, kürþe malayzarýnýñ berehe uga tübendegese yazýlgan hat kilterze: Ama onun için hiç beklenmedik bir olay oldu: o, yerdeki dövgülerini kaldýrýp, baþýný yukarý kaldýrdýðýnda, karþýsýnda keçe þapkalý bir delikanlý duruyordu. - Aman, sevimsiz! Ödümü kopardýn. Kimsin sen? Timer, sen deðil misin? - Niye, Timer olursa, gelemez mi yanýna, yoksa? Nuriye cevap bulamadý. Nedense, o heyecana kapýldý. Belki, o kýzarmýþtýr da, belki, onun alnýna küçük ter boncuklarý da dizilmiþtir, ama karanlýkta bunu gören olmadý. Timer konuþmaya devam etti: - Niye erken gidiyorsun? Biraz kalsana. Bak, görüyor musun, daha kimse acele etmiyor. Nuriye hala hazýr cevap bir þey bulamadý. Bir dilekle gelmiþ bu cesur delikanlýya ne söylerse de, aðýr olur gibi geldi. Kendisi de farkýnda olmadan hýzlýca hareket etti, kucaðýndaki keten kumaþ düðümünü ve dövgülerini bir kez daha yokladý da yürümeye baþladý. - Eve gitmem lazým... Ancak onun yolu kesildi. Timer büyük adýmla Nuriye'nin ta önüne dikilmiþti. Þimdiye kadar hiçbir erkeðin eli dokunmamýþ bir kýz için güneþte yanmýþ temiz suratlý bir erkeðin önünde dikilip durmasý, hem hoþuna gitti hem de korkuttu da. Nuriye ne yapacaðýný, ne söyleyeceðini bilemedi. Timer onun elinden tuttu. Güçlü göðsüne dokundurup iyice sýktý ve kýzý öpmeye yaklaþtý. Nuriye'nin elindeki eþyalar yere döküldüler, o birden elini çekip aldý ve yüzünü kapattý: - Yapma, Timer, insanlar görür... - Seviyorum ben seni, Nuriye. Sað salim olursak, Sonbaharda istetirim seni, tamam mý? Varlýðýmýn yokluðuna üzülme. Çalýþmaya alýþmýþ baþ, bir yolu bulunur... Gece sessizdi. Þýrýl þýrýl akan nehrin sesi duyuluyordu. Köprü dibinde oynayan oðlan çocuklarýn biri aniden baðýrdý. Biraz uzakta kýzýný aramaya çýkan yaþlý kadýnýn azarlý konuþmalarý duyuldu. Nuriye gözlerini açtý ve baþýný kaldýrýp Timer'e baktý. Titrek bir sesle dedi: - Yalan söylüyorsun! - Hayýr, caným, Nuriye, inan. Þuracýkta yer yutsun, isteyeceðim seni! Yaramaz bir oðlan çocuðu onlarýn durduðu yere taþ fýrlattý. Nuriye irkildi. O Timer'in göðsünden hafifçe iterek kendine yol açtý da hýzlýca koþarak gitti. Timer onun ardýndan doðruldu ve buyruklu sesle seslendi: - Unutma, Nuriye, tamam mý! Bu, onlarýn ilk görüþmeleriydi. Ekin biçme dönemi baþlayýnca Timer dýþarýya çalýþmaya gitti. Nuriye'yi ise bu görüþme tamamen deli divane eylemiþti. Ýlk günlerde o aþk sarhoþluðundan ayýlamayarak dolaþtý. Timer, gönlünden bir türlü gitmedi. Geniþ omuzlu Timer güçlü ellerini ona doðru uzatarak hala karþýsýnda duruyor gibiydi. Onun keçe þapkasý, yünlü kýsa kaftaný, dizlerinde yama olan pantolonu, Nuriye'nin gözlerinin önünden gitmiyordu. O endiþelendi, uzunca düþündü ve sonunda Timer'i sevdiðini anladý. Timer uzaklara çalýþmaya gittikten bir gün sonra komþu oðlanlarýn biri ona aþaðýdaki yazýlý mektup getirdi:

3 «Hat baþý, yaz karþý. Elhet nesifel meleket. Hagýnýp yazzým hin höyöklöme selem hat. Kabul kürheñ, ukýp bak. Kabul kürmeheñ, utka yak. Hezki Nuriya begerem, hiñe gaþik bulýp, havala yondozom, hývza kondozom kevek kürep, hat yazývsý hezge bildele Timer tip belgeyheñ. Hem te kaynar selem yeberep kalam. Nuriyam, begerem, onotma hem te yattarga karama, hem te min hine his ber vakýt onotmam. Hem te býl da meglüm bulhýn, közge, baþtar isen-hav yöröp kaytha, horatýrmýn tip belgeyheñ. Huþ, yenem, Nuriya, hine hagýnýp yýr yazam: Agizelde tal üse, taldan siten ürermen, hineñ nurlý yözzereñde kasan kaytýp kürermen? Yazývsý Timer». Lekin Timer, kaytýp, Nuriyanýñ nurlý yözön küre almaný þul. Kötken þatlýklý osraþýv urýnýna kaygý, nurlý yöz urýpýna yeþle küz karþý aldý Timerze. Kitep ber ay torgas ta, Nuriyaný mullanýñ gerip ulýna yereþteler. Gümer buyý kotaya almay yeþegen Vahit kart küp karýþýp tormaný. Sönki meher hakýna mulla uga ber tývsa hýyýr, un harýk, ber týþlý tun, ber kýptýr tun, ber par býyma, ber kolaksýn birerge hem üzen ülgense kararga vegeze itkeyne. Tuy-felen bulmaný. Kis menen mulla üze kilep, Nuriyaný alýp kitte. Kaytýp nikah ukýný la bököre malayý Þayap menen ikehen solanga kertep biklene. Utýz yeþke yetep, katýn-kýzga yakýn bara almagan Þayap kaltýranakaltýrana keleþe yanýna kilde. Nuriya býl sak ber neme le toymay ine. Ýlavzan unýñ küzzere þeþengen, aþamavzan ayak bývýndarý helhezlengen. Þayaptýñ yakýnayývý uný uyatýp yeberze. Ul kýskýra-kýskýrmas kýna kýrka tavýþ menen: «Kit!» - tine hem Þayaptý sitke eterze le, hikeneñ türene ük menep, tubýklanýp ultýrzý. Lekin býnýñ menen gene kotolov mömkin tügel ine. Ul, tanav kiñþeregen kiñeyte birep, mýþnay-mýþnay haman hýrýla kilgen Þayaptý kürze. Unýñ ozon höyek barmaktarýnýñ tenende yöröy baþlavýn toyzo. Nuriya küzzeren yomdo, yözön kaplaný. Ayaktarýn helkep kuyzý. Þunan barlýk kösö menen Þayaptý tibep yeberze. Tegehe izenge barýp töþtö. Þul vakýt iþek aldýnda mullanýñ boyoroklo hem katý tavýþý iþetelde: - Ul nindey tavýþ tagý? Býlar týndýlar. Berehe möyöþte, ikensehe izende ultýrgan kileþ, þým gýna ilay baþlanýlar. Ber azzan huñ Nuriya üze hikenen töþtö hem, küpten yeyelep kuyýlgan urýndý retlep, ekren gene: - Yat, - tine. Belekey gene tezrenen töþken ay yaktýhýnda Þayaptýñ kügelyem yözö sagýlýp kaldý. Yabýk kuldar tagý kaltýrandýlar. Nuriya inde ilamaný. Üze birelde... Býna þul könden alýp Nuriya mullanýñ asýravýna eylende. Nuriya unda at kevek eþlene, barý eþ menen gene ul üzeneñ yangan yöregen basa ine. Elbitte, ul gaileneñ baþka keþelere fayzalangan hokuk menen fayzalanmaný. Hezmetseler retende, mulla yortondagý baþka mal-tývar retende yöröttöler uný. Kön buyý eþley, baþkalar bötehe le yatýp bötkes kene, keletke kerep yoklarga yata. Unýñ her ber azýmýn küzetep yörögen Þayap þunda uk kilep ine. Ul Nuriyanýñ yaratmaganýn bele hem "Mektubun baþý, yaz karþýlýklý. Elhaf nesif-el mülakat. Özleyerek yazdým sen sevgilime bu selam mektubu. Kabul görürsen, okuyup gör. Kabul görmezsen, ateþe yak. Siz ki, Nuriye baðrým, sana aþýk olup, havada yýldýzým, suda kunduzum, diye görüp mektup yazan, size belli olan Timer diye bilmelisiniz. Hem de selam yolluyorum. Nuriye'm, can parem, unutma ve yadlara bakma, ve ben seni hiçbir zaman unutmam. Hem de malum olsun ki, sonbaharda, baþlarýmýz sað salim dönerse, istetirim diye bilmelisin. Hoþça kal, caným, Nuriye, seni özleyip þarký yazýyorum: Agidel'de söðüt yetiþir, bu söðütten ben çit örerim, senin nurlu yüzlerini ne zaman dönüp de görebilirim. Yazan, Timer." Ama Timer dönüp Nuriye'nin nurlu yüzünü göremedi. Beklediði sevinçli buluþma yerine, kederli, nurlu yüz yerine yaþlý gözler karþýladý Timer'i. Timer gidip bir ay geçince Nuriye'yi mollanýn sakat oðluna yar ettiler. Ömrü boyu mal mülk edinemeyen Vahit ihtiyar fazla karþý gelmedi. Çünkü molla baþlýk olarak ona bir gebe inek, on koyun, bir kürklü pösteki, bir ince pösteki, bir çift keçe kýþlýk ayakkabý, bir kulaklý þapka ve ölünceye dek bakmaya söz vermiþti. Düðün falan olmadý. Akþamdan molla kendisi gelip Nuriye'yi evine alýp gitti. Evine götürüp nikah okudu ve kambur oðlu Þayap ile ikisini kiler odasýna götürüp kilitledi. Onun otuz yaþýna gelmiþ, kadýn kýza yaklaþmayan sakat oðlu Þayap titreyerek genç karýsýnýn yanýna yaklaþtý. Nuriye bu anda hiçbir þey hissetmiyordu. Aðlamaktan onun gözleri þiþmiþ, günlerce yememekten ayak baðlarý çözülmüþ gibiydi. Þayap'ýn yaklaþmasý onu uyandýrmýþ gibi oldu. O baðýrmadan keskin bir sesle: "Git!" dedi ve Þayap'ý kenara itti. De, orunluðun baþ köþesine çýkýp dizlerinin üzerine oturdu. Ama sadece bununla kurtulmak mümkün deðildi. O burun deliklerini Geniþçe açýp, yüksek sesle soluklayarak hala yaklaþan Þayap'ý gördü. Onun uzun kemikli parmaklarýnýn teninde dolaþmaya baþladýðýný hissetti. Nuriye gözlerini kapadý, elleriyle yüzünü kapattý. Ayaklarýný silkeledi. Sonra tüm gücüyle Þayap'a tekme attý. O yere yuvarlanarak düþtü. O anda kapý önünde mollanýn buyruklu ve sert sesi duyuldu: - O ne sesti öyle? Bunlar sustular. Biri köþede, diðeri yerde oturmuþ þekilde sessizce aðlamaya baþladýlar. Bir süre sonra Nuriye kendisi orunluktan inde ve çoktan hazýrlanmýþ yataðý açýp, yavaþça: -Yat, - dedi. Küçücük pencereden sýzan ay ýþýðýnda Þayap'ýn mosmor yüzü göründü. Zayýf eller yine titrediler. Nuriye artýk aðlamadý. Kendisi teslim oldu... Ýþte o günden beri Nuriye mollanýn hizmetçisine dönüþtü. Nuriye orada at gibi çalýþtý, sadece iþle o kavrulup yanan yüreðinin ateþini azaltabildi. Elbette, o, ailenin diðer fertleri yararlanan hukuktan yararlanamadý. Hizmetçiler hesabýnda, molla evindeki diðer mal davar sayýsýnda saydýlar onu. Gün boyu çalýþýyor, diðer herkes yattýktan sonra kilere gidip uyumaya yatýyordu. Onun her adýmýný özetleyerek dolaþan Þayap hemen yanýna giriveriyordu. O Nuriye'nin kendisini sevmediðini

4 üzen de, uný la kýzgana, lekin oþo kezerle nemege üze huja bulývýn, alama bulha la ir ikenlegen her azým hayýn kürheterge týrýþa. E Nuriya tönder buyý ilap sýga. Kayhý sakta unýñ baþýna kasýp kitev kevek kýyýv uyzar kile. Lekin kayza bara alhýn inde ul? Ýsmaham, Timer ze kaytmay bit. Býl helge töþkes, Timer uný kürerge telerme iken huñ? Ul bit yeget keþe, belki, hurlanýr... Býnav Þayap ülhe ine, ismaham... Ber köndö kalanan mullanýñ ikense ulý kaytýp töþtö. Nindeyzer kommerçeskiy mektepte ukýp yöröy torgan Malik isemle býl yeget, küzzeren yýltýratýp, Nuriyaný baþtan-ayak karap sýktý la, Þayaptýñ esene törtöp: Bik þep yeñge alýp birgender zebaha, - tip kuyzý. Unýñ kaytývý hörmetene yortta ike-ös kön buyý bayram ütkerzeler. Ösönsö köndö Malik, þeþengen küzzeren sak-sak asýp, yort arahýna sýktý. Nuriya munsaga hýv kiltere ine. Malik, hýzgýrýnýp ber az eylengelep, unýñ yanýna kilde. Nindey ze bulha yakþý tavarga hoklangan keþe kevek, Nuriyanýñ kevzehene tagý küz yörötöp sýktý la kýyýv azým menen uga kilep totondo. Nuriya kurkývýnan hikerep kitte. Öndeþerge le, öndoþmeske le belmey artka tartýldý. Malik tagý uga yakýnaya töþtö: - Týpýrsýnma, yüler, min hiñe aksa kaldýrýrmýn. Ul bökörö menen gümer buyý tormashýñ bit. Aksa hiñe kerek bulýr... Tap þul vakýt artta tamak kýrgan tavýþ iþetelde. Eylenep karaha, Þayaptýñ karayýp kitken yözö kürende. Malik yýlt itep Þayaptý ber yakka eterze le sýgýp kitte. Þayap, köyentehen tartýp alýp, Nuriyaný tukmay baþlaný. Küreheñ, býl vakiganý ösöhönen baþka belevse bulmagandýr. Ul turala hüz küterelmene. Könder haman ütteler. Ber azzan Nuriyaný döyöm eþ eþley torgan hezmetse itep kene tügel, mullanýñ þehsi hezmetsehene le eylenderzeler. Mulla üze þulay telene. Yortta eþlevselerzeñ baþkalarýna ýþanmav belderep, keyemen ezerlerge, hýv birerge, aþ ezerlerge kilene Nuriyaný gýna kuþtý. Mullanýñ nefsehe kayza yünelgenen hizgen ostabike böte asývýn Nuriyaga tuplaný, ul kerekkerekmegenge beylenev, erlev, karganýv kevek saralarzý ber nise tapkýr arttýrýp yeberze. Nuriya karþý öndeþe almaný, haman baþýn eyep eþley birze. Ber vakýt yañý öyze komganga yýlý hýv halýp torgan sagýnda, mulla kilep unýñ belegenen totto. Nuriya sitke tartýldý, e mulla ýskýndýrmaný. Unýñ karýþývýna yavap itep yekerende: - Min hine keþe ittem, terbiyehez! Avýzýñdý asahý bulma! Hem ul Nuriyaný kosaklap aldý. Þunda uk ayak tavýþý iþetelde. Ýþek asýlýp kitte. Bökörö Þayap mýþnaymýþnay kilep kerze. Nuriya yözön kaplap ükhey baþlaný. Kötölmegen helden aptýrap kalgan mulla eylenep kilep komganga totondo hem, býl urýnda kileþmehe le, «yerhemikalla» tip kuyzý. Þayap, üzeneñ ir keþe ikenen beldererge telegendey, Nuriyanýñ ses tolomonan aldý la izen buyýnsa höyrey baþlaný. Mulla tüzmene, boroldo hem gezetense boyoroklo tavýþ menen eytte: - Tavýþ sýgarahý bulma, bökörö suska! Ber kem belmehen! Töþöndöñmö, gerip þaytan! biliyor ve kendisine de, ona da acýyordu, ama bu deðerli þeye kendisini sahip olduðunu, iþe yarama koca olsa da, koca olduðunu her fýrsatta sergilemeye çalýþýyordu. Nuriye ise geceleri aðlayarak geçiriyordu. Bazý zamanlar onun aklýna kaçýp gitmek gibi cesur düþünceler geliyor. Ama nereye gidebilir ki o? En azýndan Timer de dönmüyordu. Bu hallere düþünce, Timer onu görmek ister mi ki? O bir delikanlý, belki, horluk sayar... Bu Þayap ölseydi, en azýndan... Bir gün þehirden mollanýn diðer oðlu döndü. Bir ticari okulda okuyan Malik adýndaki bu genç gözlerini parlatarak Nuriye'yi baþtan ayak süzdükten sonra Þayap'ýn karnýna týklayýp: - Çok iyi bir yenge almýþlarmýþ sana, - dedi. Onun dönüþü hürmetine evde iki üç gün boyu bayram yaptýlar. Üçüncü gününde Malik, þiþmiþ gözlerini zor açýp evin avlusuna çýktý. Nuriye hamama su getiriyordu. Malik onun etrafýnda ýslý çalarak döndükten sonra yanýna geldi. Kaliteli bir mala hayranlýkla bakar gibi Nuriye'nin vücudunu yine bir gözden geçirdikten sonra cesur adýmla onun elinden tuttu. Nuriye korkusundan sýçradý. Baðýrýp baðýrmamak arasýnda karar veremeyip geri çekildi. Malik yine ona yaklaþtý: - Terslenme, ahmak, ben sana para býrakýrým. O kamburla ömür boyu yaþamazsýn ya. Para ise sana lazým olur... Tam o sýrada arkada boðaz gýcýklayan ses bir ses duyuldu. Dönüp baktýðýnda Þayap'ýn öfkeden kararmýþ yüzünü gördü. Malik hýzlý bir hareketle Þayap'ý kenara itti de çýkýp gitti. Þayap çekip alýp Nuriye'yi dövmeye baþladý. Belli ki, bu olayý üçünden baþka bilen olmamýþtýr. Bunun hakkýnda söz eden olmadý. Günler hala geçmeye devam etti. Birazdan Nuriye'yi sadece evdeki genel iþleri yapan bir hizmetçi olarak deðil, mollanýn þahsi hizmetçisine de dönüþtürdüler. Molla kendisi böyle istemiþti. Evde diðer çalýþanlara güvensizlik bildirerek giysilerini hazýrlamaya, su vermeye, yemek hazýrlamaya sadece gelini Nuriye'ye emretti. Mollanýn nefsini ne tarafa çektiðini sezinen karýsý tüm hýncýný Nuriye'de topladý, olur olmaz þeye takýlma, azarlama, beddua tahkir etmeler gibi uygulamalarý birkaç kat arttýrdý. Nuriye ona karþý bir þey söyleyemedi, hala baþýný eðerek çalýþmaya devam etti. Bir gün yeni yapýlmýþ evde maþrapaya ýlýk su doldururken molla onun bileðinden yakaladý. Nuriye kenara çekildi, molla ise býrakmadý. Onun direnmesine cevaben baðýrdý: - Ben seni adam ettim, terbiyesiz! Aðzýný açacak olma! Ve o Nuriye'yi kucakladý. Hemen o anda ayak sesi duyuldu. Kapý açýldý. Kambur Þayap zor soluklayarak eve girdi. Nuriye yüzünü kapatarak hüngürdeyip aðlamaya baþladý. Beklenmedik durum karþýsýnda þaþýrýp kalmýþ molla dönerek maþrapaya dokundu ve bu durumda yakýþmazsa da "yarhamikallah" dedi. Þayap kendisinin koca olduðunu belli etmek istercesine Nuriye'nin saç örgülerinden yakalayýp yerde sürüklemeye baþladý. Molla dayanamadý, döndü ve her zamanki buyruklu sesiyle: - Sesini çýkaracak olma, kambur domuz! Hiç kimse bilmesin! Anladýn mý, sakat þeytan! - dedi.

5 9 Ul könderze ike nikah ber yulý kilde. Tevge nikah Tamyan ilende ukýldý. Þakman türeneñ röhsete buyýnsa, Tamyan ilende Biktimer iseme alýp yeþep yatkan kaskýn yeget te, tönderzeñ berehende Ýrektege yörömte yahap, üzeneñ küptenge ömötlenep yörögen kýzý Minzelene urlap alýp kilde. Epkadir mulla ularga nikah dogahýn bik tiz ukýný. Ozakka huzýlmaný býl nikahtýñ mejlese, ayagöstö gene, aþnaksýlar tirmehende gene ütte. Þulay za Þakman türe üzeneñ býl yañý kolon kemhetmene: nikahtý üz tirmehende ukýttý. Kürhender, Þakman türeneñ kiñ küñelle ikenen belhender. Nikah barýþýnda ul þarþav artýndagý kýzzar arahýnda ultýrgan Minzeleneñ matur hem insaflý gýna kürenevene igtibar itte. Bit almalarýnýñ alhývlanýp torovýna, ozon kerpektere aþa ölgörgen karagattay söm-kara küzzereneñ ezeple gene yaltýrap alývýna hoklanýp kuyzý. Kötövene himez mal kilep kuþýlgandagý hýmak, zur kenegetlenev menen ul þarþav yagýna borolop-borolop karap aldý. Kapýl þul sak oþo urlap alýp kilgen kilendeñ arkahýnan höyöp algýhý, belegen totop hýypap karagýhý kilde. Uyzarý terenge kitep barývýn toyop, þunda uk üze tertlep kuyzý hem, tabýndagýlarga beldermeske týrýþývýnanmý elle yeþ kilendeñ küñelen yomþartýp alýv maksatýnanmýlýr, bötehene le iþettererlek itep: - Minzele kilen, hiñe ber baþmak, - tine hem, tabýndýñ huplavýn kötöp, yak-yagýna karap aldý, - yakþý yeþegez, behetle bulýgýz, insaflý hezmet itegez. Yeþ kilendeñ karagattay kara küzzerene kapýl ike börtök yeþ tamsýhý tulýp kiteven, türeheneñ yomartlýgýna tulkýnlanýp, yanýnda ultýrgan hem üze ösön yat bulgan ber kýzzý kosaklap alývýn Þakman türe kürmene. Tamagýn kýrýp, birelgen bülekteñ nindey bulasagýna asýklýk indererge aþýktý: - Kýpsak kötövenen kalgan ala hýyýr baþmagýn kürheterheñ, - tine ergehende ultýrgan aþnaksýlarzýñ berehene, - igelegen kürhender. Yeþ keyev menen keleþ ösön ber kem de mahsus tirme ezerlep kuymagan. Nikahtan huñ yegetter Biktimerze alýp sýktýlar. Nikah barganda þarþav artýnda bulasak kilen menen berge aþkýnýþýp, kýzýkhýnýp ultýrgan kýzzar ikense yaklap unýñ kaþýna keleþen, hezer inde nikah menen berketelgen katýnýn alýp kildeler. Biktimer, körektey zur kuldarýn huzýp, bisehen üz yagýna tartýp aldý. Kýzzar tartkýlaþýp karagan buldýlar za, barýber yýrtýþ töþömö elekmesen belgenge küre, artýk nýkýþýp tormay, sýr-sýv kilep, yýlga buyýna yügerzeler. Yegetter, hýzgýrýþýp, ular artýnan ýntýldý. Keyev menen keleþ urman arahýna inep bosto. Berense nikah þunýñ menen böttö. Ýkense nikah Heñren ilende ütte. Nise eytheñ de, kýz yagý - Heñrender. Tevze Þakman türe, ike urtalýktarak yeylevze ütkereyek, tigen feker eytep karaný la, huñýnan üze ük kýz yagýnda bulývýn kulaylý taptý. «Barýber, hozay kuþha, ilegez menen miñe küserhegez, - tip karar itte ul esenen gene, - e hezerge ilegez-könögöz nisek ikende kürhetep kalýgýz». Roman BÖRKÖT KANATI / KARTAL KANADI (Romandan özök / Romandan bir bölüm) 9 O günlerde iki nikah ayný zamanda yapýldý. Ýlk nikah Tamyan ilinde yapýldý. Þakman yöneticinin ruhsatýna göre, Tamyan ilinde Biktimer ismini alýp kaçak yaþayan delikanlý da gecelerin birinde Ýrekte'ye bir sefer yapýp, çoktandýr umutlanýp dolaþtýðý kýzý - Minzele'yi kaçýrýp alýp geldi. Epkadir molla onlara nikah duasýný çok hýzlýca okuyup geçti. Bu nikahýn meclisi de uzun sürmedi, aþçýlarýn çadýrýnda ayaküstü yapýldý. Yine de Þakman yönetici kendisinin bu yeni kulunu horlamadý: nikah törenini kendi çadýrýnda yaptýrdý. Görsünler, Þakman yöneticinin ne kadar cömert gönüllü olduðunu bilsinler. Nikah sýrasýnda o perde ardýndaki kýzlar arasýnda oturan Minzele'nin çok güzel ve insaflý göründüðüne dikkat etti. Yüz elmacýklarýnýn pembeliðine, uzun kirpikleri arasýndan olgunlaþmýþ frenküzümü gibi kapkara gözlerinin edepli ýþýldamasýna büyülenerek baktý. Sürüsüne semiz bir hayvan gelip katýldýðýndaki gibi büyük bir memnuniyetle o perde tarafýna dönüp dönüp baktý. Birden o anda kaçýrýlýp getirilen gelinin arkasýndan sývazlamak, bileðinden tutup okþamak geldi içinden. Düþüncelerinin derinleþmeye baþladýðýný far ederek ayný anda kendisi irkildi ve sofradakilere hissettirmemeye çalýþtýðýndan mýdýr, yoksa genç gelinin gönlünü yumuþatmak amacýyla mýdýr, herkese duyulacak bir þekilde: - Minzele gelin, sana bir düve, - dedi ve, sofradakilerin övgülerini bekleyerek etrafýna bakýndý, - çok iyi yaþayýn, mutlu geçirin, insaflý hizmet ediniz. Genç gelinin frenküzümü gibi siyah gözlerinin birden yaþlandýðýný, yöneticisinin cömertliðinden heyecanlanýp yanýnda oturan ve hiç tanýmadýðý bir kýzý kucakladýðýný Þakman yönetici görmedi. Boðazýnda gýcýk sesi çýkararak verilen hediyenin nasýl bir þey olduðuna açýklýk getirmeye acele etti: - Kýpçak sürüsünden kalan ala ineðin düvesini gösterirsin, - dedi yanýnda oturan aþçýlarýn birine, - iyiliðini görsünler. Genç güvey ile genç gelin için hiç kimse özel bir çadýr hazýrlamamýþtý. Nikahtan sonra erkekler Biktimer'i dýþarý çýkardýlar. Nikah sýrasýnda perde arkasýnda gelinle birlikte oturan kýzlar öbür taraftan onun yanýna kýzýný, þimdi ise nikahla bellenen karýsýný getirdiler. Biktimer kürek gibi büyük ellerini uzatarak karýsýný kendi tarafýna çekip aldý. Kýzlar çekiþerek vermemeye uðraþtýlar, ama çekiþmenin sonunda bir bedel ödenmeyeceðini bildiklerinden fazla üstelemeden gürültü patýrtýyla nehir boyuna koþtular. Onlarýn ardýndan ýslýk çalarak erkekler de koþtu. Güvey ile gelin orman arasýna girip gizlendiler. Ýlk nikah böylece sona erdi. Ýkinci nikah Henren ilinde geçti. Ne denli anlatsan da, kýzýn tarafý Henrenler. Ýlk baþta Þakman yönetici iki tarafýn ortasýnda bir yerde yaylada yapalým, diye takdim etmeye çalýþsa da, sonradan kendisi de nikahýn kýz tarafýnda yapýlmasýný uygun gördü. "Nasýlsa, Allah'ýn izniyle, ilinizle bana göç edersiniz, - diye karar etti o içinden, - þimdilik ise iliniz, gününüz nasýl olduðunu gösterip kalýnýz bakalým."

6 Aldan yulbaksýlarýn yeberep, artýnan haksýlarýn eyertep, ayýrým arbaga biseleren hem Epkadir mullaný ultýrtýp, mengen atýn ulý Þagele menen eyerge-eyer yeneþe atlatýp, Heñren ilene kilep ingende, tuy beygehene ezerlekteñ tamam kýzgan sagý ine. Sabýþ ösön ezerlengen attar küpten yarhýtýlgan, köreþke ezerlengen batýrzar haylangan, yügereþ-hikereþ ösön aþkýnýp torgan yeþ-yelkensek tüze almay yarhýþýp tora. Malay-þalay hatta ber týna yügerep te kilgen. Kunaktarzý küzetev ösen tav baþýna mahsus kuyýlgan malayzarzýñ kýskýrýp yebereve buldý, þuný gýna kötöp torgan yegetter, haytlaptaytlap, karþý alýrga sýktýlar. Þakman türe ösön mahsus ezerlengen tirmege kilep yetkense, ular kunak karvanýn ike yaklap dertlenderep kildeler. Þakman türe beyge barýþýn karap tormaný, dörösörege, igtibar birmene. Ul üzeneñ möhimerek eþ menen, yegni il yazmýþý menen meþgül ikenen kürheterge telene. Nikah yolahýn þunda uk, kilep tabýnga ultýrgas ta, atkarýrga kuþtý. Býl tabýnda inde Biktimer nikahýndagý kevek butalsýk bulmaný: irzer ayýrým, katýn-kýz ayýrým tirmele ultýrzý. Keyev yegete sifatýnda Þagelege eyerep kilgen yeþter ösön þulay uk ayýrým tirme bildelengeyne. Ololar tirmehe gel gene abruylý keþeler menen tulgan. Ýñ türze, havalanýp, Þakman türe ultýra. Unýñ uñ yagýnan üze menen kilgen Tamyan kunaktarý tezelep kite. Hul yagýnda Epkadir mulla, tanavýn kaga-kaga, «min kem?!» tigen hýmak kukýraygan. Ýkense yaklap yeneþehende Heñren ýrývýnýñ baþlýgý, yort hujahý Büleken türe üze ultýrganlýktan, ike türe arahýna tura kilevenen fayzalanýp kalayým tigen þikelle, ul ele ber yakka, ele ikense yakka borolop, ber tuktavhýz höylende. Tirme hujahý yanýna urýnlaþkan Heñren ileneñ abruylý hanalgan uzamandarý, akhakaldarý, býl telder mulla kasan tuktay inde tigen hýmak, alan-yolan karanýp aldýlar. Ýþek töböne gene urýnlaþkan kuraysýlar za, nindeyzer möhim emer kötken keþeler töslö, Epkadir mulla avýzýnan küzzeren almaný. Tirmene dertle yeki töþönkö moñ menen tultýrýv ösön röhset kerek. Tevze mullanýñ nikah dogahýn týñlap üterge kerek. Yeneþelege tirmene bötönley yeþter yavlap algan. Býnýhýnda la katýn-kýz zatýnan berev ze kürenmey. Þagelene kezerlep türge ultýrtkandar. Unýñ ergehende keyev ozatýp kilevse Tamyan yegettere hem ikense yaklap hujalar, kýzzýñ agalarý, enelere, yakýndarý tezelgen. Býl tirmeneñ ese tavýþlý. Tabýn - kasandýr, kemderzer kürgen vakigalarzý kabartýp höylevse yor yegetter kulýnda. Ular höyley tora, tirmelegeler ye kölöp, ye tavýþ birep huplap kuyalar. E Þagele kölmey ze, huplamay za, bötönley yat keþe kevek uyga kalgan. Uyý gel ber gene teñgelde - Miñlebike tirehende yöröy. Kürep kaytkandan huñ ul, elbitte, týnýslanýrga teyeþ ine. Keleþe unýñ, küzge berelep tororlok maturlýgý bulmaha la, höykömlö gene iken ele. Maturlýktý bit uný tuyza gýna kerek, tizer. Yemhez bulha la, Þagele tüzer ine ele. Tik ni ösön ul küzzeren ber ze asmaný? Gel aska gýna karap torzo. Tebigete þulay yývaþmý iken elle keyeve aldýnda insaflý kürenerge týrýþýp þulay eþleneme iken? Yaray inde, iñ möhime - gerip tügel! Önceden yol bakýcýlarýný yollayýp, ardýndan korumalarýný peþine takýp, ayrý ayrý arabalara hanýmlarý ve Epkadir mollayý oturtup, bindiði atýný oðlu Þageli ile eyer eyere, yan yana adýmlatýp Henren iline girdiklerinde düðün güreþinin tam doruða ulaþmýþ anýydý. Yarýþ için hazýrlanmýþ atlar çoktan ýsýnmýþ, güreþe hazýrlanan pehlivanlar seçilmiþ, koþu, atlama gibi yarýþlar için coþkun gençler sabredemeyerek bekliyorlardý. Oðlan ve gençler, hatta, bir soluk koþup da gelmiþ. Konuklarý gözlemek için daðýn tepesine özel konulmuþ oðlanlarýn baðýrýp iþaret vermesiyle tel bunu bekleyen delikanlýlar hengamelerle konuklarý karþýlamaya çýktýlar. Þakman yönetici için özel hazýrlanmýþ çadýra gelinceye kadar onlar konuk kervanýný iki taraftan coþturarak uðurladýlar. Þakman yönetici güreþin gidiþatýný izlemedi, daha doðrusu, önem vermedi. O, kendisinin daha mühim iþle, yani il kaderiyle meþgul olduðunu sergilemek istedi. Nikah adetini hemen, gelip sofraya oturunca yapmayý buyurdu. Bu sofrada ise Biktimer nikahýndaki gibi karmaþa yoktu: erkekler ayrý, kadýn ve kýzlar ayrý çadýr da oturdu. Güvey erkek sýfatýnda Þageli'nin yanýnda gelen erkekler için, ayný þekilde, ayrý bir çadýr belirtilmiþti. Büyüklerin bulunduðu çadýr, tüm saygýn insanlarla doluydu. En baþ köþede Þakman yönetici oturuyor. Onun sað tarafýndan kendisiyle gelen Tamyan konuklarý yer almýþ. Sol tarafýnda Epkadir molla, burnunu yükseðe doðru çivileyip "kimim ben?!" der gibi övüngen oturuyor. Molla, yanýnda oturan Henren uruðu baþý, ev sahibi Büleken yönetici oturduðundan, iki yönetici arasýna denk gelmesinden yararlanýp kalmak isteðiyle durmadan konuþtu. Çadýr sahibinin aynýnda yer alan Henren ilinin saygýn erkekleri, aksakallarý, bu konuþkan molla ne zaman susacak, der gibi saða sola bakýndýlar. Kapý yanýnda duran kuraycýlar da önemli bir emir bekleyen askerler gibi Epkadir mollanýn aðzýndan gözlerini almadý. Çadýrý neþeli veya hüzünlü musikiyle doldurmak için onun izni gerekiyordu. Ýlken mollanýn nikah duasýný dinleyip geçmek gerekti. Yandaki çadýrý tümüyle gençler kuþatmýþtý. Burada da kadýn kýz sýfatýndan kimse görünmüyor. Þageli'ye deðerli konuk sayarak baþ köþeye oturtmuþlar. Onun yanýnda güveyi uðurlayýp gelen Tamyan uruðu erkekleri ve ikinci tarafýndan ev sahipleri, kýzýn aðabeyleri, kardeþleri, yakýnlarý sýralanmýþlar. Bu çadýrýn içi gürültülü. Sofra bir zamanlar birilerinin gördüðü veya duyduðu olaylarý abartarak anlatan söz ustasý erkeklerin elinde. Onlar anlatýyor, çadýrdakiler ya gülerek, ya da onaylý seslerle cevap veriyorlar. Þageli ise, ne gülüyor, ne onaylýyor, tamamen yabancý biri gibi kendi dünyasýna dalmýþ. Düþüncesi hep bir noktada, Minlebike etrafýnda dönüp duruyordu. Görüp döndükten sonra, o, elbette, sakinleþmeliydi. Onun müstakbel karýsý, göze çarpan bir güzel olmazsa da, sevimliydi. Güzellik sadece düðünde gerek, derler. Çirkin olsa da Þageli dayanýrdý. Ama neden o gözlerini hiç kaldýrýp bakmadý? Hep aþaðý bakýp durdu. Doðasý öyle çekingen miydi, yoksa güveyi karþýsýnda insaflý görünmeye çalýþýp öyle yapmýþ mýydý, acaba? Neyse, en önemlisi, sakat deðil!

7 Tap oþo melde oþonday hevefle uyzar Þakman türeneñ baþýnan da yügerep ütte. Ýl zuraytam tip, ulýnýñ beheten igtibarga almayýrak eþ iteven ul oþo mejleste gene toyzo. «Artýnan mal kileve ber hel, - tip uylaný ul þunda, - iþle gene il kileve le maksatka yaraþlý. Tik kýz keþe küzene kürhetmeslek ber karaský bulýp sýga kürmehen. Yeþ türene, kilesek il baþýn, bötönley örkötöp taþlavýñ bar». Töþesek kilendeñ ul tiklem küzge berelep tororlok bulývý Þakman türe ösön þart tügel. Hatta, kirehense, ul türe keþeneñ bisehe küz kýzýktýrýrlýk maturzan bulmaska teyeþ tigen fekerze tora. Ulýna la þuný eytep kuygan: «Türeneñ baþ bisehe matur bulha, il kýzýga baþlay, akýllý bulha - il bozola baþlay... Barýber ul, bulasak türe, berev menen gene siklenep kalmas. Hozay uga la üz küñelene okþagan biseler birer ele». Kilen turahýnda ike tirmele ber yulý oþonday uyzar bargan melde, katýn-kýzzar tirmehende Tamyan ilene töþesek kýzzý keyenderzeler. Kýz, ýsýnlap ta, maturzan tügel. Lekin kaynýhýnýñ hevefleneve yukkarak - kulýbaþý tap-taza. Tanav yapragýnda gýna ber söyele bar za hulakay yak kolak artýnda zur gýna miñe bar. Þuga küre unýñ isemen de Miñlebike tip kuþkandar. Miñlebike le nikah könön aþkýnýp kötmene. Þagelene kürep kalgas, ul da teren uyga sumdý. Türe kýzý bulganlýktan, ul yeþlegen baþkalar kevek irken ütkere almaný. Yegetter üzzere le uga buy yetmes botak hýmak karanýlar, eylenehenen hemeyeþep üte birzeler. E türe malayzarý, uga tiñ yegetter yakýn-tirele kürenmene. Yeþley sitlekke elekken koþ balahýnday boyogop, yukhýnýp, kemdeler kötöp ütkere ine ul könderen, þul könderzeñ tizerek kilep yetmevene yýþ kýna kaygýrýp, küñelhezlenep ala ine. Ana þul ýmhýnýp hem hagýnýp kötken þatlýktý Þagele bire alýrmý uga? Artaban uný nindey yazmýþ köte? Olo tirmele nikah ukýy baþlandý tigen heber kilges te, Miñlebike þarþavzý asýp yeberze hem atýlýp kilep te sýktý. Üzen ezerlegen yeñgeler yeteklegenen de kötmey, keyev ösön aldan ezerlengen tirmege yul totto. Küpten kilgen yolaný bozov bulha la, býl kýlýgýn kürmemeþke, belmemeþke halýþtýlar. Türe kýzýna karþý kilev uñayhýz. Miñlebike hezer keyeven karþý alýrga ezerlende. Nikah ukýlýp bötövge gene, tav yagýnan ese tavýþ iþetelde. - Kileler! Kileler! Beyge attarý kileler tip kabul itken olo tirme mejlese tiz gene kalkýnýrga telemene. Yeþter tirmehendege yegetter yabýrýlýp sýgýp, þikle þavlaþa baþlagas kýna, huja yanýnda ultýrgandar ekrenlep kuzgalýþýp aldýlar. Tavýþ tagý kabatlandý. Ul arala bulmay, tav baþýnan ilge nindey ze bulha hevef kileven beldergen tötön kalkýp sýktý. Tötön bötehen de ayakka bastýrzý hem kemder berev Heñrenderzeñ oranýn kýskýrýp yeberze: - Barlaas! Barlaas! Uný kevetlep, yeylevzeñ ele ber möyöþönde, ele ikense möyöþönde hören hala baþlanýlar. - Barlas! Barlas! Tam bu sýrada bu endiþeli düþünceler Þakman yöneticinin de kafasýný iþgal ediyordu. Ýlini büyüteceðim diye, oðlunun bahtýný dikkate almayarak hareket ettiðini o ancak bu meclis sofrasýndayken hissetti. "Ardýndan mal mülkünün gelmesi neyse de, - diye düþündü o anda, - varlýklý bir ilin gelmesi de maksada uygundur. Ancak kýz insan gözüne gösterilmeyecek kadar bir korkuluk çýkmasaydý, keþke. Genç yöneticiyi, ilin müstakbel yöneticisini tümüyle ürkütmek mümkündü. Gelecek gelin o denli çarpýcý güzellikte olmasý, Þakman yönetici için aslýnda þart deðil. Hatta, tam tersine, o yönetici insanýn karýsý göze güzel olmamasý lazým, diye fikri savunuyor. Oðluna da bunu söylemiþtir: "Bir yöneticinin baþ karýsý güzel olursa, il merak etmeye baþlar, akýllý olursa, il bozulmaya baþlar... Nasýl olsa, o, müstakbel yönetici bir taneyle yetinmez. Allah ona da kendi gönlüne göre hanýmlar verecektir. Gelin hakkýnda iki çadýrda ayný anda böyle hesaplamalar yapýlýrken, kadýn kýzlar çadýrýnda Tamyan iline gelin gidecek kýzý giyindirdiler. Kýz, gerçekten de güzellerden sayýlmaz. Ama kayýn atasýnýn endiþe etmesi boþuna, eli baþý düzgün, sadece burun yapraðýnda bir beni var da, sol taraf kulaðýnýn arkasýnda büyük bir beni vardý. Bundan dolayý onun adýný da Minlebike koymuþlar. Minlebike de nikah düðününü hevesle beklememiþti. Þageli'yi gördükten sonra o derin düþünmeye baþladý. Yönetici kýzý olduðundan o genç kýzlýðýný diðer arkadaþlarý gibi serbest geçiremedi. Erkekler de ona boy yetmeyecek bir dal gibi baktýlar, yanýndan baþlarýný eðerek sessizce geçip durdular. Yönetici oðullarý ise, ona denk erkekler yakýn civarda görünmediler. Gençken kafese kapatýlmýþ kuþ yavrusu gibi hüzünlenip, özlemle birisini bekleyip geçiriyordu o günlerini, bugünlerin çabucak gelmemesine sýkça üzülerek neþesi kaçýyordu. Peki, bu arzulayýp ve özleyip beklediði bahtý Þageli varabilir mi ona? Gelecekte onu nasýl bir kader bekliyordu? Bu çadýrda nikah yapýlmaya baþladý diye haber gelince de Minlebike perdeyi açtý ve hýzlýca çýktý. Kendisini hazýrlayan yengelerinin koluna girip götürmesini de beklemeden güvey için önceden hazýrlanmýþ çadýra doðru yürüdü. Geçmiþlerden süregelen geleneði bozmak sayýlsa da, kýzýn bu davranýþýný gömemezlikten geldiler. Yönetici kýzýna karþý gelmek olmaz. Minlebike þimdi güveyini karþýlamaya hazýrlandý. Nikahýn tam okunup bittiðinde dað tarafýndan nara sesi duyuldu: - Geliyorlar! Geliyorlar! Yarýþ atlarý geliyordur, diye kabul eden çadýr halký yerlerinden kalkmaya acele etmedi. Gençler çadýrýndaki erkekler topluca çýkýp, þüpheli gürültü yapmaya baþlayýnca ev sahibi yanýnda oturanlar yavaþça yerlerinden hareket ettiler. Ses yine tekrarlandý. O arada dað baþýndan ilin üzerine herhangi bir tehlike geldiðini iþaret veren ateþ dumaný göründü. Bu duman herkesi ayaða kaldýrdý ve birisi Henrenlerin oran çaðrýsýný baðýrdý: - Barlaas! Barlaas!

8 Kötölmegen afetten kem küberek uñayhýz helde kalgandýr - kýyýv reveþte yolaný bozop, aldan ezerlengen tirmege üze inep keyeven kötöp yatkan Miñlebikeme, keleþ kuyýnýna inde barýp inem gene tip aþkýnýp ultýrgan Þageleme, tuyga tip kilep, nindeyzer kötölmegen yav kulýna elegevzen kurkýp, tiz gene atýna uktalgan Þakman türe üzeme, elle tuy mejlesen azagýna tiklem ütkererge irek birmegen doþmanýna sikten týþ asývý kabargan hem ýrývzýñ iñ yakþý attarýn gemhez reveþte beygege yeberep ölgörövene ilarzay bulýp ükengen Heñren türehe Bülekenme - unday sýrmalsýk meselene horaþýp, berbereheneñ keyefen kürep tororga forsat kalmaný. Kapýl alga kilep baskan kurkýnýs bötehen de uyatýp yeberze hem uñayhýz kürengen vak nemelerze aþa atlap, tapap üterge mejbür itte. Tarkalgan mejles, kayza bulha la hýyýnýr urýn ezlep, ele ber möyöþke, ele ikense yakka hugýldý. Elege oran tagý yañgýraný: - Barlaas! Barlaas! Yugalýp kalgan sakta oyoþtora torgan, Heñren ýrývýnýñ böte keþehen ayakka bastýra torgan, berzemlek, dert bire torgan hem ilen-ýrývýn yen ayamay haklav ösön höjümge tuplay hem öndey torgan býl oran, izge oran, nisekter bögön tesirhez yañgýraný. Unýñ tuplay torgan izge kösö toyolmaný. Aptýrabýrak kalgan Þagele, Heñrendeñ yañý keyeve ikenen hem kaynýhý Büleken türele kunakta ikenen onotop, Tamyan oranýn kýskýrýp kuyzý: - Tutýya! Tutýya! Þakman menen kilgen kunaktar bötehe le þunda uk attarýna taþlandý. Tamyan kunaktarý, belki, Heñrenderge karaganda yetezerek, oyoþkanýrak hereket itevzeren þunda uk kürhetep algan bulýrzar ine. Þakman türe týyzý. Teþ aralaþ kýna ulýna kisetev yahaný: - Üz ileñde tügelheñ bit, kotorma! - Üzemdeke bulmaha, - tip yavap birze Þagele, atýna menep, - kayným ile lebaha! Keyev keþe yaklaþýrga teyeþ! - Yaklaþhañ, yaklaþýrhýñ, - tine Þakman, ulýna yakýn uk kilep, - tik Tamyan oranýna kagýlma! Tamyan oranýna ele min huja! Beldeñme! - Huñ, atay, ni eþleybez? - Ber ni ze eþlemeybez. Ýmen sakta ilebezge, Tamyanga kire kaytýp kitebez. - Ulayha, min kalam. Þakman ulý mengen attýñ tezgenene yebeþep: - Alyotlanma! - tip kýskýrzý hem kozahýna iþettererlek itep östep kuyzý: - Koralhýz-nihez köyge bez býnda ni eþley alabýz? Eger inde keregebez bula-nite kalha, býna koza keþe, eye, hineñ kaynýñ, bezge heber yeberer. Eye, eye, eþe avýraya baþlaha... Korallanýp kilerhegez. Yegettereñ menen. Þakman oþo urýnda kozahýna borolop karap aldý hem tagý la nýgýrak iþettererlek itep östene: - Býnday vak-töyek barýmtasýlarga gýna koza keþe üze le bireþmes ele. Heñren ile nýk bit ul! Beklenmedik afetten kim daha çok rahatsýz durumda kalmýþtýr. cesur bir þekilde geleneði bozarak hazýrlanmýþ çadýra kendisi girip güveyini bekleyen Minlebike mi; genç karýsýnýn koynuna artýk gireceðim, iye can atýp oturan Þageli mi; düðüne gelip de, herhangi bir beklenmedik savaþ eline düþmekten korkup hýzlýca atýna doðru yürüyen Þakman yönetici mi; yoksa, düðün meclisini sonuna kadar sürdürmeye izin vermeyen düþmanýna öfkesi kabarmýþ ve uruðunun en iyi atlarýný gamsýz bir þekilde yarýþa salmasýna aðlayacak derecede piþman olan Henren yöneticisi Büleken miydi - böyle karmaþýk bir meseleyi soruþturup, birbirinin gönlünü görme fýrsatý yoktu. Birden karþýlarýna çýkan tehlike hepsini uyandýrdý ve yakýþýksýz görünen ufak þeylerin üzerinden geçerek, ezerek geçmeye mecbur etti. Daðýlmýþ meclis sýðýnacak bir yer arayýp bir köþeden öbürüne koþturdu. Biraz önceki çaðrý tekrar duyuldu: - Barlaas! Barlaas! Kararsýz kalýndýðýnda halkýný bir araya toplayan, Henren uruðunun tüm insanýný ayaða kaldýracak, birlik, kuvvet verecek ve ilini canýna acýmadan korumak için hücuma geçmeye toplayan ve çaðýran bu oran, kutsal çaðrý, bugün, nedense, etkisiz yankýlandý. Onun bir araya toplayacak kutsal gücü hissedilmedi. Biraz þaþkýn kalan Þageli Henren'in yeni damadý olduðunu ve kayýn babasý Büleken yöneticide misafirlikte olduðunu unutup, Tamyan uruðunun çaðrýsýyla seslendi: - Tutýya! Tutýya! Þakman yönetici ile gelen konuklarýn hepsi de hemen o anda atlarýna doðruldular. Tamyan ilinden gelen konuklar, belki, Henrenler'e göre daha çevik, daha toplu hareket ettiklerini hemen orada gösterebilirlerdi. Þakman yönetici durdurdu. Diþlerinin arasýndan oðlunu uyardý: - Öz ilinde deðilsin, þiþinme! - Benim deðilse, - diye cevap verdi Þageli, atýna atlayýp, - kaynýmýndýr! Damat alý biri savunmasý lazýmdýr. - Savunursan, savun, - dedi Þakman, oðluna iyice yaklaþarak, - ama Tamyan çaðrýsýna dokunma! Tamyan oranýna þimdilik ben sahibim! Anladýn mý? - Baba, o zaman, ne yapalým? - Hiçbir þey yapmayacaðýz. Sað salimken ilimize, Tamyan iline geri dönüyoruz. - Öyleyse, ben kalýyorum. Þakman oðlunun bindiði atýn dizginine dokunarak: - Aptallaþma! - diye baðýrdý ve dünürüne duyulacak þekilde yüksek sesle ekledi, - Silahsýz, hiçbir þeysiz biz burada ne yapabiliriz ki? Eðer gereðimiz olursa, iþte dünür adam, evet, senin kayýn baban bize haber yollar. Evet, evet, iþi zorlaþmaya baþlarsa... Silahlanýp gelirsiniz... Erkeklerinle birlikte. Þakman burada dünürüne dönüp baktý ve daha da duyulacak bir sesle ilave etti: - Böyle ufak tefek mal talancý haydutlarý karþý dünür kendisi de halleder. Henren ili güçlüdür!