Baş Ağrısında ve Baş Dönmesinde Nörolojinin Bilinirliği: Malatya Şehrinden Bir Kesit

Transkript

1 DO I: /tnd Özgün Araştırma / Original Article Baş Ağrısında ve Baş Dönmesinde Nörolojinin Bilinirliği: Malatya Şehrinden Bir Kesit Public s Knowledge of Neurology in Headache and Vertigo: A Cross-section from Malatya Öz Aslıhan Baran1, Zübeyde Aytürk2 1Hayat Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Malatya, Türkiye 2Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye Amaç: Bu çalışmada, baş ağrısı ve baş dönmesi parametrelerini kullanarak bölgemizde nöroloji meslek alanının bilinirliğini ve katılımcıların sosyo-demografik özellikleriyle olan ilişkisini belirlemeyi amaçladık. Gereç ve Yöntem: Malatya ilinde aile hekimlerine ve acil polikliniklere başvuran 303 hasta ve hasta yakını katılımcı olarak çalışmaya dahil edildi. Ankete katılım ile ilgili onay alındıktan sonra okur-yazar olan katılımcılardan yazılı anket yöntemiyle, olmayanlardan ise yüz yüze görüşme yöntemiyle veri toplandı. Nöroloji bilinirliğini, baş ağrısı ve baş dönmesi şikayetlerinin nöroloji ile ilişkilendirilmesi olarak tanımladık. Bulgular: Çalışmamızda katılımcıların %40 ı (n=121) baş ağrısı, %44,9 u (n=136) baş dönmesi şikayeti olması halinde nöroloji polikliniğine başvurabileceğini belirtti. Katılımcıların %60 ı (n=182) baş ağrısı, %55,1 i (n=167) baş dönmesi şikayeti olması halinde nöroloji dışındaki polikliniklere başvuracaklarını ifade etti. Daha önce baş ağrısı şikayeti olduğunda nöroloji polikliniğine başvuranların oranı %28,8 (n=45), nöroloji dışındaki polikliniklere başvuranların oranı ise %71,2 (n=111) idi. Daha önce baş dönmesi şikayeti olduğunda nöroloji polikliniğine başvuranların oranı %39,6 (n=36), nöroloji dışındaki polikliniklere başvuranların oranı ise %60,4 (n=55) idi. Eğitim düzeyi yüksek olanlarda, şehirde büyüyenlerde, şehirde yaşayanlarda ve kadınlarda hem baş ağrısı hem de baş dönmesi ile ilişkili nöroloji bilinirliği daha fazlaydı. Yaş ve gelir düzeyi ile nöroloji bilinirliği arasında ise istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki yoktu. Sonuç: Bu çalışmada katılımcıların üçte birinden fazlası baş ağrısı ve baş dönmesi şikayetlerini nöroloji polikliniğine başvurma ile ilişkilendirdiler. Bu bağlamda nöroloji bilinirliği kadın cinsiyet, eğitim düzeyi artışı, şehirde büyüme ve şehirde yaşama ile artış gösterirken yaş ve gelir düzeyi ile ilişkili bulunmadı. Ülkemizde tıbbi meslek alanlarının bilinirliğini arttırmanın zaman, işgücü ve ekonomik kayıpları azaltacağını düşünmekteyiz. Anahtar kelimeler: Baş ağrısı, baş dönmesi, nöroloji, bilinirlik Summary Objective: To determine the public awareness of neurology as a branch of medicine using headache and vertigo parameters, and to investigate its relationship with sociodemographic characteristics of participants in our region. Materials and Methods: A total of 303 patients and patient relatives, who consulted family physicians and emergency departments in Malatya, were included in the study. After obtaining informed consent for participation in the survey, data was collected using a written questionnaire or through face-to-face interviews, based on the literacy status of participants. We defined awareness of neurology as its association with symptoms of headache and vertigo. Results: In our study, 40% (n=121) and 44.9% (n=136) of the participants indicated that they would consult a neurology outpatient clinic if they had symptoms of headache or vertigo, respectively; 60% (n=182) and 55.1% (n=167) stated that they would consult an outpatient clinic other than neurology, respectively. The rate of participants who had previously consulted a neurology outpatient clinic or an outpatient clinic other than neurology because of headache was 28.8% (n=45) and 71.2% (n=111), respectively. The rate of participants who had previously consulted a neurology outpatient clinic or an outpatient clinic other than neurology because of vertigo was 39.6% (n=36) and 60.4% (n=55), respectively. Higher education level, growing up and living in the city, and female sex were associated Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Aslıhan Baran, Hayat Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Malatya, Türkiye Tel.: E-posta: aslihan.baran@gmail.com Gelifl Tarihi/Received: Kabul Tarihi/Accepted:

2 Baran ve ark.; Nörolojide Bilinirlik with a higher level of awareness of neurology, both for headache and vertigo. There was no statistically significant relationship between age and level of income with awareness of neurology. Conclusion: In this study, more than one third of the participants linked headache and vertigo to admission to a neurology outpatient clinic. In this context, although awareness of neurology increased with female sex, higher education level, growing up and living in the city, it was not associated with age and level of income. We believe that increasing public awareness of medical professional fields in Turkey would reduce time, labor, and economic loss. Keywords: Headache, vertigo, neurology, public awareness Giriş Nöroloji, sinir sistemi ve hastalıklarının araştırılması ve tedavisi ile uğraşan bilim dalı; nörolog ise nöroloji ile uğraşan uzman tıp doktoru olarak tanımlanmaktadır (1). Önceleri dahiliye bünyesinde olan nöroloji, zaman içerisinde bazı dahiliyecilerin nörolojik hastalıklara ilgi duyması ile gelişmiştir. Ülkemizde 1973 tarihine kadar nöroloji ve psikiyatri klinikleri nöropsikiyatri kliniği adı altında birlikte olup uzmanlık eğitimi nöropsikiyatri uzmanlığı şeklindeydi (2). Yirminci yüzyılın son çeyreğinde ise nöroloji ayrı bir klinik haline gelmiştir. Malatya, 2012 yılında yapılan adrese dayalı nüfus sistemi sonuçlarına göre toplam 762,366, il merkezinde ise 426,381 nüfusa sahiptir. Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan 2011 yılı illerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması na göre ise 81 il arasında 42. sırada yer alır. Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Malatya ili, 2008 yılı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre bölgede %80,7 ile okur-yazarlık oranının en yüksek olduğu ikinci il olup toplam nüfusun %60,7 si ilkokul/ilköğretim ve altında eğitim düzeyine sahiptir (3). Baş ağrısı ve baş dönmesi nöroloji polikliniklerine en sık başvuru nedenlerindendir (4,5,6,7). Ancak toplumun baş ağrısı ve baş dönmesi şikayetlerini nöroloji tıp alanıyla ne kadar ilişkilendirdiği bilinmemektedir. Literatürde daha önce yapılmış olan toplumda nöroloji bilinirliğini araştıran bir çalışmaya rastlamadık. Biz bu çalışmada bölgemizde halkın nöroloji tıp alanı bilinirliğini, baş ağrısı ve baş dönmesi parametrelerini kullanarak belirlemeyi amaçladık. Gereç ve Yöntem Örneklem Araştırmaya 2011 Temmuz ve Ağustos aylarında Malatya şehrinde merkez ilçedeki aile hekimliği poliklinikleri ve hastane acil polikliniklerine başvuran 303 hasta ve hasta yakını dahil edildi. Araştırmaya dahil edilme kriterleri çalışmaya katılmayı kabul etmek, 18 yaş ve üzerinde olmak ve soruları yanıtlayabilecek zihinsel ve fiziksel yeterlilikte olmak olarak belirlendi. Gereç Bu araştırmada anket tekniği kullanılmış, tüm katılımcılara 14 sorudan oluşan, araştırmacılar tarafından yapılandırılmış bir anket uygulandı. Anket sorularının ilk altısı sosyo-demografik özelliklerle ilgili olup yaş, cinsiyet, yaşadığı yer, büyüdüğü yer, eğitim durumu ve aylık gelir soruldu. Sonraki sekiz soruda Baş ağrınız olursa nereye başvurursunuz?, Baş dönmeniz olursa nereye başvurursunuz? soruları soruldu, çoklu seçenek (genel cerrahi, dahiliye, nöroloji, ortopedi, üroloji, beyin ve sinir cerrahisi, kulak burun boğaz, bilmiyorum, diğer) verilerek cevaplaması istendi. Birden fazla seçenek işaretlenmişse Nöroloji seçeneği cevaplar arasında ise cevap Nöroloji olarak kabul edildi. Katılımcılara Daha önce baş ağrısı/baş dönmesi şikayeti nedeniyle doktora gittiniz mi? sorusu sorularak Evet cevabı veren katılımcılara bu şikayetleri için nereye başvurdukları soruldu. Ayrıca katılımcılara Baş ağrısı/baş dönmesi şikayetleri olduğunda nereye gideceğini nasıl öğrenebileceği soruları yöneltilerek çoklu seçeneklerle (internet, komşu/arkadaş, eczane, acil polikliniği, aile hekimi, diğer, bilmiyorum) cevap vermesi sağlandı. Uygulama Anket acil polikliniklerde çalışan pratisyen hekimler ve aile hekimleri tarafından katılımcılardan onay alındıktan sonra okuryazar olan katılımcılara yazılı anket yöntemiyle, olmayanlara ise yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanmıştır. Değerlendirme İstatistiksel analizler SPSS 18.0 programı kullanılarak yapıldı. Tüm veriler ortalama ± standart sapma veya yüzde olarak verildi. Değişkenler arasındaki ilişkili Pearson korelasyon analizi ile incelendi. P<0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Yaşın etkisini değerlendirmek amacıyla katılımcılar yaşlarına göre 35 yaşından küçük ve 35 yaş ve üstünde olmak üzere iki grupta toplanarak analiz yapıldı. Benzer şekilde eğitim için okuryazar olan/olmayan ve ilkokul mezunu olanlar, ortaokul ve lise mezunu olanlar, yüksekokul ve üzeri şeklinde üç grup oluşturuldu. Gelir düzeyi için, 1000 TL/ay altı gelir, TL/ay arası gelir, 2000 TL/ay üstü gelir olmak üzere üç grup oluşturuldu. Katılımcıların nerede büyüdüklerinin ve nerede yaşadıklarının sorulduğu sorularının yanıtları için ise ilçe ve köy/ kasaba şıkları birleştirilip şehir ve ilçe/köy şeklinde iki grup oluşturuldu. Bulgular Çalışmaya yaş ortalaması 33,26±12,66 olan toplam 303 katılımcı dahil edilmiştir. Katılımcıların sosyo-demografik özellikleri Tablo 1 de verilmiştir Baş ağrınız olduğunda nereye başvurursunuz? sorusuna katılımcıların %39,8 i (n=117) Nöroloji cevabı verirken, %60,2 si (n=177) nöroloji dışındaki şıkları işaretlemişlerdir. Bu soruya ikinci en sık cevap %25,5 (n=75) ile Beyin ve sinir, üçüncü en sık cevap %12,9 (n=38) ile Bilmiyorum olmuştur. Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? sorusuna katılımcıların %45 i (n=117) Nöroloji cevabı verirken, %55 i (n=143) nöroloji dışındaki polikliniklere başvuracaklarını belirtmişlerdir. Bu soruya ikinci en sık cevap %17,7 (n=46) ile Beyin ve sinir, üçüncü en sık cevap %15 (n=39) ile Bilmiyorum olmuştur. Daha önce baş ağrısı nedeniyle doktora başvuran 156 katılımcının %28,8 i (n=45) nöroloji polikliniğine başvurduğunu, %71,2 si (n=111) nöroloji dışındaki polikliniklere başvurduğunu ifade etmiştir. Katılımcılar, 86

3 Baran ve ark.; Nörolojide Bilinirlik nöroloji dışında en sık %19,9 (n=31) ile beyin ve sinir cerrahisi doktoruna ve %16 (n=25) ile acil polikliniklerine başvurduklarını ifade etmişlerdir. Daha önce baş dönmesi nedeniyle doktora başvuran 91 katılımcının % 39,6 sı (n=36) nöroloji polikliniğine başvurduğunu, %60,4 ü (n=55) nöroloji dışındaki polikliniklere başvurduğunu ifade ederken, nöroloji dışında en sık %20,9 (n=19) ile acil polikliniklere ve %15,4 (n=14) ile beyin ve sinir cerrahisi doktoruna başvurduklarını belirtmişlerdir (Tablo 2). Baş ağrınız olduğunda nereye başvuracağınızı nereden öğrenirsiniz? sorusuna Tablo 1. Sosyo-demografik özellikler Özellikler Sayı % Yaş < , ,7 Cinsiyet Kadın ,3 Erkek ,7 Eğitim durumu İlkokul ve altı 74 26,1 Ortaokul / lise ,7 Yüksekokul / üniversite 74 26,1 Büyüdüğü yer İlçe / köy ,4 Şehir ,6 Yaşadığı yer İlçe / köy ,1 Şehir ,9 Gelir düzeyi TL TL 67 38, TL ve üstü 20 11,5 katılımcıların %51,9 u (n=149) Aile hekiminden cevabını vermiştir. Benzer şekilde Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvuracağınızı nereden öğrenirsiniz? sorusuna katılımcıların %53,8 i (n=135) Aile hekiminden cevabını vermiştir. Korelasyon analizlerinde kadınlarda Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,018, χ 2 =0,147), Daha önce baş ağrısı şikayeti için nereye başvurdunuz? (p=0,002, χ 2 =0,244) ve Daha önce baş dönmesi şikayeti için nereye başvurdunuz? (p=0,002, χ 2 =0,242) soruları ile ilişkili nöroloji bilinirliği daha yüksekti. Şehirde büyüme Baş ağrısı şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,001, χ 2 =0,203), Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,000, χ 2 =0,235) soruları ile ilişkili nöroloji bilinirliğini anlamlı olarak artırıyordu. Şehirde yaşama, Baş ağrısı şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,000, χ 2 =0,236), Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,000, χ 2 =0,326), Daha önce baş ağrısı şikayeti için nereye başvurdunuz? (p=0,008, χ 2 =0,214) soruları ile ilişkili nöroloji bilinirliğini anlamlı olarak artırıyordu. Eğitim düzeyi arttıkça Baş ağrısı şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,000, χ 2 =0,268), Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? (p=0,000, χ 2 =0,316) soruları ile ilişkili nöroloji bilinirliği anlamlı olarak artıyordu. Nöroloji bilinirliği açısından 35 yaş altı ve 35 yaş üstü arasında anlamlı fark yoktu. Katılımcıların gelir düzeyi ile nöroloji bilinirliği arasında ilişki yoktu (Tablo 3). Şehirde yaşama ve şehirde büyüme ile eğitim düzeyini karşılaştırdığımızda, şehirde yaşama ve büyümenin eğitim düzeyi artışı üzerinde anlamlı etkisi olduğu görüldü (p=0,027, χ 2 =14,2 ve p=0,000, χ 2 =19,6). Tartışma Bu çalışma, halkın nörolojiye ilişkin bilinirliğini, baş ağrısı ve baş dönmesi parametrelerini kullanarak araştırmaya yönelik toplumumuzda yapılmış ilk araştırmadır. Çalışmamızda Baş ağrı/baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? sorusuna katılımcıların üçte birinden fazlası Nöroloji polikliniği yanıtını verdiler. Ancak daha önce baş ağrısı ve baş dönmesi şikayeti nedeniyle nöroloji polikliniklerine başvuranların oranı daha az bulundu. Bu durumun, bu koşula uyan katılımcı sayısının az olmasından kaynaklanıyor olabileceği düşünüldü. Katılımcılar, baş ağrısı ve baş dönmesi şikayetleri nedeniyle ikinci Tablo 2. Katılımcıların polikliniklere başvurma tutumları Toplam (n) Nöroloji polikliniği % (n) Baş ağrısı şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? Baş dönmesi şikayetiniz olduğunda nereye başvurursunuz? Nöroloji dışı poliklinikler % (n) İkinci en sık cevap ve % (n) ,8 (117) 60,2 (177) Beyin ve sinir 25,5 (75) (117) 55 (143) Beyin ve sinir 17,7 (46) Üçüncü en sık cevap ve % (n) Bilmiyorum 12,9 (38) Bilmiyorum 15 (39) Daha önce baş ağrısı şikayeti için nereye başvurdunuz? Daha önce baş dönmesi şikayeti için nereye başvurdunuz? ,8 (45) 71,2 (111) Beyin ve sinir 19,9 (31) 91 39,6 (36) 60,4 (55) Acil polikliniği 20,9 (19) Acil polikliniği 16 (25) Beyin ve sinir 15,4 (14) 87

4 Baran ve ark.; Nörolojide Bilinirlik en sık başvuracakları poliklinik olarak beyin ve sinir cerrahisi polikliniğini seçtiler. Bu durumun, toplumda bu iki branşın birbiriyle karıştırılmasından veya bu iki branşın benzer veya aynı hastalıklarla ilgilendiği düşüncesinden kaynaklanabileceği düşünüldü. Korelasyon analizlerinde, nöroloji bilinirliği kadın cinsiyet, eğitim düzeyi artışı, şehirde büyüme ve şehirde yaşama ile artış gösterirken yaş ve gelir düzeyi ile ilişkili bulunmadı. Bu arada eğitim düzeyi ile şehirde büyüme ve şehirde yaşama arasında anlamlı bir ilişki olup şehirde büyüyen ve yaşayanlarda eğitim düzeyinde anlamlı artış vardı. Bu bulgu, şehirde büyüme ve şehirde yaşama ile nöroloji bilinirliğindeki anlamlı artışın, eğitim düzeyi artışı ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca, Malatya ili 2008 yılı TÜİK verilerine göre bölgede %80,7 ile okuryazarlık oranının en yüksek olduğu ikinci il olup toplam nüfusun %60,7 si ilkokul/ilköğretim ve altında eğitim düzeyine sahiptir. Bizim çalışmamızda ise ilkokul ve altı eğitime sahip olan katılımcıların oranı %26,1 olup il ortalamasına göre oldukça yüksek eğitim düzeyine sahip oldukları göze çarpmaktadır. Dolayısıyla toplumu homojen olarak yansıtabilmek için benzer eğitim düzeylerine sahip örneklem grubu ile daha fazla katılımcının dahil edileceği çalışmalara ihtiyaç olduğu söylenebilir. Çalışmamızda ayrıca katılımcıların yarısından fazlası baş ağrısı veya baş dönmesi şikayeti olduğunda nereye gideceklerini aile hekiminden öğreneceklerini ifade etmişlerdir. Bu sonuç, toplumumuzda mevcut sağlık sisteminde aile hekimliğine yaklaşım hakkında ipucu verebilir. Sonuç Bu çalışmada, baş ağrısı ve baş dönmesi bağlamında nöroloji bilinirliği %40 civarında olup kadın cinsiyet, eğitim düzeyi artışı, şehirde büyüme ve şehirde yaşama ile artış gösterirken yaş ve gelir düzeyi ile ilişkili bulunmamıştır. Çalışmamız toplumumuzda nöroloji bilinirliğini araştıran ilk çalışma olup bu konuda daha geniş katılımlı yeni çalışmalara ihtiyaç vardır. Nöroloji bilinirliğini arttırmanın hem hasta memnuniyetini arttıracağını hem de sağlıkla ilişkili ekonomik yükü azaltacağını düşünmekteyiz. Hasta Onayı: Araştırmaya katılan katılımcılarla yüz yüze görüşülmüş, araştırma ve araştırmada kullanılan anket Tablo 3. Korelasyon analizleri Baş ağrısı şikayetiniz olursa nereye gidersiniz? Baş dönmesi şikayetiniz olursa nereye gidersiniz? Daha önce baş ağrısı şikayetiniz için nereye gittiniz? Daha önce baş dönmesi şikayetiniz için nereye gittiniz? Yaş Pearson corelation (χ 2 ) -0,055-0,073-0,016 0,124 Sig.(2-tailed) (p) 0,353 0,243 0,842 0,244 N Cinsiyet Pearson corelation (χ 2 ) -0,101-0,147* -0,244** -0,242* Sig.(2-tailed) (p) 0,085 0,018 0,002 0,022 N Eğitim durumu Pearson corelation (χ 2 ) 0,268** 0,316** 0,108 0,006 Sig.(2-tailed) (p) 0,000 0,000 0,190 0,957 N Büyüdüğü yer Pearson corelation (χ 2 ) 0,203** 0,235** 0,149 0,156 Sig.(2-tailed) (p) 0,001 0,000 0,069 0,149 N Yaşadığı yer Pearson corelation (χ 2 ) 0,236** 0,326** 0,214** 0,184 Sig.(2-tailed) (p) 0,000 0,000 0,008 0,081 N Gelir düzeyi Pearson corelation (χ 2 ) -0,046-0,020 0,086 0,070 Sig.(2-tailed) (p) 0,745 0,846 0,298 0,367 N *: Korelasyan 0,05 düzeyinde anlamlı, **: Korelasyon 0,01 düzeyinde anlamlı 88

5 Baran ve ark.; Nörolojide Bilinirlik hakkında bilgi verilip; bu anket çalışması için gönüllü olduklarına dair sözlü olurları alındıktan sonra anket sorularını cevaplamaları istenmiştir. Konsept: Aslıhan Baran, Zübeyde Aytürk, Dizayn: Aslıhan Baran, Zübeyde Aytürk, Veri Toplama veya İşleme: Aslıhan Baran, Zübeyde Aytürk, Analiz veya Yorumlama: Aslıhan Baran, Zübeyde Aytürk, Literatür Arama: Aslıhan Baran, Yazan: Aslıhan Baran, Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir, Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir, Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır. Kaynaklar 1. Müngen B, Yakıncı C. Resimli Nöroloji Sözlüğü. 1. Baskı. Adana: Nobel Tıp Kitabevi, Kırbaş D. Türkiye Nöroloji Tarihçesi. 1. Baskı. İstanbul: Kurtiş Matbaacılık, Akbulut G. Malatya ilinde nüfusun eğitim durumu. Sosyal Bilimler Enstitüsü 2010;14: Mavioğlu H, Karaca S, Yılmaz H, Korkmaz H, Artuğ R, Selçuki D. Baş ağrısı poliklinik hastalarının demografik ve klinik profili. Düşünen Adam 2010;13: Karatas M. Vascular vertigo: epidemiology and clinical syndromes. Neurologist 2011;17: Çetinkaya Y, Tireli H. Bingöl ilinde nöroloji polikliniklerine başvuran hastalarda baş ağrısı sıklığı. Nöropsikiyatri Arşivi 2005;42: Titlic M, Tonkic A, Jukic I, Capkun V, Aleksic-Shihabi A. Vertigo in neurological practice. Acta Clin Croat 2007;46: