HELSİNKİ BAROK ORKESTRASI

Transkript

1 23 KASIM 2014 HELSİNKİ BAROK ORKESTRASI CERMODERN SAAT: 19:00 S

2 Bachfest Ankara 2 Barok müzik dinleme keyfini tüm yıla yaymak amacıyla düzenlediğimiz Bachfest Ankara nın 5. konserinde sizlerle birlikte olmanın mutluluğunu yaşıyoruz yılı için yepyeni ve Ankara da yine ilklere şahit olacağımız bir konserler dizisinin hazırlık çalışmalarına başladık. Geçtiğimiz 11 ay boyunca tanıştığımız müzik gönüllüleri, yorumlarıyla hayatımıza değer katan sanatçılar, yardımlarını esirgemeyen kamu kuruluşları, destekleri ile bizleri ayakta tutan elçilikler, özel şirketler ve şüphesiz ki siz dinleyicilerimiz ile birlikte Ankara nın kültür ve sanat hayatına renk kattığımızı umuyoruz. Hayallerimize ortak olan herkese sonsuz teşekkür ederiz. Bachfest Ankara, Kasım ayı konserinde Türkiye de bir benzeri henüz konser salonlarına taşınmamış, oldukça farklı bir programla karşımıza çıkıyor. Kuzeyden gelen barok rüzgarı bizleri Baltık Denizi nden Akdeniz e yolculuğa çıkarıyor. Barok müzik yorumcuları arasında oldukça saygın bir yere sahip olan Helsinki Barok Orkestrası, erken müzik dünyasının büyük isimlerinden Buxtehude ve Monteverdi nin yanı sıra dönemleri boyunca oldukça ses getirmiş ancak zaman içerisinde gölgede kalmış barok müzik üstatlarının eserlerini de seslendirecek. Bizlere de bu yolculukta sizleri aramızda görmenin mutluluğuna ve müziğin baş döndürücülüğüne kendimizi bırakmak düşüyor. Bachfest Ankara Festival Ekibi

3 Konser ProgramI 3 Daniel Friderici ( ) Ad perennis vitae (1625) 3 Maurizio Cazzati (c ) Alma redemptoris mater (1667) 5 Juan Vásquez (c.1500-c.1560) Con qué la lavaré (Pianto della Madonna, 1556) 3 Ludert Dijkman (c ) Lamentum eller en sorge-music (1685) 10 Anon (c.1600) Alman sopra la Monaca 3 Johann Valentin Meder ( ) Ach Herr, strafe mich nicht (1679) 6 Adriano Banchieri ( ) Sonata sopra l aria del Gran Duca (1620) 2 Dietrich Buxtehude ( ) Herr, wenn ich nur dich hab (BuxWV 38) 4 ARA Dario Castello (c.1585-c.1649) Sonata XI (1621) 7 Christian Ritter (1648-c.1725) Suite in discessum Caroli XI regis Sveciae (1697) 10 Allemande - Courante - Sarabande - Gigue Giovanni Felice Sances (c ) Stabat mater (Pianto della Madonna, 1636) 10 Claudio Monteverdi ( ) Confitebor tibi Domine (1638) 5

4 Helsinki Barok OrkestrasI yılında kurulan ve incelikli yorumları ve farklı repertuar seçimleri ile dünya çapında dikkatleri toplayan Helsinki Barok Orkestrası, sadece barok dönemin mihenk taşları olan ve yaygın olarak seslendirilen bestecileri değil; aynı dönemde Baltık Denizi ve Akdeniz çevresinde yaşamış ve barok dönemin kendine özgü dilinin oluşması sürecinde önemli katkılar sağlamış gölgedeki bestecilerin eserlerini de gün ışığına çıkarmaktadır. Orkestra, erken müzik dünyasında bu anlamlı katkılarından dolayı saygın bir yere sahiptir yılından bu yana Aapo Häkkinen in sanat yönetmenliğinde programlar hazırlayan orkestra, sadece Finlandiya müzik yaşamında değil özellikle Avrupa nın klasik müzik arenasında renkli yorumları ve zengin programlarıyla dikkat çekmektedir. Kajsa Dahlbäck, soprano Jani Sunnarborg, dulcian Tuomo Suni & Aira Maria Lehtipuu, keman Aapo Häkkinen, klavsen Krishna Nagaraja, viyola

5 Kajsa Dahlbäck 5 Sibelius Akademisi nin Kilise Müziği Bölümü nden 2005 yılında mezun olan Kajsa Dahlbäck, Gothenburg Opera Akademisi nde eğitimine devam ederken Gustav Djupsjöbacka, limo Ranta ve Collin Hansen den lied yorumlama, Emma Kirkby den de barok şan tekniği dersleri almıştır. Tapiola Sinfonietta, Helsinki Barok Orkestrası ve Fin Barok Orkestrası gibi erken müzik orkestraları ile çeşitli festivallere katılan Dahlbäck, zengin erken müzik repertuarıyla bilinen Argo Ensemble ın kurucu üyesidir. Sahne performanslarının yanı sıra sanatçı, Vaasa Barok adlı konserler dizisinin sanat yönetmenliğini yapmaktadır. Aapo Häkkinen Müzik eğitimine Helsinki Katedrali nde korist olarak başlayan Aapo Häkkinen, 13 yaşında Sibelius Akademi de Eline Mustonen ile klavsen ve Olli Porthan ile org derslerine başlamıştır yılları arasında Amsterdam Sweelinck Konservatuarı nda Bob van Asperen ile çalışan sanatçı, yılları arasında da Paris te Pierre Hantaï ile çalışma fırsatı bulmuştur. Gustav Leonhardt ın yol göstericiliğini ve desteğini de alan sanatçı incelikli bir müzisyen ve şef olarak bilinmektedir. Sibelius Akademi de ve uluslararası ustalık sınıflarında dersler veren sanatçı, Helsinki Barok Orkestrası, Helsinki Müzik Merkezi Erken Müzik Serileri ve Janakkala Barok Festivali nin sanat yönetmenliğini yapmaktadır.

6 6 Program NotlarI Mare Nostrum - Musica Baltica & Mediterranea Daniel Friderici ( ) Almanya nın Eichstaedt şehrinde doğan besteci, çocukluk ve ilk gençlik yılları boyunca korolarda şarkı söylemiştir. Valentin Haussmann ve Frederick Weissensee den müzik dersleri alan Friderici, 1612 yılında Almanya nın özellikle İskandinav ülkelerinden ve Baltık Denizi ne komşu ülkelerden öğrenci aldığı bilinen Rostock Üniversitesi ne başlar. İki yıllık eğitiminin ardından Oldenburg a kantor olarak atanmış ve 1618 yılında Rostock Azize Meryem Kilisesi ne kantor olmuş ve eğitimine devam etmiştir. Hayatının sonuna kadar da bu görevi yürüttüğü bilinmektedir. Yaşamı boyunca çok sayıda dini ve din dışı çoksesli koro müziği üreten bestecinin eserleri, döneminde yaygın olarak seslendirilmiş ve şarkı söyleme tekniklerini anlatan Musica figuralis adlı eseriyle de büyük bir ün kazanmıştır. Ad perennis vitae (1625) Ortaçağ şarkılarının derlendiği Eski Piskopos ların saygın dini ve okul şarkıları anlamına gelen Piae Cantiones adıyla ilk kez 1582 de yayımlanan kitabın Fin asıllı Theodoricus Petri isminde bir öğrenci tarafından derlendiği ve Jaakko Suomalainen tarafından Greifswald da basıldığı bilinmektedir. O dönemde özellikle Turku daki katedral okulunda Latince ve Latince-İsveççe dillerinde seslendirilen çoğunlukla dini temalı 74 adet eserden oluşan derleme, neredeyse tamamiyle ortaçağ tınıları taşımaktadır yılında 13 şarkının daha eklenmesi ile tekrar basılan kitap, İskandinav Yarımadası nda ve Finlandiya da 19. yüzyıla kadar aktif olarak kullanılmış ve 20. yüzyılın son çeyreğinde artan Erken Müzik uyanışı ile birlikte tekrar gündeme gelmiştir. Friderici nin Ad Perennis Vitae adlı eseri de bu ikinci baskıda yer almaktadır. Üç sesli olan eser yalın bir melodi ve armoni içermekte ve sözleri ön plana çıkaran bir nitelik sergilemektedir. Maurizio Cazzati (c ) Müzik eğitimi hakkında kayıtlı bir bilgi bulunmayan İtalyan besteci Cazzati, Mantua, Ferrara ve Bergamo başta olmak üzere pek çok şehirde orgculuk ve müzik direktörlüğü yapmış ve 1657 yılında Bolonya daki St. Petronino Kilisesi nin müzik şefliğine atanmıştır. Bu pozisyonda görev aldığı 14 yıl boyunca çok sayıda koral eser, kantat, oratoryo, oda müziği ve özellikle yaylı çalgılar için solo eserler bestelemiştir. Bestecinin sonatlarındaki trompet ve yaylı çalgılar arasındaki fügsel ilişki dikkat çekicidir yılında yazdığı op.35 nolu eseri ilk trompet sonatı örneği olarak kabul edilir. Alma redemptoris mater (1667) Bestecinin Op.42 eser numaralı Le 4 antifone annuali della Beate Vergine Maria adlı eserinin içerisinde yer alan Alma redemptoris mater, yapısı itibariyle karşılıklı ilahi okuma yöntemi olarak bilinen antifoni formundadır. Zeburların ayna yapısından kaynaklandığı düşünülen bu form, farklı metin parçalarının farklı korolar ya da solistler tarafından seslendirilmesi ile başlamış ve sonraları solist ile enstrümanın karşılıklı diyaloğu şekline evrilerek soyutlaştırılmıştır. Geç Rönesans ve Erken Barok dönemlerde özellikle Venedik Okulu nun önemli bir karakteristiği haline gelen antifoniye Berlioz, Stravinski ve Stockhausen gibi yakın dönem bestecilerinin eserlerinde de rastlanmaktadır.

7 Program NotlarI 7 Juan Vásquez (c.1500-c.1560) Endülüs Okulu nun önemli bir üyesi olarak kabul edilen Juan Vásquez hakkındaki en eski bilgi 1511 yılında Plasencia Katedrali nde kontralto olarak şarkı söylediğini belgeleyen bir kayıttır yılından itibaren Badajoz, Madrid ve Sevilla da farklı kilise ve katedrallerde koro şefliği ve müzik direktörlüğü yapan bestecinin günümüze ulaşan üç temel eser kataloğu şöyledir: Villancicolar ve 3 ve 4 sesli şarkılar (1551), Agenda defunctorum (1556) ve Sonelerden bir derleme ve 4-5 ses için villancicolar (1560). La Madonna con il Bambino e sant Anna, Girolamo dai Libri, (1520) (detay) Con qué la lavaré? (1556) Bu eser ilk olarak 1547 yılında Velderrabano tarafından düzenlenmiş Vihuela* için transkripsiyonlar isimli bir derlemede yer almıştır. Bestecinin 1560 yılında dönemin ünlü şairlerinin ve yazarlarının metinleri üzerine soneler ve şarkıları da kapsayan Sonelerden bir derleme ve 4-5 ses için villancicolar adlı kitabı 67 kısa eserden oluşmaktadır. Eserlerin büyük çoğunluğu 15. ve 18. yüzyıllar arasında özellikle İberya Yarımadası nda ve Latin Amerika da yaygın olan bir şiir ve müzik formu olan villancico formundadır. İspanyol ortaçağ dans formlarından evrilen ve kırsal temaların işlendiği bu formla daha sonraları yeni kıtanın da keşfiyle dini temalar konu edilmiştir. *vihuela : İspanya, Portekiz ve İtalya da 15. ve 16. yüzyıllarda yaygın olarak kullanılan gitar biçimli çoğunlukla 6 çift teli olan telli çalgı. Lüdert Dijkman (c ) Köklü bir müzik geçmişine sahip bir aileden gelen İsveç asıllı Dijkman, 1669 yılında Avesta da orgcu olarak çalışmaya başlamıştır yılında Vasteras ta ve yılları arasında Gavle de katedral orgcusu olarak görev yapmıştır yılları arasında Karlstad da müzik direktörlüğü, orgculuk ve şehir rahipliği yapan bestecinin 1689 yılından ölümüne kadar Stokholm Katedrali nde kantorluk yaptığı bilinmektedir. Bestecinin günümüze ulaşan tek eseri Prens Guafs ve Ulrics in cenaze törenleri için yazdığı Lamentum eller Sorgemusic adlı oda müziği eseridir. Johann Valentin Meder ( ) Ailesi Almanya nın farklı şehirlerinde orgcu ya da kantor olarak çalışan Alman besteci, orgcu ve solist Meder 1666 yılında Leipzig de teoloji eğitimine başlamış ve bu süre içerisinde profesyonel solist olarak şarkı söylemiştir yılında Gotha da kraliyet şarkıcısı olarak göreve başlamış ve sonrasında sırasıyla Bremen, Hamburg, Kopenhag ve Lübeck te bu göreve devam etmiştir. Bu dönemde Buxtehude ile tanıştığı bilinen besteci, yılları arası Reval deki (günümüzdeki Talinn) eğitim kurumlarında kantor olarak çalışmıştır. Bir süre Danzig de müzik direktörlüğü yapan Meder, ölümüne kadar Riga da Königsberg katedralindeki kantorluk görevine devam etmiştir. Olağanüstü yetenekli bir orgcu ve solist olarak ün yapan bestecinin 130 u aşkın eseri dönemin eser envanterlerinde yer almıştır. 37 adet koral esere sahip olan bestecinin Die beständige Argenia adlı operasının yanı sıra az sayıda din dışı temalı eseri de günümüze ulaşmıştır.

8 8 Program NotlarI Adriano Banchieri ( ) Bolonya daki Accademia dei Floridi nin kurucusu olan İtalyan besteci, teorisyen, orgcu ve şair Banchieri, Bosco San Michele Kilisesi nde orgculuğa başlamış ve daha sonrasında Imola, Gubbio, Venedik ve Verona daki çeşitli kiliselerde orgcu olarak görev almıştır. Bolonya nın müzik yaşamında saygın bir yere sahip olan besteci, madrigalleri dramatik öğelerle zenginleştirerek bir hikaye anlatmayı amaçlayan madrigal komedi/komedi armonika formunun da önemli temsilcilerinden biri kabul edilmektedir. Banchieri canzonetta ismi verilen ve 16. yüzyılda oldukça popüler olan bir formun da önemli bestecilerinden biridir. Yayımlanmış ve günümüze ulaşmış pek çok eserinin içerisinde L organo suonario isimli org için eserleri ile madrigal kitapları dikkat çekmektedir. Sonata sopra l aria del Gran Duca adlı 2 keman ve trombone için yazılmış bu sonat, bestecinin Primo Libro delle Messe e Motetti adlı kitabının sonunda yer almaktadır. Allegorie auf die Freundschaft, Johannes Voorhout, Klavsen: Johann Adam Reincken, Viola da gamba : Dietrich Buxtehude.

9 9 Program NotlarI Dietrich Buxtehude ( ) Barok dönemde önemli bir iz bırakan ve ardından gelen J.S.Bach, G.P. Telemann ve J. Brahms gibi büyük isimleri derinden etkileyen Buxtehude un doğum yeri konusunda kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte günümüz Danimarkası sınırları içerisinde doğduğu ve ilk müzik eğitimini Helsingør daki St. Olaf Katedrali nde orgcu olan babasından aldığı düşünülmektedir. 20 yaşında Hesinborg da orgcu olarak çalışmaya başlayan besteci, sonrasında Helsingør ve Lübeck teki Marienkirche de aynı görevi yapmıştır. Lübeck in özgür ortamı bestecinin müzik kariyerine yoğunlaşmasını sağlamış ve besteci, 1673 yılında Franz Tunder tarafından düzenlenmeye başlanan Abendmusik adlı akşam konserlerini yeniden düzenleyerek Handel, Mattheson ve Bach gibi önemli besteciler ve pek çok müzisyen için dönemin en saygın müzisyeni konumuna ulaşmıştır. Erken dönem eserlerinde Schütz ve Carissmini nin etkisi gözlenen besteci, özellikle belirli bir metin üzerine bestelediği vokal eserlerinde son derece güçlü bir hayalgücü ve müzikal form esnekliği sergiler. Günümüze ulaşan 275 kadar eserin büyük bir bölümü koral ve org eserlerinden oluşmaktadır. Org için yazılmış 19 prelüd, bestecinin 17. yüzyıl müzik dağarcığına en önemli katkısı olarak kabul edilmektedir. Herr, wenn ich nur dich hab (BuxWV 38) Eserin, bestecinin Lübeck teki ilk yıllarında (~1668) yazıldığı düşünülmektedir. Üç ölçülük ostinato bas melodisi üzerine sopranonun lirik melodisinin ön planda olduğu eserin keman partilerinde kanon, fügsel girişler ve stretto gibi taklit öğeleri kullanılır. Dario Castello (c ) Hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadığımız İtalyan besteci Castello nun, Venedik Okulu nun bir temsilcisi olduğu ve enstrumantal canzonaların sonat formuna dönüşümü sürecinde rol aldığı bilinmektedir. Sonatlar ve Concertatlar adlı kitabının 1629 baskısında bestecinin trompet, trombone, timpani, blokflüt ve viollardan oluşan bir oda müziği grubunun direktörü olduğu yazmaktadır. Bestecinin bir süre Monteverdi nin müzik direktörlüğünü yaptığı St. Mark Bazilikası nda enstrüman çaldığı da belirtilmektedir. Besteciden günümüze 29 farklı eser ulaşmıştır. Sonata XI (1621) Sonate Concertate in Still Moderno, Libro 1 adlı ilk kitabının içerisinde yer alan ve 12 sonattan biri olan bu sonat, bestecinin 2 keman, klavsen ve modern fagotun öncüsü dulcian için bestelediği bir sonattır. İki keman tarafından geliştirilen melodi dulcianla tekrarlanır ve eser kemanların ve dulcianın diyaloğuyla devam eder. Christian Ritter (1648-c.1725) Kuzey Almanya Org Okulu nun önemli bir temsilcisi olan Ritter in Dresden de Christoph Bernhard ın öğrencisi olduğu ve 1666 yılında Halle de orgculuk yaptığı bilinmektedir tarihli bir kayıt, bestecinin Stokholm Sarayı nda müzik direktörlüğü yaptığını ve bir süre Dresden de kaldıktan sonra 1688 den 1699 a kadar Stokholm daki görevine devam ettiğini belirtmektedir. Bestecinin yirmiyi aşkın vokal eseri, birkaç org ve tuşlu çalgı eseri günümüze kadar gelebilmiştir. Do minor Suite (Suite in discessum Caroli XI regis Sveciae) klavsen için yazılmış dört bölümlü bir eserdir.

10 Program NotlarI 10 Giovanni Felice Sances (c ) İtalyan tenor ve besteci Sances, Roma da Collegio Germanico da eğitim almış ve daha sonraları Bolonya ve Venedik te solist olarak şarkı söylemiştir. İlk operası Ermiona 1636 yılında Padova da sahnelenmiştir yılında Viyana Sarayı nda tenor olarak görev almaya başlayan sanatçı, Ferdinand III krallığı süresince saraya müzik direktör yardımcısı olarak atanmış ve bu görevi yürüten Bertali nin ölümünden sonra bu görevi devralmıştır. Bestecinin çok sayıda oda müziği ve vokal eseri günümüze ulaşmıştır. Stabat mater (Pianto della Madonna, 1636) 13. yüzyıla tarihlenen ve ortaçağın en dokunaklı ve güçlü şiirlerinden biri olarak kabul edilen Stabat Mater in kimin tarafından kaleme alındığı kesin olarak bilinmemektedir. İsa nın çarmıha gerilişini acılı gözlerle izleyen Meryem in duygularını dramatik bir biçimde anlatan bu şiir, başlangıçta Katolik ayinleri kapsamda olsa da 15. yüzyılda yasaklanmış ve 1727 ye kadar dini törenlerde kullanılmamıştır. Ancak, şiir baskılandığı süre boyunca da dönemin pek çok ünlü bestecisi tarafından kullanılmış ve Stabat Mater başlığıyla yayınlanan ve farklı müzikal düzenlemeler şeklinde seslendirilmiştir. Günümüzde Pergolesi ile neredeyse özdeşleştirilen bu tema, yakın dönem bestecileri Dvořák, Kodály, Poulenc ve Pärt tarafından da işlenmiştir. Vokalin ön planda olduğu Sances in Stabat Mater i tek bölümlük bir eserdir. Claudio Monteverdi ( ) Rönesans tan Barok a geçiş dönemine damgasını vuran Monteverdi, Cremona Katedrali nde çocuk korosuyla müziğe başlamış, Roman Katolik eğitimi ve sonrasındaki din adamlığı kariyeri boyunca da viyola da gamba çalmış ve beste yapmaya devam etmiştir. Besteci, Rönesans dönemin polifoni mirası ve Barok dönemin sürekli bas tekniğini geliştirip harmanlayarak kendine özgü bir stil yaratmıştır. 16. yüzyıl sonlarında bir İtalyan geleneğine dönüşen madrigal adı verilen şiirler üzerine yazılan çoksesli müzik anlayışı, Monteverdi ile birlikte yeni bir soluk kazanmış ve koro müziğinin temel taşlarından birini oluşturmuştur. Orpheus un Eurydice yi geri getirmek için Hades e inişini konu alan L Orfeo, 17. yüzyılın başlarında yeni yeni şekillenen müzikal dramanın bir başka deyişle operanın ilk kapsamlı örneği olarak kabul edilir. Operalarının ve madrigallerinin yanı sıra oda müziği ve orkestral eserler de bestelemiş ve hayatta olduğu süre içinde ünlenen ve değeri bilinen nadir bestecilerden biri olmuştur. Confitebor tibi Domine (1638) Bestecinin 1638 yılında yayımlanan 8. Madrigal kitabı içerisinde yer alan Dolcissimo uscignolo ve Chi vol haver felice adlı madrigallerin farklı bölümlerini yeniden işleyerek düzenlediği bu eser, Fransız vers measure stili olarak bilinen ve dil fonetiğinin ritimsel öğelere yansıtıldığı (kısa hecelerin kısa notaların altına getirilmesi) bir vokal müzik besteleme stilinin özelliklerini taşımaktadır. Eser solo, koro ve sürekli bas için yazılmıştır ancak Monteverdi esere iliştirdiği bir notla yaylı çalgılar orkestrası ve soprano içinde seslendirilebileceğini belirtmiştir.

11 Destek Verenler 11 Hazırlayanlar : Bilge Küçükdoğan, Sami Yenice, Hasan Keleşoğlu

12 /bachfestankara