Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya-Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri

Transkript

1 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya-Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri Gürsel KÜSEK (1) Özet Bu çalışmada, arazi toplulaştırmasının parsel şekli ve tarımsal mekanizasyon uygulamalarına olan etkilerinin değerlendirilmesi amacıyla, Konya ili Ereğli ilçesi Acıkuyu ve Özgürler köylerindeki tarım arazilerinde gerçekleştirilen arazi toplulaştırması uygulamaları dikkate alınmıştır. Köy merkezleri ve parsel arası mesafeler ile parsel içi sürüm uzunlukları, oluşturulan matematik model tarafından hesaplanmıştır. Coğrafi verilerin kontrolü aşamasında; hatalı geometriler, örtüşmeler, küçük boşluklar ve çift nesneler bilgisayar ortamında tespit edilmiş ve düzeltilmiştir. Parsel şekil analizleri, hektara yol uzunluğu, yol fark analizi ve yol cephe durumları değerlendirilmiştir. Yollardaki toplam azalma miktarını belirlemek için, köy merkezinden tüm parsellere ulaşım için kat edilmesi gereken yol uzunluğu, bilgisayar ortamında ölçülmüştür. Toplulaştırma sonrasında yola cephesiz parsel sayısı ve şekilsiz parsel oranı azalmıştır. sonrasında, tarımsal mekanizasyon uygulamaları için istenilen parsel şekli olan dikdörtgen şeklindeki parsellerin sayısı ve oranı artmıştır. Arazi toplulaştırması ile sürüm giderlerinde değişen oranlarda maliyet azalması sağlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Arazi toplulaştırma, Parsel şekli, Mekanizasyon uygulamaları Effect of Land Consolidation on the Parcel Shape and Mechanization Applications: A Case Study of Konya-Eregli-Acıkıyu and Ozgurler Villages Abstract In this study, in order evaluate the effects of land consolidation on the application of agricultural mechanization and the shape of the parcels, the land consolidation applications in Acıkuyu and Ozgurler villages of Eregli district in Konya were taken into account. The distance between the center of the village and parcels and the lengths of tillage within the parcel has been calculated by the created mathematical model. The control stage of geographic data; faulty geometries, overlaps, gaps and pair of small objects have been identified in computer environment and have been fixed. The parcel shapes, the difference between road lengths and road frontage have been evaluated. To determine the amount of the total reduction in roads in a village, the road lengths from the village center to all parcels have been measured in individual computing environment. After the consolidation, the number and the rate of rectangular parcels that desired parcel shape for agricultural mechanization applications has increased. The cost of tillage applications have been decreased in varying proportions with the land consolidation. Keywords: Land consolidation, Parcel shapes, Mechanization applications Giriş Dünya üzerinde tarım alanlarının genişletilmesi imkanı çok sınırlı olduğu gibi, bir çok ülkede buna imkan bulunmamaktadır. Hatta erozyon, yanlış kullanım başta olmak üzere toprak bozunumuna neden hususların yanı sıra, her geçen gün gıda ve tarımsal hammadde ihtiyacının artması ve özellikle tarım ürünlerinin yakıt üretiminde hammadde olarak kullanılmaya başlanması, ileriye yönelik gıda kıtlığı endişesini ve dolayısı ile tarım arazilerinin sürdürülebilir kullanımı konusundaki farkındalığı artırmıştır. Özellikle son yıllarda nüfus artışı, sanayileşme ve hayat standartlarının yükselmesi sonucu tarım ürünlerine olan talebi ve baskıyı arttırmıştır. Bunun sonucu olarak toprak, su ve mera gibi doğal kaynaklar üzerinde son dönemlerde tehditler artmıştır. Nüfusun hızla artması ve bununla birlikte beslenme ihtiyacındaki artış günümüzde ortaya Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Eskişehir Yolu 9. km Lodumlu/Ankara, gursel.kusek@tarim.gov.tr

2 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri çıkan en büyük sorunların başında gelmektedir. Artan nüfusla birlikte ihtiyaçların artması ve tarım arazilerinin sabit kalması tarım arazilerinden maksimum faydalanmayı zorunlu kılmaktadır. Tarım arazilerinin arttırılması mümkün olmadığından, yapılacak işlem birim alandan elde edilen verim artışının sağlanmasıdır. Bu artış geleneksel tarımından vazgeçilmesi ve modern tarım tekniklerine geçilmesi ile mümkün olacaktır. Modern tarım tekniklerinin başında ise mekanizasyon uygulamaları gelmektedir. Başta tarımsal mekanizasyon olmak üzere tarım teknolojisindeki gelişmeler, ilaç ve gübre kullanımında yaşanan artış, özellikle döneminde birçok tarım ürününde önemli verim ve üretim artışının yaşanmasını beraberinde getirmiştir. Nüfus artışının da üretimin artırılması güdüsünü tetiklediği ve yeşil devrim olarak bilinen bu dönemde entansif tarımın toprak ve çevre üzerine olumsuz etkileri yoğun bir şekilde görülmeye başlanmıştır. Tarımsal faaliyetlerin toprak üzerindeki artan baskısının ortaya çıkardığı başta erozyon, toprak ve su kirliliği gibi sorunlar, 1990 lı yıllara gelindiğinde, tarımsal üretimde toprak ve su kaynakları ile çevre koruma tedbirlerinin alınmasının, bir öncelik olarak ele alınmaya başlanmasına neden olmuştur. Özellikle sulama projelerinde toplulaştırma yapılırken, sulama planlaması, toprağın bünyesi ve arazinin topografyası, sulama uzunluğu, parsellerin en/boy oranları gibi kriterler dikkate alınarak bloklar teşkil edilmektedir. Böylece, parsellerin kullanım alanları artmakta, sulama, makineleşme, münavebe ve üretim planlaması, toprak işleme, hasat işleri kolaylaştığı gibi teknik tarım metotlarının uygulanması ile birlikte üretim artışı sağlanmaktadır. Toplulaştırma alanındaki parsellerden bir kısmının mevcut servis yolları, sulama ve drenaj kanallarından yararlanamaması sonucunda zaman ve işgücü kayıpları ile girdi maliyetleri artmaktadır. Toplulaştırma ile parçalı araziler birleştirilerek düzgün Şekilli parseller haline getirilmekte, parsellere ulaşım kolaylaşmakta ve işletme gelirlerinde artışlar sağlanmaktadır. Arazi toplulaştırması ile tarımsal işletmelerin gelirinde % 25 net artışı olacağı tespit edilmiştir (Küsek ve Ark., 2015). 2 Arazi toplulaştırma projelerinin uygulanması sonucunda oluşturulan yeni parselasyon planının kısa bir sürede değiştirilmediği düşünüldüğünde, toplulaştırma uygulanan alanlarda yeni oluşturulacak olan parsellere uygun şekil ve boyut verilmesinin önemi açıktır. Bu çalışmada, arazi toplulaştırmasının parsel şekli ve tarımsal mekanizasyon uygulamalarına olan etkilerinin değerlendirilmesi amacıyla, Konya ili Ereğli ilçesi Acıkuyu ve Özgürler köylerindeki tarım arazilerinde gerçekleştirilen arazi toplulaştırması uygulamaları dikkate alınmıştır. Köy merkezleri ve parsel arası mesafeler ile parsel içi sürüm uzunlukları, oluşturulan matematik model tarafından hesaplanmıştır. Coğrafi verilerin kontrolü aşamasında; hatalı geometriler, örtüşmeler, küçük boşluklar ve çift nesneler bilgisayar ortamında tespit edilmiş ve düzeltilmiştir. Parsel şekil analizleri, hektara yol uzunluğu, yol fark analizi ve yol cephe durumları değerlendirilmiştir. Toplulaştırma ile yol uzunluklarının azalması, yolların kalitelerinin stabilize olarak değiştirilmesi ve parsel şekillerindeki düzenlemeden dolayı oluşan kazançlar belirlenmiştir. Parsel Şeklinin Mekanizasyon Uygulamalarına Etkisi Belirli bir en/boy oranına sahip düzgün kenarlı dörtgen parsellerde yapılan toprak işleme, mekanizasyon etkinliği açısından daha başarılı olması nedeniyle, bölünmüş ve şekilsiz parsellerin kısa sürede yeniden düzenlenerek tarıma kazandırılması gerekmektedir. Düzgün dörtgen şekilli parsellerde yapılan mekanizasyon uygulamalarında, parsel sonlarında dönüşlerin yapılması ve gerekli olabilecek mola ve ikmallerin sürdürülebilmesi için, dönme genişliğine bağlı olarak belirli bir büyüklükte alanların ayrılması gerekmektedir. Bu alanlara parsel başlığı ya da yastık adı verilir. Ülkemizdeki toprak işlemede, yaygın olarak şekilli sürüm uygulanmaktadır. Bunun başlıca nedeni, parsellerin miras nedeniyle alan olarak küçülmesi ve şekillerinin düzensizleşmesidir. Parsellerin şekilleri ile tarımsal gelir arasında yakın bir ilişki vardır. Parsellerin şekilleri tarımsal mekanizasyonu ve parsel içi sulamayı doğrudan etkilemektedir. Uygun

3 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 şekilde olmayan bir parselin hangi yöntemle olursa olsun sulanabilmesi için daha fazla işçilik ve malzeme gerekecektir. Bu durum üretim maliyetlerini arttıracaktır (Bursalı, 2007). Parsel şekillerinin tarımsal mekanizasyon uygulamalarına etkisi konusunda özellikle Hollanda ve Almanya da önemli çalışmalar yapılmıştır. Cordes (1970) ve Dinçer (1971) farklı parsel şekillerini tarımsal mekanizasyon açısından karşılaştırmışlar ve eşit büyüklükteki parselleri işlemek için, süre-dikdörtgen birim alındığında, diğer şekillerde ortaya çıkan kayıpları şu şekilde vermişlerdir: Dikdörtgen: 1,00, yamuk: 1,10, kare: 1,20, üçgen: 1,30. Dikdörtgen bir parselde, parselin en/boy oranı da parsel içi tarımsal mekanizasyonu etkilemektedir. En uygun parsel en/boy oranı 1/5-1/4 olarak verilmektedir (Çevik ve Tekinel, 1989). Tarımsal işletmecilik yönünden parsel boy/en oranının etkilediği iki faktör vardır. Bunlar; parsel kenarlarındaki sınır ve ona bağlı kayıplar ile parsel üzerinde çalışırken dönüşlerdeki zaman kayıplarıdır. Bu iki temel kayıp faktörü, parsel boy/en oranına bağlı olarak değişmektedir. En uygun boy/en oranı ise, toplam kayıpların en az olduğu boy/en oranı olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmada; farklı büyüklüklerdeki parsellerde optimum parsel boy/en oranının etkilediği bu iki faktör nedeniyle oluşan alan ve zaman kayıplarının grafiksel olarak ifade edilmesiyle optimum parsel boy/en oranının belirlenmesine çalışılmıştır. Buna göre; en uygun parsel boy/en oranı 2-2,5 aralığında olmalıdır (Ayrancı, 2004). En uygun parsel şeklinin belirlenmesi konusunda çok çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Buna göre, gerek işleme kolaylığı ve zaman kaybının azaltılması, gerekse sınır kayıplarının azaltılması açısından en elverişli parsel şeklinin dikdörtgen olduğu konusunda bütün araştırmacılar hemfikirdirler (Kara, 1977). Optimum parsel şeklinin dikdörtgen olması gerekliliği, dikdörtgenin kenarları arasındaki en uygun oranın belirlenmesi zorunluluğunu da beraberinde getirmektedir. Örneğin; m boyutlarındaki bir parsel dikdörtgen olduğu gibi, m boyutlarındaki bir parsel de dikdörtgendir (Ayrancı, 2004). Optimum parsel boyutlarının saptanması konusunda ilk bilimsel araştırmayı 1920 yılında, İsviçreli araştırıcı Fluck yapmış, bu konuda daha detaylı ve konuya değişik açılardan bakıldığı araştırmalar 1950 lerden sonra Hollandalı araştırıcılar tarafından yapılmıştır (Kara, 1977). Sözü edilen araştırmacıların bir kısmı, dönüşlerdeki zaman kaybının dışında bazı zaman unsurlarını da hesaba katarak, minimum işletme masrafları açısından konuyu ele alıp optimum boyutları bulmaya çalışmışlardır (Ayrancı, 2004). Duin, Oostra en Visser ve Righolt gibi araştırıcılar ise, diğer işletmecilik unsurlarının parsel boyutları hesabında dikkate alınmaması gerektiğini, parsel boyutlarını yalnızca parsel üzerindeki faktörlerin etkilediğini savunmuşlardır (Kara, 1977). Konu üzerinde ülkemizde de çeşitli araştırmalar yürütülmüştür. Dinçer (1971), tarla şeklinin iş başarısına olan etkisini araştırmıştır. Belirli büyüklükteki bir parselde ortalama parsel boyu, parsel ölçülerine bağlı olduğu gibi parselin şekline göre de değişmektedir. Erzurum yöresinde yürütülen araştırmada, şekli dikdörtgen olan parsellerde efektif iş başarısı 100 alındığında, iş verimi yamuk şekilli parsellerde 96,7 ye, düzensiz parsellerde ise 90.9 a düşmektedir. Birim alanın işlenmesi için gerekli efektif zaman ise yamuk şekilli parsellerde 103,4 e düzensiz tarlalarda ise 109,9 a yükselmektedir (Ayrancı, 2004). Parsellerin küçük ve düzensiz olması halinde birim alanın işlenmesi için, parsel başlarında dönüş sayısı artmakta ve dolayısıyla verimli çalışma zamanı içerisinde dönüşlerde geçen, fakat hasıla vermeyen zaman payı büyümektedir. Bu durum ise iş başarısının azalmasına neden olmaktadır. Dinçer (1971) tarafından yapılan bir araştırmada tarım makinelerinin verimli kullanılmaları açısından parsel ölçülerinin etkilerini de araştırmıştır. Buna göre en elverişli makine kullanımı için şu önerileri getirmektedir. Büyük kapasiteli makinelerle çalışmada parsel boyu 300 m den küçük olmamalıdır. Parsel boyu kısaldıkça parsel genişliği de azalmalı fakat 40 m nin altına düşmemelidir. Normal büyüklükteki parsellerde, parsel boyu ile eni arasındaki oran 5/1...6/1 arasında seçilmeli, büyük parsellerde bu oran büyümelidir. 3

4 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri Kara (1977), optimum parsel boyutlarının yetiştirilen bitki cinsine göre değiştiğini belirtmektedir. Isparta-Harmanören toplulaştırma alanında yapılan araştırmaya göre; parsel boy/en oranı hububat için 3,20, şeker pancarı için 2,75 ve patates için 2,67 olarak bulunmuş olup, bölge için ortalama 2,75 değeri elde edilmiştir. Diğer bir araştırmacı tarafından Karaman Ovasında yürütülen benzer bir çalışmanın sonuçlarına göre; araştırma alanı için optimum parsel boy/en oranı 3 olarak belirlenmiştir (Çelebi, 1996). Girgin (1982), Salihli-Emirhacılı Köyü arazi toplulaştırma projesinde en uygun parsel dağılım deseninin saptanması üzerine yapmış olduğu çalışmada, optimum parsel boy/en oranını 2,5 olarak belirlemiştir. Toplulaştırma projelerindeki yeniden parselasyonda parsel boy/en oranının ne olması gerektiği belirlenirken konu, tarımsal işletmecilik ve kültürteknik açıdan değerlendirilmelidir. Her iki değerlendirmede de etkili faktörler değişiktir. Tarımsal işletmecilik yönünden parsel boy/en oranını belirlenmesinde dikkate alınması gereken faktörler iki madde halinde özetlenebilir (Ayrancı, 2004): 1) Parsel kenarlarındaki sınır ve ona bağlı kayıplar 2) Parsel üzerinde çalışırken dönüşlerdeki zaman kayıpları Bunların her ikisi de işletmenin, parsel şekli ve büyüklüğünden dolayı oluşan kayıplardır. Bu faktörlerin etkisi, mekanizasyonun derecesine göre değişir (Kara, 1977; Dinçer, 1971 ve Evcim, 1990). Çalışılan alet veya makine iş genişliği, çalışma hızı ve çalışma yöntemi gibi çeşitli faktörler de konu üzerinde etkilidir. Bu nedenle parsel boy/en oranı, sadece parselin büyüklüğüne göre saptanmamalıdır. Parsel kenarlarındaki sınır ve kenar etkisi nedeniyle oluşan alan kayıpları; parselin büyüklüğü, boy/en oranı ile parsel boyu ve parsel eni doğrultusunda oluşan sınır ve verimsiz alanın genişliğine bağlı olarak değişir. Çizelge 1 de; sınır ve kenar etkisi nedeniyle oluşan alan kayıplarının parsel boyunda 126 cm, parsel eninde ise 232 cm olması durumunda, farklı büyüklük ve boy/en oranlarındaki parsellerde oluşacak alan kayıpları verilmiştir. Çizelge 1 de görüldüğü gibi, parselin boy/en oranı 4 küçüldükçe, alan kayıpları artmaktadır. Boy/en oranı 2-3 arasında iken kayıplar minimum düzeyine inmekte ve bu noktadan sonra boy/en oranı arttıkça alan kayıpları tekrar artmaktadır. Buna göre, parselde sınır ve kenar etkisi kayıplarının minimum olması açısından parsel boy/en oranının 2-3 arasında olması gerektiği söylenebilir. Bir parselin işlenmesi sırasında oluşacak zaman kayıpları da; parselin büyüklüğü, boy/en oranı, makine iş genişliği, dönüşlerde harcanan zaman gibi faktörlerin etkisi altındadır (Ayrancı, 2004). Çizelge 1. Parsel Büyüklüklerine Göre Farklı Boy/En Oranlarındaki Alan Kayıpları (Ayrancı, 2004) Boy/En Oranı Parsel Alanı (ha) 0,1 0,5 1,0 1,5 2,0 Alan Kayıpları (m 2 ) 0,5 252,2 578,3 822,7 1010,2 168, ,7 494,6 704,3 865,2 1000, ,4 472,3 672,8 826,6 956, ,7 486,4 692,7 851,0 984, ,0 508,7 724,3 889,7 1029,2 Bir parselin işlenmesi sırasında oluşacak zaman kayıpları da; parselin büyüklüğü, boy/en oranı, makine iş genişliği, dönüşlerde harcanan zaman gibi faktörlerin etkisi altındadır. Bu nedenle, herhangi bir parselde, bir ürünün yetiştirilmesi için uygulanması gereken faaliyet türü ve sayısı ile bu faaliyetlerde kullanılan tarım araçlarının iş genişlikleri ve parsel başında bir dönüş için geçen zamanın bilinmesi gereklidir. Belirli büyüklük ve boy/en oranına sahip olan parsellerde, sürüm ve hasat işlemlerinde oluşacak zaman kayıpları Çizelge 2 ve 3 de verilmiştir. Çizelge 2. Parsel Büyüklüklerine Göre Farklı Boy/En Oranlarında Sürüm İşleminde Zaman Kayıpları (Ayrancı, 2004) Boy/En Oranı Parsel Alanı (ha) 0,1 0,5 1,0 1,5 2,0 Zaman Kayıpları (h) 0,5 0,37 0,83 1,18 1,44 1,67 1 0,26 0,59 0,83 1,02 1,18 2 0,19 0,42 0,59 0,72 0,83 3 0,15 0,34 0,48 0,59 0,68 4 0,13 0,29 0,42 0,51 0,59

5 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 Çizelge 3. Parsel Büyüklüklerine Göre Farklı Boy/En Oranlarında Hasat İşleminde Zaman Kayıpları (Ayrancı, 2004) Boy/En Oranı Parsel Alanı (ha) 0,1 0,5 1,0 1,5 2,0 Zaman Kayıpları (h) 0,5 0,09 0,19 0,28 0,34 0,39 1 0,06 0,14 0,19 0,24 0,28 2 0,04 0,10 0,14 0,17 0,19 3 0,03 0,08 0,11 0,14 0,16 4 0,03 0,07 0,10 0,12 0,14 Çizelge 2 ve 3 de açıkça görülebileceği gibi, parsel boy/en oranı büyüdükçe her bir tarımsal faaliyet için oluşan zaman kayıpları düzenli olarak azalmaktadır. Bu azalma, teorik olarak gittikçe sıfıra yaklaşacak ve parsel eninin tarımsal aracın iş genişliğine eşit olması durumunda sıfır değerini alacaktır. Çünkü böyle bir parselde, tarım aracının parsel sonunda dönmesine gerek olmadığından, verimsiz zaman da söz konusu olmayacaktır. Ancak böyle bir duruma uygulamada rastlanılması söz konusu değildir. Herhangi bir ürünün yetiştirilmesinde, farklı iş genişliğindeki tarım araçlarının kullanılmaları gerekmektedir. Bu ise, her bir tarım aracının kullanımında farklı zaman kayıplarının oluşmasına neden olacaktır. Ürünün yetiştirilmesinde uygulanması gereken tarımsal işlem sayılarının da farklı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, her bir ürün için toplam kayıp zaman miktarları oldukça değişiklik gösterecektir (Ayrancı, 2004). Bir örnek olması bakımından, mısır bitkisi için, 0,5 hektarlık ve farklı boy/en oranlarındaki parsellerde oluşacak olan toplam zaman kayıpları da Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 34 incelendiğinde açıkça görülebileceği gibi, herhangi bir parselde mısır tarımı yapılması durumunda yıllık olarak oluşacak toplam zaman kayıpları, parselin boy/en oranı büyüdükçe azalmaktadır. Toplam kayıp zaman değerleri boy/en oranı 0,5 olduğunda yıllık 1,27saat iken, boy/en oranı 1, 2, 3, ve 4 olduğunda ise sırasıyla 0,92, 0,63, 0,53 ve 0,45 saat değerlerine düşmektedir. Çizelge 4. Farklı Boy/En Oranındaki 0,5 Hektarlık Parselde Mısır Yetiştiriciliğinde Oluşacak Yıllık Toplam Zaman Kayıpları (Ayrancı, 2004) Boy/En Oranı İşlem 0, Zaman Kayıpları (h) Sürüm 0,55 0,39 0,27 0,22 0,19 Tırmık 0,16 0,12 0,08 0,07 0,05 Ekim 0,21 0,15 0,10 0,09 0,06 Çapa 0,16 0,12 0,08 0,07 0,05 Hasat 0,19 0,14 0,10 0,08 0,06 Toplam 1,27 0,92 0,63 0,53 0,45 Farklı büyüklük ve boy/en oranlarına sahip olan parsellerdeki toplam zaman kayıplarının değişimi Çizelge 5 de verilmektedir. Çizelgede görüldüğü gibi, parsel alanı büyüdükçe toplam zaman kaybı artmakta buna karşılık parsel boy/en oranı büyüdükçe zaman kayıpları, azalan bir azalma göstermektedir. Çizelge 5. Farklı Boy/En Oranındaki 0,5 Hektarlık Parselde Mısır Yetiştiriciliğinde Oluşacak Yıllık Toplam Zaman Kayıpları (Ayrancı, 2004) Parsel Alanı (ha) Boy/En Oranı 0, Zaman Kayıpları (h) 0,5 1,27 0,92 0,63 0,53 0,45 1 1,81 1,28 0,91 0,74 0,64 2 2,56 1,81 1,28 1,05 0,91 4 3,71 2,56 1,81 1,48 1,28 Parsellerin şekilleri, uygulanan tarımsal faaliyetlerin etkinliği üzerinde bir takım etkilere sahiptir. Şekilleri bozuk olan parsellerde uygulanan tarımsal faaliyetlerdeki etkinlik, uygun şekilli parsellere oranla bir hayli düşüktür. Tarımsal açıdan en uygun parsel şeklinin dikdörtgen olması gerektiği, çeşitli araştırıcılar tarafından yapılan araştırmalar sonucunda ortaya konulmuştur. Ancak, dikdörtgen şekilli parsel oluşturulması durumunda, parselin boy/en oranı önem kazanmaktadır. En uygun parsel boy/en oranının belirlenmesinin amaçlandığı bu teorik çalışmada; parselde yapılan faaliyetlerde etkili iki temel faktör olan kenar ve sınır etkisi kayıplarının parasal değerleri dikkate alınmıştır. Sonuçta görülmüştür ki; boy/en oranı 0 a yaklaştıkça toplam kayıplar maksimum değerine 5

6 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri ulaşmakta, boy/en oranı büyüdükçe toplam masraflar da giderek azalmakta ve genelde boy/en oranının 2 olduğu noktalarda minimum değer almakta ve bundan sonra tekrar artışa geçmektedir. Bu nedenle, toplam masrafların en düşük olduğu nokta en uygun parsel boy/en oranı olarak kabul edilmiştir. İlgili bölümlerde ifade edilen varsayımlar ışığında yürütülen araştırma sonucuna göre, en uygun parsel boy/en oranının 2-2,5 aralığında olması gerektiği söylenebilir (Ayrancı, 2004). Materyal ve Yöntem Proje Alanı: Konya-Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Acıkuyu köyü, Konya iline 187 km ve Ereğli ilçesine 37 km uzaklıkta olan, ovada kurulmuş ve toplu yerleşimli bir köydür (Şekil 1). Hane sayısı 40 olan köyün rakımı 1041 m dir. Köy ve yol alanları dahil toplam proje alanı ,93 m 2 dir. Özgürler köyü, Konya iline 161 km ve Ereğli ilçesine 11 km uzaklıkta olan, ovada kurulmuş ve toplu yerleşimli bir köydür (Şekil 2). Hane sayısı 160 olan köyün rakımı 1045 m dir. Köy ve yol alanları dahil toplam proje alanı ,96 m 2 dir. Nüfusu olan Ereğli ilçesinin, bugün merkez dahil 7 beled iyesi, 44 köyü, 37 mahallesi mevcuttur (Şekil 3). Toplam yüz ölçümü 2260 km 2 dir. İlçe merkezinin meskun alanı 68 km 2, imar alanı ise 35 km 2 dir. Şekil 1. Konya-Ereğli-Acıkuyu köyü Şekil 2. Konya-Ereğli-Özgürler köyü Şekil 3. Konya-Ereğli ilçe haritası Denizden yüksekliği 1054 m olan ilçe, Konya ya 147 km uzaklıktadır. Ereğli, İç Anadolu yaylasının Konya ovası ile güneye doğru uzanan ve Toroslarda nihayet bulan, denizden l054 m. yükseklikteki düzlüğe kurulmuş olup, ilçe Kuzey enlemi ile doğu boylamı arasında 2,260 km 2 lik yüzölçümüne sahiptir. Doğusunda Ulukışla, Kuzeydoğusunda Bor, Kuzeyinde Aksaray, Kuzeybatısında Karapınar, Batısında Ayrancı ve Güneyinde Halkapınar ve Toros dağları ile İçel ili bulunmaktadır (Şekil 3). 6

7 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 Dağlar: Toros dağları İlçe merkezinin 20 km güneyinde başlamakta olup; ilçenin kuzeyinde 3254 metreye ulaşan ve sönmüş bir volkan olan Hasan dağı yer almakta, Kuzey batısında ise Karacadağ bulunmaktadır. Köylerin birçoğu Konya ovasının devamı olan düzlükte, bir bölümü ise Toros dağlarının kuzey eteklerinde kurulmuştur. Akarsular: İlçenin en önemli akarsuyu, Toros Dağlarının bir parçası olan Bolkar Dağlarında çıkan ve çıktığı köyün adını alan İvriz çayıdır. Bu çay, doğusundaki Delimahmutlu köyünden gelen Delimahmutlu çayı ile birleşerek 83 milyon m 3 su kapasiteli İvriz barajına dökülür. Bitki örtüsü: İlçe kırsal bir alandadır. Kuzeyi her ne kadar Toroslara dayansa da orman ağacına rastlanmamakla birlikte, kısmi olarak yeni ağaçlandırma sahaları dikkati çekmektedir. İlçenin % 49 tarım arazisi, % 12 çayır mera, % 38 tarım dışı arazi, % 1 orman ve fundalıktan oluşmaktadır. İklim: Karasal iklim şartları hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuktur. Analizler ve Kontrol Araçları Biten tüm toplulaştırma projeleri, bilgisayar teknolojileri kullanılmak suretiyle kontrol edilmektedir. Kontrol için kullanılan analizler ve raporlar Çizelge 6 da verilmiştir. Maliyeti Analizi Parsel bazında ürün maliyetleri hesaplanabilmektedir. Ürün maliyetleri; sabit maliyetler ile mekanizasyon maliyetleri değişkenlerinden oluşur. Tarım parselleri, köy merkezleri ve yollar sayısal ortamda bulunmaktadır. Proje yapılan köye maliyet açısından ne faydalar sağlandığı elektronik ortamda incelenmektedir. Proje genelinde maliyet analizi gerçekleştirilerek projenin ne ölçüde başarılı olduğu bilimsel yollardan tespit edilmektedir. Proje öncesi ve sonrasında toplulaştırma sayesine alansal ve parasal bakımdan ne kadar kazanç sağlandığı, hem proje, hem de işletmeler bazında tespit edilerek raporlanabilmektedir (Şekil 4). Her bir işletmenin toplulaştırma maliyetleri belirlenmekte, parsellerini birleştirme konusunda ikna etme olanağı artmıştır. Çizelge 6. Arazi Toplulaştırması İçin Kullanılan Analizler Analizler 1- Hatalı geometri analizi 2- Örtüşme analizi 3- Çift nesne analizi 4- Boşluk analizi 5- Proje maliyet analizi 6- İşletme maliyet analizi 7- Proje öncesi parsel yola cephelilik analizi 8- Proje sonrası parsel yola cephelilik analizi 9- Proje öncesi parsel suya cephelilik analizi 10- Proje sonrası parsel suya cephelilik analizi 11- Proje sonrası parsel yerleşime ulaşım analizi 12- Proje sonrası parsel yol durum analizi 13- Blok eğim durumu analizi 14- Proje öncesi parsel şekli analizi 15- Proje sonrası parsel şekli analizi 16- Proje hektara yol uzunluğu analizi 17- Proje öncesi ve sonrası yol farkı analizi 18- Proje yüzey analizi 19- Blok kenar uzunluğu analizi 20- Proje sonrası parsel kenar uzunluğu analizi 21- İşletme yer değişim analizi Şekil 4. Proje maliyet analizi çıktısı Bilgisayar ortamında yapılan maliyet analizi ile (Şekil 5): Yol ve su cephe durumu kontrol edilerek, projede yol ve suya sahip olmayan parsel kalmaması sağlanmıştır. Parsel yol durumları analizleri ile parsellerin yerleşim yerine kuş uçuşu ve yol uzaklıkları kontrol edilebilerek, daha etkin bir yol ağı tasarlanması sağlanmıştır. Blok eğim durumları kontrol edilerek, eğimi fazla olan yol ağı planlanması önlenmiştir. 7

8 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri Şekilsiz parseller tespit edilmiş, üçgen parseller bulunmamasına dikkat edilmiştir. Şekil 5. Bilgisayar ortamında maliyet analizi Parsel İçi Sürüm Uzunlukları Köy merkezi ve parsel arası mesafeler ile parsel içi sürüm uzunlukları oluşturulan matematik model tarafından hesaplanmıştır. Mekanizasyon maliyetlerinin otomatik olarak hesaplanmasıyla her bir parsele ait ürün maliyetlerinin belirlenmesi mümkün hale gelmiştir. Parsel içi sürüm yolları model ile hesaplanmıştır (Şekil 6a). Yol Eğim Kontrolleri Yol eksenlerinin eğimleri kontrol edilerek, yüksek eğimli yollar varsa kırmızı ile gösterilmekte ve proje yollarının mantığa ve yol yapım prensiplerine uygun olarak oluşturulmuştur (Şekil 6.b). Coğrafi Verilerin Kontrolü Toplulaştırma projeleri mekanın planlanması anlamına gelir. Bu nedenle mekansal verilerin doğruluğu projenin salahiyeti açısından büyük öneme sahiptir. Mekansal veriler içerisinde geometrik hatalar bulunmamalı, topolojik olarak doğru olmalıdır. Anca bu sayede erişilebilir ve sonradan kullanılabilir veriler yaratılarak sağlam bir toplulaştırma veri havuzu oluşturmak mümkün olacaktır. Bu nedenle, bilgisayar ortamında; hatalı geometriler, örtüşmeler, küçük boşluklar ve çift nesneler belirlenmiş ve düzeltilmiştir (Şekil 7). a) Parsel içi yollar b) Yol eğim kontrolleri Şekil 6. Parsel içi yollar ve eğim kontrolleri 8

9 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 Proje Yüzey Analizleri Bilgisayar ortamında; proje içerisinde sayısallaştırılmamış herhangi bir alan kalmamış olması, tüm yüzeyin; tescil dışı alanlar, dereler, yolların hatasız şekilde çizilmiş olması gerekmektedir. Proje yüzey analizleri ile projede topolojik olarak örtüşme veya boşluklar tespit edilmiştir. a) Örtüşme analizi b) Hatalı geometri Şekil 7. Coğrafi verilerin kontrolü Raporlama Belirlenen hataların raporlanması, verilerin veri tabanlarına yüklenmeden önce düzeltilmesini mümkün kılmaktadır. Böylece kurum ve denetim kuruluşlarının coğrafi ve sözel verileri gerek harita ekranlarından gerekse otomatik oluşturulan raporlar ile en sağlıklı şekilde incelemesi ve firmalara dönüşleri mümkün olmaktadır. Bilgisayar ortamında; Hektara düşen yol miktarı hesaplanarak, gereksiz yol yapılması önlenmiştir. Yol fark analizi ile mevcut ve yeni yollara ait alanlar hesaplanarak, alan farkı belirlenmiştir. Yer değişim analizi ile projede seçilen bir bölge içinden dışarıya veya dışarıdan bölge içerisine taşınan işletmelerin hak ediş miktarları belirlenmiştir. Bulgular ve Tartışma Parsel Şekil Analizi Bulguları Toplulaştırma projesi sonucunda oluşan parsellerin şekil bakımından incelenmesi gerekmektedir. Proje sonucunda düzgün şekillerde, belirli boy en değerleri ve oranlarına sahip parsellerin oluşması, proje öncelikleri arasındadır. Parsel şekil analizinde, proje öncesi ve proje sonrası durumda her bir parselin şekil bakımından değerlendirmesi yapılmaktadır. Acıkuyu ve Özgürler köylerinde, parseller şekil bakımından incelenerek belirli kategoriler altında Çizelge 7 ve 8 de sınıflandırılmıştır. Tamamlanan bir toplulaştırma projesine, proje sonrası durumda, kare ve dikdörtgen şekilli parsel sayısının artması projenin başarı kriterlerinden biridir. Çizelge 7 den de izlenebileceği gibi, dikdörtgen şeklindeki parsel sayısı proje öncesinde 89 adet iken, proje sonunda 164 parsele yükselmiştir. Bu durumda, dikdörtgen şeklindeki parsel oranı proje öncesinde % 16,76 iken, proje sonrasında % 43,62 düzeyine yükselmiştir. Tarımsal mekanizasyon uygulamaları açısından istenilmeyen parsel şekli olan üçgen şeklindeki parsel sayısı, toplulaştırma öncesinde 23 adet iken, toplulaştırma sonrasında 8 adete azalmıştır. Şekilsiz parsel sayısı, proje öncesinde 187 adet iken, sonunda 84 parsele azalmıştır. Özgürler köyü parsel şekli analiz sonuçları (Çizelge 8) incelendiğinde ise, dikdörtgen şeklindeki parsel sayısı toplulaştırmadan önce 6 adet iken, proje sonunda 140 parsele yükselmiştir. Bu durumda, dikdörtgen şeklindeki parsel oranı proje öncesinde % 8,1 iken, proje sonrasında % 42,42 düzeyine yükselmiştir. 9

10 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri Proje Yol Analizi Bulguları Hektara Yol Uzunluğu Analizi Proje sonrası yapılan yolların yeterliliğin değerlendirilmesi amacıyla yapılan hektara yol uzunluğu analizinde, 1 hektarlık bloğa düşen yol miktarı m biriminde hesaplanmaktadır. Çizelge 7. Acıkuyu Köyü Parsel Şekil Analizi Bulguları PARSEL ŞEKİL ANALİZİ PROJE ÖNCESİ PROJE SONRASI Parsel Sayısı Şekil Oran % Parsel Sayısı Şekil Oran % 10 Kare Kare Dikdörtgen Dikdörtgen Üçgen Üçgen Yamuk Yamuk Şekilsiz Şekilsiz Toplam 376 Toplam Çizelge 8. Özgürler Köyü Parsel Şekil Analizi Bulguları PARSEL ŞEKİL ANALİZİ PROJE ÖNCESİ PROJE SONRASI Parsel Sayısı Şekil Oran % Parsel Sayısı Şekil Oran % 0 Kare 0 1 Kare Dikdörtgen Dikdörtgen Üçgen Üçgen Yamuk Yamuk Şekilsiz Şekilsiz Toplam 330 Toplam Acıkuyu ve Özgürler köylerinde gerçekleştirilen arazi toplulaştırması çalışmaları sonucunda, proje yol analiz bulguları, belirtilen köylere ait olmak üzere Şekil 8 ve 9 da ile Çizelge 9 ve 10 da verilmiştir. Çizelge 9 ve 10 da; proje alanı içerisinde bulunan yolların toplam uzunluğu (toplam yol uzunluğu, m), proje alanı içerisinde bulunan blok alanlarının toplam alanı (toplam blok alan, ha), proje alanı içerisinde bulunan yolların kapladığı alan (toplam yol alan, ha), proje alan miktarı belirtildiği (toplam proje alanı, ha) ve 1 hektarlık bloğa düşen yol miktarı (hektara yol uzunluğu, m/ha) değerleri verilmiştir. Acıkuyu köyünde (Şekil 8 ve Çizelge 9) proje alanı içerisindeki toplam yol uzunluğu 56961,2819 m olup, bu yollar toplam olarak 45,2741 ha alan kaplamaktadır. Bu durumda, hektara yol uzunluğu 19,6916 m/ha olarak hesaplanmıştır. Özgürler köyünde (Şekil 9 ve Çizelge 10) proje alanı içerisindeki toplam yol uzunluğu ,6192 m olup, bu yollar toplam olarak 18,0067 ha alan kaplamaktadır. Bu durumda, hektara yol uzunluğu 68,1087 m/ha olarak hesaplanmıştır. Yol Fark Analizi Bulguları Proje öncesi mevcut yollar ve proje sonrası planlanan yolların karşılaştırılabildiği bu analizde, yapılan toplulaştırma sonrası kaç metrelik yol yapıldığı, mevcut yollarının ne kadarının korunduğu görülmekte ve toplulaştırma firmasına verilecek hak edişin hesaplanmasında yardımcı olmaktadır. Acıkuyu köyünde (Çizelge 9), proje öncesindeki durumda proje alanı içerisinde bulunan yolların kapladığı alan ,20 m 2, proje sonrasında yolların kapladığı alan ise ,12 m 2 olarak hesaplanmıştır. Proje öncesindeki mevcut yollar ile proje sonrasında planlanan yolların kesişen alanı 40056,64 m 2 ve proje öncesindeki mevcut yollar ile proje sonrasında planlanan yolların alan farkı m 2 olarak hesaplanmıştır.

11 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 Özgürler köyünde (Çizelge 10), proje öncesindeki durumda proje alanı içerisinde bulunan yolların kapladığı alan 60112,03 m 2, proje sonrasında yolların kapladığı alan ise ,67 m 2 olarak hesaplanmıştır. Proje öncesindeki mevcut yollar ile proje sonrasında planlanan yolların kesişen alanı 12637,59 m 2 ve proje öncesindeki mevcut yollar ile proje sonrasında planlanan yolların alan farkı ,08 m 2 olarak hesaplanmıştır. Toplam Yol Uzunluğu (m) a) Hektara yol uzunluğu b) Yol fark analizi Şekil 8. Acıkuyu köyü proje yol analizi bulguları Çizelge 9. Acıkuyu Köyü Proje Yol Analizi Bulguları Hektara Yol Uzunluğu Analizi Yol Fark Analizi Toplam Blok Alan (ha) Toplam Yol Alan (ha) Toplam Proje Alan (ha) Proje Öncesi Yol (m 2 ) Proje Sonrası Yol (m 2 ) Proje Yol Kesişim (m 2 ) Proje Yol Fark (m 2 ) 56961, , , , , , , ,48 Hektara Yol Uzunluk (m/ha) 19,6916 a) Hektara yol uzunluğu b) Yol fark analizi Şekil 9. Özgürler köyü proje yol analizi bulguları 11

12 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri Toplam Yol Uzunluğu (m) Çizelge 10. Özgürler Köyü Proje Yol Analizi Bulguları Hektara Yol Uzunluğu Analizi Yol Fark Analizi Toplam Blok Alan (ha) Toplam Yol Alan (ha) Toplam Proje Alan (ha) Proje Öncesi Yol (m 2 ) Proje Sonrası Yol (m 2 ) Proje Yol Kesişim (m 2 ) Proje Yol Fark (m 2 ) 31389, , , , , , , ,08 Hektara Yol Uzunluk (m/ha) 68,1087 Yol Cephe Durumu Toplulaştırma projelerinde yapılan parselasyonun teknik açıdan uygunluğu ve hedeflenen sonuçlara ulaşması için gerekli olan kriterlerinden biri de tasarlanan her bir parselin yola cephesinin olması gerekliliğidir. Yol cephe durumu analizinde, projede tasarlanan parsellerin bu kriter çerçevesinde analizi gerçekleştirilmiştir. Çizelge 11 ve 12 de proje öncesi ve proje sonrası durum değerlendirilerek, proje alanında bulunan parsellerin yola cephe durumları incelenmiştir. Acıkuyu köyünde (Çizelge 11), yola cepheli olan parsel sayısı proje öncesinde 380 iken, proje sonrasında 367 parsele azalmıştır. Yola cephesi olmayan parsel alanı öncesi ,57 m 2 iken, proje sonrasında 164 m 2 alanına azalmıştır. Özgürler köyünde (Çizelge 12), yola cepheli olan parsel sayısı proje öncesinde 46 iken, proje sonrasında 330 parsele azalmıştır. Proje sonrasında, öncesine kıyasla 284 adet parselin daha yola cephesi olması sağlanmıştır. Yola cephesi olmayan parsel alanı öncesi ,88 m 2 iken, proje sonrasında yola cephesiz parsel kalmamıştır. Çizelge 11. Acıkuyu Köyünde Proje Öncesi ve Sonrasında Yol Cephe Durumu Proje Öncesi Proje Sonrası Durumu Parsel Sayısı Alanı (m 2 ) Parsel Sayısı Alanı (m 2 ) Yola Cepheli Parsel , ,37 Yola Cephesiz Parsel , ,00 Toplam , ,37 Çizelge 12. Özgürler Köyünde Proje Öncesi ve Sonrasında Yol Cephe Durumu Proje Öncesi Proje Sonrası Durumu Parsel Sayısı Alanı (m 2 ) Parsel Sayısı Alanı (m 2 ) Yola Cepheli Parsel , ,93 Yola Cephesiz Parsel ,88 0 0,00 Toplam , ,93 Çizelge 13. Acıkuyu Köyü İçin Maliyet Analizi Bulguları Proje Öncesi Proje Sonrası Fark TOPLAM (TL) , , ,60 Sürüm (TL) ,61 % 76, ,10 % 79, ,51 % 31,00 İş Gücü (TL) ,00 % 21, ,00 % 19, ,00 % 59,14 Ulaşım (TL) ,14 % 1, ,06 % 0, ,09 % 9,86 Çizelge 14. Özgürler Köyü İçin Maliyet Analizi Bulguları Proje Öncesi Proje Sonrası Fark TOPLAM (TL) , , ,65 Sürüm (TL) ,85 % 77, ,89 % 54, ,96 % 25,97 İş Gücü (TL) ,00 % 21, ,00 % 42, ,00 % 116,42 Ulaşım (TL) 1 061,35 % 0, ,96 % 2, ,61 % 9,54 12

13 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : 1 14 J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : 1-14 Maliyet Analizi Bulguları Acıkuyu ve Özgürler köylerinde gerçekleştirilen arazi toplulaştırması sonucunda, sürüm, işgücü ve ulaşım giderlerindeki azalma durumu Çizelge 13 ve 14 de verilmiştir. Acıkuyu köyünde (Çizelge 13) sürüm maliyeti, toplulaştırma öncesinde ,61 TL iken, toplulaştırma sonunda % 31 oranında azalarak, ,1 TL değerine azalmıştır. Toplulaştırma sonunda işgücü maliyeti % 59,14 ve ulaşım maliyeti ise % 9,86 oranında azalmıştır. Özgürler köyünde ise (Çizelge 14) işgücü maliyeti, toplulaştırma öncesinde ,85 TL iken, toplulaştırma sonunda % 25,97 oranında azalarak, ,89 TL değerine azalmıştır. Sonuç ve Öneriler Toplulaştırma uygulamalarında, yol ve su cephe durumu kontrol edilerek projede yol ve suya sahip olmayan parsel sayısının azalması sağlanmıştır. Bilgisayar ortamında; hektara düşen yol miktarı hesaplanarak proje içerisinde gereksiz yol yapılması önlenmiştir. İşletmelerin sahip olduğu arazi büyüklüklerinin yetersiz olması, işletmelerde ulaşım ve taşıma kayıplarını, dolayısıyla maliyeti arttırmaktadır. Bunun sonucunda çiftçiler arazilerine gereken önemi verememekte, modern girdileri uygulayacak ortam bulamamakta ve sermaye birikimini yaratamamaktadır. Belirlenen yapı içerisindeki bu işletmelerde yer alan arazi parçalarına yol, su, drenaj ve tesviye gibi altyapı hizmetleri güçleşmekte ve maliyeti de yüksek olmaktadır. Tarım arazilerinin parçalanması neticesinde önemli ekonomik kayıplar meydana gelmekte ve elde edilen tarımsal ürünlerin maliyetlerin artması nedeniyle de özellikle dış ticarette üreticiler dezavantajlı konuma düşmektedir. Son dönemde tarım arazilerinin parçalanma yoluyla toprak kaybını azaltmak ve toprakların sürdürülebilir kullanımı için Medeni Kanun Miras Hukuku konusunda başlatılan çalışmaların yanı sıra arazi toplulaştırma çalışmaları hız kazanmış olması tarımda üretim ve enerji verimliliği ile kırsal kesimdeki nüfusun hayat standartlarını yükseltmesinde ve ülkenin rekabet gücünde artış sağlayacağı açıktır. Yakın dönemde tarım sektöründe, gıda güvencesi ve güvenilirliğinin sağlanması amacıyla idari ve kurumsal altyapının güçlendirilmesi için yeni yasal ve kurumsal düzenlemeler yapılmıştır ve yapılmaktadır. Kırsal alanda tarım ve ormancılık faaliyetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması yönünde tarımçevre ilişkilerinin yeniden tanımlanması öngörülmüş ve çevreci tarım uygulamalarının geliştirilmesi tedbirler/öncelikler arasında yer almıştır. Tarımsal üretimde verimliliğin attırılmasının önünde engel teşkil eden yapısal sorunların olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması açısından gerekli yasal düzenlemelerin yanı sıra arazi toplulaştırma başta olmak üzere, tarımsal altyapı çalışmalarının tamamlanması ihtiyacı devam etmektedir. Diğer taraftan, ülkemizdeki tarım arazilerine yönelik veri temini ile güncelleme işlemleri için gerçekleştirilecek çalışmaların uzun zaman alması ve maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri nden yararlanılması ihtiyacı gündeme gelmiştir. Bu kapsamda, Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojilerine sahip olmak ve bu teknolojilerden faydalanarak tarım arazilerine yönelik bilgi altyapısını oluşturmak, tarım arazilerine yönelik politikaların yanı sıra, tarım sektörüne yönelik politikalara da önemli katkılar sağlayacaktır. Zira bu bilgi altyapısının varlığı ile hem toprak sınırları, vejetasyon, toprak analizi, erozyon, kamu veya özel mülkiyet alanları, üretim alanları, eğim, su kaynaklarına yönelik veriler gibi pek çok bilgi yorumlanacak, hem de arazi yönetimi ve değerlendirme gibi hususlar daha etkin olacaktır. Tarım alanlarının korunması, toprak ve su kaynaklarının verimli kullanılması ve doğru ürün planlaması ile sürdürülebilir kalkınma sürecinin desteklenmesi, kaynak kullanımında etkinliğin ve gıda güvenliğinin sağlanmasında tarımsal Ar-Ge nin rolü ve geliştirilmesi stratejik olarak önemlidir. Bu yüzden burada belirtilen tehditler ile mücadelede ilgili kurum, kuruluş ve üniversitelere çok önemli görevler düşmektedir. 13

14 Arazi Toplulaştırmasının Parsel Şekli ve Tarımsal Mekanizasyon Uygulamalarına Etkileri: Konya- Ereğli-Acıkuyu ve Özgürler Köyleri Örnekleri Kaynaklar Ayrancı, Y. (2004). Bir Parselde Optimum Boy/En Oranının Belirlenmesinde Bir Yaklaşım, S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 18(33): (2004) 1-7 Bursalı, O. (2007). Arazi Toplulaştırma Projesi Yapılan Bir Köyde Yeşil Alan Ve Rekreasyonel Alan Planlaması (Malatya İli Yeşilyurt İlçesi Görgü Köyü Örneği), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı, Adana Cordes, W. (1970). Flachengröbe, Flackenform und Feld- Hofentfernung, Praktische Landtechnik, h.15,wien. Çelebi, M. (1996). Karaman Ovasında Toplulaştırma Alanlarındaki Parselasyonun Parsel Boyutları ve Kültürteknik Hizmetlere Etkisi Üzerinde Bir Araştırma, S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Ana Bilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya. Çevik, B., Tekinel, O. (1989). Arazi Toplulaştırması, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No. 45, Adana. Dinçer, H. (1971). Erzurum İlinde Çeki Hayvanları İle Yapılan Tarla Çalışmalarında Tarla Şeklinin Efektif İş Başarısına Etkisi Üzerinde Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı, Yıl:21, Fasikül 2 den Ayrı basım, Ankara. Evcim, Ü. (1990). Tarımsal Mekanizasyon İşletmeciliği ve Planlaması Veri Tabanı, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, 495, İzmir. Girgin, İ. (1982). Arazi Toplulaştırmasında En Uygun Parsel Dağılım Deseninin Saptanması Üzerine Bir araştırma. Doçentlik Tezi, A.Ü. Ziraat Fakültesi (Yayınlanmamış), Ankara. Kara, M. (1977). Türkiye deki Bazı Arazi Toplulaştırma Projelerinde Parsel Boyutları ve Yol Uzunluğu Üzerinde Bir Araştırma, K.T.Ü., Doktora Tezi, (Yayımlanmamış) Trabzon. Küsek, G., Türker, M., Gülsever Şaban, F.T.Z., Şahin, G. (2015). Türkiye de Arazi Toplulaştırmasında Gelişmeler Ve Arazi Bankacılığının Uygulanma İmkânları, 1. Ulusal Biyosistem Mühendisliği Kongresi, 9-11 Haziran 2015, Bursa. 14

15 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği Gürsel KÜSEK (1) Özet Bu çalışmada, arazi toplulaştırmasının arazi parçalılığı ve işletme ölçeğine olan etkilerinin değerlendirilmesi amacıyla, Konya ili Ereğli ilçesi Kuskuncuk köyündeki tarım arazilerinde gerçekleştirilen arazi toplulaştırması uygulamaları dikkate alınmıştır. Coğrafi verilerin kontrolü aşamasında; hatalı geometriler, örtüşmeler, küçük boşluklar ve çift nesneler bilgisayar ortamında tespit edilmiş ve düzeltilmiştir. Parsel dağılım analizleri, işletme büyüklüklerine göre parsel alanları ve parsel sayılarının dağılımı, parsel büyüklüklerine göre dağılım oranları ve parsellerin hisselilik durumları değerlendirilmiştir. Toplulaştırmadan önce 1073 olan parsel sayısı, toplulaştırma sonrasında 791 parsele azalmıştır. Alanları m 2 arasında değişen parsel sayısı, toplulaştırma öncesinde 277 adet iken, toplulaştırma sonunda 309 parsele yükselmiştir. Alanı 1-5 da arasında değişen parsel sayısı, arazi toplulaştırma öncesinde 211 iken, toplulaştırma sonrasında 33 adete azalmıştır. Parsel sayısı 0-5 arasında değişen toplam 562 adet işletme vardır. Bu işletmelerin toplam işletme sayısına oranı % 89,49 dur. İşletme başına parsel sayısı 1,95 olup, ortalama parsel alanı 29,59 dekardır. Bu durumda, toplulaştırma sonrasında 1, 2 ve 3 parsel bulunan toplam işletme sayısı 876 olup, toplam işletmelerin % 77,86 sına karşılık gelmektedir. Proje sahasındaki parsellerin toplulaştırma sonunda 863 adedi, 1 hisseli duruma getirilmiş olup, bu değer toplam parsel sayısının % 80,43 üne karşılık gelmektedir. Toplulaştırma öncesinde 1 hisseli parsel sayısı 288 adet iken, toplulaştırmadan sonra 352 parsele yükselmiştir. Proje alanında arazi toplulaştırması ile maliyet azalması; iş gücü giderlerinde % 68,75, sürüm giderlerinde % 27,12 ve ulaşım giderlerinde % 4,13 oranlarında gerçekleşmiştir. Anahtar Kelimeler: Arazi toplulaştırma, Arazi parçalılığı, İşletme ölçeği Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği Gürsel KÜSEK 1 Abstract In this study, in order evaluate the effects of the land consolidation on the land divisions and the farm scale, the land consolidation applications in Kuskuncuk village of Eregli district in Konya were taken into account. The control stage of geographic data; faulty geometries, overlaps, gaps and pair of small objects have been identified in computer environment and have been fixed. The changes in the numbers and areas of the parcel were determined before and after the land consolidation. The number of parcel was 1073 before the land consolidation; it has decreased to 791 pieces parcel after the land consolidation. While the number of parcel has m 2 was 277 before the land consolidation, it has increased to 309 parcels after ha the land consolidation. On the other hand, while the number of parcel has m 2 was 211 before the land consolidation, it has decreased to 33 parcels after the land consolidation. There are 562 farms that the parcel number ranging from 0 to 5. The ratio of these farms to the total farms is 89.49%. The number of the parcel and average parcel field per farm are 1.95 and acres, respectively. In this case, after the consolidation the total number of farm that the parcel number ranging from 1 to 3 are 876, it is corresponding to % of the total enterprises. The 80,42 of the total parcels were in 1 shareholding. While the parcel number have 1 shareholding was 288 before the consolidation, it was increased to 352 parcel after the consolidation. The cost reduction was realized as 68,75%, 27,12% and 4.13% in human labor cost, tillage cost and transport costs, respectively. Keywords: Land consolidation, Land division, Farm scale Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Eskişehir Yolu 9. km Lodumlu/Ankara, gursel.kusek@tarim.gov.tr

16 Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği Giriş Tarım topraklarının korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılabilmesi bakımından, genel anlamda arazi yönetimi çerçevesinde tarımsal üretime uygun arazilerin belirlenmesi ve bu doğrultuda bunların niteliklerine uygun olarak kullanılması önem taşımaktadır. Türkiye de tarım işletmelerinin çoğunluğu yeter büyüklükte olmadığı gibi, tarım toprakları çok parçalanmış ve verimli biçimde işlenemeyecek duruma gelmiştir. Arazi parçalanması, bir işletme toprağının çok sayıda parçalara ayrılarak, toprak genişliğinin küçülmesi olarak tanımlanmaktadır. Böylece bir tarımsal işletmede, verimli olamayacak derecede küçülebileceği gibi, tarım arazileri birbirinden uzak yerlerde ve dağınık durumda bulunabilmektedir. Türkiye deki tarımsal işletmelerde verimliliği büyük ölçüde düşüren arazi parçalanmasının en önemli nedenlerini; miras ve intikal yoluyla parçalanma ile hisseli ve bölünerek yapılan satışlarla parçalanmalar oluşturmaktadır. Bunların haricinde daha az etkili de olsa; coğrafi ve topoğrafik konumdan dolayı oluşan parçalanmalar, muhtelif amaçlarla yapılan kamulaştırmalar yoluyla parçalanmalar ile sermaye ve işgücü yetersizliğinden dolayı yapılan kiracılık ve ortakçılık yoluyla parçalanmalara da rastlanmaktadır. Sonuç olarak, arazi parçalanması ile işletmelerin küçülmesi birlikte gelişmektedir. Türkiye deki tarımsal işletmelerde verimliliği büyük ölçüde etkileyen hususlardan biriside arazilerin bölünerek parçalanmasıdır. Arazi parçalanması, bir işletme toprağının çok sayıda parçalara ayrılarak, toprak genişliğinin küçülmesi olarak tanımlanmaktadır. Mevcut veriler ışığında, Türkiye de nüfusun artışına paralel, işlenebilir arazilerin artmaması neticesinde, toprak üzerindeki nüfus baskısının giderek arttığı ve tarımsal işletme arazisinin devamlı parçalandığı açık bir şekilde görülmektedir. Parçalılık ve dağınıklılık nedeniyle tarımsal yapıda görülen bozukluklar verim üzerine olumsuz etki yaptığı gibi verim artırıcı önlemlerin alınmasını zorlaştırmakta ve maliyetlerin yükselmesine de neden olmaktadır. 16 Ülkemizde tarım arazileri; tarımın yapılmasını engelleyecek şekilde parçalı, bozuk şekilli, yol ağı olmayan, sulama ve drenaj sisteminin uygulanmasını güçleştirici bir konumdadır. Sulama, gübreleme, tarımsal mekanizasyon, kaliteli tohumluk kullanımı ve tarımsal savaşım gibi çağdaş tarım yöntemlerinin uygulanmasına gösterilen çabalar verimin bir miktar artışını sağlamışsa da, birim başına bitkisel ve hayvansal üretimin yeterli düzeye eriştiği söylenemez. Parsellerin dağınık ve küçük oluşu üretim faaliyetleri sırasında daha fazla makine ve insan kullanımı gerektirdiği gibi yoğun tarımı engellemektedir. Diğer bir ifade ile birim alana üretim azalırken, maliyet artmaktadır. Ayrıca, sulama uygulamalarında güçlüklerle karşılaşıldığı gibi, sulama şebekelerinin maliyetlerinin yükselmesine, yüksek yatırım maliyetine karşılık sulama randımanı ve sulama oranının düşük kalmasına neden olmaktadır (Yağanoğlu ve ark 2000). Arazi parçalılığının ve dağınıklılığının giderilmesi, şekillerinin düzeltilmesi, çiftçilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi gibi yapısal önlemlerin alınması arazi toplulaştırılma çalışması çerçevesinde yürütülebilmektedir. Tarım kesiminde üretimin artırılması büyük ölçüde, kırsal alanda yapılması gerekli fiziksel düzenlemeye bağlıdır. Kırsal alanın düzenlemesinde; toprak ve su kaynaklarından optimum yararlanma ve bu kaynakların korunması ve geliştirilmesine yönelik çalışmaların yanında işletmelerin yapısal değişimini kapsayan kültürteknik önlemleri önemli bir yer tutar (Girgin, 1982) Köse (2009), Manisa ili Salihli Sağ Sahil Sulama Birliği sahasında bulunan Eldelek köyünde, toplulaştırmalı ve toplulaştırmasız durum için tersiyer kanallardan su alan alanlarda bulunan parsellerin sayısı, büyüklüğü ve şekli, sulama şebekesi, ulaşım şebekesi, mülkiyet ve parçalanma durumu ile sulama oranı göstergeleri karşılaştırmıştır. Çalışmaların yürütülmesinde Coğrafi Bilgi Sistemlerinden yararlanılmıştır. Toplulaştırılmamış alanda ortalama parsel büyüklüğü 6,81 da iken toplulaştırılmış alanda bu değer 14,22 dekara çıkmaktadır. Hakim parsel şekli toplulaştırılmış alanda tarımsal faaliyetler için uygun olan

17 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : dikdörtgen şeklinde iken, toplulaştırılmamış alanda düzgün geometriye sahip olmayan parsellerin sayısı daha fazladır. Parsellerin sulama kanalıyla doğrudan bağlantı oranı toplulaştırılmış alanda %60, toplulaştırılmamış alanda %18 olarak tespit edilmiştir. Tek parsele sahip işletmelerin oranı toplulaştırılmış alanda %93.2 ve toplulaştırılmamış alanda %72.7 dir. Toplulaştırılmış alanda sulama oranı %74.5, toplulaştırılmamış alanda ise %75.8 olarak belirlenmiştir. Özer (2010) Çanakkale de, arazi toplulaştırmasını etkinliğini belirlemek için yapmış olduğu bir çalışmada; toplulaştırmanın sulama etkinliği, ulaşım etkinliği, parsel sekli, büyüklüğü ve sayısına etkisi incelenmiş ve toplulaştırma ile toplam parsel sayısında %63 lük bir azalma olduğu, ve sulama oranının ise %81,6 olarak gerçekleştiğini tespit etmiştir. Çelebi (2010) yapmış olduğu çalışmada, Karaman ilinde yürütülen bazı toplulaştırmalardaki; toplam parsel sayısı, bir maliğe düşen parsel sayısı ve miras yoluyla oluşan hisselendirmeler, yoldan ve kanaldan doğrudan faydalanan parsel sayıları, yol ve kanal uzunlukları ve sınır kayıpları ile ilgili toplulaştırma öncesi ve sonrasındaki değerleri mukayese edilmiş ve toplulaştırmadan sonra yoldan ve sulamadan doğrudan faydalanan parsel oranının %100 olduğu belirlemiştir. Eser ve Uçan (2012) Gaziantep Nurdağı Gedikli Köyünde uygulanan arazi toplulaştırılmasının etkinliğini belirlemiştir. Toplulaştırılmanın sulama etkinliğine, ulaşım etkinliğine, parsel şekline, büyüklüğüne ve sayısına etkisi araştırılmıştır. Toplulaştırılma ile dikdörtgen parsel sayısı %15,46 dan %51,02 ye yükselmiştir. Toplam parsel sayısında %52 azalma olmuştur. Toplulaştırılma oranı %47 ve sulama oranı %92.96 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, bütün parseller yol ağına bağlanmıştır. Sosyal ve ekonomik yönden mevcut işletmelerin %80,6 sında yaşam koşularında iyileşme ve % 83,9 unda gelir artışı sağlanmıştır. Arslan ve Tunca (2013) Bafra Ovası Sol Sahilinde yer alan toplulaştırma çalışmalarını değerlendirmiştir. Araştırmada toplulaştırmasız ve toplulaştırmalı şartlardaki sulama şebekesinin sulama oranı, toplulaştırma oranı, sulama ve drenaj yoğunluğu, kamulaştırma maliyetleri gibi performans kriterleri incelenmiştir. Arazi toplulaştırmasız durumda sulama oranı % 27, parsel sayısı 1315, sulama ve drenaj yoğunluğu sırasıyla, 23,79 m/ha ve 24,53 m/ha değerlerindedir. Toplulaştırmalı bir şekilde sulama ve drenaj şebekesinin inşaatının yapılması ile sulama oranı % 95,84, parsel sayısı 616 olmuş, toplulaştırma oranı ise %53 olarak gerçekleşmiştir. Bu çalışmada, arazi toplulaştırmasının arazi parçalılığı ve işletme ölçeğine olan etkilerinin değerlendirilmesi amacıyla, Konya ili Ereğli ilçesi Kuskuncuk köyündeki tarım arazilerinde gerçekleştirilen arazi toplulaştırması uygulamaları dikkate alınmıştır. Coğrafi verilerin kontrolü aşamasında; hatalı geometriler, örtüşmeler, küçük boşluklar ve çift nesneler bilgisayar ortamında tespit edilmiş ve düzeltilmiştir. Parsel dağılım analizleri, işletme büyüklüklerine göre parsel alanları ve parsel sayılarının dağılımı, parsel büyüklüklerine göre dağılım oranları ve parsellerin hisselilik durumları değerlendirilmiştir. Arazilerdeki Parçalanmanın Tarım İşletmelerindeki Olumsuz Etkileri Arazinin Kullanımındaki Etkileri: Bir tarım işletmesinin toprakları parçalı olduğunda oransal olarak tarla sınırları, yol ve su arkları için ayrılan alan artacağından bir kısım tarım arazisi kullanılamaz. Arazi sınırları dolayısıyla alan kaybındaki miktar, parselin büyüklüğü ve şekli ile ilgilidir. Yaklaşık 10 dekarın üzerindeki büyük arazi parçalarında sınırların işgal ettiği arazi veya sınır kenarları dolayısıyla oluşan arazi kaybı ihmal edilebilecek derecede az olduğu halde, bu miktar parsel küçüldükçe artar ve oransal olarak işlenen alanın daha büyük bir kısmı kullanımdan çıkar (Yoğunlu, 2013). Parselin uzunluğu, şeklin düzensizliği ve uzunluk-genişlik oranı arttıkça, arazi yüzeyine oranla sınır kaybı, dolayısıyla arazi kaybı da artmaktadır. Sınır kayıpları açısından ise en elverişli parsel şekli kare, İşleme kolaylığı ve zaman kaybı açısından ise dikdörtgen, parsellerdir. Miras yasalarına göre yapılan arazi parçalanmalarında tarla genellikle uzunluğuna 17

18 Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği pay edildiğinden, uzunluk-genişlik oranı gittikçe büyümekte ve sonuçta sınırlar dolayısıyla arazi kaybı arttığı gibi, parseller de ekonomik olmayan bir biçim almaktadır. Üretim Üzerine Etkisi: Parsellerin küçük olması, ürün miktarı üzerine de etki eder. Küçük parsellerin ürün miktarı üzerine etkisi doğrudan ve dolaylı olmak üzere 2 türlüdür: 1) Doğrudan etki: Küçük parçalarda kenar şeridinin etkisiyle ürün miktarındaki azalmadır. 2) Dolaylı etki: Parçanın küçüklüğünün ekim, bakım ve hasat sırasında yarattığı çalışma güçlüğüdür. İşçilik Giderleri Üzerine Etkisi: Fazla parçalı arazilerde işçilik gideri, toplu olanlara kıyasla daha yüksektir. Çoğu işlerde iş saati iş yerinde başladığı halde, tarım işgücünde iş saati işletme avlusunda başlar. Diğer bir ifade ile işletme avlusundan iş yerine gidinceye kadar geçen zaman iş saatine dahildir. Fakat, bu zaman verimli bir şekilde kullanılmamaktadır. Parsel çok küçük olduğunda, işgücü verimli bir şekilde değerlendirilemez. İş yerlerine gidiş geliş ve aletlerin tekrar toplanması zaman kaybına neden olur. Ortalama parsel büyüklüğü küçüldükçe ve yer değiştirme sıklaştıkça, verimsiz zaman o oranda artar. Genellikle küçük işletmelerde, yapılan iş, bir parseldeki iş gününü doldurmadığından çiftçi erken eve döner. Bu takdirde ya zamanını boş geçirir ya da daha az önemli işlerle meşgul olur. Sulama Projelerindeki Olumsuz Etkileri: Ülkemizde tüketilebilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyelinin % 74 lük kısmı tarımsal sulamada kullanılmaktadır. Ülkemizde tarım arazilerinin 12,5 milyon ha ı sulanabilir özelliktedir. Ancak yapılan etütlere göre; mevcut su potansiyeliyle teknik ve ekonomik olarak sulanabilecek arazi 8,5 milyon ha olarak belirlenmiştir. Türkiye de 2008 yılı sonu itibarıyla toplam 5,34 milyon ha arazi sulamaya açılmıştır (Yoğunlu, 2013). Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeği Tarım arazilerinin etkin ve sürdürülebilir bir şekilde kullanımına etki eden en önemli unsurlar arasında bu arazilere sahip işletmelerin ölçekleri ve arazilerin parçalılık durumu gelmektedir. Tarımsal arazi parçalılığı, bir 18 işletmenin arazilerinin çok sayıda parsellere bölünmüş ve her birinin farklı yerlerde bulunması olarak tanımlanabilir. Tarımsal işletmelerin parçalılığının göstergesi, işletme başına düşen ortalama parsel sayısıdır Genel Tarım Sayımı (GTS) sonuçlarına göre Türkiye de işletme başına ortalama 4,1 adet parsel düşmekte olup, ortalama parsel büyüklüğü 1,5 hektardır (Sönmez, 2012) Ancak, 2002 yılından sonra elde edilen veriler incelenecek olursa Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çiftçi Kayıt Sistemi ne göre Türkiye de işletme başına 2002 yılında 5,9 adet parsel düşmekteyken bu rakam 2011 yılında 6,9 adet parsel olmuştur yılı itibariyle işletme arazisi büyüklüğü ise 68,1 dekar olmuştur (Çizelge 1). Çizelge 1. Türkiye de Ortalama Parsel Sayısı ve Parsel Büyüklüğü (Sönmez, 2012) Yıl Parsel Sayısı (P) Çiftçi Sayısı (Ç) Alan (dekar) (A) P/Ç A/Ç , , ,378 5,9 63, , , ,261 6,3 63, , , ,667 6,9 68,1 Öte yandan, tarım işletmelerinin ölçek genişliklerine bakıldığında, Çizelge 2 in incelenmesinden de görüleceği üzere, 1950 li yıllardan 2000 li yıllara kadar ortalama işletme ölçeğinde genel bir azalış yaşanmıştır. Nitekim 1950 yılında 7,7 hektar olan ortalama işletme ölçeği 2001 yılına gelindiğinde 6,1 hektar seviyesine gerilemiştir. Çizelge 2. Türkiye de İşletme Sayısı, Arazi Miktarı ve Ortalama İşletme Büyüklüğü (Sönmez, 2012) Yılı İşletme Sayısı (Bin Adet) Arazi (Bin Hektar) Ortalama İşletme Büyüklüğü (Hektar) , , , ,1 Buna karşılık, AB ve AB üyesi bazı ülkelerdeki verilere bakıldığında, seçilen Fransa, Almanya ve İspanya ile AB genelinin 2007 yılı itibarıyla ortalama işletme büyüklüklerinin sırasıyla 52,1 hektar, 45,7 hektar, 23,8 hektar ve 12,6 hektar olduğu

19 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : görülmektedir (Çizelge 3). Bu değerler Türkiye ortalamasının (6,1 hektar) oldukça üzerinde olup, bu durum Türkiye nin söz konusu ülkelerle rekabet edebilirlik hususunda sorunlar yaşayabileceği göstermektedir. Çizelge 3. Bazı AB Ülkelerinde Tarımsal İşletme Sayısı, Toplam Tarım Alanı ve Ortalama İşletme Büyüklükleri (Sönmez, 2012) Ülke Yıl İşletme Sayısı (Bin Adet) Toplam Tarım Alanı (Bin Hektar) Ortalama İşletme Büyüklüğü (Hektar) Fransa ,1 Almanya ,7 İspanya ,8 AB ,6 Diğer taraftan, işletmelerin küçük ölçekli olma sorunu yanı sıra tarım işletmelerinin sahip oldukları arazi varlıkları arasında dengesiz bir dağılım söz konusudur. Nitekim 2001 GTS verilerine göre işletmelerin % 65,5 i 5 hektarın altında arazi varlığına sahipken, binde % 7 lik kısmı 50 hektar üzerinde araziye sahiptir. Buradan anlaşıldığı üzere, genel itibarıyla küçük ölçekli tarım işletmelerinin yaygın olarak bulunduğu Türkiye de ortalama işletme büyüklüğünün düşük seviyede olmasının yanı sıra arazi dağılımının da dengesizdir. Materyal ve Yöntem Proje Alanı: Ereğli-Kuskuncuk Köyü Kuskuncuk, Konya iline 165 km ve Ereğli ilçesine 15 km uzaklıkta olan, etekte kurulmuş ve dağınık yerleşimli bir köydür (Şekil 1). Hane sayısı 140 olan köyün rakımı 1130 m dir. Köy ve yol alanları dahil toplam proje alanı 40,873, m 2 dir. Nüfusu olan Ereğli ilçesinin, bugün merkez dahil 7 belediyesi, 44 köyü, 37 mahallesi mevcuttur (Şekil 3). Toplam yüz ölçümü 2260 km 2 dir. İlçe merkezinin meskun alanı 68 km 2, imar alanı ise 35 km 2 dir. Denizden yüksekliği 1054 m olan ilçe, Konya ya 147 km uzaklıktadır. Şekil 1. Konya-Ereğli-Kuskuncuk köyü Şekil 3. Konya-Ereğli ilçe haritası Ereğli, İç Anadolu yaylasının Konya ovası ile güneye doğru uzanan ve Toroslarda nihayet bulan, denizden l054 m. yükseklikteki düzlüğe kurulmuş olup, ilçe Kuzey enlemi ile doğu boylamı arasında 2,260 km 2 lik yüzölçümüne sahiptir. Doğusunda Ulukışla, Kuzeydoğusunda Bor, Kuzeyinde Aksaray, Kuzeybatısında Karapınar, Batısında Ayrancı ve Güneyinde Halkapınar ve Toros dağları ile İçel ili bulunmaktadır (Şekil 2). 19

20 Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği Dağlar: Toros dağları İlçe merkezinin 20 km güneyinde başlamakta olup; ilçenin kuzeyinde 3254 metreye ulaşan ve sönmüş bir volkan olan Hasan dağı yer almakta, Kuzey batısında ise Karacadağ bulunmaktadır. Köylerin birçoğu Konya ovasının devamı olan düzlükte, bir bölümü ise Toros dağlarının kuzey eteklerinde kurulmuştur. Akarsular: İlçenin en önemli akarsuyu, Toros Dağlarının bir parçası olan Bolkar Dağlarında çıkan ve çıktığı köyün adını alan İvriz çayıdır. Bu çay, doğusundaki Delimahmutlu köyünden gelen Delimahmutlu çayı ile birleşerek 83 milyon m 3 su kapasiteli İvriz barajına dökülür. Bitki örtüsü: İlçe kırsal bir alandadır. Kuzeyi her ne kadar Toroslara dayansa da orman ağacına rastlanmamakla birlikte, kısmi olarak yeni ağaçlandırma sahaları dikkati çekmektedir. İlçenin % 49 tarım arazisi, % 12 çayır mera, % 38 tarım dışı arazi, % 1 orman ve fundalıktan oluşmaktadır. İklim: Karasal iklim şartları hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuktur. Çizelge 4. Arazi Toplulaştırması İçin Kullanılan Analizler Analizler 1- Hatalı geometri analizi 2- Örtüşme analizi 3- Çift nesne analizi 4- Boşluk analizi 5- Proje maliyet analizi 6- İşletme maliyet analizi 7- Proje öncesi parsel yola cephelilik analizi 8- Proje sonrası parsel yola cephelilik analizi 9- Proje öncesi parsel suya cephelilik analizi 10- Proje sonrası parsel suya cephelilik analizi 11- Proje sonrası parsel yerleşime ulaşım analizi 12- Proje sonrası parsel yol durum analizi 13- Blok eğim durumu analizi 14- Proje öncesi parsel şekli analizi 15- Proje sonrası parsel şekli analizi 16- Proje hektara yol uzunluğu analizi 17- Proje öncesi ve sonrası yol farkı analizi 18- Proje yüzey analizi 19- Blok kenar uzunluğu analizi 20- Proje sonrası parsel kenar uzunluğu analizi 21- İşletme yer değişim analizi Analizler ve Kontrol Araçları Biten tüm toplulaştırma projeleri, bilgisayar teknolojileri kullanılmak suretiyle kontrol edilmektedir. Kontrol için kullanılan analizler ve raporlar Çizelge 4 de verilmiştir. Maliyeti Analizi Parsel bazında ürün maliyetleri hesaplanabilmektedir. Ürün maliyetleri; sabit maliyetler ile mekanizasyon maliyetleri değişkenlerinden oluşur. Tarım parselleri, köy merkezleri ve yollar sayısal ortamda bulunmaktadır. Proje yapılan köye maliyet açısından ne faydalar sağlandığı elektronik ortamda incelenmektedir. Proje genelinde maliyet analizi gerçekleştirilerek projenin ne ölçüde başarılı olduğu bilimsel yollardan tespit edilmektedir. Proje öncesi ve sonrasında toplulaştırma sayesine alansal ve parasal bakımdan ne kadar kazanç sağlandığı, hem proje, hem de işletmeler bazında tespit edilerek raporlanabilmektedir (Şekil 3). Her bir işletmenin toplulaştırma maliyetleri belirlenmekte, parsellerini birleştirme konusunda ikna etme olanağı artmıştır. Şekil 3. Proje maliyet analizi çıktısı Bilgisayar ortamında yapılan maliyet analizi ile (Şekil 4): Yol ve su cephe durumu kontrol edilerek, projede yol ve suya sahip olmayan parsel kalmaması sağlanmıştır. Parsel yol durumları analizleri ile parsellerin yerleşim yerine kuş uçuşu ve yol uzaklıkları kontrol edilebilerek, daha etkin bir yol ağı tasarlanması sağlanmıştır. Blok eğim durumları kontrol edilerek, eğimi fazla olan yol ağı planlanması önlenmiştir. 20

21 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : Şekilsiz parseller tespit edilmiş, üçgen parseller bulunmamasına dikkat edilmiştir. Şekil 4. Bilgisayar ortamında maliyet analizi Parsel İçi Sürüm Uzunlukları Köy merkezi ve parsel arası mesafeler ile parsel içi sürüm uzunlukları oluşturulan matematik model tarafından hesaplanmıştır. Mekanizasyon maliyetlerinin otomatik olarak hesaplanmasıyla her bir parsele ait ürün maliyetlerinin belirlenmesi mümkün hale gelmiştir. Parsel içi sürüm yolları model ile hesaplanmıştır (Şekil 5a). Yol Eğim Kontrolleri Yol eksenlerinin eğimleri kontrol edilerek, yüksek eğimli yollar varsa kırmızı ile gösterilmekte ve proje yollarının mantığa ve yol yapım prensiplerine uygun olarak oluşturulmuştur (Şekil 5.b). Coğrafi Verilerin Kontrolü Toplulaştırma projeleri mekanın planlanması anlamına gelir. Bu nedenle mekansal verilerin doğruluğu projenin salahiyeti açısından büyük öneme sahiptir. Mekansal veriler içerisinde geometrik hatalar bulunmamalı, topolojik olarak doğru olmalıdır. Anca bu sayede erişilebilir ve sonradan kullanılabilir veriler yaratılarak sağlam bir toplulaştırma veri havuzu oluşturmak mümkün olacaktır. Bu nedenle, bilgisayar ortamında; hatalı geometriler, örtüşmeler, küçük boşluklar ve çift nesneler belirlenmiş ve düzeltilmiştir (Şekil 6). a) Parsel içi yollar b) Yol eğim kontrolleri Şekil 5. Parsel içi yollar ve eğim kontrolleri Proje Yüzey Analizleri Bilgisayar ortamında; proje içerisinde sayısallaştırılmamış herhangi bir alan kalmamış olması, tüm yüzeyin; tescil dışı alanlar, dereler, yolların hatasız şekilde çizilmiş olması gerekmektedir. Proje yüzey analizleri ile projede topolojik olarak örtüşme veya boşluklar tespit edilmiştir. a) Örtüşme analizi 21

22 Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği Her bir aralık için, toplulaştırma öncesi ve sonrası durumdaki parsel sayıları belirtilmiştir. Bu değerler dikkate alınarak hazırlanmış olan parsel dağılım grafiği Şekil 7 de verilmiştir. Alanları m 2 arasında değişen parsellerin sayısı, toplulaştırma öncesinde 211 adet iken, toplulaştırma sonunda 33 parsele azalmıştır. Proje sahasında, alanları m 2 arasında değişen parsel sayısı toplulaştırma öncesinde 277 adet iken, toplulaştırma sonunda 309 parsele yükselmiştir. 22 b) Hatalı geometri Şekil 6. Coğrafi verilerin kontrolü Raporlama Belirlenen hataların raporlanması, verilerin veri tabanlarına yüklenmeden önce düzeltilmesini mümkün kılmaktadır. Böylece kurum ve denetim kuruluşlarının coğrafi ve sözel verileri gerek harita ekranlarından gerekse otomatik oluşturulan raporlar ile en sağlıklı şekilde incelemesi ve firmalara dönüşleri mümkün olmaktadır. Bilgisayar ortamında; Hektara düşen yol miktarı hesaplanarak, projede gereksiz yol yapılması önlenmiştir. Yol fark analizi ile mevcut ve yeni yollar ait alanlar hesaplanarak, alan farkı belirlenmiştir. Yer değişim analizi ile projede seçilen bir bölge içinden dışarıya veya dışarıdan bölge içerisine taşınan işletmelerin hak ediş miktarları belirlenmiştir. Bulgular ve Tartışma Parsel Dağılım Analizi Bulguları Toplulaştırma projelerinin temel amacı; küçük parçalara ayrılmış ve dağılmış tarım arazilerinin bir araya getirilerek daha elverişli tarım parsellerinin oluşmasını sağlamaktır. Bu amaca göre, proje sonrasında oluşan yeni parsel boyutlarının, eski durumuna göre daha büyük alanlara ulaşması ve küçük boyutlu parsellerin bulunmaması projenin başarısı için önemlidir. Çizelge 5 de, parsel alanları 5000 m 2 örnekleme aralığına göre 5 sınıfa ayrılmıştır. Çizelge 5. Parsel Dağılım Analizi Bulguları Alan (m²) Toplulaştırma Toplulaştırma Öncesi (Adet) Sonrası (Adet) > Toplam Şekil 7. Toplulaştırma öncesi ve sonrasında parsel dağılım grafiği Parsel Alanlarının Dağılımı Toplulaştırma projelerinde parsel alanlarının büyük boyutlarda olmasının yanı sıra, aynı işletmeye ait dağınık tarım arazilerinin de bir araya getirilmesi gerekmektedir. Çizelge 8 de işletmelerin sahip olduğu parsel alan toplamları, 8 sınıfa ayrılarak değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme kapsamında her bir sınıf için; işletme sayısı, parsel sayısı, bu değerlerim toplama oranları, işletme başına ortalama parsel sayısı, ortalama işletme büyüklüğü ve toplam arazi değerleri hesaplanarak belirtilmiştir. İşletme büyüklüğü diğer bir ifade ile toplam parsel alanı da arasında olan toplam 146 adet işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin toplam işletme sayısına oranı % 22,88 dir. Toplam 146 işletmede, toplam 393

23 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : adet parsel bulunmakta olup, işletme başına ortalama parsel sayısı 2,69 dur. Ortalama büyüklüğü 34,24 da olan bu parsellerin, toplam parsel sayısına oranı 21,16 dır (Çizelge 8). Parsel Sayılarının Dağılımı Kuskuncuk köyünde işletme büyüklüklerine göre parsel sayılarının dağılımı (Çizelge 9) incelendiğinde ise, parsel sayısı 0-5 İşletme Büyüklüğü (Toplam Parsel Alanı) (da) arasında değişen toplam 562 adet işletme olduğu görülmektedir. Bu işletmelerin toplam işletme sayısına oranı % 89,49 dur. Toplam 562 işletmede 1096 adet parsel mevcuttur. Bu parsellerin toplam parsel sayısına oranı ise % 59,02 dir. İşletme başına parsel sayısı 1,95 olup, ortalama parsel alanı 29,59 dekardır.. Çizelge 8. İşletme Büyüklüklerine Göre Parsel Alanlarının Dağılımı İşletme Sayısı Toplam İşletme Sayısına Oranı (%) Parsel Sayısı Toplam Parsel Sayısına Oranı (%) İşletme Başına Ortalama Parsel Sayısı Ortalama İşletme Büyüklüğü (da) Toplam Arazi (da) , ,11 1,59 1,99 327, , ,09 1,43 7,36 390, , ,24 2,13 15, , , ,16 2,69 34, , , ,00 3,25 70, , , ,53 8,17 190, , , ,02 19,00 586,93 586, > 2 0, ,85 45, , ,32 Toplam , ,00 83, , ,30 İşletme Büyüklüğü (Parsel Sayısı) Çizelge 9. İşletme Büyüklüklerine Göre Parsel Sayılarının Dağılımı İşletme Sayısı % Parsel Sayısı % İşletme Başına Parsel Sayısı Ortalama İşletme Büyüklüğü (da) Ortalama Parsel Büyüklüğü Toplam Arazi (da) , ,02 1,95 29,59 15, , , ,13 6,85 94,35 13, , , ,40 13,00 188,29 14, , , ,83 34, ,56 409, , , ,02 56, ,77 18, , , ,60 104,00 367,81 3,54 367, ,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0, > 0 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Toplam , ,00 215, ,37 474, ,30 Parsel Sayıları ve Dağılış Oranları Projede bulunan işletmelerin parsel sayıları tespit edilmiş ve parsel sayılarına göre işletme sayıları ve toplama oranları Çizelge 10 da verilmiştir. Belirlenen değerlere göre grafik gösterimi Şekil 8 de verilmiştir. Kusguncuk köyünde, işletmelerin % 45,86 sına karşılık gelen toplam 288 işletmede 1 adet parsel bulunmaktadır. İki adet parsel bulunan işletme sayısı 115 olup, toplam işletmelerin % 18,31 ine karşılık gelmektedir. Toplam 86 işletmede 3 adet parsel bulunmakta olup, bu işletmelerin oranı % 13,69 dur. Bu durumda, toplulaştırma sonrasında 1, 2 ve 3 parsel bulunan toplam işletme sayısı 876 olup, toplam işletmelerin % 77,86 sına karşılık gelmektedir. Bu sonuç, arazi toplulaştırması 23

24 Arazi Toplulaştırmasının Arazi Parçalılığı ve İşletme Ölçeğine Etkileri: Konya-Ereğli-Kuskuncuk Köyü Örneği için parsel parçalılığının önlenmesi açısından önemli bir göstergedir. Çizelge 10. İşletmelerin Parsel Sayıları ve Dağılış Oranları Parsel İşletme Parsel % Adedi Sayısı Sayısı Toplam Parsel Büyüklüklerine Göre Dağılış İşletmelerin parsel büyüklüklerine göre dağılış oranları Çizelge 11 de verilmiş ve Şekil 9 da grafik olarak gösterilmiştir. Proje alanında en yüksek değeri oluşturan toplam 277 parsel, da parsel grupları aralığında yer almakta olup, ortalama parsel büyüklüğü 31,97 dekardır. Çizelge 11. İşletmelerin Parsel Büyüklüklerine Göre Dağılış Oranları Parsel Grupları (da) Parsel Sayısı % Parsel Grupları Alanı (da) % Parsel Büyüklüğü Ortalaması (da) ,66 414,42 1,04 1, , ,33 3,72 7, , ,25 9,59 15, ,25 22,17 31, , ,88 16,84 67, , ,14 20,48 185, , ,83 3,58 715, > 3 0, ,20 22, ,40 Toplam , ,93 Şekil 9. Parsel büyüklüklerine göre dağılış oranları Parsellerin Hisselilik Durumları Toplulaştırma çalışmalarında, tek hisseli parsellerin oluşması amaçlanır ve mümkün olduğunca çok hisseli parsellerin oluşmasından kaçınılır. İşletmelerin hisse sayıları esas alınarak, bunlara karşılık gelen parsel sayısı, hisse toplamı ve yüzdeleri Çizelge 12 de verilmiştir. Proje sahasındaki parsellerin toplulaştırma sonunda 863 adedi, 1 hisseli duruma getirilmiş olup, bu değer toplam parsel sayısının % 80,43 üne karşılık gelmektedir (Şekil 10). Şekil 8. İşletme ve parsel sayılarının değişimi 24

25 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2014, 29 (2) : J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2014, 29 (2) : Çizelge 12. Parsellerin Hisselilik Durumları Hisse Parsel Hisse Sayısı Adedi Toplamı % Toplam Çizelge 13. Parsellerin Hisse Dağılım Analizi Hisse Sayısı (Parsel) Toplulaştırma Öncesi Toplulaştırma Sonrası Toplam Şekil 10. Parsellerin hisselilik durumları Hisse Dağılım Analizi Bulguları Toplulaştırma projesi yapılan alanda hisseli parsellerin azalması, beklenilen bir durumdur. Toplulaştırma öncesi ve sonrası hisse sayıları Çizelge 13 de verilmiştir. Bu değerler kullanılarak toplulaştırma öncesi ve sonrası durumlar için oluşturulan hisse dağılım grafiği Şekil 11 de verilmiştir. Toplulaştırma uygulamasından sonra, hisseli parsel sayıları önemli oranda azalmıştır. Toplulaştırma öncesinde 1 hisseli parsel sayısı 288 adet iken, toplulaştırmadan sonra 352 parsele yükselmiştir (Şekil 11). Şekil 11. Hisse dağılım grafiği Maliyet Analizi Bulguları Proje alanında gerçekleştirilen arazi toplulaştırması sonucunda, sürüm, işgücü ve ulaşım giderlerindeki azalma durumu değerlendirilmiştir. Maliğin tarla üzerinde yaptığı sürüm sayısı ile orantılı olarak sürüm maliyeti, toplulaştırma öncesinde , 88 TL iken, toplulaştırma sonunda % 27,12 oranında azalarak, ,96 TL değerine 25