Çocuklar Büyüyüp Gelişirken Doktorlara Düşen Görevler. Yrd. Doç. Dr. Bahadır Konuşkan Hacettepe Üniversitesi Çocuk Nöroloji Bölümü

Transkript

1 Çocuklar Büyüyüp Gelişirken Doktorlara Düşen Görevler Yrd. Doç. Dr. Bahadır Konuşkan Hacettepe Üniversitesi Çocuk Nöroloji Bölümü

2 Çocuklar Büyüyüp Gelişirken Doktorlara Düşen Görevler -Gelişimsel sorunları önleme -Normal mental motor gelişimin takibi -Risk altındaki çocukların tespit edilmesi -Mental motor gelişimi etkileyen kronik hastalıkların erken tespit edilmesi -Gelişme geriliği olan çocukların uygun bölümlere sevk edilmesi -Destek alan çocukların takibi ve eşlik eden sorunların gözlenmesi

3 Neden erken tanı -Erken tedavi : Varsa hastalığın özgül tıbbi tedavisi yapılır (metabolik, enfeksiyöz ve genetik hastalıklar gibi) -Eğitsel tedavi ile çocuğun gelişimine yardım edilebilir, -Aileye bu durumla baş etmede destek olunabilir. -İhmal varsa önlem alınabilir -Eşlik eden sorunlara yardım edilerek çocuğun yaşam kalitesi ve gelişimsel düzeyi yükseltilebilir. -Erken tanı önlem alma olanağı verir: Genetik danışma (uygun bölümü olan merkezlerde)

4 Neden erken tanı Plastisite organizmanın şekillenme ve esneklik özelliğini, dış etkenlerle oluşan yapısal ve işlevsel değişiklikleri ifade eder. -öğrenmede -belleğe kaydetmede -hasar sonrası kaybedilen işlevlerin yeniden kazanılasında önem taşır

5 Sinaptik yogunluk ve miyelin miktarı 2 yaşa kadar artar. Beyinde 1 katrilyon bağlantıya kadar bulunabilir. Sonra giderek azalır. 10 yaş civarında yarısı kaybolmuştur. Ergenlikte tekrar bağlantılar artar ve kalan 500 trilyon, yaşam boyu oldukça sabit kalır.

6 Neden erken tanı -Doğuştan katarakt, -Ambliyopi (göz tembelliği), -Şaşılık gibi durumlar ilk aylarda tanı almalıdır. -İşitme kaybı ne kadar erken saptanırsa o kadar çabuk önlem alınabilir. Bu nedenle tüm yenidoğanlara işitme taraması yapılmalıdır.

7 Neden erken tanı -Erken tedavi : Varsa hastalığın özgül tıbbi tedavisi yapılır (metabolik, enfeksiyöz ve genetik hastalıklar gibi) -Eğitsel tedavi ile çocuğun gelişimine yardım edilebilir, -Aileye bu durumla baş etmede destek olunabilir. -İhmal varsa önlem alınabilir -Eşlik eden sorunlara yardım edilerek çocuğun yaşam kalitesi ve gelişimsel düzeyi yükseltilebilir. -Erken tanı önlem alma olanağı verir: Genetik danışma (uygun bölümü olan merkezlerde)

8 Mental Motor Gelişim Takibi Gelişimsel izlem; -çocuğun sosyal, duygusal, bilişsel, ve dil gelişiminin değerlendirilmesi -anne-babalık becerileri ve etkileşimi, -ev ortamı, -uyumsal beceriler, -sosyal çevrenin çocuğun gelişimini destekleyecek şekilde düzenlenmesini gerektiren koruyucu çocuk sağlığı izlemidir.

9 Mental Motor Gelişim Takibi Gelişimsel izlem değerlendirmesinde -mental motor gelişim basamaklarının yaşına uygun olup olmadığı -ebeveyn çocuk arasındaki etkileşim ve ilişkisini -çocuğun dinleme becerisini -çocuğun komut alma ve dikkat süresini -hiperaktivitesini -dil performansını değerlendirmeli Ayrıca anne-babadan alınan öykü ve fizik muayene ile -kronik hastalıklar -risk faktörleri -annede depresyon ve diğer hastalıklar -anne-bebek bağlanması -ihmal-istismar bulgusu aranmalıdır.

10 Mental Motor Gelişim Takibi 1-Motor alan: Kaba motor alanda baş, gövde ve ekstremitelerin kullanımı, postür ve hareket kabiliyetleri değerlendirilir. İnce motor alanda ise el-göz koordinasyonu, el kullanımı gibi beceriler değerlendirilir. 2-Uyumsal (adaptif) alan: Çocuğun çevresine karşı verdiği tepkiler incelenir. Yeni karşılaştığı durumlarla baş edebilmesi, günlük sorunları çözebilmesi ve bunlara tepkisi değerlendirilir. 3-Dil alanı: Hem çocuğun yaşına uygun kelime ve cümle kullanımı, düşüncelerini ifade edebilmesi, hem de söylenenleri anlaması önemlidir. 4-Kişilik ve sosyal davranış alanı: Özellikle çevresel etkenlere ve ebeveyn ilgisine bağlı gelişim gösteren bir alandır. Çocuğun arkadaş ilişkileri, oyun ve günlük kurallara uyumu, beslenme, uyku ve tuvalet eğitimi, bireysel ihtiyaçlarını giderebilmesi gibi günlük işlevler sorgulanır.

11 Genel Gelişimsel Gerilik (global developmental delay): Beş yaş altında zeka geriliği yerine bu terim kullanılır. kaba motor, ince motor, dil, kişisel-sosyal, bilişsel, günlük yaşam becerileri 2 alanda yaşa göre beklenenden geri olması. Zeka testi yapılabilen yaştaki çocuklarda zihinsel gerilik (mental retardasyon) terimi kullanılır

12 GÖRÜLME YAŞI KAYBOLMA YAŞI Emme Moro Yakalama el ayak Arama Dudak uzatma Tonik Boyun Yer bulma Spinal(Galant) Paraşüt Landau Doğumda Doğumda Doğumda Doğumda Doğumda Doğumda Doğumda Doğumda Doğumda 8-9. Ay 10. Ay 3. Ay 5-6. Ay 6. Ay Ay 3. Ay 3. Ay 5-6. Ay 2. Ay 1-2. Ay 7-8. Ay Kalıcı 24. Ay

13

14

15

16 Mental Motor Gelişim Takibi Yenidoğan Dönemi -Sırtüstü pozisyonda kollar ve bacaklar fleksiyon postüründedir. Tonus, daha büyük bebek ve çocuklara göre daha fazladır (kolların-bacakların tutularak, pasif şekilde ekstansiyona getirilmesi daha zordur). -Başını her iki yöne çevirebilir. -Kol ve bacaklarda spontan hareketler simetrik ve eşit miktarda olmalıdır. -İlkel refleksler alınır. -Işığa kısa süreli fiksasyonu vardır. -Süt kokusuna döner -Anne sütü ile inek sütüne farklı reaksiyon verir

17 Mental Motor Gelişim Takibi 3 aylık -Eller açıktır, nadiren yumruk yapar. -Yüzü koyun pozisyonda yerden başını kaldırıp bu pozisyonda 1-2 dakika tutabilir. -Nesneye uzanamaz, ancak kavradığı nesneyi her iki elle de bir süre tutabilir. -Nesneyi baş ve gözleri ile tüm yönlerde izler. -Yüze bakar. -Konuşulduğunda gülerek ve sesler çıkararak yanıt verir. -Ellerine bakar. -Açık ağızla aau benzeri sesler çıkarır. -Bazı ilkel refleksler kaybolmuş olup, bazıları devam etmektedir.

18

19

20 Mental Motor Gelişim Takibi 6 aylık -Sırtüstü pozisyonda başını yerden kaldırabilir. -Yüzükoyun pozisyondan sırtüstüne dönebilir. -Yüzükoyun pozisyonda başını ve göğsünü yerden kaldırabilir. -Oturma pozisyonunda başında düşme olmaz. -İnce sesle, neşeli sesler çığlıklar atabilir. -Destekle oturur. -Nesneyi bir elinden diğerine geçirebilir. -Sesin geldiği yönü belirler. -Sert gıdaları kendi eliyle yemeye başlar.

21

22 Mental Motor Gelişim Takibi 9 aylık -Desteksiz oturur, kendisi yatarken oturma pozisyonuna geçer. -Tutunarak ayakta durabilir. - Bay-bay anlamında el sallar. -Yardımla bardaktan içebilir. -Baş ve işaret parmağı ile küçük nesneleri tutabilir.

23

24 Mental Motor Gelişim Takibi 12 ay -Yardımla ya da yardımsız yürüyebilir. -Anlamlı 1-2 kelime kullanır. -Düzgün olarak emekler. -Giydirilirken yardım eder (ör.kolunu kaldırarak). -Birkaç basit komuta uyar.

25 Mental Motor Gelişim Takibi 18 ay -Yardımsız ve dengeli yürür -Yardımla merdivene, yardımsız sandalyeye çıkar. -Topu atabilir küpten kule yapar. -Yemeğini kendisi yiyebilir. -Giysilerini çıkarabilir vücut parçasını gösterebilir. -Birçok kelimeyi anlamlı kullanır.

26

27 Mental Motor Gelişim Takibi 24 ay -Koşar, ayak değiştirmeden merdiven inip çıkabilir kelimeli cümle kurabilir. -Kitabın sayfalarını tek tek çevirebilir küpten kule yapar. -Topa tekme atar. - sen, ben gibi özneleri kullanabilir.

28 Mental Motor Gelişim Takibi 3 yaş -Ayak değiştirerek merdiven çıkar, 3 tekerlekli bisiklet kullanır, tek ayak üzerinde 1-2 saniye durur. -Kalemle daire çizebilir, kopya edebilir. -Yaş ve cinsiyetini bilir. -Diğer çocuklarla basit oyunlar oynar. -Ellerini yıkayabilir kelimeli cümle kurar

29 Mental Motor Gelişim Takibi 4 yaş -Tek ayak üzerinde sıçrar, topu baş seviyesinin üstüne atar. -Elişi makasıyla resim kesebilir. -Kare ve artı işaretini kopyalayabilir, 2-4 parçalı adam çizebilir. -Hikaye anlatabilir, 4 e kadar sayar. -Diğer çocuklarla sosyal roller içeren grup oyunları oynayabilir, tuvalete kendisi gidebilir.

30 Mental Motor Gelişim Takibi 5 yaş -Sıçrayabilir. -İki ağırlıktan ağır olanı tanımlar. -4 renk bilir, 10 a kadar sayar. -Üçgen kopya eder -Kendisi giyinip soyunabilir. -Sözcüklerin anlamının öğrenmek için sorular sorar. -Karmaşık grup oyunları oynayabilir.

31 Risk Altındaki Çocukların Tespiti Gebelik Öncesi Riskler A-Sosyal riskler Ekonomik yetersizlik Eğitim yetersizliği Akraba evliliği Genç deneyimsiz anne Ev koşullarında yetersizlik B-Anneye ait bireysel riskler >35, <18 yaş C-Anneden kronik hastalık Genetik hastalıklar Fenilketonüri Hipotiroidi KC böbrek hastalığı

32 Risk Altındaki Çocukların Tespiti Gebelik Dönemindeki Riskler Yetersiz prenatal bakım, iki gebelik arası 2 yıldan az Annenin ilaç kullanımı Sigara- alkol kullanımı Gebelik dönemi sorunları (çoğul gebelik, pre-eklapsi, polihidramnios vb) Gebenin ağırlığı ve beslenmesi Enfeksiyon

33 Risk Altındaki Çocukların Tespiti Gebelik Dönemindeki Riskler Yetersiz prenatal bakım, iki gebelik arası 2 yıldan az Annenin ilaç kullanımı Sigara- alkol kullanımı Gebelik dönemi sorunları (çoğul gebelik, pre-eklapsi, polihidramnios vb) Gebenin ağırlığı ve beslenmesi Enfeksiyon

34 Risk Altındaki Çocukların Tespiti Doğum Eylemi ile İlgili Riskler EMR Erken doğum Plasenta problemleri Yüz, yan, makat geliş Yenidoğan la ilgili hastalıklar (fetal distres, apgar <4, CPR uygulanması, düşük doğum ağırlığı)

35 Risk Altındaki Çocukların Tespiti Doğum sonrasındaki riskler Metabolik hastalıklar Gebelik yaşına göre düşük/yüksek doğum ağırlığı Hiperbilirubinemi Beyin malformasyonları Kafa içine kanama Doğumsal anomaliler, Hipoglisemi, hipokalsemi Nöbetler SSS enfeksiyonları

36 Risk Altındaki Çocukların Tespiti Çocukluk ve ergenlik dönemine ait riskler Sosyal riskler (eğitim, beslenme, ekonomik yetersizlik, anne yoksunluğu) Sigara, alkol, madde kullanımı Travmalar Toksik maddeler

37 Mental Motor Gelişimi Etkileyen Hastalıklar Metabolik hastalıklar Akrabalık Aile öyküsü Açıklanamayan, ilerleyici, ataklar ile giden hastalıklar Serbest aralık Gelişim basamaklarında duraklama veya kayıp Ensefalopati Fenotip Kaba yüz görünümü Organomegali

38 Mental Motor Gelişimi Etkileyen Hastalıklar Nöromusküler hastalıklar IU hareketlerde azalma Erken beslenme problemleri Hipotoni Motor gelişim basamaklarında gecikme DTR azalmış veya alınamıyor Gower s manevrası 3 yaşında zıplama olmaması Ördek vari yürüyüş

39 Mental Motor Gelişimi Etkileyen Hastalıklar Otistik spektrum bozukluğu İşaret etmeme İletişim kurmama Göz kontağının olmaması Empati ve ilgi yoksunluğu Yaratıcı oyun olmaması Stereotipik hareketler Dil kullanımında gerilik

40 Mental Motor Gelişimi Etkileyen Hastalıklar Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu Dikkat süresinin kısa olması Hiperaktivite Az uyku ihtiyacı Bulguların süreklilik göstermesi

41 Mental Motor Gelişimi Etkileyen Hastalıklar İstismar Açıklanamayan kazalar Sık acil servis ziyaretleri Davranış değişiklikleri His

42 Mental Motor Gelişimi Etkileyen Hastalıklar -BAŞ ÇEVRESİ (büyük/küçük) -Yüz ve parmak şekil bozuklukları (genetik veya doğum öncesi nedenlere işaret eder) büyük/şekil bozukluğu olan kulaklar, -eklemlerde aşırı esneklik, -saç kıvrımı, -coğrafi dil, yüksek damak

43 Gelişme geriliği olan çocukların uygun bölümlere sevk edilmesi Tek alanda gelişme geriliği olan çocukların değerlendirilmesi Kaba motor: Sistemik/kronik hast., rikets, serebral palsi, nöromusküler hastalıklar, ortopedik problemler (gelişimsel kalça displazisi) İnce motor: Görme, nörolojik problem, uyaran eksikliği Dil: İşitme, nörolojik problem Kişisel-sosyal: Sistemik/kronik hast., Fe eksikliği, çevre, uyaran eksikliği

44 Gelişme geriliği olan çocukların uygun bölümlere sevk edilmesi Çocuk nöroloji uzmanına yönlendirilmesini gerektiren gecikmeler: 3 ay: Karşısındaki yüze bakma, sese tepki, agulama, baş yüzükoyun'da 5-6 cm kaldırma 6 ay: Sesli gülme, nesne alma, destekle oturma 9 ay: Desteksiz oturma, eliyle bisküvi yeme 12 ay: En az bir anlamlı kelime, tutunarak da olsa basma, ismine dönme 18 ay: Bağımsız yürüme 24 ay: Kağıdı karalama, 2 kelimeli cümle, tutunarak merdiven çıkma 3 yaş: Merdiveni kendisi inebilme, zıplama

45 Destek alan çocukların takibi ve eşlik eden sorunların gözlenmesi Gelişme geriliklerinde tedavi TANIYA YÖNELİK TEDAVİ: ÇOCUK DR, Ç NÖROLOJİSİ BECERİLERE YÖNELİK: İŞ ve UĞRAŞI TERAPİSTİ ÖZEL EĞİTİM: ÖĞRETMEN/ ÇGE UZ. KONUŞMA TEDAVİSİ DAVRANIŞ SORUNLARI: PSİKOLOG AİLEYE DESTEK: SOSYAL HİZMET UZ.

46 Destek alan çocukların takibi ve eşlik eden sorunların gözlenmesi Epilepsi Davranış bozuklukları Göze ait: şaşılık İşitme bozukluğu İstemsiz hareketler: koreoatetoz,stereotipi Kalça çıkığı Beslenme boz.,anemi Kabızlık Salya akması Dil ve telaffuz boz. Psikososyal sorunlar Cinsel sorunlar

47 Gelişimsel Sorunları Önleme Akraba evlilikleri İstenmeyen gebelikler Gebe bakımı, anne yaşı, prematürelik Yenidoğan taramaları Kazaları önleme Gelişimsel testlerin düzenli uygulanması Sağlam çocuk izlemi, ölçümler, beslenme, aşı Fizik-sosyal şartlar: çocuğun gereksinimlerinin bilinmesi