ARDANUÇ İLÇESİ BEREKET KÖYÜ ANILARI

Transkript

1 ARDANUÇ İLÇESİ BEREKET KÖYÜ ANILARI Süleyman GÜNVER Mayıs İzmir

2 2 (OKUMADA KOLAYLIK (PDF formatlı dosyalar için): * Farenin (mouse) okunu konu başlığının sayfasına getirip tıklayın, o sayfa açılsın. * Tekrar başa dönmek için Home tuşuna basın. İÇİNDEKİLER: SUNUŞ...3 GİRİŞ...5 OSMANAĞAGİLİN SOY AĞACI...6 MUHACİRLİK DÖNEMİ: YENİ BİR HAYATIN BAŞLANGICI: YAZARIN ÇOCUKLUK DÖNEMİ Babamın Eğitmenlik Dönemi: Çekilen Ekonomik Sıkıntılar: Mekanik Araçlar: Tarımda Araç Ve Gereç Üretimi: DÖNEMİ: İlkbahar Neşesi: Çocuk Oyuncak Ve Gereçleri: Yaz Ayları Uğraşıları: Poşalarla Tanışma Sonbahar Ve Kış Ayları Uğraşıları: Ev Yönetiminde Kadın Hizmetleri: Yoksulluk Yılları: Köy Yaşamının Cazip Yönleri: İlkokul Yılları: Kuraklık İle Mücadele: Köye Yeni Bir Okul Yaptırılması: İlkokuldan Mezuniyet: YAKIN MAHALLE KOMŞULARI DÖNEMİ:... 72

3 3 Ortaokul Günleri: Lise Günleri: DÖNEMİ: Üniversiteye Giriş Hazırlıkları: İlâhiyat Fakültesine Kayıt Yaptırma: Askeri Öğrenciliğe Geçiş: SONUÇ: SUNUŞ İnsan yaşlanınca, bir taraftan gücü kuvveti azalıyor diğer taraftan da düşüncelerinde, çocukluk günlerinin geçtiği yörelere dönük anıları hatırlayarak yaşamak istiyor. 30 yıllık görev süresi Adapazarı, Ankara, Tatvan, Sarıkamış, Kıbrıs ve İzmir de geçti. Her birinde iz bırakacak cinsten değişik hatıralarım oldu. Ancak - inanınız diğerleri değil - bu yaştaki hayalimi, köyüme dönük yaşantılarım şekillendiriyor. Yeğenim Kaan GÜNVER benden soyumuzda geçmiş atalarımızı tanımak isteğinde bulundu. Diğer yeğenim Hülya KARA da Dayı, hayatını konu alacak bir kitap yazar mısınız? diyerek geçmişi öğrenmek istedi. Ayrıca internet ortamında Bereket köyü sitesinde anılar yazılsın diye bir sayfa eklenerek halkımızla iletişim kurulmak istenmişti. İşte bu istekler, kitabın hazırlanmasında itici güç oldular. Fırsat buldukça internette Bereket köyü sitesini ziyaret edip olup bitenleri öğrenmeye çalışırım. Köyün tanıtımında güzel manzaralı fotoğraflar yerleştirilmiş. Kitat şenliklerine ilişkin fotoğrafta ise, etrafında köyümün güzel insanlarının yer aldığı açılmış bir afiş görülmekte Giysilerine dikkat ettim, şehir insanından hiçbir farkları kalmamış. Benim çocukluk

4 4 zamanındaki şal pantolonun yerini kot pantolonu almış; genç bayanlar güneşten korunmak için yazma yerine hasır şapka kullanmaya başlamışlar. Dağ başında afişli gösteri de neyin işareti! Görmeyeli uzun zaman oldu; meğer köyümün insanı büyük bir değişim geçirmiş. İşte bu değişimler ve gelecek nesillere tanıtım olmak üzere (köyümle irtibatlı bulunduğum dönemini kapsayacak şekilde) anılarımı kitaplaştırmak istedim. Umarım bu vesileyle meraklı hemşerilerimin kendi hatıralarını da tazelemiş olurum. Ayrıca o dönemde yaşamış insanlarımızın ne denli zorlukları aşmada gösterdikleri sabır ve gayretlerini dile getirmek istedim. Tanıtımda, o dönemde kullanılan isim ve kelimelerin şive farkı gidermeden olduğu gibi yazılmasına özen gösterdim. Kişi ve aileleri lakabı ile tanıtmaya çalıştım. Bu davranışla hiçbir kimseyi küçültmek, aşağılamak ve üzmek gibi bir niyet içerisinde değilim. Amacım isim benzerliği sebebiyle yanlış anlamayı önlemektir. Herkese karşı saygım büyüktür. Şunu da hatırlatmada yarar vardır: Dinimiz kötü lakapla çağırmayı yasaklamıştır. Yapanlar günah kazanmış olurlar. Nitekim Kur an-ı Kerim de: Birbirinizi karalamayın, birbirinizi (kötü) lakaplarla çağırmayın. İmandan sonra fasıklık ne kötü bir namdır! Kim de tövbe etmezse, işte onlar zalimlerin ta kendileridir (49. Hucurat Sûr/11) buyrulmuştur. Ne anlama geldiği bilinmeyen veya küçümsemek amaçlı bazı lakaplar, karşılıklı sohbet veya kişilerin tanıtımında maalesef kullanılmaya devam edilmektedir. Meselâ, tizirik (İzzet), modi (Mustafa), suret (Mustafa), konti (Rüstem), sırımlı (Rüstem), kaçık (Hüseyin) gibi Böyle lakaplarla yapılan hitap hiç de kişinin hoşuna gitmeyecektir. Oysaki bunun yerine

5 5 memleket veya sülâle isimleriyle yapılan hitaplar kişi üzerinde hoşnutluk yaratır. Örneğin, Hotlu Hasan (Yılmaz), Ünyeli Hasan, Başağa (Hafız), Molla Tacı, Kaim Çavuş gibi Köyümü görmeyeli 40 seneye yakın zaman geçti. Üstelik ikamet ettiğim bölgede köyümden kimse de bulunmamakta. Bu nedenle bazı isimleri hatırlamada hayli zorlandığımı söylemeliyim. Ne var ki, yardımıma kız kardeşim Hicriye yetişti ve özellikle komşu aile bireylerini hatırlatarak bu kitabın tamamlanmasına büyük katkı sağladı. GİRİŞ 1950 yıllarında olacaktı, dedem (Emin GÜNVER) den geçmişteki sülalemizi sordum; bildiklerini anlattı. Hatırımda kaldığı kadarıyla, dedemin dedesi Osman Ağa, tahmini 1860 lı yıllarda Gürcistan ın Ahıska Türk bölgesinden göç ederek Kılarcet e (Bereket köyüne) yerleşmiş. Ahıska dan iki kardeş iki aile olarak yola çıkmışlar, biri İşkinar (Ekşinar) da mülk edinip burada kalmış. Osman ağa ise Kılarcet te bir çiftlik arazisi edinip yaşamını burada devam ettirmiş. Anlaşıldığı kadarıyla Osman ağa ve sülalesi ticaretle uğraşıp hayli zengin olmuşlar. Çünkü Kılarcet te edindiği arazi genelde bir çiftlik arazisi görünümünde, yani çayır ve tarlalar hepsi bir arada bulunuyor. Rivayet edilir ki, gelirken atın heybeleri altınla dolu imiş; paraya acımadan bastırıp beğendiği mülkü satın alıp araziyi çiftlik haline dönüştürmüş. Osman ağa Ahıska da hayvan alım satım işleriyle uğraşmış; yani celepçilik yapmış. Bu mesleğini Kılarcet te de

6 6 devam ettirmiş. Topladığı büyükbaş hayvanları belirli süre beslemiş ve semizleşince de satmış. Bu maksatta Büyük dağ da köyün otlak arazisinden ayrı olarak bir otlak yeri edinmiş. (Yine 1950 li yıllarında olacaktı, öküzlere tuz yalatmak maksadıyla Büyük dağ a gittiğimde söz konusu otlağı da yerinde gördüm. Çobanların kulübe duvar taşları dahi halen duruyordu.) OSMANAĞAGİLİN SOY AĞACI

7 7 Emine Hüsnü Emine

8 8 Şemada da görüldüğü gibi Osman ağanın iki erkek ve iki kız çocuğu olur. Erkek çocukların birisinin ismi Hasan, diğerinin Süleyman dır. Hasan ın Gülsüm adında bir kızı dünyaya gelir. Gülsüm de Hasan Demirkan la evlenip Kaim ve Saliser adında iki çocuğu olur. Kaim in de Sultan la evliliği sonrası Gürsel, Nürsel, Halise, Naim ve Fatma adında beş çocuğu olur. Osman ağanın diğer oğlu Süleyman ise dedemin babasıdır. Dedem dünyaya gelmeden altı ay önce 25 yaşında iken vefat eder. Süleyman ında üç kızı bir oğlu olur. Kızların biri Sebahat, Cola da (Sakarya Köyü mahallesi) Recep efendi ile evlenir. Bu evlilikten Adem, Şaban, Osman, Hediye, Fadime ve Mesüde adında altı çocukları olur. Bunların da evlilik sonucu; (*Adem Gültekin+Dilfaz=Recep, Ulviye, Cevat, Nihat *Şaban Gültekin+Hamide= Osman, Cemalettin *Osman Gültekin+Gülfar=Aynur, Ayten, Mesüde, Zehra *Fadime+Yusuf Çiftçi=Lütfiye, Zekiye, Saniye, Müzeyyen, Türkan, Lütfi *Hediye + Mustafa Genç =( Çocuk yok) *Mesüde + Yakup Altunel= Sebahat, Hediye, Ayşe, Nazım, Kâzım) çocukları olur. Süleyman ın diğer kızı Nazife den de bir erkek (Ali Öztürk) ve iki kız (ve Tüntül) dünyaya gelir. Ali, Selime ile evlenip İsmail ve Mustafa adında iki çocukları olur. Emine de (Aşık) Adem Şentürk ile evlenir. Bunların da Hüsnü adında erkek çocukları olur. Sülâlenin yeni fertleri çoğaldıkça o güzelim çiftlik arazisi de bölüne bölüne küçülür. (Benim çocukluk döneminde araziden üç ayrı aile geçimlerini sağlamaktaydı: 1-Emin Günver, 2-Gülsüm Demirkan, 3-Ali Öztürk

9 9 Doğmadan yetim kalan dedem (Emin Günver) annesinin himayesinde büyür. Yaptığı ilk evlilik maalesef mutsuzlukla sonuçlanır. Çünkü nenemiz henüz gençliğin baharını yaşamadan vefat eder. Dedem bu defa Sagara (Sakarya) köyünden nenem Senem ile ikinci evliliğini gerçekleştirir. Bu evlilikten Selime, Sebriye, Sediye isminde üç kız ve Osman adında bir erkek çocukları olur. Bunların da: *Selime, Behlül Saraç ile evlenip = Saniye, Ahmet, Fadime, Hayri, Önser, Tüncer adında altı çocukları olur. *Sebriye, Ali Özkan ile evlenip= Lütfiye, Ahmet, Şaziye, İclel, Nahide adında beş çocukları olur. *Osman Günver, Şahsiye ile evlenip= Süleyman, Hicriye, Naziye, Metin adında dört çocukları olur. Bunların evlilikleriyle de yeni nesil; (*Süleyman+Hatice=Gonca, Gülcan, Şule Gülgün *Hicriye+ Zeki Kocareisoğlu= Şanver, Bülent, Ergun, Filiz *Naziye+ Rifat Demirci= Hülya, Sema, Demircan, Turgay *Metin+ Türkan= Kaan, Uğur) olarak çoğalır. *Sediye+ Molla Erdem= Bekir(ayrı anneden) Tekrar başa dönersek, dedem ve nenem hayatlarını köy yaşamının verdiği gönül hoşluğu içerisinde mutlu olarak sürdürürken kendilerini aniden beklenmeyen büyük bir sıkıntının içinde bulurlar.

10 10 MUHACİRLİK DÖNEMİ: Evet, 1914 Birinci Dünya Savaşı başlamıştır. Bir sonbahar günü bakarlar Ardanuç un değişik yörelerinden bazı halk grupları göç ediyorlar. Merakla niçin ve nedenleri sorduklarında savaş başlamış, Ruslar gelip buraları işgal edecekmiş! şeklinde bilgi edinirler. Sıkıntı ve üzüntüleri kat kat artar. Onlar da istemeseler de toplum psikolojisinin etkisinde kalırlar. Kış için hazırladıkları meyve ve zahireyi kilerlerinde bırakıp hayvanlarını da yanlarına alarak Hot a (Madenler köyüne) göçerler. Babam Osman (Günver) henüz beş yaşındadır. Bibim (halam) Sediye ise ondan daha küçük, henüz uzun yol yürüme aşamasına gelmemişler, ancak ablalarının sırtında taşınırlar. Kışı burada zor şartlar altında geçirirler. Ekmek ihtiyacı belirince gizlice tekrar Kılarcet e gelip sırtlarında ekin, un götürürler. İlkbaharla beraber Çoruh nehir yatağını takiben göç ederler. Hem kendi yiyecekleri hem de hayvanların yiyeceği aşılması zor sorun olur başlarına. Bu nedenle hayvanları kesip kesip yemek zorunda kalırlar. Yol yok iz yok; yatak yorgan ve birkaç kap kaçaklarını öküzlerin sırtında taşırlar. Çoruh nehrini takiben yolculuğun ilk durağı Tokat olur. Artık içlerinde Rusların korkusu kalmamıştır. Korkusuz bir nefes alma rahatlılığına kavuşurlar. Aile altı kişidir; bunların yemek ve barınma ihtiyaçları nasıl karşılanacaktır? Dedem ve nenen kolları sıvar gündelikçi olarak çalışmaya başlarlar. Ne var ki kötü talih arkalarını bırakmaz. Bu defa, Asker Alma Teşkilâtı nın genç erkekleri yakalayıp cepheye gönderdiklerine şahit olurlar. Dedemi de askere alırlar diye günleri korku ve tedirginlik içinde geçer.

11 11 Göçün ikinci durağı Amasya olur; bir süre burada kaldıktan sonra Merzifon a geçerler. Uzun süre burada kalırlar. İlk çocukları Selime artık büyümüş ve gelinlik çağına gelmiştir. Sahre (Ovacık) köyünden Behlül adında bir gençle evlendirirler Bolşevik ihtilâli sonucu Rusya da rejim değişikliğine gidilir. Dolayısıyla doğudaki Rus kuvvetleri nispeten geri çekilirken yerlerini Gürcü ve Ermeni milislerine bırakırlar. Bu fırsatı değerlendiren Doğu Cephesi (15 inci Kolordu) Komutanı Kazım (Karabekir) paşa, Eylül-1920'de taarruza geçip Misak-ı Milli sınırları içinde olan Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iğdır'ı alıp Gümrü'yü de işgal eder. Ermenilerle 3 Aralık 1920 Gümrü Antlaşması imzalanır. Fakat bir gün sonra Ermenistan ın Sovyetler Birliği yönetimine katılması sonucu Gümrü Antlaşması yürürlüğe girmez. Bunun yerine Moskova ve Kars Antlaşmaları yapılarak barışa geçilir. Bu sevindirici haber Artvin göçmenlerini bu defa dönüş hazırlıklarına başlatır. Dönüş güzergâhı, Merzifon- Samsun arası yürüyerek, Samsun- Batum arası gemi ile Batum- Ardanuç arası ise yine yürüyerek kat edilecektir. Yorgunluk, açlık, sıkıntı, hastalık hepsi bir arada kaderlerini oluşturur. Bu nedenle konaklama yerlerinde hem çalışıp ekmek parası elde ederken sözde dinlenmelerini sağlarlar. Nihayet hasretini çektikleri Kılarcet köyüne ulaşıp altı yıllık muhacirlik serüveni de böylece sonuçlanır. YENİ BİR HAYATIN BAŞLANGICI:

12 12 İyi de bundan sonraki yaşamlarını nasıl sürdürecekler? Barınacak bir yuva, yiyecek ekmek ve iş gördürülecek hayvana şiddetle ihtiyaçları vardır. Önceki evleri bakımsızlıktan viraneye dönüşmüştür Birinci Dünya Savaşı döneminde bazı aileler köyü terk etmez, bir bölümü de erken dönüş yaparlar. Bunlar kolayına geldiği tarlaları ekip biçerler. Bu arada dedeme ait bazı tarlaları da işlemişler. Köye döndüklerinde yardım severlik duyguları ön plana çıkar ve hububatın bir miktarını tarla sahibi dedeme verirler. Böylece bir yıllık ekmek ihtiyaçları karşılanmış olur. Peki, yaşamı destekleyen diğer ihtiyaçlar ne olacak? Zaman içerisinde öküz- inek gibi hayvanlarını da tedarik ederler. Bu ortamda Sebriye bibime de talip çıkar. Komşulardan Ali (Özkan) ile evlendirilir. Şimdi karşılarında oturacak bina ihtiyacı vardır. Bu maksatla altı ahor (ahır), üstü dört oda bir apteshane ( tuvalet) olacak şekilde ahşap bir bina yapmaya kalkışırlar. Fakat güçleri ancak ahır ve tuvalet ile iki odasını yapmaya imkân tanır. Hatta odaların iç yüzeyleri beyaz killi toprak ile sıvalı, dış cepheleri ise biri sıvalı diğeri sıvasız çakaturalı yani, iki parmak eninde aralıklı çakılmış tahta-bedevre- aksamın araları çamurla doldurulmuş bir düzenleme yapabilmişler. (1954 yılında olacaktı. Evimiz hayli eskimiş ve tehlike oluşturmaya başlamıştı. Bu defa üç tarafı taş duvar örülü ve üç odalı yeni bir ev yaptırıldı. Evin çatısı ise saç tabakalarla örtüldü. Bu uygulama sonradan köy halkına da örnek oldu.) Böyle olumsuzluklara rağmen 1926 yılında köyde ilkokul açılır. Lise öğrenimden terk, Ali Rıza adında bir genç öğretmen

13 13 olarak atanır. Tedrisat Arapça harflerle yapılmaktadır. Babam da (Osman Günver) 17 yaşında olduğu halde derslere katılır. Genç öğretmen, fantezi olsun diye öğrencilerine Fransızca öğretmeye kalkar. Az da olsa bazı isteklerini dile getirecek kadar yeni kelimeler öğrenirler. 1 Kasım 1928 tarihinde harf devrimi yapılınca okuma-yazma seferberliği de başlar. Fakat Türkçe yeni harflerle okuma yazmayı öğretecek elamana ihtiyaç duyulur. Bu maksatla Artvin de sınav açılır. Babam da, (Fransızcadan dolayı) daha önce öğrendiği Latin harfleri Türkçe kelimelere uygulamasını başarıp imtihanı kazanır ve Hezor (Hızarlı) köyüne okuma-yazma öğreticisi olarak atanır. Daha sonraki yıllarda Müker (Tepedüzü) köyünde görevini sürdürür. Bir akrabanın (Âdem Göksel) girişimiyle Diyagarmuş (Karlı) köyünde, anam Şahsiye yi görerek beğenir. Anam geçmişe dönük hatıralarında şu olaya yer verip gözyaşlarını tutamazdı: Anası, yani nenemiz çok hastadır. Buna rağmen ev halkı ondan danaları otlağa götürmesini ister. Fakat o anasının başından ayrılmak istemez. Israr üzerine huzursuz olarak danaları alır otlağa doğru yola çıkar, ancak yarı yolda dizlerinin bağı çözülür ve olduğu yere yığılır; içinden bir ses kendisine artık anasının bu dünyada olmadığını söyler. Hayvanları orada bırakır geri döner, gerçekten de anası bu dünyadan ayrılmıştır." Artık hayata bağlayan son destekçisini de kaybetmiştir. Böylece içinde ana-babadan yetim kalmanın burukluğunu yaşarken kader önüne yeni bir yaşam fırsatını çıkarır. Evet, anlaşma olur ve babamla annem evlenirken, babamın kız kardeşi bibim (halam) Sediye de dayım Molla Bek (Erdem) ile nikâhlanır. Böylece karşılıklı dünürlüğün verdiği rahat ve mutluluk yaşanır.

14 14 YAZARIN ÇOCUKLUK DÖNEMİ (Fotoğrafta, dedem Emin, nenem Senem, babam Osman, annem Şahsiye ben Süleyman ve kız kardeşim Hicriye görülmektedir - Mayıs 1939) Ben, 1933 yılında dünyaya gelmişim. Dedem, torunum askere geç gitsin de ezilmesin diye nüfusa kaydımı 22 Eylül 1935 olarak yazdırmış. (Kadere bak, 1,5 yıllık askerlik görevinden sakınırken 30 yıl süreyle asker olmuşum!) Dedem ve nenemin şefkati altında büyümüşüm. Sonradan öğrendiğime göre nenem beni sırtına alıp bir saat ötedeki Ovacık Köyündeki Selime bibime götürüp getirirken Nene bu tarla kimin? Bu çayır kimin? şeklinde devamlı soru sormuşum; O da cevap vermekten bıkıp Ola oğul sen ne yapacaksın kimin olduğunu, daha önce söylemiştim ya! dermiş. Ve bundan dolayı benim adımı sorgu- sual melaikesi koymuştu. Dedem de dost ve

15 15 tanıdık ziyaretlerinde kendisine ikram edilen meyve ve yiyecekleri yemez bana getirirdi. Dışarıdan gelişinde gözlerim, bir şey getirdi mi? diye hep ceplerinde olurdu. Her insanda olduğu gibi benim de geriye dönük hatırlamam ancak 1938 e kadar gider. Bu tarih önemli olduğu için belleğimde yer etmiş olacak. Bir sonbahar günüydü, üzerimde kalın Amerikan bezinden elde dikilmiş uzun don bulunuyordu. Nenemle beraber ayni mahalledeki Sebriye bibime (halama) gittik. Dışarıda puslu bir hava vardı. Nenemle bibim hüzünlü olarak kendi aralarında Mustafa Kemal Paşa ölmüş diye konuşuyorlardı. Bunların hüzünleri bir daha unutulmamak üzere hafızama kaydedilmiş. O tarih, 1938 Kasım ayının ikinci haftası olsa gerek. Benim doğumumdan kısa süre sonra babam askere gider. Babamı borazancı yaparlar. Yani askerin içtima (toplanma), eğitim, istirahat, yemek yeme ile yatma ve kalkma gibi emirle yapılacak işler borazan çaldırılarak ifa edilirmiş. İzinli olarak köye gelmiş fakat çok küçük yaşta olduğum için hatırlamıyorum. Yine, 1937 de dünyaya gelen kız kardeşim Hicriye nin doğumu da hatırımda değil. Babamın Eğitmenlik Dönemi: Öğrendiğime göre, 1937 yılında eğitim seferberliği kapsamında Kars ın Cılavuz beldesinde sonradan 'Köy Enstitüsü olacak tesislerinde Eğitmen Okulu açılır. Öğrencilere 3 ay süreli Eğitmenlik kursu verilir. Bir müddet sonra köyden babamla beraber Ali Öztürk emmi (amca) ile

16 16 Feyzullah Acar emmi (amca) da katılır. Kurs bitiminde kendilerine çalışacakları köylerde halka örnek olmaları yönünden tarımda kullanılacak demir aksamlı pulluk ve marangoz alet-edevatı verilir. Babam eve döndüğünde, üzerinde kalın kumaştan dikili kahve renkli elbisesi vardı. Bana da, ayağıma iskarpin ve üzerime bahriye eri üniformalı elbise almıştı. Elbiseyi bana giydirdiler. İki odanın arasındaki koridorda babam beni tutup sevmek için havaya kaldırdı, diğer ifadeyle hoplamasına aldı. Fakat benim naz ve mızmızlığım tuttu. Yere indirirken ayağımdaki kundura ceketin yan cebine takılarak sökülmesine sebep oldu. Şakayla karışık popoma bir tokat yiyerek yanından uzaklaştım. Dedem ve nenemin aşırı sevgileri beni oldukça şımartmış olacak ki, söz dinlemez olmuşum. Evin çatısına çıkar hem horozları kovalar ve hem de Tiryan! Tiryan! diye bağırdığımı hatırlıyorum. Ne anlama geldiğini ne ben ne de ev halkı bilmezdik. Ortaokulda ve Lisede Fransızca ve İngilizce derslerine başlayınca nenem, Ola oğul! Çocukken tiryan diye bağırırdın, ne olduğunu öğrenebildin mi bari? diye sordu. Hayır! Fakat ona yakın bir isim öğrendim: O da, Arnavutluk un başkenti Tiran diye cevapladım. Evde yaramazlık yapınca annem, Kahriman hortolozlarını bırakmış, geliyorlar, bağırma ki bize gelmesinler! diyerek beni korkuturdu. Hortolozu, karanlık ortamda dolaşan ve siyah pelerinli hayali bir varlık olarak algılardım. Öyle ki korkumdan geceleri dışarı dahi çıkamazdım. Daha sonraki yıllarda ölülerden korkar, özellikle geceleri mezarlıkların yanından geçemezdim. Babamın önce Örtiz (Örtülü) sonra Bereket Köyüne, Feyzullah emminin (amcanın) Sahre (Ovacık) Köyüne ve Ali

17 17 emminin (amcanın) da tayini Varthel (Meşe) Köyüne çıktı. Kursta edindikleri bilgi ve becerileriyle genelde ilkokulun birinci sınıfına, öğretmen atanmadığı takdirde üçüncü sınıfa kadar eğitmenlik yapacaklardı. Babam devamlı olarak birinci sınıf öğrencilerini yetiştirdi. Aylık ücreti ise 5 lira idi. O dönemde maaşlar aslı maaş esasına göre, yani hizmet ve tahsiline göre 5-60 lira arasında ödenirdi. Demek ki en üst derecedeki memurun aylık maaşı 60 lira kadarmış. Çekilen Ekonomik Sıkıntılar: Ülke birbirini takip eden (Balkan harbi, Birinci Dünya harbi, İstiklâl harbi ve İkinci Dünya harbi gibi) savaşlar geçirip yoksul, harap ve bitap düşmüştü. Her ne kadar İkinci Dünya savaşına fiili olarak katılmamış isek de ekonomik yönden ülke büyük yıkım altında kalmıştı. Özellikle köy yaşamında halkın nakit para kaynakları kısıtlı olup hayvan satımı ve tütün yetiştiriciliğinden ibaretti. Hububat satımı pek olmazdı. Hot ve Hezor lu komşular, meyve, zeytin ve zeytinyağı getirip karşılığında arpa- buğdayla takas yaparlardı. Bir de kışın Ardahan ve Göle den bazı kişiler gelip para karşılığı pekmez, pestil, dut ve erik kurusu, ceviz alırlardı. Ancak böylece köye para girişi olurdu. Fukaralığın kol gezdiği ortamda babamın aldığı 5 liralık ücret büyük bir nimet sayılmıştı. Peki, para nerelerde kullanılırdı? Gazyağı, mum, sabun, şeker, çay, kibrit, çapula (yemeni), bez, pamuklu dokuma ve kadın giyecekleri gibi temel ihtiyaçların giderilmesinde. Çapula (ayakkabı)yı herkes ancak özel günlerde giyebilirdi. Genelde erkekler çalışırken kurban derilerinden yaptıkları üzerleri sırımlı (deri ip) çarıkları giyerlerdi li

18 18 yıllardan itibaren de kamyon lastiğinden üretilmiş lastik ayakkabı giyilmeye başlandı. Ne var ki, yün çorapla dahi ayaklarımızı yara yapıp acı çektirirdi. Neden bu sıkıntılara katlanılırdı? Çünkü para yokluğu bunu zorunlu kılmaktaydı. O zaman erkek-kadın iç çamaşırları hazır alınmaz, Sümerbank üretimi patiska ve pazen veya Amerikan bezi dokumalar satın alınıp elde dikilerek giyilirdi. Erkeklerin dış urbaları (giysileri) ise şal dokumadan yapılırdı. Siyah koyunyünleri yıkanıp demir taraktan geçirildikten sonra bükülerek iplik yapılırdı. Tezgâhlarda dokunur, sıcak suda ayakla tepildikten sonra şal dokuma halini alınca terziye götürülüp pantolon-ceket (astarsız) diktirilirdi. Genelde, şehirde görevli memurlar dışında kimsenin sırtında fabrika mamulü kumaştan yapılı urba görülmezdi. Bizim evde de Dokuma tezgâhı vardı. Genelde sonbahar ve kış aylarında nenem ve anam satın alınan koyunyünlerinin beyazını değişik renklere boyayıp tezgâhta dokurlardı. İhtiyaca göre ya cecim (sergi) veya çuval yapılırdı. O dönemde halı- kilim yoktu; misafir ağırlamalar cecim ve minderler üzerinde yapılırdı. Koyunyününün siyah olanından da şal dokurlardı. Ayrıca bazı aileler eskimiş urbalarını atmaz, bunları çaput kilim dokumada kullanırlardı. Peki, keçi kılından nasıl yararlanırdı? Kızakla ot, arpa- buğday sapı, kışlık odun gibi ihtiyaç maddelerini taşırken, bunları sarıp dökülmesini önlemek için uzun urgana ihtiyaç duyulurdu. Urgan ise keçi kılı veya kendir(kenevir) bitkisinin gövdesinden çıkarılan iplikler bükülerek yapılırdı. Bu nedenle hayli sert olan urgan köy yaşamı için en çok aranan bir malzeme idi. Genelde her ailenin birer urganı bulunurdu.

19 19 Anamın gençlik yıllarında idi; ipek böceği yetiştirmesine heves etti. Ziraat Müdürlüğünden alınan ipekböceği tohumlarının ılık ortamda tırtıl olmasını sağladı. Onları her gün önce çinçar (ısırgan otu) yaprağı, daha sonra da dut yaprağı yedirerek büyüttü. Sonra da kozalardan ipek ipliği elde edip tezgâhta dokudu. Elde ettiği ipekli dokumadan da bir adet yatak örtüsü ile bana ve babama birer gömlek dikti. Mekanik Araçlar: Yine o dönemde köy hayatında yaşamı kolaylaştıracak teknoloji ürünü mekanik alet ve edevata pek rastlanmazdı. Olanlar da, bildiğim kadarıyla un değirmeni, harman makinesi, süt makinesi, saç kesme makinesi, dikiş makinesi, dokuma tezgâhı, Tak-tak ve Çalar Saat dan ibaretti. Dadurgil de Mustafa emminin (amcanın), Tikmanet te Abdurrahman Ağanın, Medetgiller in yakınında da bir olmak üzere üç adet un değirmeni vardı. Ancak İlkbahar aylarında karlar eriyip dere suları çoğalınca çalışırlardı. Diğer zamanlarda ise, ya Sahre deki veya Aravet deki değirmenlerden istifade edilirdi. Ha! Değirmenin görevi sadece tahılı un yapmakla sınırlı değildi. Anneler gözü şaşı bebeklerini, şimdiki gibi doktora değil, değirmene götürüp su çarkına baktırırlardı. Su çarkının çalışması bebeğin ilgisini çekip iki gözü ile dikkatle bakmasını sağlardı. Birkaç kez tekrar edilen bu uygulama sonucu şaşılık düzelirdi. Salihağa mahallesinde harman makinesi Mollagilin, süt makinesi de Beycan usta ile Mahmutağagilin vardı; bedeli karşılığı kullanırdık. Dikiş makinesi de Şatirgilde Şefike

20 20 yengenin oğlu Hilmi nin vardı; erkek dış urbaları burada dikilirdi. Kadın elbiseleri terzi tarafından değil, evde herkes kendi entarisini elde dikerdi. Dokuma tezgâhları ise bazı ailelerde olup genelde şal ve ipekli dokumalarda kullanılırdı. Hemen hemen her evde çalar saat vardı; fakat yine de sabahın habercisi horozlar olurdu. Adına Tak-tak dediğim düzeneği bugünkü nesil bilmeyebilir. Oldukça ilginç bir aletti. Şöyle ki; tahmini 50 cm uzunluğunda bir ağacın bir ucu ovularak kepçe haline getirilir, diğer ucu tokmak yapılır ve ortası da delinerek çomak geçirilirdi. Daha sonra da yanlardaki destek sütun görevi görecek taşların üzerine yerleştirilirdi. Tokmağın alt düzeneğine boş teneke veya birkaç eskimiş at nalı takılırdı. Arktan su akarken önce kepçeyi doldurur ve aşağıya sarkmasını sağlar; bu defa kepçeden su boşalınca ağacın daha ağır olan tokmak kısmı alttaki tenekeye çarparak yüksek ses çıkarırdı. Bu düzenek mahallenin üst yerinde kurulmasına rağmen geceleri en aşağıdaki evlerden dahi duyulurdu. Peki, ne işe yarardı? Özellikle yaz aylarında geceleri lazut (mısır) yemek üzere tarlalara inen yabani domuz hayvanlarını korkutup uzaklaşmalarını sağlardı. Tarımda Araç Ve Gereç Üretimi: Babam dere kenarlarından kesip getirdiği ağaç çubuklarını örerek iki çeşit sepet yapardı. Biri, ince çubuklardan örülü sırt sepeti ki, bununla kışın hayvanlara ot- saman; diğeri de adına zar denen daha kalın çubuklardan örülen sepet ise, tarlalara ahpun (gübre) ile hasat sonrası mısır koçanları ve kabak

21 21 taşımada kullanılırdı. Sırt sepeti ayrıca, yaz aylarında pekmez yaparken haşlanmış dutların preslenerek süzülmesi işleminde de kullanılırdı. Tarımda kullanılan ağaç aksamlı kızak, gem, boyunduruk, kirkal, tırmık, yaba, dirgen, çift (saban) ile balta ve kazma saplarını herkes kendisi üretirdi. Ancak demir aksamlarını Aslan Ustaya yaptırırlardı. Geçmişe dönük o günleri hatırlayınca, neden, basit olan tahta tekerlekli kızaklar yapıp kullanılmadığı konusuna bir türlü anlam veremiyorum. Köyün konumu meyilli, özellikle tarlalardan ekin sapları yokuş yukarı bu tür kızaklarla taşınsaydı, hem öküzler zorlanmayacak ve de her defasında daha fazla yük taşınabilecekti! O dönemlerde kimsenin evinde sandalye ve masa bulunmazdı. Genelde minderler üzerine oturulur arkaya konulan yastıklara yaslanılırdı. Bazı evlerde de divan işlevini gören sekiler vardı; üzerine minderler serilir, arkalarına kanaviçe işlemeli yastıklar konulurdu. Has misafirler bunlar üzerinde ağırlanılırdı DÖNEMİ: Her çocuğun olduğu gibi benim çocukluğumun ilk dönemleri de sorumsuz bir havada arkadaş ortamında eğlenerek geçti. Mahallede yeterli miktarda yaşıtlarım vardı. İlkbahar Neşesi: Nisan ayından itibaren karlar eriyince neşemiz artardı.

22 22 En çok hoşuma giden de yer elması çıkarıp yemekti. Anam çayırları dolaşır, bazı otları toplar (Radika ve Madımak gibi) bulgur karışık bir tür yemek yaparak yerdik. Ne de olsa kış bahara kadar yeşil sebzeden mahrum kalmıştık. Sonra adına gımı denen bitkiden de turşu kurardı; çok lezzetli olurdu. Nisan ayının sonlarına doğru ekili tarlalardan adına pampara denen sütlü bitkiyi toplar iyice yıkandıktan sonra üzerine hafif tuz döküp yerdik, lezzetine doyum olmazdı. Daha sonraları oluştuğunda galo denen otun kökü ile yaprakları dikenli adını bilmediğim çiçekleri sarı, lahana gibi top baş bitkinin de gövde kabuklarını soyar sap kısmını yerdik; Havuç un tadına benzerdi. Arpa ve mısır ekimi için tarlalar çift (sapan) la sürülürken gözler açılan arklarda konti yi arardı. Konti, bir bitkinin kökünde oluşan yumru idi. Kabuğunu soyar içini yerdik; çok lezzetli olması nedeniyle aranır bir meyve idi. İlkbahar her yönüyle cana can katan bir mevsim olarak algılanır. Genelde kuzu ve danalar bu mevsimde doğarlar. Bu ne demektir? Bu, beslenmenin en kolay ve yararlı olanı, yani süt-yoğurt, peynir ve tereyağı gıdasına kavuşmak anlamına gelirdi. Vücudun protein ihtiyacı da böylece karşılanırdı. Çocuk Oyuncak Ve Gereçleri: İlkbaharın çocuklar nezdinde diğer bir beklentisi, uçurtma uçurma hevesidir. Babam çarşıdan özel kâğıt alıp üç adet tahta çıtayı daire olacak şekilde ortasından üst üste getirip iple tuttururdu. Sonra geniş ambalaj kâğıdını üzerinden geçirerek hamurla yapıştırırdı. Arkasına uzun bir kuyruk ekleyip bir ip yumağına bağladıktan sonra rüzgârlı havada uçururdu. Daha

23 23 sonra da ip yumağını elime verip uçurtmaya yaptırdığım numaraları uzaktan seyrederdi. Yaşım gelişince artık uçurtmayı kendim yapıp yaşıtlarımla beraber uçururduk. Yine çocukluğumun ilk yıllarında ok atan bir düzeneğim vardı. Sözde tüfek görünümünde bir tahtaya yay işini görecek iki ucuna bağlı iplikten oluşan çubuk geçirilir ve ipliği gerer hedefe oku fırlatırdım. O zaman bu silâha Tatarok derdik. Bir defasında da babam beni sevindirmek için çarşıdan mantar tabancası almıştı. Gezdiğim yerlerde patlatıp heyecan duyardım yıllarında da tahta aksamlı tabanca yapmaya başladım. Tabanca mermisi boş kovanına 15 cm şemsiye demirinden üretilmiş namluyu monte ederek kendi tabancamı yaptım. Düğün ve eğlence yerlerinde namluya barut doldurup tetiği çekince patlardı. O dönemde yandan tetikli av tüfeği vardı; benim tasarlayıp yaptığım tabanca tıpkı buna benzerdi. Tetik düzeneği, özel lastikle mekanik bir hal almıştı. Elbette görenlerin takdir ve hayranlıkları bizleri de mutlu ederdi. Diğer bir oyuncağım şimdikilerin isimlendirdiği Rüzgârgülü idi. Halk arasında pırpır diye bilinirdi. 3 cm eninde, 30 cm uzunluğunda bir tahta parçasını meyilli olarak yontup ortasını deldikten sonra başka bir çubuk veya ağaca monte ederdik. Rüzgâr esince pırpırı çevirir ve biz çocuklar da bundan haz duyardık. Özelikle yaylaya çıkınca uzun sırıkların ucuna pırpırı takar ağılın çeperine sırığı bağlayıp dönmeye başlayınca bizlerin havasına diyecek kalmazdı. Her ağılda dönen birer pırpır, gören gözler için hoş manzara oluştururdu. Siz hiç şuluppa adında bir oyuncak duydunuz mu? Mayıs ayında kuzu ve dana otlatmak üzere ardıçlı kırsala giderdik. Her erkek çocuğun elinde birer şuluppa bulunurdu. Şuluppa, 15 cm

24 24 uzunluğunda özeği çıkarılmış bir ağacın gövde parçası idi. Ardıçın meyvesi ile bir deliği kapatıp diğer deliğine başka meyve koyarak hazırlanmış özel çubukla ittirilince pat diye ses çıkarırdı. Hele birbirimize hedef alıp atış yapmamız hayli eğlenceli olurdu. Diğer bir eğlencemiz çelik çomak oyunu idi. İlkbahar ve Sonbahar dönemlerinde çayırlarda hayvan otlatırken en çok başvurulan eğlenceydi. Bu maksatla kullanılmak üzere özel çomak (değnek) edinirdik. Erkek çocuklar arasında moda olan bir oyuncak da topaç çevirme idi. Ağaçlardan özenle yaptığımız topacın ucuna da kabara çakıp renklere boyardık. Bir sopanın ucuna bağlanan iple çevirmeye başlayınca uzun süre dönmesi devam edip bizleri coşkulu kılardı. Kış aylarında lapa lapa yağan karlar her tarafı beyaza bürüdüğünde köy halkını da evlerinde oturmaya zorlardı. Ama çocuklar böyle değildi. Güneşli günlerde kızağını alan erkek çocuklar meyilli arazide kızak kayma yarışı yaparlardı. Ayrıca atkuyruğu kıllarından yaptıkları tuzakla kuş avlarlardı. Kılları imlik yapıp iki ucunu monte ettikleri tahtanın da ağır olmasına dikkat ederlerdi. Çünkü tuzağa yakalanan kargalar tahtayı da beraberlerinde götürürlerdi. Böylece çocuklar kendilerine bir meşguliyet bulup günlerini gün etmenin zevkini yaşarlardı. Peki kız çocukları ne yapardı? Onlar da evlerde çupra yapıp oynarlardı. Çupra, kalem boyu bir çubuk üzerine renkli bezler sarılmış çocuk görünümlü oyuncaktı. Bu arada bir de yaptığım yaramazlıktan bahsedeyim: Tahminen 8-9 yaşlarında iken elime geçirdiğim piyade tüfeği boş kovanı ile evin duvar sıvası toprağı kazıtıp ağzım sulanarak