DİNİ MUHAFAZA ETMEDE FIKHIN ÖNEMİ

Transkript

1 DİNİ MUHAFAZA ETMEDE FIKHIN ÖNEMİ MÜELLİF: SEYYİD AHMED HİLMİ ANKARAVÎ (? 1916 H.1335) TERCÜME, SADELEŞTİRME VE TAHRİC: ÖMER IŞIKTEKİN İSTANBUL 2015

2 Dini Muhafaza Etmede Fıkhın Önemi adlı kitabın tüm hakları Ömer IŞIKTEKİN e aittir. Dizgi, Mizanpaj: Memduhat İlim Derneği Baskı - Cilt: Sistem Matbaacılık Yılanlı Ayazma Yolu, No: 8 Davutpaşa / Zeytinburnu / İST Tel: 0 (212) Memduhat İlim Derneği Merkez: Dumlupınar Mah. Mandıra Cad. No: 110/-1 Fikirtepe - Kadıköy / İST Şube: Yukarı Dudullu Mah. Atatürk Cad. Turna Sk. No: 10/5 Ümraniye / İST Şube: Örnek Mah Cad Sk. No: 1/2 Ataşehir / İST Tel: 0 (542) Tel: 0 (507) Tel: 0 (537) memduhat@hotmail.com Web:

3 م ح ب ال ف ق ه ل ح ف ظ الد ين MÜELLİF: SEYYİD AHMED HİLMİ ANKARAVÎ (? 1916 H.1335) TERCÜME, SADELEŞTİRME VE TAHRİC: ÖMER IŞIKTEKİN İSTANBUL 2015

4 MUHİBBU-L FIKIH 1.BASKI KASIM 2015 İSTANBUL

5 بسم الل ال من ن ال ميم ا لح ند لل ر ب الع ال نين و الص ل ة و الس ل م ع ل ى ر سول ن ا مح ن د و ع ل ى آل ه و ص حبه ا جن عين ÖNSÖZ Rahman ve Rahim olan Allah (Celle Celâluhu) nun adıyla, Kâinatı yoktan var eden, bize sayısız nimetler yağdıran, Allah-u Teâlâ ya sonsuz hamd-u senalar, öncekilerin ve sonrakilerin efendisi, Habib-i Muhterem i Muhammed Mustafa ya mahlûkat kadar salat-u selam olsun. Elinizde bulunan bu eser, asrının faziletlilerinden Ahmed Ziyauddin-i Gümüşhanevi Hazretleri nin halifesi, Hacı Ahmed Hilmi Ankaravi Hazretleri nin Kastamonu ilinin Devrekâni ilçesine tayin edildiği yılları arasında yazmış olduğu eserdir. Tayin edildiği yerde ilmin garip, cehaletin gâlib olduğunu, insanların sünnete aykırı hareketlerini ve hatta haramlarını müşahede etmiş ve yapılan hatalara karşı da bu risaleyi toplamıştır. Bizler de bu zamanda aynı hataların yapıldığını, cehalet çukuruna düşüldüğünü, aslında çok önemli olmasına rağmen dikkat edilmeyen nikâh ve talak gibi, elfaz-ı küfür gibi, bid atlerin sünnet gibi işlendiğini müşahede edince, bu eseri tercüme etmeye karar verdik. Bu işe başlarken haddimiz olmadığını bilerek tamamiyle Allah (Celle Celâluhu) nun inayetine sığındık.

6 Bu işi yaparken yaklaşık yüz sene önce yazılmış bir eseri, günümüzün anlayabileceği şekilde, aslına sadık kalarak sadeleştirme yoluna gittik. Bazı hadislerin arapça metni kitabın aslında olmaması sebebiyle tarafımızdan eklenmiş, metinlerde anlaşılması zor olan yerlere parantez içinde müdahale edilmiş, konuyla alakası olmayan paragraflar gerekli olan yerlere konulmuş, başlığı olmayan metinlere başlık konulmuş, eserde geçen ayet, hadislerin ve fıkıha dair meselelerin nerede geçtikleri tespit edilmiş, fıkıh meselelerinde kitaplarda geçen farklı hükümler zikredilmiş ve bunların tamamı dipnotlarda belirtilmiştir. Bu işleri yaparken tabii ki eserimizde hatasız olduğumuzu söyleyemeyiz. Hatasız olan tek kitap Rabbimizin kelamı Kur an-ı Azimu-ş Şan dır. Okuyucularımızdan istirhamımız, eseri insafla okumaları, hata gördükleri yerleri bize bildirmeleri ve bağışlanmamız için rabbimizden af dilemeleridir. Son olarak, Rabbim hepimizi kendisine layık bir kul, habibine layık bir ümmet, Hacı Ahmed Hilmi Ankaravi Hazretleri ne de en yüksek dereceleri ihsan eylesin. Sevdiklerine ve sevenlerine dünya ahirette güzellikler yağdırsın. Bizi de, sizi de ve eseri hazırlarken desteğini bizden esirgemeyenleri de şefaatine nail eylesin. Âmin, âmin, âmin. بح م ة س يد الن س لين و الح ند لل ر ب الع ال نين Âciz ve Fakir Kardeşiniz Ömer IŞIKTEKİN

7 MÜELLİFİN ÖNSÖZÜ VE RİSALEYİ TOPLAMA SEBEBİ Kastamonu vilayetinde ikâmete memur olduğum zaman, sözleri, hareketleri ve tavırları şeriata ve sünnete mutâbık, ümmetin salihlerinden, ârif-i billah bir zâta misafir oldum. O zâtın (bana anlattığına göre) ihvanından biri hasta olmuş. Tedavi zamanında bir tabip gelmiş. Konuşma esnasında tabip bu zâta anlatmış ki: Bir hasta için bir kişiye vardım. Orada ihtiyar bir adama sordum ki: Peygamberinin ismi nedir? Ve kitabınızın ismi nedir? (O ihtiyar) Sustu, cevap vermedi. Sonra ben o adama dedim ki: Benim peygamberimin ismi İsa (Aleyhisselam) dır. Ve kitabımın ismi İncil dir. Ben biliyorum da, sen niçin bilmiyorsun? dedim diye, tabip o zâta böyle anlatmış. (Benim gibi) fakîr, kusurların pîrine, bunu işitmek zoruma gitti. Vaazda insanlara ve hocaefendilere söylemiş isem de, yüreğimin yangını sakinleşmedi. Bir zaman sonra Devrekâni nâhiyesinde, Tevfikiyye Medresesi nde ders vermekle meşgul ve Kudûrî müzakeresinde iken, ihlaslı ve dinine sıkı sıkıya bağlı bir zât, şeriatı ve dini sevdiğinden dolayı bizlerden, fetva ve fıkıh kitaplarından iman, elfâz-ı küfür, nikâh ve talâk a dair birkaç meseleyi toplamamızı rica etti. O anda fakirin (Ahmed Hilmi) efkârından bazen canı boğazına gelip, tereddüt ederdi. Ve zamanın olaylarından gayet muzdarip bir halde idim. Allah (Celle Celâluhu) ya güvenerek bu ricayı kabul ettim ve ders verme zamanlarında bu risaleyi topladım. Köylerin imam hatiplerine tavsiye ve rica ederim ki; Cuma ve toplantılarda ilmihâle dair bir risale okuyuvermelidirler. Yalnız çocuklarla yetinmemeli, Cuma namazından evvel Dürr-i Yekta Şerhi ve İmamı Birgivî nin Vasiyyetnâme Şerhi, Kadızâde ve Konevî gibi kitaplardan edinmeli ve ahaliye okuyuvermelidirler. 1

8 ا ل ع ل ن اء و ر ث ة ال ن ب ي اء Âlimler, peygamberlerin vârisleridir 1 buyurulmuş. Âlimler, herhalde şeriat hükümlerini ulaştırmada vâristir. Vazîfe olursa ve mukâbilinde geçim kaynağı var ise hemen çalışmalı, yok ise sükût edip kaçmalı mı?! Enbiyâlar dini insanlara beyan etmekte neler çektiler. Ve tebliğ ederken: و م ا ا سأ ل كم ع ل يه من ا ج ا ن ا ج ى ا ل ع ل ى ر ب الع ال نين Buna karşılık ben sizden bir ücret istemiyorum. Benim mükafâtımı verecek olan ancak âlemlerin Rabbidir 2 deyip, ilahi emri ve dini vazifeleri yaymaktan ve ulaştırmaktan hiç geri durmadılar. İnsanlar ise, onlara, duyurdukları din için düşman olurlardı. Hâlbuki Enbiyâ (Aleyhimüsselam) Cenab-ı Hakk a tevekkül ve itimad edip, dini beyandan geri kalmayıp korkmadılar. Bizler ise ulemâdan olduğumuz halde dünya geçimini düşünüp arıyoruz. Onun da tamamını elde edemiyoruz. Bazımız dünya ve ahiret hasreti içinde gidiyor. Dini vazifeleri yaymada tamamen Enbiyâ (Aleyhimüsselam) mesleğine sülûk etsek, dünya ve ahiretimiz ma mur olurdu. Ahâlimiz fukara, köyleri ufak, ayrı ayrı. Senelik imam tutup çocuklarını okutup, İslamiyetlerini tamamen öğrenemiyorlar, cahil kalıyorlar. Yardıma muhtaçlardır. Hadisi Şerifte: 1 İbni Mace, Sünen: 1/81; Ebu Davud, Sünen: 3/317; Tirmizi, Sünen: 4/346; İbni Hibban, Sahih: 1/289; Ebu Nuaym, Hilyetu-l Evliya: 8/92; Beyhaki, Şuabul İman: 3/221; İbni Abdi-l Berr, Sahihu Camii Beyâni-l İlmi ve Fadlihi: 1/ Şuara Suresi: 109, 127, 145, 164,

9 ا لد ال ع ل ى الخ ي ك ف اعله Hayra vesile olan, yapan gibidir. 3 Ve:... ا ن ت نص وا الل ي نص كم... Allah a yardım ederseniz Allah da size yardım eder 4 âyetini okumuş veya işitmişsinizdir. Ankara doğumlu, İzmit te yaşamış, Devrekâni de ikâmet etmiş. Hazreti Şehîd Hüseyin in Torunu, Hanefi Mezhebinden, Nakşi Tarikatından, Halidi Kolundan İcazetli, Ahmed Hilmi bin Muhammed (Kuddise Sırruhu) 3 Ahmed b. Hanbel, Müsned: 37/44, 38/132; Buhari, Edebu-l Müfred: 1/127; Tirmizi, Sünen: 4/338; Taberani, Mu cemu-l Kebir: 6/186, 17/227; Ebu Nuaym, Hilyetu-l Evliya: 6/266; Ebu Nuaym, Müsnedu Ebi Hanife: 1/150; İbni Abdil Berr, Sahihu Camii Beyâni-l İlmi ve Fadlihi: 1/74; Ebu Ya la, Müsned: 7/ Muhammed Suresi: 7. 3

10 1.BÖLÜM İHTİKÂR (KARABORSACILIK) İnsan ve hayvan yiyeceklerinde ihtikâr (karaborsacılık) mekruh olur. 5 Şehirdeki ihtikâr, şehir ahalisine zarar verir. İhtikâr, kıtlık için yiyeceği hapsetmektir. İhtikâr, on şeyde olur: 6 Buğday, arpa, hurma, üzüm, darı (mısır), yağ, zeytinyağı, peynir, ceviz. 7 Karaborsacılık yapan hakkında nice hadîs-i şerif varid olmuştur ki: ا لج ال ب م زوق و النحت ك م لعون Pazara (satmak üzere) mal getiren (kâr etmiş, helâlinden) rızıklanmıştır. İhtikâr yapan (karaborsacı), lânetlenmiştir. 8 Bir rivayette: ف ه و خ اطئ O (karaborsacı) hatadadır (günahkârdır). 9 5 Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/233; Merginani, Hidaye: 4/377; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 7/145; Mevsili, el-ihtiyar: 4/161; Molla Hüsrev, Dureru-l Hukkam: 1/322; İmam-ı Muhammed eş-şeybani, Camiu-s Sağir: 1/481; Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 3/ Alınıp satılan bütün yiyecek maddelerinde ihtikâr söz konusudur. İhtikâr bazı yiyecek maddeleri ile sınırlandırılmış değildir. Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 3/214; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 7/ Müellif sonuncusunu yazmamıştır. Sonuncusunu baldır. Deylemi, Firdevs: 1/ Darimi, Sünen: 3/1657; İbni Mace, Sünen: 2/728; Beyhaki, Şuabu-l İman: 13/ Ebu Davud, Sünen: 3/271; Darimi, Sünen: 1/611; Ahmed b. Hanbel, Müsned: 25/37; İbni Ebi Şeybe, Müsned: 2/169; Müslim, Sahih: 3/1228; İbni Mace, Sünen: 2/728; Tirmizi, Sünen: 2/558; İbni Hibban, Sahih: 11/308; Taberani, Mu cemul Kebir: 20/445; Hakim, Müstedrek: 2/14; Abdurrezzak, Musannef: 8/203. 4

11 Bu hadiste, mel un lafzı, iyi insanların derecesinden kovulmuş demektir. Hakikatte lanet murad edilmemiştir, belki bu işin hassasiyetini beyandır. Ve bir rivayette: م ن ا م ت ك الط ع ام ا ر ب ع ين ي و م ا ل ط ل ب ال ق ح ط ف ع ل يه ل عن ة الل و الن ل ك ك ة و الن ا ا جن عين و ل ي قب ل الل منه ص فا و ل ع دل Her kim bir yiyeceği pahalanır gayesiyle kırk gün saklarsa, Allah ın, meleklerin, insanların laneti onun üzerine olur. Allah-u Teâlâ ondan farz ve nafile (hiçbir ibadet) kabul etmez 10 vâkî olmuştur. م ن ت ن ن ى الغ ل ء ع ل ى ا م تى ل يل ة و امد ة ا مب ط الل ع ن ل ه ا رب عين س ن ة Ümmetimin üzerine bir gece pahalılık temenni edenin, Allah kırk senelik amelini iptal eder. 11 Başka bir hadis-i şerîfte: 10 Molla Hüsrev, Dureru-l Hukkam: 1/ Suyuti, Fethu-l Kebir: 3/171; Ali el-müttaki: Kenzu-l Ummal: 4/98; Şevkani, Fevaidu-l Mecmua: 1/143; Suyuti, Camiu-s Sağir: 1/12312; Suyuti, Camiul Ehadis: 20/178. 5

12 ا ن ال نحت ك ي حش م ع ق ت ل ة ال نبي اء Muhtekir (karaborsacı), peygamber katilleriyle haşrolunur. 12 Zira karaborsacılık yapılan eşyada, umumun hakkı vardır. Çünkü satıştan men etmek, onların hakkını iptal etmektir. Ve halka zorluktur. Eğer şehir olup, ihtikâr şehrin ahalisine zarar vermezse, kendi malını hapsetmiş olur. İhtikârın yiyeceğe has kılınması, İmam-ı Âzam ve İmam-ı Muhammed e göredir. Ebu Yusuf katında yiyeceğe mahsus değildir. Umuma zararı olanın hepsinde ihtikâr mekruhtur. 13 Denildi ki; ihtikâr hapsetmektir. Kırk gün hapsedip, satmamaktır. Zira Nebi (Aleyhisselam): م ن ا مت ك ط ع ام ا ا رب عين ل يل ة ف ق د ب ئ من الل و ب ئ الل منه Her kim bir yiyecekte kırk gece ihtikâr ederse, Allah tan uzaktır ve Allah da ondan uzaktır 14 buyurmuştur. Kısacası, yiyecekten hapsetmekle yapılan ticaret, her halde şeriatın güzel gördüğü bir şey değildir. Bulunulan hâl, hâkime 12 Ulaşabildiğimiz kaynaklarda bulamadık. 13 Allame Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/129; Mevsili, el-ihtiyar: 4/162; Bedreddin el-ayni, el-binaye: 12/213; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/229; Zeylai, Tebyinul Hakayık: 6/27; Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 3/214; Mevsili, İhtiyar: 4/ Ahmed b. Hanbel, Müsned: 8/481; Fakihi, Ahbaru Mekke: 3/28; Hakim, Müstedrek: 2/14; Ebi Ya la, Müsned: 10/115; İbni Ebi Şeybe, Musannef: 4/302; Zeylai, Nasbu-r Raye: 4/262; Şehabeddin el-buseyri el-kenani, İthafu-l Hiyere: 3/280. 6

13 bildirilse, hâkim muhtekire (karaborsacıya) kendi giderinden fazla olanı satmasını emreyler. Muhtekir satmaktan kaçınırsa, hâkim satar. 15 Kendi çiftliğinin mahsülünü hapsedip muhafaza eylemek ihtikâr değildir. Başka şehirden alıp getirdiği şeyi muhafaza edip satmaması ihtikâr değildir. Ebu Hanife ye göre ihtikâr, halkın hakkı taalluk eden, şehirde olan şeyi toplayıp hıfz eylemektir. Yahut şehre yakın gelen şeyi karşılayıp almaktır. İmam-ı Muhammed katında mekruhtur. 16 (Haram olduğuna dair rivayetler de vardır.) 17 Bulunan o beldeden şehre getirmek âdet olsa mekruh olur. Zira halkın hakkı taalluk eder. Kefen satmak da böyledir. Beyit: İşini verme götürü ve tâat-i İlahi yapma götürü, Mahlûkuna merhamet et, Hakk dan ötürü. Hemcinsine merhamet ve şefkat etmeyen, Allah (Celle Celâluhu) tarafından merhamete mazhar olmaz. Her ne kadar dünyayı elde edeceğim diye insanlara zulüm ve hâinlik etse, yanına kalmaz. Dünya ve ahiret cezasını görür. Nitekim çok zalimlerin gördüğü gibi. 15 Allame Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/129; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 7/146; Bedreddin el-ayni, el-binaye: 12/219; İbni Abidin, Reddul Muhtar: 6/399; Şeyh Alemgiriyye, Fetavay-i Hindiyye: 3/214; Mevsili, İhtiyar: 4/161; Mısır Fetva Kurulu, Fetava: 9/380; Ebu Bekir b. Ali, Cevheretun Neyyireh: 2/ Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 7/145; Mevsili, İhtiyar: 4/161; Ebu Bekir b. Ali, Cevheretu-n Neyyireh: 2/286; Molla Hüsrev, Dureru-l Hükkam: 1/322; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/229; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/399; Zeylai, Tebyinu-l Hakaik: 6/28; Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 3/ Allame Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/129; Merginani, Hidaye: 4/377; Bedreddin el-ayni, el-binaye: 12/216; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/229; Meydani, Lubab: 4/167. 7

14 VELÎME (DÜĞÜN YEMEĞİ) Evlilik mahallinde olan yemek, kadîm sünnetlerdendir. 18 Bir kimse düğün yemeği ile başka bir yere davet edilse, düğün yemeğine icabet etsin. Eğer o kimse icabet etmez ise, günahkâr olur. 19 Velîme (düğün) yemeğinden bir şeyi alıp, isteyen birine vermek, ancak sahibinin izniyle olur. Eğer davet edilen kimse, velime (düğün) meclisinde lehv (faydasız eğlence, boş işler) olduğunu bilirse, icabet eylemesin. 20 KELÂM Kelâmın bazısıyla sevap kazanılır; tesbih (Subhanallah), tahmid (Elhamdülillah) ve tekbir (Allahu Ekber) gibi. Ve Nebi (Aleyhisselâm) a salavat-ı şerife, Kur an tilaveti, hadis-i şerifler ve fıkıh ilmi gibi. Nitekim Hak Subhânehu ve Teâlâ Hazretleri nin:... و الذ اك ين الل ك يي ا و الذ اك ات ا ع د الل ل هم م غف ة و ا ج ا ع يينا Allah-u Teâlâ'yı çokça zikreden erkekler ve zikreyleyen kadınlar (var ya), onlar için Allah Teâlâ bir mağfiret ve pek büyük bir mükâfaat hazırlamıştır Abdurrahman Ceziri, el-fıkhu ala Mezahibi-l Erbaa: 3/1109; Seyda Muhammed Konyevi, Asrımız Meselelerine Fetvalar:362; Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 13/81; Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/128; Molla Hüsrev, Dureru-l Hükkam: 1/311; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/ Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 5/343; Ahmed b. Hanbel, Müsned: 9/202; Suheyb Abdulcabbar, Camiu-s Sahih: 12/31; Buhari, Sahih: 7/25; İbni Hibban, Sahih: 12/ Kasani, Bedaiu-s Sanai : 7/10; Seyda Muhammed Konyevi, Asrımız meselelerine fetvalar:362; Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 5/343; Molla Hüsrev, Dureru-l Hükkam: 1/311; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/ Ahzab Suresi: 35. 8

15 Kelamın bazısıyla da günah kazanılır. Bu konuda hadis-i şerifler çoktur. Günah meclisinde bulunan bir kimse, kendisi de o günahı işlediği halde, tesbih ile kelam eylese, bu kelam kendisiyle alay edilmeyi ve muhalefeti gerektirir. Ve vaki olur ki, o tesbih ile günahkâr olunur. 22 Eğer o tesbih, ibret için ve günahkârların fiillerini inkâr için olursa, müstehabtır. 23 Ve buna benzerdir ki, bir kimsenin pazarda tesbih ve tahmid eylemesi (Subhanallah ve Elhamdülillah demesi), pazarın dışında yalnız tesbihinden efdaldir. 24 Nitekim Nebi (Aleyhisselam): ذ اك الل فى ال غ اف لين ك ال ن ج اه د فى س ب يل الل Gafiller içinde Allah ı zikreden, Allah yolunda cihad eden gibidir 25 buyurmuştur. Yani; gafiller içinde Allah (Celle Celâluhu) yu zikretmek, Allah (Celle Celâluhu) yolunda cihad etmek gibidir. Tüccar taifesi, ticaret malını açtığında, La ilahe illallah yahut Subhanallah yahut Allahumme Salli Ala Muhammed dese, günahkâr olur. Zira o, bu kelam ile para kazanır. Ama gazi, savaş anında ve âlim ilim meclisinde tekbir getirse, ecir almışlardır. Zira onların maksatları, ta zim ve dinin alametlerini açığa çıkarmaktır Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 5/ Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 5/ Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 5/ Bu manada hadisi şerifler: Bezzar, Müsned: 5/166; Taberani, Mu cemu-l Evsat: 1/90; Taberani, Mu cemu-l Kebir: 10/16; İbni Şahin, Terğib: 1/60; İbni Nüceym, Hilyetu-l Evliya: 3/119; Beyhaki, Şuabu-l İman: 2/89; İbni Ebi Şeybe, Musannef: 7/202; İbnul Esir, Camiu-l Usul: 4/479; İsbehani, et-terğib ve-t Terhib: 2/166; Ali el-müttaki, Kenzu-l Ummal: 1/425, 430; Suyuti, Camiu-s Sağir: 1/6781; Acluni, Keşfu-l Hafa: 1/ Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 5/315. 9

16 Nebi (Aleyhisselam) dan rivayet olundu ki, kıraat mahallinde sesi yükseltmeyi mekruh görmüşlerdir. Ve cenazenin yanında, harpte ve vaaz meclisinde sesi yükseltmeyi mekruh görmüşlerdir. 27 İmam-ı Âzam kabrin yanında Kur an okumayı kerih görmüştür. İmam-ı Muhammed kabrin yanında Kur an okumayı caiz görmüştür. 28 Fetva da buna göredir. Zira kabir üzerine Ayetel Kürsi ve İhlas-ı Şerif ve Fatiha-i Şerife okumakta nice eserler varid olmuştur. Bazı kelamın da, ne ecir ne de sevabı vardır; kalk-otur, yedim-içtim gibi. Bu kelam, ne ibadettir ve ne de günahtır. Melekler (Kirâmen Kâtibîn) ancak sevap ve günah olan kelimeleri yazarlar. Bazıları da söylenen sözü yazarlar, lakin cezası olmayan dünyada yok olur, cezası olan baki kalır buyurdular. Bazı kelamlar vardır ki, kişi günahkâr olur: yalan, 29 gıybet, 30 söz taşıma, 31 sövme gibi. Bunların tamamı, akıl ve nakil ile haramdır. 27 Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 1/162, 5/319; Kasani, Bedaiu-s Sanai : 1/310; Zeynuddin er-razi, Tuhfetu-l Muluk: 1/114; Ebu Bekir b. Ali, Cevheretun Neyyireh: 1/108; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 2/207; Şurunbulali, Merakil Felah: 1/224; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/551; Tahtavi, Haşiye: 1/606; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/ İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 5/246; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/552; Zeylai, Tebyinu-l Hakaik: 1/246; Şeyh Alemgiriyye, Fetevay-i Hindiyye: 1/166; Halil Günenç, Günümüz Meselelerine Fetvalar: 1/214; Seyda Muhammed Konyevi, Asrımız Meselelerine Fetvalar: 229; Zeynuddin er-razi, Tuhfetu-l Muluk: 1/283; Mevsili, İhtiyar: 4/179; İbrahim Halebi, Mülteka: 1/219; Bedreddin el-ayni, Minhatu-s Suluk: 1/ İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/427; Haskefi, Şerhu Tenviri-l Ebsar: 1/669; Serahsi, Mebsut: 30/211, Zehebi, Kebair: 146; Zeynuddin er-razi, Tuhfetul Muluk: 1/279; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/552; Bedreddin el-ayni, Minhatus Suluk: 1/ Baberti, İnaye: 2/440; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/408; Zeynuddin er- Razi, Tuhfetu-l Muluk: 1/279; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/552; Bedreddin el- Ayni, Minhatu-s Suluk: 1/ İmam-ı Birgivi, Tarikat-ı Muhammediyye: 517; Zehebi, Kebair: 186; Zeynuddin er-razi, Tuhfetu-l Muluk: 1/279; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/552; Bedreddin el-ayni, Minhatu-s Suluk: 1/

17 Temelluk (yaltaklanma, yağcılık) dahi haramdır. 32 Ve temelluk, âdetten ziyade tevazu ve kendini zelil kılmaktır. Beyit: ا لت و اض ع م ح ن ود و الت ذ ل ل م ذ م وم Tevazu övülmüş, 33 tezellül (kendini zelil kılmak) ise zemmolunmuştur 34 Ve Nebi (Aleyhisselam): ل ي س م ن ا خ ل ق ال ن ؤ م ن الت ن ل ق ا ل ال ن ت ع ل م ل س ت اذ ه وا ل و ل د ل و ال د ه و ال ع ب د ل ن و ل ه Yağcılık mü minin ahlakından değildir, ancak talebenin üstadına, çocuğun ana-babasına, kölenin de efendisine (yağcılığı) müstesna 35 buyurmuşlardır. Yalan, aklen ve naklen haramdır. 36 Ancak savaşta düşmanı aldatmak için yalan söylemek haram değildir. Ve dahi iki insanın 32 Zeynuddin er-razi, Tuhfetu-l Muluk: 1/279; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/552; Bedreddin el-ayni, Minhatu-s Suluk: 1/ Şemseddin Hanbeli, Ğızau-l Elbab: 2/ Hadimi, Berika: 2/ Bu manada hadisler için: Beyhaki, Şuabu-l İman: 6/495; İbni Abdi-l Berr, Camiu Beyani-l İlmi ve Fadlihi: 1/523; Suyuti, Fethu-l Kebir: 3/61; Ali el- Müttaki, Kenzu-l Ummal: 3/455; Acluni, Keşfu-l Hafa: 2/204; Suyuti, Camiul Ehadis: 18/ İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/427; Haskefi, Şerhu Tenviri-l Ebsar: 1/669; Serahsi, Mebsut: 30/211, Zehebi, Kebair: 146; Zeynuddin er-razi, Tuhfetul Muluk: 1/279; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/552; Bedreddin el-ayni, Minhatus Suluk: 1/

18 arasını düzeltmede ve bir kimsenin karı-koca arasını düzeltmesinde, zalimin zulmünü def etmekte yalan haram değildir. 37 Zira halis niyeti, ıslah içindir. Ta riz ile (üstü kapalı) yalan söylemek mekruhtur. Ancak bir hâcet için olursa mekruh olmaz. 38 Ta riz, tasrihin (açık söz söylemenin) zıddıdır. Sözü örtülü söylemektir. Mesela, bir kimseye gel bizimle yemek ye desen, o yemek yedim diye yalan söylese, bundan muradı bir hâcete binâen, dün yemek yedim demekse, mekruh değildir. İnsanlara söz ve hareketleriyle zulmeden kimse için söylenen söz gıybet değildir. 39 O zalim için hâkime varıp, zulmünü bildirmek günah değildir, belki sevaptır. 40 Nehy-i ani-l münker (kötülüğü engelleme) babındandır ve gıybet değildir. Yalnız bilinmesi içindir. Bu takdirce, köy halkı hakkında konuşmak gıybet değildir. 41 Zira bundan kastedilen meçhuldür. Boşa konuşulan söz gibi olmuş olur. Durer de bildirilmiştir ki, bir müslüman kardeşinin kötülüğünü, dikkat edilsin diye söylemek gıybet değildir. Gıybet, gazaplı bir şekilde söyleyip, kötülemektir. 37 El-Mervezi, Müsnedu İshak: 5/169; Muhammed b. Cafer el-haraiti es-samiri, Müsaviu-l Ahlak: 1/88; Beyhaki, Şuabu-l İman: 6/443; Şihabuddin el-busiri el- Kenani, İthafu-l Hiyere: 4/87; İbni Hacer el-askalani, Metalibu-l Âliye: 11/612; Suyuti, Camiu-l Ehadis: 17/ Mevsili, İhtiyar: 4/180; İbrahim Halebi, Mülteka: 1/221; Şeyhzade, Mecmaul Enhur: 2/552; Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/362; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 5/383; Molla Hüsrev, Durer: 1/323; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/236; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/553; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/362; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 5/383; Molla Hüsrev, Durer: 1/323; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/236; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/553; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/362; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 5/383; Molla Hüsrev, Durer: 1/323; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/236; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/553; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/

19 TAVLA VE SATRANÇ (KUMAR) Tavla, satranç, 42 on dörtlü oynamak haramdır. 43 Bütün oyunlar haramdır. 44 On dörtlü, bir oyunun ismidir. Yahudi taifesi kullanırlar. Eğer bunları bir şeye karşılık oynarsa, meysir olur. Nass ile (yani ayet ve hadis ile) haramdır. Zira meysir, bütün kumarların ismidir. Eğer karşılıksız oynarsa abes olur. O dahi haramdır. Nitekim Allah-u Teâlâ Hazretleri nin: ا ف ح سبتم أ ن ن ا خ ل قن اكم ع ب يا... Sizi sadece boş yere yarattığımızı mı zannettiniz 45 kavl-i şerifi kat î delildir. Oyunlar hakkında Nebi (Aleyhisselam): كل ل عب م ام ا ل ث ل ث ة م ل عب ة ال جل با هله و ت أ ديب ه بف سه و من اض ل ت ه بق وسه Bütün oyunlar haramdır ancak üçü müstesna; kişinin hanımıyla oynaşması, atını eğitmesi ve ok atması 46 kavl-i şerifi vakidir. 42 Satrançla kumar oynamak haramdır: Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/352; Semerkandi, Tuhfetu-l Fukaha: 3/345. Şafiilere göre satranç mekruhtur: Zuhayli, el-fıkhu-l İslami ve Edilletuhu:4/2663; Molla Hüsrev, Durer: 2/381; Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/ Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/ Kasani, Bedaiu-s Sanai : 6/206. Bütün oyunların mekruh olduğuna dair: İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 9/566; Bedreddin el-ayni, Binaye: 12/250. Batıl olduğuna dair: Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit:5/401; İmam-ı Muhammed, Camiu-s Sağir: 1/483. Kumarın olmadığı oyunların kimisi haram, kimisi mubahtır: Zuhayli, el-fıkhu-l İslami ve Edilletuhu:4/ Mu minun Suresi: Bu lafızlarla kaynağına ulaşılamamıştır. Bütün oyunların batıl olduğuna dair lafızlarla bkz: Ahmed b. Hanbel, Müsned: 28/533; Darimi, Sünen: 3/1557; İbni Mace, Sünen: 2/940; Tirmizi, Sünen: 3/226; Beyhaki, Şuabu-l İman: 6/148; 13

20 Başka bir hadiste: DİNİ MUHAFAZA ETMEDE FIKHIN ÖNEMİ م ن ل عب بالش ط نج و الن د ف ك ا ن ن ا غ ن س ي د ه بد م الخنزي Satranç ve tavla ile oynayan kimse, elini hınzır kanına batırmış gibidir 47 kavl-i şerifi vakidir. Ve diğer hadis-i şerifte: م ا ا نه اك ع ن ذك الل ف هو م يس Seni Allah ın zikrinden ne alıkoyuyorsa, o kumardır 48 buyrulmuştur. Bu kavl-i şerif hepsini kapsamaktadır. Mü mine yakışan, boş şeyler için yaratılmadığını bilip, gerektiği gibi amel edip, boş yere nefesini harcamamasıdır. Ve İmâmeyn (İmam-ı Muhammed ve İmam-ı Ebu Yusuf) hakir görmek için, onlara selam vermeyi kerih görmüştür. Beğavi, Şerhu-s Sünne: 10/382; Suhayb Abdulcabbar, Camiu-s Sahih: 9/459; İbni Ebi Şeybe, Musannef: 4/229; İbnu-l Esir, Camiu-l Usul: 5/ İbni Hacer, İthafu-l Mehere: 2/552; Ali el-müttaki, Kenzu-l Ummal: 15/215; Ahmed b. Hanbel, Müsned: 38/131; Beyhaki, Şuabu-l İman: 8/454; Beğavi, Şerhu-s Sünne: 12/385; Beyhaki, Sünenu-l Kubra: 10/362; Suyuti, Camiul Ehadis: 21/389; İbni Türkmani, Cevheru-n Naki: 10/214; Siracuddin Ebu Hafs, Bedru-l Münir: 9/632; Muhammed b. Selame, Müsned: 1/317; İmam-ı Ebu Yusuf, Âsâr: 1/ Hadis olarak bkz: Kasani, Bedaiu-s Sanai : 5/127; Merginani, Hidaye: 4/380; Mevsili, İhtiyar: 4/164; Baberti, İnaye: 10/65; Bedreddin el-ayni, Binaye: 12/253. Kasım b. Muhammed in sözü olarak, bkz: Ahmed b. Muhammed el-hanbeli, Emr-i bil Maruf: 1/63; Beyhaki, Şuabu-l İman: 8/469; Beyhaki,, Marifetu-s Sünen ve-l Âsâr: 14/325; İbni Türkmani, Cevheru-n Naki: 10/216; Zeylai, Nasbur Raye: 4/

21 SAÇ EKLEMEK İnsanın saçına saç eklemek mekruhtur. İster insan kılı olsun, isterse başka şeyin kılı olsun. 49 HASTA ZIMMÎ Yİ ZİYARET ETMEK Zımmî yi hasta iken ziyaret etmek caizdir. 50 Zira Nebî (Aleyhisselam) çevresinde olan bir yahudiyi hasta iken ziyaret edip, kelime-i şehadeti teklif etti. Hasta yahudi babasına baktı. Babası dahi Ebu-l Kâsım a itaat et yani, icabet et diye söylediğinde, icabet edip, kelime-i şehadet getirdikten sonra vefat etti. Nebî (Aleyhisselam): ا لح ند لل ال ذ ى بى ا نق ذ ن سن ة من الن ار Onu benim vesilemle ateşten kurtaran Allah a hamdolsun 51 buyurmuşlardır. Buna binaen (zımmînin) selamına karşılık vermekte bir beis yoktur. Ve lakin ve aleyke kavlinden fazla söylemesin Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali: 487. Haram olduğuna dair: Mevsili, İhtiyar: 4/164; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/372; Haskefi, Şerhu Tenviri-l Ebsar: 1/656; Zuhayli, el-fıkhu-l İslami ve Edilletuhu: 4/2658; Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye:5/358; Mısır Fetva Kurulu, Feteva: 10/154; Kuveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı, Kuveyt Fıkıh Ansiklopedisi:42/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/348; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/232; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/554; Zeylai, Tebyinu-l Hakaik: 6/30; Molla Hüsrev, Durer: 1/ Numan b. Sabit, Müsned: Hadis No:4; Ahmed b. Hanbel, Müsned: 20/187; Buhari, Edebu-l Müfred:1/271; Buhari, Sahih: 2/94; Ebu Davud, Sünen: 3/185; Nesai, Sünenu-l Kubra: 8/9; İbni Hibban, Sahih: 11/242; Beğavi, Şerhu-s Sünne: 1/105; Abdurrezzak, Musannef: 6/34; Nevevi, Hülasatu-l Ahkam: 2/909; Şemseddin Muhammed el-hanbeli, Tenkihu-t Tahkik: 4/243; Zeylai, Nasbur Raye: 3/460; İbni Hacer el-askalani, Metalibu-l Âliye: 5/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/325; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 5/327; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/232; İbni Abidin, Reddul Muhtar: 6/413; Zeylai, Tebyinu-l Hakaik: 6/30; Kuveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı, Kuveyt Fıkıh Ansiklopedisi:25/

22 Yalnız, ilk selamı (müslüman) vermesin. Zira ilk selam vermekte, ta zîm ve tekrîm vardır. Eğer zımmînin yanında bir hâceti var ise, ilk selamı vermekte beis yoktur. Yalnız, mağfiret ile dua etmesin. Eğer hidayet ile dua ederse caizdir. Denildi ki, eğer hasta mecusi ise ziyaret edilmesin. Ve bazıları dediler ki, ziyaret edilsin. Zira bu işte İslâm ın güzelliğini açığa çıkarmak vardır. Fâsığı hasta iken ziyaret etmekte ihtilaf ettiler. Esah olan görüş, ziyaret olunmasıdır. 53 Zira müslümandır. İâdesi, yani hasta iken halini sormak ise, müslüman haklarındandır. HAYVANI KISIRLAŞTIRMAK Hayvanı enemek (kısırlaştırmak) caizdir. 54 Eşeği kısrak üzerine çekmek caizdir. 55 Tedavi kastıyla erkek ve kadına iğne yapmak caizdir. 56 Nebi (Aleyhisselam): ل كل د اء د و اء ف إذ ا أ صيب د و اء الد اء ب أ بإ ذن الل ع ز و ج ل Her hastalığın bir ilacı vardır. Hastalığın ilacı bulunduğu zaman Azîz ve Celîl olan Allah'ın izniyle iyileşir 57 buyurmuşlardır. 53 İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 1/660, 6/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/357; Burhaneddin Mahmud b. Ahmed, Muhit: 5/376; Bedreddin el-ayni, Binaye: 12/241; Molla Hüsrev, Durer: 1/319; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/555; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/388; Seyyid Sâbık, Fıkhu-s Sünne: 3/ Merginani, Hidaye: 4/380; Zeynuddin er-razi, Tuhfetu-l Muluk: 1/236; Zekeriya b. Mes ud el-ensari, Lubab: 2/646; Baberti, İnaye: 10/63; Zebidi, Cevhere: 2/283; Bedreddin el-ayni, Binaye: 12/242; Molla Hüsrev, Durer: 1/319; İbrahim Halebi, Mülteka: 1/ Molla Hüsrev, Durer: 1/319; İbni Nüceym, Bahru-r Raik: 8/237; Şeyhzade, Mecmau-l Enhur: 2/555; Zeylai, Tebyinu-l Hakaik: 6/32; Kuveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı, Kuveyt Fıkıh Ansiklopedisi: 2/88. 16

23 BORÇ VERİP ERZAK ALMAK Bir fakir kimsenin parası olsa, zayi olmasından korkarsa, o parayı bakkala borç verip, muhtaç olduğu zaman o para bitinceye kadar bakkaldan bazı ihtiyaçlarını alması mekruhtur. Zira bu bir borçtur ki, menfaati celbeder. Bu ise mekruhtur. Zira Nebi (Aleyhisselam) menfaati celbeden borçtan nehyetmiştir. Ama emanet olarak (parayı) bakkala verip, istediği şeyi azar azar alırsa caizdir. 58 BORÇ VERMEK 59 Parayı borç vermek sadaka vermekten daha sevaptır. Zira borç isteyen herhalde hiç parası kalmamış ki ödünç almaya mecbur olmuş. Sadaka verilen fukaranın ise belki elinde para bulunur, yine de dilencilik eder. 60 VÜCUDUN BAKIMI Faziletli olan, her yedi günde bir tırnaklarını kesmesi, bıyıklarını kısaltması, edep yerini tıraş etmesi ve yıkanarak bedenini temiz etmesidir. Eğer haftada bir olmazsa, on beş günde bir. En çoğu kırk gündür. Bundan fazlasında tehditlere müstehak olur. 57 Ahmed b. Hanbel, Müsned: 22/450; Müslim, Sahih: 4/1729; Nesai, Sünenul Kubra: 7/80; Tahavi, Şerhu Meani-l Âsar: 4/323; İbni Hibban, Sahih: 13/428; İbni Munde, Tevhid: 1/267; Hakim, Müstedrek: 4/222; İsbehani, Tıbbu-n Nebevi: 1/185; Beyhaki, Sünenu-s Sağir: 4/73; Ebu Ya la, Müsned: 4/32; Suheyb Abdulcabbar, Camiu-s Sahih: 3/460; Beyhaki,, Marifetu-s Sünen ve-l Âsâr: 14/120; Muhammed b. Fettuh, el-cem u Beyne-s Sahiheyn: 2/386; İbnul Esir, Camiu-l Usul: 7/513; Nevevi, Hulasatu-l Ahkam: 2/921; Ali el-müttaki, Kenzul Ummal: 10/6; Suyuti, Fethu-l Kebir: 3/22; San ani, Fethu-l Ğaffar: 4/1986; İbni Hacer el-askalani, Metalibu-l Âliye: 11/23; Suyuti, Camiu-s Sağir: 1/9295; Suyuti, Camiu-l Ehadis: 17/ Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 5/368; Merginani, Hidaye: 4/379; Baberti, İnaye: 10/61; Bedreddin el-ayni, Binaye: 12/232; İbni Nüceym, Bahrur Raik: 8/231; İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 6/394; Zeylai, Tebyinu-l Hakaik: 6/ Bu konu kitabın sonundan alınıp buraya taşınmıştır. 60 İbni Mace, Sünen: 2/812; Taberani, Mu cemu-l Evsat: 7/16; Beyhaki, Şuabul İman: 5/189; Suyuti, Fethu-l Kebir: 2/123; Ali el-muttaki, Kenzu-l Ummal: 6/210; Suyuti, Camiu-l Ehadis: 13/91. 17

24 Savaş anında mücahid olursa bıyık ve tırnak uzatmasında müsaade vardır. KANAAT Kendisine yetecek ile kanaat etmek ve geri kalanı ahirette fayda sağlayacak şeylere sarf eylemek evladır. Çünkü:... و م ا عند الل خ ي و ا بق ى... Allah katında olanlar ise, daha hayırlı ve daha kalıcıdır 61 âyeti zahirdir. Malum ola ki, (insanın, kendisine) yeten şeyin en aşağısı ile yetinmesi azimettir. En aşağısı üzerine nimetler ve lezzetler eklemek ruhsattır. TECDÎD-İ ÎMÂN (İMANI YENİLEMEK) Her gün tecdîd-i îman (iman yenilemek) müstehabtır. 62 Yapılışı: Ya Rabbi! Eğer benden unutarak veya hata ile veya bilerek küfür, şirk, günah ve her ne meydana geldiyse ki bilmiyorum ve imanım sabittir. Ancak eğer oldu ise ben onların tamamından tevbe ettim ve dönüş yaptım ve pişman oldum. Bir daha yapmamaya azim ettim ve kesin karar verdim. Dîn-i Mübîn-i İslâm ı kabul ettim. Peygamberimiz Hazretleri senin şerefli tarafından her ne getirdiyse, inandım, kabul ettim. Cümlesi haktır ve gerçektir. Eğer sözlerim ve hareketlerim şeriate muhalif ise, ondan dahi döndüm. Ve dilim ile ikrar, kalbim ile tasdik ettim. Cân-ı gönülden kabul ettim. 61 Şura Suresi: İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 1/42; Hadimi, Berika: 3/

25 Allah-u Teâlâ ya, sıfatlarına ve fiillerine ve Allah-u Teâlâ tarafından gelen şeylere Allah-u Teâlâ nın murad-ı şerifi üzere inandım. Allah a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, hayrın ve şerrin Allah-u Teâlâ dan olduğuna iman ettim. Öldükten sonra dirilmek haktır. Ben şehadet ederim ki, Allah tan başka ilâh yoktur. Ve yine şehadet ederim ki, Muhammed (Aleyhisselam) O'nun kulu ve elçisidir. TECDÎD-İ NİKÂH (NİKÂH YENİLEMEK) Evli olan, hiç olmazsa haftada bir kere tecdîd-i nikâh (nikâh yenilemesi) yapsın. 63 Zira bu zamanda cehalet galib oldu ve yaygınlaştı. Din ilimleri garip kaldı. Cehalet küfre gözün karasıyla beyazı kadar yakındır. Tecdîd-i Nikâh (nikâh yenileme) de lazım olan, iki kişinin yanında yahut iki hatun bir erkek kişinin yanında (hanımından) vekâletini aldıktan sonra, iki erkek veya iki avrat bir erkek yanında: Önceden nikâhım altında olan hatunumu, onun tarafından vekâletim olması hasebiyle, kendi nefsime eş ve nikâh edip asâleten aldım, kabul ettim. Zevvectu Zevcetî İyyâye (Zevcemi yalnız kendime nikâhladım) Sizler şâhid olun desin. TEVBE Her Müslüman akşam ve sabah tevbe edip, kusurlarına kalbiyle pişmanlık duymalı, o kusurlara ve günaha dönmemeye azmetmeli ve lisanıyla: 63 İbni Abidin, Reddu-l Muhtar: 1/42; Hadimi, Berika: 3/

26 ا ست غف الل الع ييم ال ذى ل ا ل ه ا ل هو الح ى الق يوم و ا توب ا ل يه Kendisinden başka ilâh bulunmayan, ebedî hayatla daima diri olan, her şeyin varlığı kendisine bağlı olup kâinatı yöneten Allah tan beni bağışlamasını diler ve günahlarıma tövbe ederim diyerek, mağfireti ummaya devam etmelidir. İmam-ı Gazâlî nin beyanı üzere, hakiki tevbe üç şeyin toplanmasından ibarettir. (İlim, Pişmanlık, Terk) Birincisi: Kendinden meydana gelen günahın zararını bilip ve her sevdiği (şeyin) Allah (Celle Celâluhu) dan mahrum edip, Mevlâsına itaate ve muhabbete perde ve engel olduğunu bilmektir. İkincisi: Bunun üzerine kalbi yanarak, pişman olmaktır. Üçüncüsü: Bundan sonra böyle günahları terk etmeye azimet edip, hemen o günaha karşılık olacak iyiliklerle, kaçırdıklarını tedariğe çalışmalıdır. 64 Yoksa; kalbi gâfil, kendi câhil ve günaha ısrarlı ve meyilli iken, sadece lisanıyla tevbe ve istiğfarın faydası olmaz. Nitekim: إ ن ن ا ال نؤمنون ال ذين إ ذ ا ذك الل و جل ت قلوب هم و إذ ا تلي ت ع ل يهم آي ات ه ز اد تهم إ ين ان ا و ع ل ى ر ب هم ي ت و ك لون ا ل ذين ي قينون الص ل ة و من ا ر ز قن اهم ي نفقون 64 İmam-ı Gazali, İhya-u Ulumiddin: 4/7. 20

27 ا ول ئك هم النؤمنون م ق ا ل هم د ر ج ات عند ر ب هم و م غف ة و رزق ك يم Gerçek müminler ancak o kimselerdir ki, Allah anıldığı zaman kalpleri ürperir. Ve onlara (Allah ın) âyetleri okunduğu zaman (bu ayetler onların) imanlarını arttırır. Ve onlar yalnızca Rabblerine tevekkül ederler. Onlar ki, namazı gereği gibi kılarlar ve kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden Allah yoluna harcarlar. İşte gerçek mü'minler onlardır! Onlara Rablerinin katında dereceler, mağfiret ve güzel rızık vardır! 65 âyet-i celîlesinde, mü minlerin kâmilleri ancak şu kimselerdir ki, imanlarına Allah (Celle Celâluhu) korkusu, ihlas, tevekkül ve tevbe ile görünmeyen amellerini güzelleştirmeyi; namaz kılarak, zekat vererek ve sadakalarla da görünen amelleri güzelleştirmeyi arttırarak, bunların hariçlerinden kaçınarak, mağfirete ve yüksek derecelere ve sonsuz büyük nimetlere ulaşmayı ummuşlardır. Kısaca manası budur. Tevbe kelimesi, kul ile vasıflandığı vakitte, günahtan dönen kastedilir. Allah-u Teâlâ ya vasıflandığı vakitte, (kulunu) azaptan mağfirete döndüren kastedilir. Tevbe ikidir. Biri zâhir, biri bâtındır: Tevbe-i zâhir, görünen günahtan, yani şeriata muhalif görünenden tevbe ve muhalefeti terk etmektir ve âzâlarını itaatte kullanmaktır. 65 Enfal Suresi:

28 Tevbe-i bâtın ise iç âlemde işlenen günahtan kalbin tevbe etmesidir. O da zikirden kalbin gaflet etmesidir. Tevbe, öyle bir itibarla ola ki, lisanı sussa, kalbi zikirden geri durmamalıdır. Nefsin tevbesi, zikri haram olan dünya alakalarından kesilmesidir. İffet ve kanaat ile dünyanın kolay ve azından almasıdır. Aklın tevbesi, geçen zamanlarda, çeşitli yalnızlıklarda, ayetler ışığında ruhlar ve melekler âleminin sanatını düşünerek vakit geçirmektir. Vehb den (Radiyallahu Anh) rivayettir; havariler İsa (Aleyhisselam) a: Evliyâullah (Allah dostları) kimlerdir? diye sordular. İsa (Aleyhisselam) buyurdu: Onlar o kimselerdir ki, dünyanın zâhirine nazar etmediler, bâtınına ve ahirete nazar ettiler. Ölümün zikrini ihya ettiler, hayatın zikrini öldürdüler. Onlar Allah-u Teâlâ ya muhabbet ederler ve Allah-u Teâlâ nın zikrini severler buyurdu İbni Ebi Dünya, el-evliya: 1/15; Ahmed b. Hanbel, Zühd: 1/53; İbni Cevzi, Tebsira: 2/112; Abdulaziz b. Muhammed, Mevaridu-z Zaman: 5/623; İbni Ebi Hatim, Tefsir: 6/1964; Suyuti, Durru-l Mensur: 4/370; İbni Asakir, Tarihu Dimeşk: 47/

29 2.BÖLÜM بسم الل ال من ن ال ميم Sonsuz hamd-ü sena, Cenab-ı Hakk a mahsustur ki; enbiyânın çabası olan, şeriatı muhafaza etmek için halis kullarını, saf ve temiz olan enbiyâ kullarına vâris kılmak sebebiyle şereflendirip, o kullarını ilâhî yardımıyla, hayrı ve iyiliği işlemeyi onlar için kolay eyleyip, imdâd eyledi. Onlar dahi Cenab-ı Hakk ın zâtı için kulluğu güzel eylediler. Ve Allah-u Teâlâ nın şeriatını bâtılcıların ve cehennemliklerin kelamlarından hıfz ve muhafaza yolunda canlarını verdiler. و ا شه د ا ى ا صد ق بق لب ى و ا ق بلس ان ى م ع الذع ان و النقي اد و ا ن ه ل ا ل ه ا ل الل ا ى ل م عبود و مست ح ق ل لعب اد ة ا ل الو اجب الوجود ال نست جنع بج نيع ال ن ح امد فى الو اقع و ا شه د ا ن س يد ن ا مح ن د ا ع بده و ر سول ه الن ب ى الك يم الق اك ل ت ع ل نوا العلم و ت ع ل نوا ل ه الس كين ة و الو ق ار و الحلم و ع ل ى ا ل ه و ا صح ابه الق اك نين بنص ة الدين فى الح ب و السلم ا ى ال ن س ال م و الصلح و ن ص لى ع ل يه و ع ل ي ه م ا جن عين. 23

30 Ben, şehadet ediyorum ki, yani; anlayarak ve itaat ederek, kalbimle tasdik ediyorum ve dilimle ikrar ediyorum ki Allah (Celle Celâluhu) dan başka ilah yoktur. Yani hakikatte bütün övgüleri kendisinde toplayan Vacibul Vücud Hazretleri nden başka ibadete layık hiçbir ilah yoktur. Ve yine şehadet ediyorum ki, İlim öğreniniz. İlimle birlikte sekînet, vakar ve hilmi de taleb ediniz diyen, kerem sahibi Nebi Efendimiz Muhammed (Aleyhisselam) O nun kulu, Rasulüdür. Salat ve Selam, O na ve savaşta, barışta dine yardım eden sahabelerinin üzerine olsun. Bundan sonra, kulların en hakiri, cür etlilerin en büyüğü Ahmed İbni Muhammed İbni Abdulğanîzâde (Mevlâ onun günahını affedip ve ayıbını örtüp, iyilik ve güzelliğini zâhir ve bâtın bütün işlerine ulaştırmayı lütfeylesin. Ana babasına ve şeyhlerine ve zürriyetine ve sevenlerine dahi ihsan eyleyip, görünen ve görünmeyen nimetlerini üzerlerinde daim eylesin) der ki: Zamanımızın havadislerini, özgürlüğe düşkün olmakta gördüm. Zaman ki, insanların kalpleri fesâda uğradı. Ve beden ve âzâları dahi bozuldu. Yalan, nemime (söz taşıma), gıybet ve şetm (sövme) herkes arasında yayıldı. (İnsanlar) dünya ve dünyanın malını, makamını ve rütbesini toplamaya düştüler. Dünya zînetine aldanıp, ahiret ve din işlerine bakmayıp umursamaz oldular. Şu amelleri ki; ibadet bâbında tedbiri, ahirette ve şeytan insanın imanına kastettiğinde faydası olup, kurtuluşa sebep olacak şeyleri terk ettiler. Zaman zaman olur ki, küfre götüren kelimeler lisanlarından meydana gelir. Ömründe işlediği amel bâtıl ve mahv olur. İnsanlar lisanlarından meydana gelen hatalardan gafil, iblisin hile ve tuzaklarıyla imanı kapmakta olduğundan habersiz, dünya işlerine ihtimamı tam, ahiret işleri hatırlarına bile gelmez. Zannedilir ki uykudadırlar. Bu insanları haber verip uyarmazsak, ancak ölüm uyandırır. Bunlar (insanlar), boğazında zincir ve bukağı olacağından gafillerdir. 24

31 Çok adamlar var ki, söylediği söz hata mı, değil mi farkına varmaz ve bilmez. Sohbet esnasında, âdet etmiş söyler. Hâlbuki o söz, ya iftira cezasını (80 sopayı) gerektirdi veya şer î taziri (şiddetli kınanmayı gerektirdi) veya kâfir olması hasebiyle nikâhı gitti, evladı veled-i zina oldu. Gıybet, yalan, iftira ve iki kimse arasını bozmak için söz gezdirmek âdet hükmünü almış. İnsanlar bu hâle bu zamanda gayet dalmış, ahlak ve lisanını ıslah etmek ahirete kalmış, talebe ve câhil bu babta birleşmiş, dünya sevgisi, yaşama sevgisi kalbe yerleşmiş. Halleri ıslah etmek (kullarının çabası olmadan) Mevlâ nın yardımına ve tevfîkine kalmış. Fakat mü minlerin çoğu, bulundukları bu halde bile fukahânın kelamından menfaat buluyorlar. O sebepten, avam tabakadaki insanlara fayda olsun diye, birkaç mesele (bu risalede) toplandı. Mevlâ rızasına muvaffak buyurup, din kardeşlerime hâlisâne bir hizmette bulunmayı ve mü minlerin kalplerine muhabbet ihsanıyla, mütalaasından fayda bulmalarını Cenab-ı Rabbu l İzze den niyaz ederim. Başarı O ndandır. Allah (Celle Celâluhu) bize yeter, o ne güzel vekildir. Ashab-ı Sünen Ebu Hureyre (Radiyallahu Anh) rivayetiyle vârid olan hadîs-i şerîf: و إ ن أ م ت ى س ت فت ق ع ل ى ث ل ث ة و س بعين ف ق ة كل ه ا في الن ار إ ل ف ق ة و امد ة. قيل : ي ا ر سول الل م ن همق ق ال : م ا 67 أ ن ا ع ل يه و أ صح ابى 67 Arapça metin tarafımızdan eklenmiştir. 25

32 Benim ümmetim yetmiş üç fırkaya ayrılırlar. Yetmiş üç fırkanın cümlesi, hepsi cehenneme girerler. Ancak onlardan bir fırka cehenneme girmezler. Denildi ki: Yâ Rasulallah! Onlar kimlerdir? Hazret-i Rasul-i Ekrem (Sallallahu Teâlâ Aleyhi ve Sellem) buyurdular ki: Onlar benim ve ashabımın (yolu) üzere olanlardır. 68 Bundan malum oldu ki, fırka-i nâciye (kurtulucu fırka) Hazret-i Fahr-i Âlem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz in ve ashabının (Radiyallahu Anhum Ecmaîn) itikadı üzere olanlardır. 68 Tirmizi, Sünen: 4/323; Kettani, Nazmu-l Mütenasir: 1/46; İbni Vaddah el- Kurtubi, el-bida ve-n Nehyu Anha: 2/167; Taberani, Mu cemu-l Kebir: 13/30; Ebu Nuaym, Hilyetu-l Evliya: 9/238; Beğavi, Şerhu-s Sünne: 1/213; İbnul Esir, Camiu-l Usul: 10/33; Suheyb Abdulcabbar, Camiu-s Sahih: 2/322; Sehavi, Mekasidu-l Hasene: 1/259; Ali el-müttaki, Kenzu-l Ummal: 1/

33 EHL-İ SÜNNET İTİKADI Şimdi, ehl-i sünnet itikadının beyan olunması lazımdır ki; -Allah-u Subhanehu ve Teâlâ birdir ve kadimdir. -Araz değildir (yani; var olmak için başka bir şeye muhtaç değildir). -Cisim değildir. -Cevher (parçalanmayı kabul etmeyen boşlukta mekan tutan en küçük parça) değildir. -Musavver (suretlenmiş ve şekillenmiş) değildir. -Mahdud (sınırlanmış) değildir. -Ma dud (adetlenmiş) değildir. -Parçalardan ve (yeryüzünde) yer tutan şeylerden (değildir) ve onlardan bir araya gelmiş (de) değildir. -Sonu yoktur. -Ne olduğu ve nasıl olduğu vasıflanmaz. -Mekândan münezzehtir ve üzerine zaman mefhumu olmaz. -Hiçbir nesne ona benzemez. -İlim ve kudretinden bir nesne çıkmaz (yani; her şey onun bilgisi ve kudreti dâhilindedir). -O nun zâtıyla kâim ezelî sıfatları vardır. -O sıfatlar O nun aynısı ve gayrısı değildir. Onlar şunlardır ki: Hayat, ilim, kudret, irade, semi, basar, kelam, tekvin. 69 Allah (Celle Celâluhu) nun (ahirette) görülmesi, aklen câiz ve naklen vaciptir. 70 Âlem, parçaların toplanmasıyla meydana gelmiştir. Malum ola ki, her âkil ve bâliğ olan kimselere bilinmesi farz olan şeyler iki kısımdır. Bir kısmı itikad, bir kısmı ameldir. 69 İmam-ı Azam, Fıkhu-l Ekber: 1/26; Mer i b. Yusuf el-makdisi, Ekâvîlus Sikât: 1/63; Kalabazi, et-tearruf Li-Mezhebi Ehli-t Tasavvuf: 1/39; Şemseddin Sefarini el-hanbeli, Levamiu-l Envar: 1/ Saadeddin-i Taftazani, Şerhu Akaidi-n Nesefi: 126; Maturidi, Tevhid: 1/77; İmam-ı Harameyn, Lem u-l Edille: 1/115; Şemseddin Sefarini el-hanbeli, Levamiu-l Envar: 2/251; Mukatil b. Süleyman, Tefsir: 1/115; Kurtubi, Hidaye: 3/2134; Suyuti, el-hâvi: 2/241; Heytemi, Feteva-i Hadisiyye: 1/154; Halili, Feteva: 1/77; Şeyh Alemgiriyye, Feteva-i Hindiyye: 2/

34 Ameller dahi iki kısımdır. Bir kısmı farz-ı ayn dır, bir kısmı farz-ı kifaye dir. Ameller diye, bilinmesi ve tasdik edilmesi ve zâhir âzâ ile işleyip amel etmesi farz olana derler. Abdest, gusül ve namaz gibi. İtikad diye, bilinmesi ve kalp ile inanıp tasdik etmesi amelsiz farz olana derler. Allah ı (Celle Celâluhu), kitaplarını ve peygamberlerini bilmek (inanmak) gibi. İtikad cihetinden farz olan dahi iki kısımdır. Biri iman ve bir kısmına itikad-ı ehl-i sünnet ve-l cemaat derler. Eğer ki, inanmadığı takdirde kâfir olursa, ona iman derler. (Buna misal:) Allah-u Teâlâ nın varlığına ve birliğine ve sıfat-ı zatiyye ve selbiyye ve ef aliyyesine inanmak gibi. Eğer ki inanmadığı takdirde kâfir olmazsa, ona itikad-ı ehl-i sünnet ve-l cemaat derler. (Buna misal:) Kabir azabına ve münkernekir suallerine inanmak gibi. Bir kimse, bunlardan birini inkâr etse, kâfir olmaz. Lâkin fâsık ve bidatçı ve fırka-i dalâletten olur. Malum ola ki, âkil ve bâliğ olan erkek ve kadın, gerek müslüman, gerek kâfir olsun, başta farz olan imandır. Ve iman altı farz ile sahih olur: Öncelikle, Rasulullah (Sallallahu Teâlâ Aleyhi ve Sellem) Efendimiz in, Allah-u Teâlâ tarafından, Din-i Muhammediyye de, zarureten ve açık olarak getirdiği şeylerin her birine kalp ile inanıp ve razı olması, istenildiği vakitte ikrar etmesi ve üç şey başa gelmeden önce olmasıdır: 1- Can çekişmeden önce olması, 2- Güneş batıdan doğmadan evvel olması, 3- Kalbinde imanın durmayacağına alâmet olan elfâz-ı küfürden (küfür lafızlarından) zaruretsiz olarak uzak olmasıdır. Şimdi, bu altı farz bulunmasa iman sahih olmaz. Bu din-i İslâm da zarureten malum olanlar: 28

35 Allah-u Teâlâ, melekleri, kitapları, peygamberleri, kıyamet günü, kaza ve kader, hayır ve şerrin Hüdâ dan olduğu, Kur an da ve hadiste şüphesiz malum olan farzlar ve haramlar gibi. İman iki türlüdür. Biri iman-ı icmâli ve biri tafsilidir. 71 İman-ı icmâli, kelime-i şehadeti ve manasını bilerek söylemektir. Yani: Ben Allah-u Teâlâ nın birliğine ve varlığına (iman ettim) ve (O nun gibi) ibadete müstehak bir zat yokur, ancak Allah-u Teâlâ vardır ve birdir. Ortağı ve benzeri yoktur. Muhammed (Aleyhisselam) onun peygamberi ve rasulü ve kuludur diye şehadet ederim demektir. İman-ı Tafsili, kalbiyle altı şeye inanıp, lisanıyla dahi Âmentü billahi ve melâiketihi yi sonuna kadar manasını bilerek okumak farz-ı ayndır. Ve iman-ı şer î de budur: Yani, Allah-u Teâlâ nın varlığına, zatında ve sıfatında ve ef âlinde, ortağı ve benzeri olmadığına ve bütün eşyayı yaratan ve ibadete lâyık ve kendi ile kâim olan sıfat-ı âliyesi, ne aynısı ne gayrısıdır. Ezelî ve ebedî olup, hep sıfatları zatının gereğidir. Gayriden değildir. Zâtından ayırmak olmaz. Ben, Allah-u Teâlâ nın kitapları, peygamberân-ı izâm a Cebrail (Aleyhisselam) vasıtası ile gönderdiğine, sonra gelen kitap ve şeriatın, evvel gelen kitap ve şeriatın hükmünün ve zamanının tamam olduğunu beyan ettiğine inandım. Ve Allah-u Teâlâ nın, insanlardan nice kâmil zevât-ı kirâmı lutf-u ilâhîsiyle peygamberlik suretiyle müşerref kılıp, mübarek ellerine mu cizeler yaratıp, hak peygamber oldukları sâbit olduktan sonra, her biri zamanlarında ümmetlerine Allah-u Teâlâ nın emir buyurdukları şeriatına davet ettiklerine inandım. 71 Salih b. Abdulaziz, Şerhu-t Tahavi: 1/315; Ebu Abdillah el-hazimi, Şerhul Akîdeti-l Vasitiyye: 4/12, 12/1; Abdulaziz b. Salih, Cuhudu-ş Şeyh Muhammed Emin eş-şenkıti: 1/365; Ebu Abdillah el-hazimi, Şerhu Mesaili-l Cahiliyye: 14/21. 29

36 Ve ahiret gününün vâki olacağına, ehl-i tefsirin beyanları üzere bütün ölülerin tekrar diriltilip, herkesin kabirlerinden kalkıp haşr meydanında toplanmasına, amel defterlerinin ellerine verilmesine, hesaba çekilmeye, günah ve sevabın tartılmasına, sırat köprüsünden geçip ehl-i cennetin cennete, ehl-i cehennemin cehenneme girip, herkesin amelinin cezasını görerek ebedî sevabın ve devamlı azabın ve sair ayet-i kerime ve hadis-i şerifede vârid olan ahiret hallerinin cümlesine inandım. Bunların zamanı sonsuz zamandan ibarettir. Takdir olunan her şey meydana gelen hayır ve şerden ibarettir. Gerek kulun isteyerek yaptıkları ve gerek diğer eşyanın tümünün Allah-u Teâlâ dan olduğuna, yani Allah-u Teâlâ nın dilemesi ve takdiriyle olduğuna inandım İRADE-İ CÜZ İYYE İtikadda mezhebimiz olan Ehl-i Sünnet ve-l Cemaat mezhebine göre kulun fiili iki kısımdır. 72 Birisi ihtiyari (kulun isteyerek yaptıkları), birisi iztirari (insanın başına gelen zorunlu haller) dir. İztirari ki; düşmek, hasta olmak, acıkmak, duymak, uyumak, istemeden titremek gibi. Kulun bu fiillerinde etkisi yoktur. Ancak Mevlâ nın (etkisi var) dır. Ef al-i ihtiyarisi ki; oturmak, kalkmak, gitmek, gelmek, okumak, yazmak ve kendi istediği ve arzusuyla işlediği şeylerden, kulun irade-i cüz iyyessi ve ihtiyârı vardır. Hak Teâlâ kulda, fiil ve terk taraflarına taalluk eden salih kudret ve irade yaratmıştır. Kulun iradesini bir tarafa sarf etmesi ve o tarafa kastetmesi ve ihtiyarından ibaret olan irade-i cüz iyyesiyle takdir edilmişlerin akabinde, (bunlardan sonra) Allah-u Teâlâ dilerse, o tarafa kudret-i ilâhiyyesiyle yaratır. Rıza-i rabbaniyyesine uygun ise itaat sayılır. Kul sevaplanmış olur. Eğer rıza-i rabbaniyyesine muhalif ise, ma siyet sayılır. Kul, azara ve azâba müstehâk olur. 72 Abdurrahim es-sülemi, Şerhu Akideti-l Vasitiyye: 18/4. 30

37 Şimdi, kulda iki irade vardır. Biri külli, biri cüz îdir. İrade-i Cüz îyye, İrade-i Külliyye yi kullanmak demektir. İrade-i Külliyye mahluktur, mevcuttur. Ve irade-i cüz iyyye ise gayr-ı mahlûktur, gayr-ı mevcuttur. 73 Zira İrade-i Cüz iyye hal olarak kabul edilir. İdrak edilmeye bağlıdır. Hariçte vücudu olmadığından, yaratılmakta yeri yoktur. Bir mü min, iman edilmesi lazım olan bir şeyde, aklı ermeyip şüphe eylediğinde, o kişiye farz olan, o halde Allah-u Teâlâ nın ilminde o şeyde hak olan neyse ona inanmaktır. Sonra hakikatini akâid ilminde kâmil bir zât bulup da ondan öğrenmektir. İhmal ve kusur câiz değildir. Bazı ulema, icmali iman ve müfesser (tafsili) iman diye ikidir demiştir. İcmalî imanı şu suretle beyan etmişlerdir ki: Allah-u Teâlâ nın buyurduğu şeylerin cümlesine muradı üzere inandım. Ve Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) e inandım. Ve Rasulullah ın (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) buyurduğu şeylerin küllüsüne inandım demektir. İman-ı Müfesser in tarifi ise, bütün şeriat zikrolunup, onlara iman etmektir: Peygamberimizin ismi Muhammed (Aleyhisselam), babasının ismi Abdullah, büyük babasının ismi Abdulmuttalib ibni Haşim dir. (Peygamber Efendimiz) Mekke şehrinde doğmuş, peygamberlik orada iken gelmiş, Medine-i Münevvere ye hicret edip, orada dâr-ı bekâya teşrif ile Ravza-i Mutahhara sında medfundur. Ve hayy-ı manevi ile hayydır. Bize Hüdâ dan getirdiği kitabın ismi Kur an-ı Azîmu-ş-Şân dır. Hükmü kıyamete kadar bâkidir. Şeriat bütün kitabın ahkâmıdır. Her mü min din ve imanını muhafaza yolunda, malını ve canını feda eylemelidir. İmanın muhafazası güçtür (zordur). Zira imana zarar veren şeyler çoktur. Eğer imanını muhafaza yolunda olmayıp, 73 Maturidi, Tefsir: 1/