UÇAK, HAVACILIK VE UZAY MÜHENDİSLERİNİN DURUM DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 TMMOB Makina Mühendisleri Odası VI. Ulusal Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı Mayıs 2011 / ESKİŞEHİR UÇAK, HAVACILIK VE UZAY MÜHENDİSLERİNİN DURUM DEĞERLENDİRMESİ TMMOB Makina Mühendisleri Odası UHUM MEDAK (Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği - Meslek Dalı Ana Komisyonu) Tel: (312) Faks: (312) e-posta : uhum@mmo.org.tr 1. ÖZET UHUM MEDAK (Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği-Meslek Dalı Ana Komisyonu) TMMOB Makina Mühendisleri Odası'nın komisyonlarından biri olarak Temmuz 2000'de kuruldu. Mayıs 2001'de ve Mayıs 2005'te olmak üzere 2 defa Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendislerinin Durum Değerlendirmesi başlıklı bildirileri UHUM Kurultaylarına sundu. Son değerlendirmenin üzerinden 6 yıl geçmesi, söz konusu bildirinin güncellenme ihtiyacını doğurmuştur. Bu bildiri, UHUM-MEDAK'ın kuruluş amaçları arasında bulunan meslek dalının geliştirilmesi, düzeyinin yükseltilmesi ve çıkarlarının korunması ile meslek dalı üyeleri arasında örgütlenme ve dayanışmayı güçlendirecek politikaların oluşturulması perspektifinden hareketle hazırlanmıştır. Bildiride UHUM'ların günümüzdeki çalışma alanları ve çalışma koşullarının analizi, MMO ile bağları ve havacılık sektörünün genel bir değerlendirmesi yapılmaktadır. 2. ÜLKEMİZDE UÇAK-HAVACILIK-UZAY MÜHENDİSLERİ Dünyada, uçak ve havacılık mühendisliğinin 19.yüzyıla kadar uzanan yüz yıldan uzun bir geçmişi vardır. Uzay mühendisliği, biraz daha yeni olsa da izlerini geçen yüzyılın ilk çeyreğine kadar sürmek mümkündür. Tarihinde birkaç başarısız havacılık sanayi kurma girişiminin görüldüğü ülkemizde ise, 1940'ların ikinci yarısından itibaren İTÜ'den, 1980'lerin ortalarından itibaren de ODTÜ'den mezun olan mühendislerle uçak ve havacılık mühendisliği toplumsal yaşamda yerini almıştır. İTÜ ve ODTÜ'den mezun olan UHUM'ların sayısı: 1940 yılında İTÜ Makina Fakültesi bünyesinde kurulan Uçak Mühendisliği bölümünden 1984 yılına kadar toplam 512 uçak mühendisinin mezun olduğu kayıtlarda yer almaktadır yılları arasında ise İTÜ ve ODTÜ'nün ilgili bölümlerinden 1583 Uçak Mühendisi (İTÜ), 893 Havacılık Mühendisi (ODTÜ) ve 425 Uzay Mühendisi (İTÜ) mezun olmuştur arasındaki tüm mezunların toplamı 3413 olmaktadır. Vefat nedeniyle azalan kısım göz önüne alındığında günümüzde okullarımızdan mezun yaklaşık 3200 UHUM'un bulunduğu söylenebilir arası dönem için yıllara göre İTÜ ve ODTÜ'nün Mezun Sayıları Tablosu: 139

2 3. UHUM'LARIN MMO'YA ÜYELİK DURUMU: TMMOB Makina Mühendisleri Odası 1954 yılında kurulmuştur. İlgili yönetmelikler gereği UHUM'ların üye olması gereken Oda, MMO'dur. Üyeliklerin ve UHUM sayılarının yıllara göre dağılımı aşağıdadır: MMO'YA ÜYE OLAN UHUM SAYISI TOPLAM 801 düşmüştür. UHUM'ların kitlesel çalıştığı işyerlerinde düşük üyelik oranlarının olumsuz yansımaları görülmektedir. Yurt dışında bulunanlar ile mühendislik dışı işlerde çalıştığı için Oda üyesi olmayan yaklaşık %15'lik sayı düşüldüğünde kalan UHUM'ların MMO'ya üyelik oranı %30 olmaktadır. Bazı kurumlarda çalışan UHUM'lar arasında MMO üyelik oranları şöyledir: KURUM ÇALIŞAN UHUM ÜYE UHUM ORANI OKUL MEZUNU UHUM SAYISI THY Teknik THY % 19% UHUM'LARIN MMO ÜYELİĞİ ORAN 71% 31% 25% 15% 25% İTÜ TEI % 22% MMO üyeliği 1980 öncesi mezun Uçak Mühendisleri arasında % 70'ler düzeyinde idi sonrası toplumumuza dayatılan 12 Eylül Anayasası ile TMMOB etkisizleştirilmeye çalışıldı. Örgütlülüğü yok etmeye yönelik girişimler sonucunda kamuda zorunlu üyelik kaldırıldı. TMMOB'ye karşı günümüzde de sürdürülen bu baskı politikaları sonucu, yeni mezunların MMO üyeliğinin giderek düştüğü gözlenmektedir döneminde %31 olan yeni mezunların üyelik oranı, arasında %25'e, arasında ise %15'e kadar 1.HİB KOM UTANLIĞI 42 Görüldüğü gibi kurumsal düzeyde üyelik oranı %25'lerde bulunmaktadır. Bu durum UHUM'ların kendileri için birlikte karar alma ve dayanışma konusunda zafiyet yaratmaktadır. Üye olmadıkları için MMO örgütlülüğünün sağladığı çeşitli olanaklardan yararlanamayan mühendisler, kitlesel çalıştıkları kurumlarda işverenlerle 23 55% 140

3 bireysel olarak muhatap olmak zorunda kalmaktadırlar. Kitlesel çalışma alanlarının oluştuğu UHUM'lar için örgütlülüğün MMO çatısı altında sağlanması çok önemlidir. Ülke politikalarına yön verme, toplumsal sorumlulukları yerine getirme, gelecek kuşaklara daha adil, kendine yeten, ulusal sanayisi gelişmiş, kalkınan bir Türkiye bırakmak gerektiğini düşünen tüm UHUM'ların öncelikle MMO'ya üye olmalarını, kurullarında çalışmalarını hatırlatırız YILINDA UHUM'LAR VE SEKTÖR: 2000'li yılların başında UHUM'ların çalışma alanlarının genel tablosu şöyleydi: HAVACILIK SEKTÖRÜ: Enstitü ve Üniversiteler İTÜ ODTÜ TÜBİTAK-SAGE Havacılık Otoriteleri Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü D.H.M.Ï. Türk Silahlı Kuvvetleri Savunma Sanayi Müsteşarlığı T.U.S.A.Ş. Hava Aracı İşletmeciliği ve Bakım Tesisleri T.H.Y Askeri Kurumlar - I. Hava İkmal Bakım Merkezi, 2.HİBM, 3.HİBM, 901. Hv. A.A.D.F. Kom. Özel Hava Yolları (Onur, Pegasus, Alfa, Sun Express...) Genel (Tarımsal, Sportif, Uçuş Okulları) Havacılık Kurumları THK ve Özel Uçuş Okulları Havacılık Sanayi Hava Aracı Üretimi ( TAI, TEI) Havacılık Elektroniği ( Aselsan, Havelsan...) Mühimmat Üretimi (MKE, Roketsan..) Havacılık yan sanayi ve temsilci kuruluşlar Uzay TÜBİTAK-UZAY TURKSAT HAVACILIK DIŞI SEKTÖRLER (UHUM'ların diğer mühendislik disiplinleriyle ortak çalıştığı alanlar.) Otomotiv Beyaz Eşya Elektronik / Bilişim Enerji Makina ve Tesisat Fikri Mülkiyet Hakları DİĞER SEKTÖRLER (Aldığı eğitimle ilgili bir işte çalışmayan meslektaşlarımız.) Genel Eğitim Hizmet Sektörü Ticaret 141 9

4 2000 YILINDA UÇAK/HAVACILIK/UZAY MÜHENDİSLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI (Yaklaşık 1550 mühendis) Yurt Dışı 19% 2000 yılında UHUM'ların çalışma alanlarına göre dağılımı Havacılık Sektörü 22% Diğer 20% 2000'li yılların başına kadar UHUM mezunlarının sınırlı bir bölümü havacılık sektöründe çalışma olanağı bulabilmekteydi. Mayıs 2001'de UHUM Kurultayına sunulan ilk bildirimizde aktif çalışma yaşamında yer alan 1550 meslektaşımızın sadece % 22'sinin (yaklaşık 350 mühendis) havacılık sektörü ile ilgili işlerde çalıştığı tespit edilmişti. Havacılık Dışı Sektörler 39% Geriye kalan 1200 meslektaşımızın yarısının imalat, inşaat vb. sektörlerde, %20'sinin ise mühendislik bilgisinin kullanılmasının çok sınırlı kalabileceği diğer işlerde çalıştığı tahmin edilmekteydi YILINDA HAVACILIK SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN UÇAK/HAVACILIK/UZAY MÜHENDİSLERİNİN DAĞILIMI (Yaklaşık 350 mühendis) 2000 yılında UHUM'ların Havacılık Sektörü içindeki dağılımı Havacılık Otoritesi 10% Eğitim Kurumları 15% Uzay 1% Havayolu İşletmeciliği ve Bakımı 43% Havacılık Sanayi 31% 2000 yılına kadar olan dönemde havacılık sektöründeki bazı gelişmeler: 2000 yılına kadar ülkemizde Havacılık sektörünün lokomotifi THY idi. Bu kuruluşta işletme ve bakım alanında çalışan UHUM'ların sayısı yaklaşık 50 idi. THY'nin özelleştirilmesine, zaten yetersiz olan UHUM istihdamını ve Havacılık Sektörünü daha da kötüye götürecek bir girişim olduğu için MMO tarafından karşı çıkıldı. 1980'lerde kurulmasına başlanan TAİ ve TEİ' nin devreye girmesi ile UHUM'lar Hava Taşıtı Üretimi sahalarında da istihdam edilmeye başlandı. 142

5 Havacılık Otoritesi olan SHGM'de ilk UHUM istihdamları başladı. Ancak başlangıçta kurduğu kadroyu elinde tutamadı. SHGM'nin Türkiye sivil havacılık otoritesi olma konumundan çok uzakta olduğu görüldü Türkiye için 1999'dan itibaren başlayan ve giderek yükselen kriz yıllarının en sert geçen yılı oldu, tüm istidamlarda daralma meydana geldi, UHUM'ların havacılık sektörü dışında veya yurt dışında iş bulma çabaları artarak devam etti. UHUM MEDAK'ın 2001 Kurultayı için hazırladığı bildiri şu sonuçla bitmektedir: Kurulu yapısıyla ülkemizdeki havacılık ve uzay sektörü her yıl bölümlerden mezun olan uçak, havacılık ve uzay mühendislerini bünyesinde istihdam edebilecek bir potansiyele ulaşmaktan henüz oldukça uzaktır. Diğer sektörlerde yaşanan daralma da dikkate alınılırsa, meslektaşlarımızın ilgili bir alanda çalışma şansının gitgide azaldığı görünmektedir. THY'nin özelleştirilmesi, UHUM'larda zaten var olan gizli ve açık işsizliğin her yıl katlanarak artacağı anlamına gelmektedir. Bu sorunun tek çözüm yolu, ülkenin doğru bilimteknoloji ve sanayi politikaları belirleyerek, bunları kararlılıkla uygulamasından geçmektedir. Havacılık sektörü de bu politikalar içinde gerekli yeri almalıdır. Sektör eğitiminden, üretimine kadar her bir bileşeni ile daha büyük bir bütünün parçaları olarak eşgüdümle çalışmak üzere kısa, orta ve uzun vadeli hedefler doğrultusunda planlanmalıdır. Havacılık sektörünün önemli bileşenlerinden birini oluşturan ve oldukça büyük bir niceliğe ulaşan bu ülkenin yetiştirdiği teknik elemanlar olarak toplumsal sorumluluğumuzun gereği budur YILLARI ARASINDA UHUM'LAR VE SEKTÖR: 2004 YILINDA UÇAK / HAVACILIK / UZAY MÜHENDİSLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI - (Yaklaşık 2100 mühendis) 2004 yılında UHUM'ların çalışma alanlarına göre dağılımı Diğer 9% Yurt Dışı 8% Havacılık Sektörü 26% Havacılık Dışı Sektörler 57% 2004'te UHUM mezunlarının havacılık sektöründe çalışma olanağı giderek artmakta idi. Mayıs 2005'te UHUM Kurultayına sunulan ikinci bildirimizde aktif çalışma yaşamında yer alan 2100 meslektaşımızın %26'sının (yaklaşık 540 mühendis) havacılık sektörü ile ilgili işlerde çalıştığı tespit edildi. Geriye kalan meslektaşımızın % 57'sinin imalat, inşaat vb. mühendislik gerektiren faaliyetlerde ve sektörlerde, %9'unun ise diğer olarak adlandırdığımız mühendislik bilgisinin kullanılmasının sınırlı kaldığı işlerde çalıştığı tespit edildi. Burada göze çarpan sonuç havacılık sektöründe çalışan UHUM oranının 2000'de % 22'den 2004'te % 26'ya çıkmış olmasıdır. Sayısal olarak bu rakam 350 düzeyinden 540 düzeyine yükselmeyi ifade etmektedir. Bu artıştaki en önemli unsur Hava Taşıtı Üretiminde Kamu ve Özel sektörün giderek daha yoğun yer almasıdır. Diğer önemli bir sonuç ise sınırlı mühendislik bilgisi gerektiren işlerde çalışan UHUM oranının 2000'de % 20'lerde iken, 2004'te % 9'lara, sayısal olarak da 300'lerden, 200'lere inmesidir. Bu da mühendislik dışı işlerde çalışmakta olan bir kısım UHUM'un, mesleki çalışma alanlarındaki artış nedeni ile tekrar mühendislik yapmaya başlamış olmalarıdır 143 9

6 2004 YILINDA HAVACILIK SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN UÇAK/HAVACILIK/UZAY MÜHENDİSLERİNİN DAĞILIMI (Yaklaşık 540 mühendis) Havacılık Otoritesi 4% 2004 yılında UHUM'ların Havacılık Sektörü içindeki dağılımı Eğitim Kurumları 17% Uzay 2% Havayolu İşletmeciliği ve Bakımı 24% Havacılık Sanayi 53% Havacılık sektöründeki başlıca gelişmeler: Havacılık sektörünün lokomotifi bu dönemde TAI oldu. Bu kuruluşta çalışan UHUM'ların sayısı yaklaşık 120 idi. Yeni ARGE projeleri ile istihdamın artırılması planlandı yılın başında TAI ve TUSAŞ birleşti. THY, 2004 yılı sonunda Sabiha Gökçen Havaalanında HABOM (Havacılık Bakım Onarım Merkezi) kurmak için çalışmalara başladı. Merkezin faaliyete geçtiğinde 2100 kişilik istihdam sağlayacağı belirtildi. THY'nin Özelleştirilmesi ile ilgili girişimler sürmeye devam etti. Havayolu taşımacılığında Özel Sektör önemli ilerlemeler sağladı. THY'de 80 uçak mevcut. Özel sektörde ise 108 yolcu ve kargo uçağı var. Özel Havayolu şirketleri ilk defa yolcu taşıma sayısında THY'yi geçti. Havayolu ile taşınan yolcu sayısı yıllık 45 milyonu buldu. Yaşanan krizler nedeniyle UHUM'ların yurt dışına iş bulmak için gidişleri devam etti. UHUM MEDAK'ın 2005'te hazırladığı bildiri şu sonuçla bitmektedir: Ülkemizde doğru bilim, teknoloji ve sanayi politikaları belirlenmesi ve bunların kararlılıkla uygulanması her geçen gün önem kazanan bir konu olmaya devam ediyor. Havacılık sektörü de bu politikalar içinde gerekli yerini almalı, eğitiminden üretimine kadar, her bir bileşeni daha büyük bir bütünün parçaları olarak eşgüdümle çalışmak üzere, kısa, orta ve uzun vadeli hedefler doğrultusunda planlanmalıdır. Kamu kaynaklarının planlı ve verimli bir şekilde kullanılmaması sektörel sorunların temelini oluşturuyor. Havacılık sektörünün önemli bileşenlerinden birini oluşturan ve oldukça büyük bir niceliğe ulaşan UHUM'lar TMMOB ilkeleri çerçevesinde bir araya gelerek; Hem sorunlarını daha yüksek sesle dile getirmeli, Hem de ülkenin havacılık politikalarının oluşturulması ve uygulanmasına katkıda bulunur duruma gelmelidirler. Bu ülkenin yetiştirdiği teknik elemanlar olarak toplumsal sorumluluğumuzun gereği budur. 144

7 YILLARI ARASINDA UHUM'LAR VE SEKTÖR: 2010 YILINDA UÇAK / HAVACILIK / UZAY MÜHENDİSLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI (Yaklaşık 3200 Mühendis) 2010'da UHUM mezunlarının havacılık sektöründe çalışma olanağı önemli ölçüde arttı. Mayıs 2005'te UHUM Kurultayına sunulan ikinci bildirimizde aktif çalışma yaşamında yer alan 2100 meslektaşımızın %26'sının (yaklaşık 540 kişi) havacılık sektörü ile ilgili işlerde çalıştığı belirtilmişti. 2010'da yaptığımız araştırmalarda bu oranın % 39'a (yaklaşık 1150 kişi) yükseldiği tespit edildi. Geriye kalan meslektaşlarımızın büyük bir kısmının (%46) imalat, inşaat vb. sektörlerde çalıştığı, daha küçük bir kısmının da (%8) diğer olarak adlandırdığımız mühendislik bilgisinin kullanılmasının sınırlı kaldığı işlerde çalıştığı ya da emekli veya işsiz olduğu tespit edildi. Burada göze çarpan sonuç havacılık sektöründe çalışan UHUM'ların, toplam UHUM sayısına oranı 2000'de % 22 iken, 2004'te % 26, 2010'da ise % 39 olmasıdır. Sayısal olarak bu rakam 350, 540 ve 1250 olarak gerçekleşmektedir. Bu artıştaki en önemli unsurlardan biri hava taşıtı üretimi gerçekleştiren TUSAŞ-TAI ve diğer sektör kuruluşlarının giderek artan iş hacimleridir. İkinci etken ise havayolu işletmeciliği ve bakımı yapan THY ve Özel Havayolu Şirketlerinin yaklaşık 2 katına çıkan uçak sayıları ve yolcu taşıma miktarlarıdır. Burada gözden kaçırılmaması gereken en önemli nokta, teknoloji ve sermaye yoğun havacılık sektörünün lokomotif kuruluşları THY ve TUSAŞ-TAI'nin her ikisinin de Kamu Kurumu olmasıdır. Yani kamu, ülkemizin en önemli, en dinamik sektörlerinden biri olan havacılıkta lokomotif güç olmaya devam ediyor. ÜLKEMİZDEKİ HAVACILIK SEKTÖRÜNÜN HEDEFLERİ: 2011 yılı sivil havacılık hedefleri: - Havacılık sektörümüzde uçak sayımızın 400'e ulaşması - İç ve dış hatlarda 120 milyon yolcuya ulaşılması - Bakım yapılan uçak sayısının 500'e ulaşması 2023 yılı sivil havacılık hedefleri: - Bölgemizde 5000 uçaklık filoya bakım yapılması. - Bugün 157 olan dış hat uçuş nokta sayısının 500'e ulaşması - 60 milyon yolcu kapasiteli 1, 30 milyon kapasiteli 2, 15 milyon kapasiteli 3 havaalanı yapılması - Helikopter taşımacılığı sisteminin kurulup desteklenmesi - Yerli imalat olarak en az 2 tip uluslararası bilinirliği olan tek-çift motor pervaneli ve çift motorlu hafif jet uçağı üretimini gerçekleştirmek - Hava aracı ve/veya parçası sertifikasyonunun Türkiye tarafından sağlanabilir hale getirilmesi - Türk Sivil Hava taşımacılığı filo yapısının

8 geniş gövde, 450 dar gövde, 200 bölgesel uçak olacak şekilde 750 uçaklık bir yapıya ulaşması, - Toplam 350 milyonluk yolcu taşıma kapasitesine ulaşılması Bu sivil havacılık hedeflerinin yanı sıra önümüzdeki kısa dönemde TSK'nın ihtiyacı olan çeşitli hava taşıtlarının üretimi de planlanmaktadır, bunlar kısaca; Askeri istihbarat amaçlı uydu ve yer sistemleri Genel Maksat Helikopteri ATAK Helikopter Programı Sikorsky S70 ve Black Hawk helikopterlerinin modernizasyonu KT-1 Temel Eğitim Uçağı Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı (HÜRKUŞ) Geliştirme Programı İnsansız Hava Aracı (ANKA) Programı GÖZCÜ Kısa Menzil Taktik İnsansız Hava Aracı (İHA) Sistemi Havadan Erken İhbar ve Kontrol Uçağı T-38 uçaklarının modernizasyonu Yeni nesil F-16 uçağının montajı Uzun Menzilli Tanksavar Füze Sistemi 2010 YILINDA HAVACILIK SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN UÇAK/HAVACILIK/UZAY MÜHENDİSLERİNİN DAĞILIMI (Yaklaşık 1250 mühendis) yıllarında Havacılık sektöründeki başlıca gelişmeler: HAVA TAŞITI ÜRETİMİ: Havacılık sektörünün istihdam açısından lokomotifi bu dönemde TUSAŞ-TAI ve THY oldu. Hava Kuvvetlerinin F-16 uçağı ihtiyacını ortak üretim yoluyla karşılamak için 1984 yılında kurulan TUSAŞ- TAI, uçak, helikopter, insansız hava araçları (İHA) ve uydu gibi hava-uzay platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, modernizasyonu, imalatı, entegrasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumuna geldi. Yürüttüğü Atak Helikopteri ve Anka İnsansız Hava Aracı projeleri kamuoyunun yoğun ilgisini çekti. TUSAŞ-TAI yürütmekte olduğu çok çeşitli projelerle önemli istihdam olanakları sağlamaktadır. TUSAŞ-TAI'nin yaptığı ANKA İHA'sı Aralık 2010'da ilk test uçuşunu yaptı. ATAK helikopteri ilk uçuşunu 2013'te yapacak. Özel sektör (Vestel, Kale-Baykar) İHA konusunda önemli gelişmeler sağladı. Özel sektörün yaptığı İHA'ların ilk deneme uçuşu 2009 yılında gerçekleştirildi. TEI Tasarım Mühendisliği Bölümü test altyapısı kabiliyetini sürekli geliştirmekte, gaz türbin/içten yanmalı motorların ve motor komponentlerinin performans testleri yapılmaktadır. 146

9 Eskişehir'in sahip olduğu havacılık potansiyeli hem yurt içinden hem de yurt dışından yeni yatırımlar açısından Eskişehir'i cazip bir merkez haline getirdi. ASKERİ PROJELER: 2006 yılında SSM tarafından başlatılan Uzun Menzilli Tanksavar Füze Sistemi (UMTAS), tasarım, geliştirme ve seri üretim olmak üzere 3 bölümden oluşuyor. Proje Roketsan A.Ş.'nin ana yükleniciliğinde yürütülüyor. HAVAYOLU TAŞIMACILIĞI: Havayolu yolcu ve kargo taşımacığında önemli gelişmeler sağlandı. İç ve dış hatlarda 2004 yılında 45 milyon olan taşınan yolcu sayısı, 2010 sonunda 103 milyona yükseldi. 2004'te 142 olan havayolu işletmelerimizdeki büyük gövdeli uçak sayısı, 2010 yılı sonu itibariyle 332'ye ulaştı. İş jeti olarak 98, Hava taksi işletmelerindeki 244, Genel Havacılık İşletmelerindeki 217, Balon işletmelerindeki 106, Zirai İşletmelerdeki 69 hava aracı ile birlikte toplam kayıtlı hava aracı sayısı 1066'ya ulaştı yılında 588 olan hava aracı sayısı sekiz yılda ikiye katlandı yılında sayıları 14 olan hava taşıma işletmelerinin cirosu 3,6 milyar dolar iken, bugün 16 havayolu işletmesinin toplam cirosu yaklaşık 12 milyar dolara ulaştı. Antalya'da Uçak Gürültüsü yoğun şikâyetlere neden oldu, MMO tarafından yapılan panelde Havaalanı yerinin hatalı olduğu belirtildi. BAKIM, ONARIM, YENİLEME FAALİYETLERİ: Uçak Bakım, Onarım ve Yenileme (BOY) Sektöründeki kuruluş sayımız 19'dan 34'e yükseldi yılında Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansından (EASA) Uçak Bakım Akreditasyonu yetkisi aldık. Yerli uçakların yanı sıra yabancı uçakların bakımını da yapmaya başladık. Bölgesel işbirliği anlaşmaları çerçevesinde bu akreditasyona sahip olmayan ülkelerin uçaklarının bakımı Türkiye'de yapılmaya başlandı. Türk Hava Yolları'nın iştiraki olarak kurulan ve Bakım Onarım alanında faaliyet gösteren THY Teknik A.Ş. ayrı bir kurum olarak organize oldu. THY Teknik'in, 2 geniş - 3 dar gövde uçağa aynı anda hizmet verebilecek metrekarelik birinci hangarı, 3 geniş - 4 dar gövdeli uçağa aynı anda hizmet verebilecek metrekarelik ikinci hangarı, yine Atatürk Havalimanı'nda VIP ve hafif uçaklar hangarı ve Ankara Esenboğa Hangarı bulunmaktadır. THY Teknik, 2004 yılı sonunda başladığı HABOM'u (Havacılık Bakım Onarım Merkezi) 2012 yılında hizmete sunmayı planlamaktadır. Proje yatırım bedeli olarak 500 milyon dolar tahmin ediliyor. Planlanan ilk 10 yıllık geliri 6,2 milyar dolar olacak. THY Teknik uçak bakımı alanında özellikle yan sanayi üretimini geliştirmek ve sertifikalandırmak için çaba içerisinde. THY ve özel sektörle birlikte havacılığımız bir yılda uçak bakımına 700 milyon dolar harcıyor. Bunun 250 milyon doları parça alımı için yurt dışına gidiyor. UYDU ÇALIŞMALARI: Yerli Uydu üretim çalışmaları 2005 yılında İTÜ'de TÜBİTAK desteği ile başladı. İlk Türk Uydusu İTÜpSAT1, 23 Eylül 2009 tarihinde uzaya fırlatıldı, yerden 750 km. uzaklıktaki yörüngesine yerleştirildi. TUSAŞ 2000 li yılların başında başladığı kavramsal uydu tasarım ve üretim çalışmalarına 2006 yılında optik uydu üretimi ile hayata geçirmiş önemli bilgi birikimi ve deneyim kazanmıştır. TUSAŞ 2010 yılı itibari ile Uzayda uçacak optik bir uydunun tasarım, üretim, montaj ve entegrasyon çalışmalarını yapmaktadır. TUSAŞ Çok yüksek çözünürlüklü (<1 metre) GÖKTÜRK-1 optik uydusunun milli ana yüklenicisidir. TÜRKSAT'ın yabancı firmalara ürettirdiği uydulardan TÜRKSAT 3A 2008'de uzaya fırlatıldı. Üretimleri ile ilgili anlaşmaları yapılan TÜRKSAT 4A ve 4B uyduları Türkiye'nin dışarıya yaptırdığı son uydular olacaktır. TUSAŞ bünyesinde Mayıs 2011'de temeli atılacak ve 2012 sonu, 2013 başında hizmete girecek olan Milli Uydu Üretim Montaj Entegrasyon ve Test Merkezi 5 tonluk uydular üretecek, entegrasyonu yapacak ve testlerini gerçekleştirecek kapasitede olacaktır. Tesiste gözlem uydularının yanı sıra haberleşme uyduları da üretilecektir. TUSAŞ'ın ana yüklenici olduğu ve olacağı ulusal gözlem uyduları projeleri optik ve SAR uydularının üretilmesinin yanı sıra Türksat uydularının ülke kay 147 9

10 nakları ile üretilmesi ve test edilmesi için TUSAŞ ve TÜRKSAT arasında çalışmalar devam etmektedir. Türk sanayi, enstitüleri ve üniversitelerinde gerçekleştirilen Uydu ve Uzay konularındaki ulusal ARGE projeleri ile uydularda kullanılan bazı ekipmanların yurtiçinde geliştirilmesi için somut çalışmalar yapılmaktadır. Türkiye gelecek 10 yıl içinde uyduların birçok ekipmanını yerli olarak üretmiş olacaktır. EĞİTİM ALANINDAKİ GELİŞMELER: Pek çok ilimizde Sivil Havacılık Yüksek Okulları açıldı yılında İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesinde Rotorlu Hava Araçları Tasarım ve Mükemmeliyet Merkezi (ROTAM) kuruldu. Söz konusu merkez, ülkemizdeki ilk ve tek ulusal helikopter teknolojileri araştırma merkezidir. Merkezde ilk Rotorlu İHA tasarımı ve imalatı yapıldı, deneme uçuşu gerçekleştirildi. HAVAYOLU KAZALARI 2007'de Atlas jet uçağı Isparta'da düştü, 57 kişi öldü yılında THY uçağı Amsterdam'da piste çakıldı, 1 kişi öldü yılında Onur Air uçağının Diyarbakır'a inişi sırasında kanadı yere çarptı. Facia ucuz atlatıldı. 2009'da Pegasus uçağı Malatya havaalanındaki taksi hareketi sırasında elektrik direğine çarptı. 2009'da Nevşehir'de balon uçuşunda kaza meydana geldi. 1 kişi öldü. 2009, 2010 ve 2011 yıllarında çeşitli helikopter kazalarında ölümler meydana geldi. 7. SONUÇ: Yukarıda sektörün yapısı, durumu ve hedefleri konusunu ana başlıklarıyla anlattık. Sektördeki tüm gelişme emarelerine karşın geçen yarım yüzyıl içinde, uçak, havacılık ve uzay mühendislerinin çalışma koşullarına ilişkin herhangi bir çalışma yapılmamış, meslektaşlarımızla ilgili tam ve doğru istatiksel veriler derlenmemiştir. Değişik kurumlara dağılmış olan mezunlar arasında, bilgi, beceri, deneyim ve problem çözümlerinin paylaşımının sağlanabileceği bir ortam oluşturulmamıştır. Ülkemizin havacılık politikalarının oluşturulması ve uygulanmasına katkıda bulunmak için önerilerimiz şunlardır; Havacılık sektörünün önemli bileşenlerinden birini oluşturan ve oldukça büyük bir niceliğe ulaşan uçak, havacılık ve uzay mühendisleri, TMMOB MMO çatısı altında bir araya gelerek, hem sorunlarını daha yüksek sesle gündeme getirmeli, hem de ülkenin havacılık politikalarının oluşturulması ve uygulanmasına katkıda bulunmalıdır. Havacılık sektörünün giderek büyümesi, denetleme ve düzenleme konusunda ciddi kurullar oluşturulması ve çalıştırılmasını gerektirmektedir. Kurumlarda araştırma projelerine destek verilmeli, sektörün tek bir yönde değil tüm yönlerde geliştirilmesi hedeflenmelidir. Askeri havacılık sektöründe elektronik güvenlik sistemlerindeki dışa bağımlılıktan kurtulmalı, kendi dost düşman tanıma yazılımlarımız geliştirilmelidir. THY ile ilgili kararlar alınırken kamu çıkarlarına öncelik tanınmalı; konuya taraf olan kesimlerin görüşü alınmalıdır. Uçuş emniyeti, şirketlerin yoğun kar ve rekabet hırsları nedeniyle bir tarafa bırakılmış görünmektedir. Bu konuda denetçi olması gereken SHGM görevini yeterince yapmamaktadır. Ülkemizdeki Sivil Havacılık otoritesi olan SHGM özerk bir yapıya kavuşturulmalı uçak havacılık mühendislerinin istihdamının arttırılması sağlanmalıdır. Havacılık sektörü için gerekli olan ve dışa bağımlı olduğumuz tüm malzeme ya da yarı mamul malzemelerin yerli olanaklarla üretilebilir olması sağlanmalıdır. Havacılık sektöründe yerli katkı oranını ve yurt içi istihdamı arttırmak için küçük ölçekli işletmelere ekipman üretme ve tedarik etme konusunda destek olunmalıdır. İHA'ların ve motorlarının ülkemizde geliştirilmesi çalışmalarına önem verilmelidir. Havacılık ve uzay sanayine yönelik AR-GE faaliyetleri açısından özel test sistemlerine sahip olma ve geliştirme yeteneği çok önemlidir, desteklenmelidir. 148

11 GAP projesi ile birlikte daha da önem kazanan tarımsal havacılık kurumlarında mühendis istihdam edilmesi için gereken yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Havacılık sektöründe faaliyet gösteren ve/veya gösterecek olan küçük ölçekli firmaların AS9100 kalite yönetim sistemine hazırlıklı olmaları için gerekli altyapı sağlanmalıdır. Çok geniş bir coğrafyaya yayılan ülkemizde, hava ulaşımı tüm halk kesimlerinin kolaylıkla yararlanabileceği şekilde ucuzlatılmalı ve yaygınlaştırılmalıdır. Yurt dışı firmalara ait hava araçlarının ve ünitelerinin bakım ve onarımlarının ülkemizde yapılabilmesinin yaygınlaştırılması için gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Türk Hava Kurumu tarafından sportif havacılık, havadan yangın söndürme gibi havacılık dallarının geliştirilmesi konusunda düzenlemeler yapılmalı, yatırımlar gerçekleştirilmelidir. [3] İTÜ Uçak Uzay Mühendisliği Fakültesi ROTAM Dosyası Nisan 2011; [4] ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölümü Hedefleri Nisan 2011; [5] THY Faaliyet Raporu Haziran 2010; [6] THY Teknik HABOM Projesi Dosyası Nisan 2011; [7] TAI TUSAŞ Programları Nisan 2011; [8] Türksat Uydu Haberleşme AŞ. Hedefleri Nisan 2011; [9] Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) [10] DİE İstatistikleri; Uçak, havacılık ve uzay mühendisi yetiştiren üniversitelerimizdeki eğitim çağdaş bir yapıya kavuşturulmalı, bölümlerde eğitim gören öğrencilerimizin istekleri gözetilmelidir. Üniversiteler araştırma projelerine gerçekçi destekler vermelidir. Uçuş okullarında Aerodinamik ve Uçuş Mekaniği yer dersleri vermek için uçak/ havacılık mühendisi çalıştırma zorunluluğu olmalıdır. Havacılık sektörünün önemli bileşenlerinden birini oluşturan UHUM'lar MMO çatısı altında ve TMMOB ilkeleri çerçevesinde bir araya gelerek sorunlarını dile getirmeli ve ülkenin havacılık politikalarının oluşturulması ve uygulanmasına katkıda bulunmalıdır. Emekten ve halktan yana teknik elemanlar olarak toplumsal sorumluluğumuzun gereği budur. 8. REFERANSLAR: [1] 1.UHUM Kurultayı Uçak Havacılık Uzay Mühendislerinin Durum Değerlendirmesi Bildirisi- Mayıs-2001 [2] 3.UHUM Kurultayı Uçak Havacılık Uzay Mühendislerinin Çalışma Alanları Bildirisi- Mayıs

12 150 VI. ULUSAL UÇAK, HAVACILIK VE UZAY MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI