T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
|
|
- Hande Sarıkaya
- 7 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ GKO (GERİLİM KONTROLLÜ OSİLATÖR) BESLEME VE KONTROL DEVRELERİNİN TASARIMI VE GERÇEKLENMESİ BİTİRME ÇALIŞMASI Hazırlayanlar: OSMAN ÖRDEK S. EREN GÜLTEPE SEMİH OFLAZOĞLU BAHAR, 2011 TRABZON
2 T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ GKO (GERİLİM KONTROLLÜ OSİLATÖR) BESLEME VE KONTROL DEVRELERİNİN TASARIMI VE GERÇEKLENMESİ BİTİRME ÇALIŞMASI Hazırlayanlar: OSMAN ÖRDEK S. EREN GÜLTEPE SEMİH OFLAZOĞLU Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Haydar KAYA BAHAR, 2011 TRABZON
3 II ÖNSÖZ Yoğun çalıģmasına rağmen bizlerden yardımını esirgemeyen ve projemizi geliģtirme aģamasında, araģtırmalarımızda ve fikir üretmemizde her zaman destek olan değerli hocamız Yrd. Doç. Dr. Haydar KAYA ya teģekkür etmeyi bir borç biliriz. Ayrıca kaynak temininde bize yol gösteren değerli hocamız Prof. Dr. Ġ.Hakkı ÇAVDAR a ve malzeme temininde yardımcı olan ArĢ. Gör. Ayhan YAZGAN ile Öğr. Gör. Oğuzhan ÇAKIR a teģekkür ederiz. Hayatımız boyunca maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen sevgili ailelerimize Ģükranlarımızı sunarız. Osman ÖRDEK S. Eren GÜLTEPE Semih OFLAZOĞLU Trabzon, 2011
4 III İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ... II ĠÇĠNDEKĠLER... III ÖZET... V ġekġller DĠZĠNĠ... VI TABLOLAR DĠZĠNĠ...VIII SEMBOLLER DĠZĠNĠ... IX 1. GĠRĠġ DC GÜÇ KAYNAKLARI Alternatif Akım Doğru Akım TRANSFORMATÖRLER (TRAFOLAR) Transformatörlerin Yapısı Transformatörlerin ÇalıĢma Ġlkesi Transformatör Seçimi Transformatörlerin Sağlamlık Testi DOĞRULTUCULAR Bir Diyotlu Yarım Dalga Doğrultucu Orta Uçlu Trafolu Tam Dalga Doğrultucular Köprü Tipi Tam Dalga Doğrultucular ENTEGRE GERĠLĠM REGÜLATÖRLERĠ Pozitif (+) ÇıkıĢlı Gerilim Regülatörleri Negatif (-) ÇıkıĢlı Gerilim Regülatörleri DOĞRULTUCULARDA KULLANILAN FĠLTRE ÇEġĠTLERĠ Kondansatörlü Filtreler Bobinli Filtreler Bobin ve Kondansatörlü Filtreler Kondansatör-Bobin-Kondansatörlü Filtreler ĠġLEMSEL YÜKSELTEÇLER (OP-AMP) ĠĢlemsel Yükselteçlerin Yapısı ĠĢlemsel Yükselteçli Uygulama Devreleri Gerilim Ġzleyici Devre Faz Çeviren Devre... 16
5 IV Faz Çevirmeyen Devre Toplayıcı Devre ĠĢlemsel Yükselteçlerin Offset Ayarının Yapılması OSĠLATÖRLER Osilasyon Kriterleri Osilasyon Kavramı Sinüzoidal Osilatörler RC Osilatörleri LC Osilatörleri Kristal Kontrollü Osilatör Non Sinüzoidal Osilatörler (ĠĢaret Üreteçleri) Üçgen Dalga Osilatörü Kare Dalga Osilatörü TesterediĢi Osilatörü GERĠLĠM KONTROLLÜ OSĠLATÖR (VCO) JTOS ve Diğer Bazı Entegre VCO lar UYGULAMA PROJESĠ Kullanılan Malzemeler Devrelerin OluĢturulması Güç Kaynağı Üçgen Dalga-TesterediĢi Dalga Üreteçleri JTOS SONUÇLAR KAYNAKLAR EKLER... 46
6 V ÖZET Osilatörler DC güç kaynağındaki elektrik enerjisini, AC elektrik enerjisine belirli bir frekansta, harici sinyal uygulamadan transfer edebilen devrelerdir. Bir devrede osilasyon olabilmesi için pozitif geri besleme olması gerekir. Gerilim kontrollü osilatör (VCO - voltage controlled oscillator), giriģine uygulanan gerilimle orantılı olarak, çıkıģ frekansını değiģtiren bir devredir. Kısaca gerilimle frekansı değiģtirilebilen devrelerdir. Bazı entegrelerde modül halinde bulunacağı gibi, sadece VCO için tasarlanmıģ olan entegrelerde mevcuttur. Özellikle yüksek frekanslarda istenilen frekansı üretmede çok kullanıģlıdırlar. PLL (phase locked loops- faz kitlemeli çevrim) devrelerinde, frekans modülasyonunda (FM), frekans sentezleyicilerde, JAMMER larda, kod çözücülerde ve iģaret üreteçlerinde yaygın olarak kullanılırlar. Bu çalıģmamızda entegre biçimindeki gerilim kontrollü osilatör olan JTOS-1300 ü kullandık. Üç ana bölümden oluģan bu çalıģmamızın ilk bölümünde, gerekli olan tüm beslemeleri sağlayacak bir gerilim kaynağı tasarladık. Alternatif gerilimi doğru gerilime dönüģtürüp, kullanacağımız gerilim seviyelerini elde ettik. Ġkinci bölümde ise JTOS un giriģine (V tune ) vermek üzere, üçgen dalga ve testerediģi dalga iģaret üreteçleri tasarladık. ÇalıĢma aralığımız 2V-8V aralığında olduğundan, uygun bir yükselteç devresi tasarlayarak, üreteç çıkıģından aldığımız iģaretleri bu aralığa taģıdık. Son bölümde ise ürettiğimiz iģaretleri ve ayarlı DC gerilimi JTOS a vererek, JTOS un RF çıkıģını inceledik. Anahtar Kelimeler: Güç kaynakları, osilatörler, JTOS
7 VI ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No ġekil 1. AC gerilimin DC gerilime dönüģtürülmesi... 2 ġekil 2. ÇeĢitli AC dalga Ģekilleri... 3 ġekil 3. DC sinyal Ģekli... 3 ġekil 4. ÇeĢitli güçlerde transformatörler... 4 ġekil 5. Transformatörlerin genel yapısı... 5 ġekil 6. Yarım dalga doğrultucu devresi ve giriģ ve çıkıģındaki dalga Ģekilleri... 7 ġekil 7. Orta uçlu trafolu, iki diyotlu tam dalga doğrultucu devresi ve giriģ çıkıģ uçlarındaki dalga Ģekilleri... 8 ġekil 8. Köprü tipi tam dalga doğrultucu devresi, giriģ ve çıkıģ uçlarındaki dalga ġekilleri... 8 ġekil 9. 78XX serisi regülatörlerin (78MXX, 78LXX, 78XX) ayaklarının diziliģi... 9 ġekil XX serisi pozitif çıkıģlı regülatörün iç yapısı ġekil XX serisi regülatörlerin ayaklarının diziliģi ve 78XX serisi regülatörlerinin ayaklarının diziliģinden fark ġekil 12. Köprü tipi tam dalga doğrultucu devresi ġekil 13. Kondansatörlü filtre devresi ġekil 14. ĠĢlemsel yükseltecin sembolü ġekil 15. UA741 iģlemsel yükseltecinin ayak bağlantıları ve üstten alttan görünüģü ġekil 16. Gerilim izleyici devre ġekil 17. ĠĢlemsel yükselteçli faz tersleyen toplayıcı ġekil 18. ĠĢlemsel yükseltecin offset ayarının yapıldığı örnek devre ġekil 19. Osilator dalga formları ġekil 20. Geri Besleme ve kapalı çevirim ġekil 21. Osilatör çalıģmasının temelleri ġekil 22. Faz kaydırmalı osilatör ġekil 23. Wien köprü osilatörü ġekil 24. Armstrong osilatörü ġekil 25. Clapp osilatörü ġekil 26. Colpitts osilatörü ġekil 27. Hartley osilatörü ġekil 28. Kristal ve eģdeğeri ġekil 29. Üçgen dalga osilatörü... 28
8 VII ġekil 30. Üçgen dalga osilatörü çıkıģ dalga formları ġekil 31. Pratik bir üçgen dalga üreteci ġekil tümleģik devrenin dolması ve boģalması ġekil tümleģik devreye diyot bağlayarak DPO nun ayarlanması ġekil 34. TesterediĢi osilatörü ġekil 35. Basit bir VCO diyagramı ġekil 36. JTOS, ZOS, ROS ġekil entegreli 9 Volt luk sabit çıkıģlı güç kaynağı ġekil entegreli 15 Volt luk sabit çıkıģlı güç kaynağı ġekil entegreli - 9 Volt luk sabit çıkıģlı güç kaynağı ġekil 40. Güç kaynağının baskı devresinin üstten görünümü (Ares) ġekil 41. Güç kaynağının baskı devresinin alttan görünümü (Ares) ġekil 42. Üçgen dalga iģaret üreteci ġekil 43. Testere diģi dalga üreteci ġekil 44. ĠĢaret üretecimizin çıkıģındaki yükselteç devresi ġekil 45. ĠĢaret üretecinin baskı devresinin üstten görünümü (Ares) ġekil 46. ĠĢaret üretecinin baskı devresinin alttan görünümü (Ares) ġekil 47. Yükselteç (op-amp) çıkıģındaki kırpılmıģ üçgen iģareti ġekil 48. Yükselteç (op-amp) çıkıģındaki kırpılmıģ üçgen iģareti ġekil 49. Üçgen dalga giriģe JTOS cevabı ġekil 50. TesterediĢi giriģe JTOS cevabı ġekil 51. Ayarlanabilir DC giriģe JTOS cevabı... 43
9 VIII TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1. ĠĢlemsel yükselteçlerin idealde ve pratikteki özelliklerinin KarĢılaĢtırılması Tablo 2. JTOS 1300 ün tipik performans bilgileri... 35
10 IX SEMBOLLER DİZİNİ DC, DA AC, AA f R L C Hz c/s W V A F EMK Op-amp FET MOSFET BJT IC DPO VCO PLL : Doğru Akım : Alternatif Akım : Frekans : Direnç : Endüktans : Kondansatör : Hertz : Saykıl/Saniye : Watt : Volt : Amper : Farad : Elektromotor Kuvveti : Operasyonel Amplifikatör (ĠĢlemsel Yükselteç) : Field Effect Transistor (Alan Etkili Transistör) : Metal Oksid Yarı Ġletken Transistör : Bipolar Junction Transistor (Çift Kutuplu Transistör) : Integrated Circuit (TümleĢik Devre) : Darbe Periyot Oranı : Gerilim Kontrollü Osilatör : Faz Kitlemeli Çevrim
11 1. GĠRĠġ Bu çalışmamızda gerilim kontrollü osilatörün (VCO) çalışmasını inceledik. Gerilim kontrollü osilatörü entegre olarak (JTOS-1300) hazır kullandık. Çalışmasını ve karakteristiğini girişine farklı işaretler vererek gözlemledik. Devremizin beslemesi için gerekli olan güç kaynağını ve işaret üreteçlerini adım adım tasarladık. Gerekli tüm gerilimleri tek kaynak kullanarak ürettik; böylece hem kaynağın boyutunu küçülttük hem de maliyeti minimuma indirdik. Devremizi tek parça halinde değil de 3 parça halinde yaptık. Böylece kaynak, işaret üreteçleri ve JTOS arasındaki yüksek frekanstan doğabilecek etkileşimi (parazit) azaltmaya çalıştık. Ayrıca her bir devreyi ayrı ayrı kullanabilme imkânı sağladık. Devremizin çalışması ve kullanım alanları detaylı olarak anlatılmıştır.
12 2 2. DC GÜÇ KAYNAKLARI Elektronik devrelerin birçoğunun çalışması için tek yönlü olarak dolaşan (DC) akıma gerek vardır. Uygulamada DC üreteçlerine, doğrultmaç, doğrultucu, adaptör, güç kaynağı, redresör gibi adlar verilmektedir. Şekil 1. AC gerilimin DC gerilime dönüştürülmesi 2.1. Alternatif Akım(AA, AC) Alternatör adı verilen makineler tarafından üretilen elektrik akım çeşididir. Bu akım zamana göre sürekli olarak yön ve şiddet değiştirir. Yani, alternatörden gelen akım sürekli azalıp çoğalır ve akış yönü değişir. Alternatörün ürettiği AC sinyal şekil 2 de görüldüğü gibi sinüs eğrisi şeklindedir. Alternatörün ürettiği akımın zamana göre yön ve şiddet değiştirme sayısına frekans adı verilmektedir. Türkiye de üretilen alternatif akımın frekansı 50 Hz dir.(hz: Hertz diye okunur.) Bazı kitaplarda frekans birimi olarak c/s (saykıl/saniye) de kullanılır. Günümüzde elektrik enerjisinin %90 a yakın bölümü alternatif olarak üretilmektedir. Çünkü AC nin taşınması, yükseltilmesi ve düşürülmesi kolaydır [6]. Şekil 2. Çeşitli AC dalga şekilleri
13 Doğru Akım (DA, DC) Dinamo, akümülatör, pil, güneş pili, (solar cell) gibi düzenekler tarafından üretilir. DC akım Şekil 3 de görüldüğü gibi zamana göre yön ve şiddet değiştirmeden akar. Yani DC akımın frekansı yoktur. Şekil 3. DC sinyal şekli
14 4 3. TRANSFORMATÖRLER (TRAFOLAR) Alternatif (dalgalı) akımı, alçaltmaya ya da yükseltmeye yarayan aygıtlara trafo denir. Bu elemanlar gerilim dönüştürme işlemini yaparken frekansı değiştirmez. Yani girişe uygulanan gerilimin frekansı 50 Hz ise, çıkıştan alınan gerilimin frekansı da 50 Hz olur. Gerilimi dönüştürücü trafolarda 220 Volt un uygulandığı kısım (primer; birincil sarım), ince kesitli telden çok sarımlı, düşük gerilimin alındığı kısım (sekonder; ikincil sarım), ise kalın kesitli telden az sarımlı olarak sarılır [6]. Şekil 4. Çeşitli güçlerde transformatörler 3.1. Transformatörlerin Yapısı Transformatörler karşılıklı endüksiyon (indüksiyon) olayının genel bir uygulamasıdır. Primerde oluşan değişken manyetik alanı sekonder sargısına ulaştıran nüveler, bir yüzü yalıtılmış, %3-4 oranında silisyum katkısı yapılmış ince ( mm) çelik saçlardan üretilir. Yüksek frekanslı devrelerde kullanılan trafoların nüvesi ise ferrit maddesindendir.
15 5 Şekil 5. Transformatörlerin genel yapısı 3.2. Transformatörlerin ÇalıĢma Ġlkesi Transformatörde primer ve sekonder sargıları arasında hiçbir fiziksel bağlantı yoktur. Sekonder devresinin çektiği güç, manyetik alan yardımıyla primer devreden çekilir. Şekil 5 de görüldüğü gibi primer (N 1 ) sarımına AC gerilim uygulandığında bu sargıların etrafında manyetik alan oluşur. Bu alan ince çelik saçlardan yapılmış olan nüve üzerinden geçerek N 2 sargılarını keser (iletken içindeki elektronları hareket ettirir) ve U 2 gerilimini oluşturur [6] Transformatör Seçimi Uygulamada çeşitli gerilim ve akım değerlerinde trafolar kullanılır. Kimi trafoların çıkış gerilimi tek kademeli olurken bazıları ise çok çeşitli değerlerde gerilim verebilecek şekilde üretilmektedir [4]-[6]. Eğer, 12 V/1 A çıkış verebilecek bir DC güç kaynağı yapılmak isteniyorsa, bu iş için Watt lık güce sahip bir trafo seçmek gerekir. Üzerinde 12 V-50 Watt yazan bir trafonun verebileceği maksimum akım ise P=U.I (1) olduğuna göre I = P/U = 50/12 = 4,16 = 4 Amper dir. (2)
16 Transformatörlerin Sağlamlık Testi Trafo gerilimi düşürücü özellikte ise, ohmmetre X 1, X 10, X 100 ya da X 1K kademesine alınarak yapılan ölçümde primer direnci sekonder direncinden yüksek olmalıdır.
17 7 4. DOĞRULTUCULAR (AC YĠ DC YE DÖNÜġTÜREN DEVRELER) Elekronik cihazların çoğunluğu DC ile çalışır. Konutlarda ise AC 220 Volt luk gerilim vardır. DC gerilim, pil, akü, dinamo gibi araçlardan başka doğrultmaçlarla da elde edilebilir Bir Diyotlu Yarım Dalga Doğrultucu Tek diyotlu doğrultma devreleridir. Yarım dalga doğrultucu devresinde çıkış sinyali tam düzgün olmaz. Şekil 6. Yarım dalga doğrultucu devresi - giriş ve çıkışındaki dalga şekilleri [4]. Şekil 6 da verilen devrede görüldüğü gibi trafonun üst ucundaki (A noktası) sinyalin polaritesi pozitif olduğunda diyotdan ve alıcı üzerinden akım geçer. Trafonun üst ucundaki sinyalin polaritesi negatif olduğunda ise diyot akım geçirmez (kesimde kalır). Sonuçta alıcıdan tek yönlü akım geçişi olur. Alıcıya seri olarak DC akım ölçebilen bir ampermetre bağlanacak olursa ibrenin tek yönlü olarak saptığı görülür [4] Orta Uçlu Trafolu Tam Dalga Doğrultucular AC nin her iki alternansının da alıcıdan tek yönlü olarak akarak geçmesini sağlayan devredir. Bu tip devrenin kurulabilmesi için orta uçlu trafoya ihtiyaç vardır.
18 8 Şekil 7. Orta uçlu trafolu, iki diyotlu tam dalga doğrultucu devresi ve giriş çıkış uçlarındaki dalga şekilleri [4] Şekil 7 de verilen devrede görüldüğü gibi trafonun üst ucunda pozitif polariteli sinyal oluştuğunda D 1 diyodu ve alıcı üzerinden akım geçişi olur. Trafonun alt ucunda pozitif polariteli sinyal oluştuğunda ise D 2 diodu ve alıcı üzerinden akım geçişi olur. Diyotlar sayesinde alıcı üzerinden hep aynı yönlü akım geçmektedir ve bu da DC akımdır [4] Köprü Tipi Tam Dalga Doğrultucular AC yi en iyi şekilde DC ye dönüştüren devrelerdir. Her türlü elektonik cihazın besleme katında karşımıza çıkar. Şekil 8 de verilen devrede görüldüğü gibi trafonun sekonder sarımının üst ucunun polaritesi pozitif olduğunda D 1 ve D 3 diyotları iletime geçerek R y (yük direnci) üzerinden akım dolaşır. Trafonun sekonder sarımının alt ucunun polaritesi pozitif olduğunda ise D 2 ve D 4 diyotları iletime geçerek R y üzerinden akım dolaşır.[4] Şekil 8. Köprü tipi tam dalga doğrultucu devresi,giriş ve çıkış uçlarındaki dalga şekilleri [4]
19 9 5. ENTEGRE GERĠLĠM REGÜLATÖRLERĠ DC güç kaynağı devrelerinde montaj kolaylığı sağlamak için bir çok elektronik devre elemanı (zener diyot, transistör, direnç vb.) bir gövde içinde birleştirilerek DC regülatör devreleri yapılmıştır. Güç kaynaklarında, şebeke gerilimi transformatör ile düşürülür, diyotlar yardımıyla doğrultulur ve filtreler ile düzgünleştirilir. Daha sonra regülatör entegreleriyle sabit hale getirilerek alıcılar beslenir Pozitif (+) ÇıkıĢlı Gerilim Regülatörleri Toprağa göre pozitif DC gerilim verirler. Uygulamada yaygın olarak 78XX ve TDD16XX serisi kullanılmakta olup 2-24 Volt arası çıkış veren modelleri vardır. 78XX serisi entegrelerin çıkış akımları değişken değerlerde (100mA, 500mA, 1A, 2A, 3A, gibi) olurken, TDD16XX serisi entegrelerin çıkış akımı 500mA dir. Regülatör entegreleri büyük akım taşıdığı zaman, ortaya çıkabilecek ısınma problemini azaltmak için soğutucu plakalar kullanılır. 78XX serisi pozitif çıkışlı regülatör entegrelerinin bazı tiplerinin özellikleri : - 78LXX serisi regülatörlerin çıkış akımı 0.1 A dir. Bu serinin bazı çeşitleri şöyledir. 78L02 (2V), 78L05 (5 V), 78L06 (6 V), 78L08 (8 V), 78L09 (9 V), 78L10 (10 V), 78L12 (12V), 78L15 (15 V) Şekil 9. 78XX serisi regülatörlerin (78MXX, 78LXX, 78XX) ayaklarının dizilişi
20 10-78MXX serisi regülatörlerin çıkış akımı 0.5 A dir. Bu serinin bazı çeişitleri şöyledir. 78M05 (5 V), 78M06 (6 V), 78M08 (8 V), 78M09 (9 V), 78M12 (12 V), 78M15 (15 V), 78M18 (18 V), 78M24 (24 V) XX serisi regülatörlerin çıkış akımı 1 A dir. Bu serinin bazı çeşitleri şöyledir (5V), 7806 (6 V), 7808 (8 V), 7809 (9 V), 7810 (10 V), 7812 (12 V), 7815 (15 V), 7824 (24 V) Şekil XX serisi pozitif çıkışlı regülatörün iç yapısı [4] 5.2. Negatif (-) ÇıkıĢlı Gerilim Regülatörleri Toprağa göre negatif DC verirler. En çok kullanılan çeşitleri: 7905, 7906, 7908, 7909, 7912, 7915, 7918,7924 dür. 79XX serisi negatif çıkışlı ragülatör entegrelerinin özellikleri : - 79LXX serisi regülatörlerin çıkış akımı 100 ma dir. Bu serinin bazı çeşitleri şöyledir. 79L05 (-5 V), 79L12 (-12 V), 79L15 (-15 V) - 79XX serisi regülatörlerin cıkış akımı 1 A dir. Bu serinin çeşitleri şöyledir (- 5 V), 7906 (-6 V), 7908 (-8 V), 7912 (-12 V), 7918 (-18 V), 7924 (-24 V).
21 11 Şekil XX serisi regülatörlerin ayaklarının dizilişi ve 78XX serisi regülatörlerinin ayaklarının dizilişinden farkı Şekil 11 de de görüldüğü gibi, 78XX ve79xx serisi regülatörlerinin ayak dizilişleri farklıdır. Dolayısıyla bu regülatörler devrelere eklenirken ters bağlanmamalıdır. Aksi halde kısa bir sürede regülatörler aşırı ısınarak yanabilir. Kullanılan bu regülatörlere, gerek duyulduğu zman, üst kısımlarında görülen boşluk yardımıyla bir metal vidalanarak, yüzey alanı arttırılabilir ve böylece soğuma yüzeyi arttırılmış olur [4].
22 12 6. DOĞRULTUCULARDA KULLANILAN FĠLTRE(SÜZGEÇ) ÇEġĠTLERĠ 6.1. Kondansatörlü Filtreler Doğrulutucu devresinin çıkışına parelel olarak bağlanan kondansatör, çıkışta aldığımız sinyali süzgeçleyerek düzgün hale getirir. Şekil 12. Köprü tipi tam dalga doğrultucu devresi Şekil 12 de gösterilen tam dalga doğrultmaç devresi şekil 8 de gösterilen köprü tipi tam dalga doğrultucu devresidir. Filtre devresi ise şekil 13 de gösterilen kondansatörlü bir filtredir. Şekil 13. Kondansatörlü filtre devresi Şekil 12 ve şekil 13 de görüldüğü gibi, köprü tipi tam dalga doğrultucunun çıkışındaki pozitif alternans, maksimum değere doğru yükselirkem kondansatör dolmaya başlar. Alternans sıfır (0) değerine doğru inerken ise, kondansatör üzerindeki yükü (akımı) alıcıya (R L ) verir. Böylece alıcıdan geçen doğru akımın biçimi daha düzgün hale gelir. Filtre olarak kullanılan kapasitenin değeri ne kadar büyük olursa, çıkıştan aldığımız DC daha düzgün olur. Doğrultucu devrelerde alıcının çektiği akım göz önüne alınarak mf arası kapasiteye sahip, elektrolitik tip kondansatörler kullanılır.
23 13 Kondansatörün filtre olarak kullanıldığı zaman çıkış gerilimini yükseltmesinin nedenini şöyle açıklayabiliriz: Kondansatörler AC nin maksimum değerinde dolarlar. AC nin maksimum değeri etkin değerinden %41 fazla olduğundan, doğrultucunun çıkışındaki DC, girişteki AC gerilimden yaklaşık olarak %41 oranında daha fazla olur. Devrenin çıkışına yük bağlandığında gerilimdeki bu yükselme düşer [4]-[5] Bobinli Filtreler Bobinlere değişken özellikli akım uygulandığında sargıların etrafında bir manyetik alan oluşur. Bu alan kendisini oluşturan akıma (etkiye) karşı koyar. Yani yükselen giriş akımını bastırır. Uygulanan akım kesilince ise bobin etrafındaki alanın aniden sıfır değerine doğru azalması nedeniyle bobinde bir gerilim (emk) oluşur. Bu gerilim şebekenin geriliminde yükseltme etkisi yapar. Yani, diyodun çıkışında bulunan dalgalı akım sıfırdan itibaren yükselirken bobin bunu bastırmaya çalışır. Akım tepe değerinden sıfıra doğru inerken ise bobin bir gerilim oluşturarak alıcıya giden gerilimi yükseltmeye çalışır Bobin ve Kondansatörlü Filtreler Bobin ve kondasatör bir arada kullanıldığı zaman çıkıştan alınan DC daha düzgün olur. Süzgeç devresindeki bobin çıkıştaki salınımın oranını düşürür. Daha sonra kondansatör dolup boşalarak alıcıya giden akımın daha da düzgün hale gelmesini sağlar Kondansatör-Bobin-Kondansatörlü Filtreler En iyi ve en kaliteli süzgeç devresidir. Hassas yapılı devrelerin çıkışının süzgeçlenmesinde kullanılır. Diyotların çıkışından gelen dalgalı akım, C-L-C den oluşan süzgeç devresinden geçerken üç etkiye maruz kaldığından daha düzgün bir akıma dönüşür.
24 14 7. ĠġLEMSEL YÜKSELTEÇLER (OP-AMP) Doğrusal karakteristiğe sahip, iki giriş ve tek çıkıştan oluşan, yüksek kazançlı devrelere op-amp (operasyonel amplifikatör-işlemsel yükselteç) denir. İşlemsel yükselteçlerin kullanım alanları şunlardır; DC gerilimleri yükseltir. AC gerilimleri yükseltir. Osilatör olarak çalışır. Sinüs sinyalleri üretir. Anahtar olarak kullanılır. Bir sinyalin frekans geçişine etki eder. Tablo 1. İşlemsel yükselteçlerin idealde ve pratikteki özelliklerinin karşılaştırılması [5] İşlemsel Yükselteçlerin Özellikleri Özellikler İdeal Pratik R E giriş direnci 500K (FET girişli) R a çıkış direnci ohm Yükseltim Bant genişliği khz (100 MHz) Giriş gerilim kayması 0 < 0.5 uv/ o C Giriş ofset gerilim 0 < 0.5 mv Giriş ofset akımı 0 < 0.3 na 7.1. ĠĢlemsel Yükselteçlerin Yapısı İşlemsel yükselteçler iki ayrı giriş ve tek çıkıştan oluşur. Girişlerinden biri evirmeyen (terslemeyen), diğeri ise eviren (tersleyen) giriştir. Eviren girişe uygulanan sinyal çıkıştan faz farklı olarak alınır. Evirmeyen girişe uygulanan sinyal çıkıştan aynı fazda alınır.
25 15 Şekil 14. İşlemsel yükseltecin sembolü İdeal işlemsel yükselteçlerin özellikleri: Gerilim kazancı ve band genişliği sonsuzdur. * Çıkış empedansı sıfırdır, giriş empedansı sonsuzdur. Giriş uçları kısa devre edildiğinde çıkış sıfırdır. Girişin, çıkışta elde edilmesi için gereken süre (propagasyon gecikmesi) sıfırdır. Giriş devresi akım çekmez, çıkış devresinde gerilim düşümü olmaz. Karakteristik özellikleri sıcaklıktan etkilenmez. Uygulamalarda en çok kullanılan 741 kodlu op-amp ın özellikleri: Gerilim kazancı arasındadır. Giriş direnci MW arasındadır. Çıkış direnci MW arasındadır. Band genişliğ 1 MHz dolayındadır. Çıkış akımı ma dolayındadır. Karakteristikleri sıcaklıkla çok az değişmektedir. Giriş uçlarının çektiği akım sıfıra yakındır Giriş uçlarına 0 V uygulandığında çıkış uçlarından 0 V alınır. Şekil 15. UA741 işlemsel yükseltecinin ayak bağlantıları ve üstten alttan görünüşü
26 ĠĢlemsel Yükselteçli Uygulama Devreleri Gerilim Ġzleyici Devre Empedans uyumluluğu sağlamak veya devreleri birbirinden yalıtmak amacıyla kullanılan devrelere gerilim izleyici denir. İşlemsel yükselteçlerle yapılan gerilim izleyicilerde kazanç 1 olduğundan bant genişliği oldukça yüksektir. Giriş direnci çok büyük, çıkış direnci oldukça küçüktür [5]. Şekil 16. Gerilim izleyici devre Faz Çeviren Devre İşlemsel yükselteçlerde eviren ve evirmeyen olmak üzere iki giriş vardır. Giriş sinyali ile çıkış sinyali arasında faz farkı vardır. Elde edilen kazanç değeride, geri besleme direncinin çıkış direncine oranıdır [5] Faz Çevirmeyen Devre İşlemsel yükselteçlerle yapılan terslemeyen yükselteç op-amp ın (+ giriş) evirmeyen girişi kullanılarak yapılır. Böyle bir yükselteç devresinde giriş sinyali ile çıkış sinyali arasında fark yoktur. Kazanç değeri ise eviren yükselteçden 1 fazladır [5].
27 Toplayıcı Devre Şekil 17. İşlemsel yükselteçli faz tersleyen toplayıcı Şekil 17 de görüldüğü gibi devre eviren yükselteç olarak çalışmaktadır. R f geri besleme direncinden geçen akıma I f, R 1 direncinden geçen akıma I 1, R 2 direncinden geçen akıma I 2, R n direncinden geçen akıma I n diyelim. Yükseltecin giriş direnci çok yüksek olduğundan girişten akım akmaz. Kirchoff akımlar kanununa göre; I 1 + I I n = I f olur. (3) İşlemsel yükseltecin eviren girişindeki gerilimin (V 2), evirmeyen girişteki gerilime (V 3 ) eşit olduğunu biliyoruz. Evirmeyen giriş toprakta olduğundan V 2 = V 3 = 0 V dur. Bu durumda ohm kanunundan yararlanarak, I 1 yerine, I 1 = V g1 /R 1 (4) yazılabilir. V g1 /R 1 + V g2 /R V gn /R n = - V ç /R f olur. (5) V ç = - ((R f /R 1 )*V g1 + (R f /R 2 )*V g2 + + (R f /R n )*V gn ) olarak formülü düzenleyebiliriz. Eğer dirençler birbirlerine eşit olarak seçilirse; R f = R 1 =R 2 =R n (6)
28 18 V ç = - (V g1 + V g2 + + V gn ) (7) olarak yazılır. - işareti devrenin eviren olmasından dolayı gelmektedir [5] ĠĢlemsel Yükselteçlerin Offset Ayarının Yapılması Op-amp ların eviren ve evirmeyen uçları kısa devre edildiğinde çıkış geriliminin sıfır olması gerekir. Fakat entegre içinde kullanılan transistörlerin karakteristiklerine bağlı olarak, giriş uçları kısa devre edilse bile çıkışta bir miktar offset gerilimi oluşabilir. Girişteki bu gerilim kazanca bağlı olarak çıkışta hissedilir. İstenmeyen bu çıkış gerilimini sıfırlamak için 741 in 1 ve 5 numaralı uçları arasına bir potansiyometre bağlanır. Potansiyometrenin orta ucu simetrik beslemenin eksi ucuna bağlanır. Potansiyometre ayarlanarak istenmeyen çıkış gerilimi sıfırlanır [5]. Şekil 18. İşlemsel yükseltecin offset ayarının yapıldığı örnek devre
29 19 8. OSĠLATÖRLER Osilatörler DC güç kaynağındaki elektrik enerjisini AC elektrik enerjisine belirli bir frekansta harici sinyal uygulanmadan transfer edebilen devrelerdir. Genellikle sinüs işaret üreteci olarak bilinen osilatörler, üçgen veya testere dişi biçiminde işaret üretmenin yanı sıra, sayısal haberleşme tekniğinde kare dalga osilatörleri ve sentezleyicileri olarak da kullanılırlar. Ayrıca kare dalga osilatörleri faz kenetleme devrelerinde de kullanılmaktadır. Temel olarak bir osilatör; kuvvetlendirici ve geri besleme katlarından oluşan, girişinde herhangi bir işaret bulunmaksızın, çıkışında devrenin kendisi tarafından belirlediği bir dalga formunda işaret üreten elektronik devrelerdir. Buna ait blok diagramı aşağıda gösterilmiştir [2]-[3]. Şekil 19. Osilator dalga formları Osilatörlerin aktif elemanları genellikle transistör ya da FET olup, işaretin frekansı geri besleme devresinin içinde bulunan akortlu (ya da piezoelektrik kristal) tarafından belirlenir. Birçok osilatör devresi mevcuttur fakat amaca en uygun osilatör devresi seçimine bazı faktörler etkilidir. Bu faktörler şöyle sıralanabilir: 1. Çalışma frekansı 2. Çıkış genliği 3. Frekans kararlılığı 4. Genlik kararlılığı 5. Çıkış dalga formu saflığı 6. İstenmeyen moddaki işaretlerin elde edilebilme olasılığı
30 Osilasyon Kriterleri Osilasyonda devrenin salınmasına neden olan olay nedir? Burada ilk olarak, çıkış işaretinin belli bir parçasının girişe geribesleme olarak bağlanması gerekmektedir. Eğer geri besleme işareti giriş işaretinden daha büyük ve eş fazlı ise osilasyon başlar ve doyma olayı kapalı çevrim kazancını 1 e düşürene kadar artmaya devam eder. Burada pozitif geri besleme mevcutur. Pozitif geribesleme girişe, çıkış işaretinin bir parçasının aynı fazda uygulanması olarak adlandırılır. Şekil 20. Geri Besleme ve kapalı çevirim Özetlersek, osilasyon için Berkhausen Kriterleri olarak da bilinen şu koşullar olmalıdır: 1. Geribesleme çevrimi üzerindeki toplam faz kayması 0 0 olmalıdır. 2. Kapalı çevrim kazancı (Kuvvetlendirici kazancı A v, Geri besleme kazancı β) 1 e eşit olmalıdır. A v. β = 1 (8) Görüldüğü gibi kuvvetlendirici kazancı A v 1 den büyük, geri besleme devresinin kazancı (dolayısı ile kaybı) β ise 1 den küçük olmalıdır.
31 Osilasyon Kavramı Şekil 21 da gösterildiği gibi osilatör için üç faz meccuttur. Bunlardan ilki çalıştırma, ikincisi işaretin gelişimi ve üçüncüsü kararlı osilasyon fazıdır. Osilasyon devresine ilk güç uygulandığı zaman, harici enerji kaynağı yardımı ile meydana gelen bu değişim, anlık fakat harmonikler açısından zengin bir geçiş dönemi meydana getirir. Osilatörün geribesleme devresi, aynı zamanda, bir frekans belirleme devresidir. Devre çıkışında meydana gelen bu harmonikler içerisinden geribesleme devresi tarafından belirlenen frekans girişe aynı fazda uygulanır. İşaretin gelişimi fazında, kapalı çevrim kazancı 1 den büyük olmalıdır ki girişe uygulanan işaret, kuvvetlendirici tarafından istenilen büyüklüğe zamanla ulaştırılsın. Karalı osilasyon fazında ise kapalı çevrim kazancı A v. β = 1 olmalıdır (Berkhausen Kriteri). Bu duruma kuvvetlendiricinin ya da geribesleme devresinin kazancını düşürecek bir devre düzenlenmesi ile ulaşılabilir. Bu işlem yapılırken kuvvetlendiricinin doyması nedeniyle kırpılmaya uğramamasına dikkat edilmelidir. Böylece çıkış işaretinin dalga şekli bozulmamış bir sinüs, aksi halde kuvvetlendiricinin kesim ve doyma aralıklarında çalışan bir kare dalga şeklinde olacaktır. Bu durum Şekil 21 de gösterilmiştir [1]. Şekil 21. Osilatör çalışmasının temelleri
32 Sinüzoidal Osilatörler RC Osilatörleri RC osilatörleri RC zaman sabitinin osilasyon frekansını belirlemesi ilkesine dayanır. RC osilatörleri yüksek frekanslar için uygun değildir, birkaç MHz frekansa kadar kullanılırlar. Bu nedenle kuvvetlendirici katında işlemsel kuvvetlendiriciler (Op-Amp) kullanılır [3]. Şekil 22 de Faz Kaydırmalı Osilatör devresi gösterilmektedir. Bu devrede kullanılan faz döndüren kuvvetlendiricinin giriş işareti ile çıkış işareti asında faz farkı vardır. İşlemsel kuvvetlendiricinin çıkış tarafında bulunan C 1, R 1 ; C 2, R 2 ; C 3, R 3 den her bir R-C çifti 60 0 faz döndürmektedir. Böylece oluşan devre çalışma frekansında toplam faz döndürdüğünden, devrenin çıkışı ile işlemsel kuvvetlendiricinin faz döndüren girişi arasında faz farkı bulunmamaktadır. Bu da osilasyon koşulunu sağlamaktadır. Şekil 22. Faz kaydırmalı osilatör Bu faz kaydırmalı osilatörün frekansı ise şu eşitlik yardımıyla bulunur: f r = (9) Bir başka RC osilaötü ise Wien Köprü Osilatörleri dir. Bu osilatörde seri ve paralel R-C devreleri Wien köprüsünü oluşturur. Bu köprü sayesinde faz kayması ortadan kaldırılarak A v. β = 1 (Berkhausen Kriteri) sağlanır, faz kayması 0 0 ye indirilir [2].
33 23 Şekil 23. Wien köprü osilatörü Şekil 23 te görülen Wien Köprü osilatörü gösterilmiştir. Çıkış sinyali, işlemsel kuvvetlendiricinin faz çevirmeyen (+) girişine R 1 ve C 1 elemanlarıyla geri beslenmektedir. R 1 C 1, R 2 C 2 den oluşan köprü devresi, maksimum geri beslemeyi sağlamakta ve çalışma frekansında faz açısını 0 0 yapmaktadır. Çıkıştan alınan sinüzoidal sinyalin frekansı veya devrenin çalışma frekansı; f = (10) formülüyle bulunur. Eğer devrede R 1 = R 2 = R ve C1= C 2 = C seçilirse; f = (11) olur. Ayrıca devrenin istenen frekansta osilasyon yapması ve yeterli çevrim kazancına sahip olması için; =2 (12) seçilmelidir.
34 LC Osilatörler LC osilatörler, 100 khz ve üzeri frekanslar için ugundur. LC osilatörler genellikle yüksek frekanslar üretmek için kullanıldığından genellikle BJT ve FET gibi elemanlar kuvvetlendirici katında tercih edilir. Bu elemanların seçiminde osilatörün çalışma frekansı da rol oynar. Şekil 24. Armstrong osilatörü Şekil 24 te Armstrong Osilatörü gösterilmektedir. Burada osilatörün frekansı şekilde de gösterildiği gibi, geri besleme devresinde bulunan C 4 ve L 3 elemanları tarafından belirlenir. T 1 geribesleme transformatörünün sekonder sargıları transistorün girişi olan baz noktasına bağlanmıştır. Kuvvetlendiricinin girişi ile çıkışı aynı fazdadır. Geribesleme işareti transistör girişine, R 1 ve R 2 dirençlerinin oluşturduğu DC beslemenin etkilenmemesi için C 3 kondansatörü üzerinde verilmiştir. L 1 endüktansı rf boğucu (RFC) olarak adlandırılan rezonan frekansında yüksek direnç gösteren bir bobindir. Armstrong osilatörünün çalışma frekansı aşağıdaki gibi hesaplanır: [2] f r = (13) Şekil 25 de gösterilen Clapp osilatöründe frekans, C 2, C 3, C 4 kondansatörleri ve L 2 endüktansı tarafından belirlenir. Clapp osilatörünün frekansı transistorün jonksiyon kapasitesinden genellikle etkilenmez. Bu osilatörün çalışma frekansı:
35 25 f r = (14) Bu eşitlikte yer alan C eş eşdeğer kapasitesi ise: C eş = (15) ile hesaplanır. Şekil 25. Clapp osilatörü Şekil 26 de gösterilen Colpitts Osilatöründe frekans C 3, C 4 ve L 2 değerleri ile belirlenir. Rezonans frekansı transistorün jonksiyon kapasitesinden daha fazla etkilenir. Bu yüzden Clapp osilatörü kadar yaygın kullanılmaz. Colpitts osilatörü içi çalışma frekansı: f r = (16) şeklinde hesaplanır. Burada C eş : C eş = (17)
36 26 Şekil 26. Colpitts osilatörü Bir başka LC osilatörü olan Hartley Osilatörü, Şekil 27 da gösterilmektedir. Bu osilatörün çalışma frekansı iki ayrık L 1 ve L 2 nin varlığı sonucunda oluşan ortak indüktans L M nedeniyle biraz karmaşık görünmektedir. L M ortak indüktansının değeri, bağlama sabiti (K) yardımıyla belirlenir. Bunlarla beraber Hartley osilatörünün çalışma frekansı: f r =, L eş = L 2 + L 3 + 2L m (18) ile hesaplanır. Burada fr = Osilatörün çalışma (rezonans) frekansı (Hz) dır. Şekil 27. Hartley Osilatörü
37 Kristal Kontrollü Osilatör Tam ve kararlı osilasyonun sağlanabilmesi için osilatörlerin geribesleme yolu üzerinde piezoelektrik kristali adı verilen doğal yapılar kullanılır. Piezoelektrik kristali aslında bir quartz kristalidir. Bu kristallerden piezoelektrik etkiye sahip olanlar bu amaç doğrultusunda kullanılırlar. Bu etki, kristalin üzerine bir AC gerilim uygulandığında mekanik olarak uygulana frekansta bir titreşim oluşturmasıdır. Bunu tersi de doğrudur. Yani kristal titreşime uğrarsa üzerinde ir gerilim oluşur. Bu kristalin üzerinde en büyük titreşim kendi doğal frekansında oluşur. Bu frekans kristalin fiziksel boyutu ve kesiti ile belirlenir. Ancak kalınlık ile ters orantılıdır. Şekil 28. Kristal ve eşdeğeri Yukarıdaki şekil 28 de kristalin sembolü ve eşdeğeri görülmektedir. Görüldüğü gibi kristal eşdeğer devresi ser paralel RLC devresi olup, ya seri ya da paralel rezonansta çalışabilir. Seri rezonans devresi L 1, C 1, ve R 1 elemanlarından oluşurken, paralel rezonans C m elemanının devrenin diğer bir kısmına paralel olarak eklenmesiyle oluşmaktadır. Yani anlaşılabileceği gibi bir kristal iki temel frekansa sahiptir. Bu frekanslar: f par = (19) burada; f par = Paralel rezonans frekansı
38 28 C eş = (20) Seri rezonans modunda ise; f ser = (21) 8.4. Non Sinüzoidal Osilatörler (ĠĢaret Üreteçleri) Üçgen Dalga Osilatörü Üçgen dalga osilatörü, işlemsel kuvvetlendirici ile oluşan bir integral alıcı devrenin girişine (+)V ve (-)V gerilimlerin anahtarlanarak verilmesiyle ya da bu kuvvetlendiricinin başına bir karşılaştırıcı yerleştirilmesiyle gerçekleştirilebilir [5]. Şekil 29. Üçgen dalga osilatörü Şekil 30. Üçgen dalga osilatörü çıkış dalga formları
39 29 Burada Şekil 29 daki devre hem üçgen hem kare dalga üretiminde kullanılabilir. Birden fazla işaret üretebilen bu düzeneklere Fonksiyon Jeneratörü denir. Kare dalganın genliği karşılaştırıcının çıkışına bağlıdır. Üçgen Dalga ise R 2 ve R 3 dirençlerine bağlı olarak: V UTP = + V max ( ) (22) V LTP = - V max ( ) (23) ile bulunur. Burada R 2 R 3 olmasına dikkat edilmelidir. Osilatörün frekansı ise; f = (24) ile hesaplanır. Başka bir pratik uygulaması da Schmitt tetikleme devresi ve integral alıcı devreden oluşan üçgen dalga üretecidir. Schmitt tetikleme devresi, karşılaştırıcı olarak çıkışında +Vcc veye Vcc gerilimini verir. Böylece tetikleyici çıkışında bir kare dalga oluşur. İntegral alıcı da, bu kare dalganın integralini alarak üçgen dalgayı oluşturur. Şekil 31. Pratik bir üçgen dalga üreteci Şekil 31 deki ilk OP-AMP schmitt tetikleyici, ikinci OP-AMP ise integral alıcıdır. Devrenin çıkış frekansı ise P 1 ile gösterilen ayarlı direnç ile ayarlanabilmektedir.
40 Kare Dalga Osilatörü Kare dalga üreteçleri birçok şekilde gerçekleştirilebilir. Aralarında en yaygın olanı 555 Tümlesik Devre (Integrated Circuit IC) ile gerçekleştirilir. Neredeyse her frekansta ve dalga şeklinde işaret üreteçleri bu IC ler halinde piyasada bulunabilir. IC lerin en önemli avantajları; düşük gürültülü olmaları, ideale en yakın davranış göstermeleri ve de aynı işlevi gören ayrık devrelere oranla çok daha ucuz olmalarıdır. Kararsız (astable) modda iken bir kare dalga üreteci olarak çalışan 555 tümleşik devresinde, 3 direnç ile oluşturulan gerilim bölücü sayesinde, karşılaştırıcıların eşik gerilimlerini belirlemektedir. Her üç direnç de eşit seçildiğinden üst karşılaştırıcı 2/3 V cc, alt karşılaştırıcı ise 1/3 V cc eşik gerilimine sahiptir. Karşılaştırıcı çıkşı ise flip-flop u kontrol etmektedir. Tetikleme (trigger) girişi 1/3V cc gerilimine doğru düşünce, flip-flop set konumuna gelir ve çıkışı yükseltir. Eşik (treshold) 2/3V cc gerilimine gelince ise tam tersi olarak flip-flop resetlenerek çıkış seviyesini düşük seviyeye getirir [1]. Şekil tümleşik devrenin dolması ve boşalması Şekil 32 de, C kondansatörü R 1 ve R 2 üzerinden dolarken, sadece R 2 üzerinden boşalır. Dolayısıyla dolarken zaman sabitesi (R 1 + R 2 )C iken, boşalırken ise R 2 C dir. 1/3V cc ve 2/3V cc arasındaki dolam zamanına t H ve boşalma zamanına t L dersek:
41 31 t H = (R 1 + R 2 )C (25) t L = R 2 C (26) olur. Bu durumda toplam periyot ve frekans: T = t H + t L = (R 1 + 2R 2 )C (27) f = (28) olarak bulunur. Bir kare dalganın pozitif olma süresinin periyota oranına Darbe Periyot Oranı (DPO) denir ve bu oran şöyle bulunur: DPO = = (29) Burada DPO %50 den büyük çıkacaktır. Bu oranı eşitlemek için, yani dolma ve boşalma sürelerini eşitlemek için, R 2 direncine paralel bir diyot bağlanabilir (Şekil 33). Şekil tümleşik devreye diyot bağlayarak DPO nun ayarlanması
42 TesterediĢi Osilatörü Testere dişi osilatör, integral alıcı devrenin gerilim yükselişine belirli bir noktada müdahale edilerek hızlı boşalması sağlanarak gerçekleştirilir. En yaygın olarak osiloskopların süpürme periyotlarında kullanılan testeredişi osilatörü, birçok şekilde oluşturulabilir. Çıkış frekansının aşağıdaki gibi hesaplanabileceği pratik bir örneği de şekil 34 de verilmiştir [4]-[5]. f = (30) Şekil 34. Testeredişi osilatörü
43 33 9. GERĠLĠM KONTROLLÜ OSĠLATÖR (VCO) Gerilim kontrollü osilatör, (VCO), devre rezonans bölümünde gerilim değişikli gördüğü zaman çıkışındaki sinyalin frekansını değiştiren bir devredir. Başka bir değişle giriş gerilimi ile osilasyon frekansının değiştiği devrelerdir. Osilasyonun frekansı, uygulanan DC gerilime bağlıdır [1]-[2]-[3] Birçok çeşit VCO türü bulunmaktadır. Şekil 35 da basit olarak bir VCO gösterilmiştir. Şekil 35. Basit bir VCO diyagramı Şimdi yukarıdaki şekilde gösterilen VCO nun çalışma prensibini irdeleyerek VCO yu daha yakından tanıyalım: Burada J1 ve J2 FET ya da MOSFET olmak üzere elektronik anahtar olarak kullanılırlar. Bu anahtarlamanın amacı V i gerilimini integral alıcı devrenin girişine aktarmaktır. Dolayısıyla V 01 ifadesinin frekans ifadesinde V i bir parametre olarak yer alacaktır. Dolayısıyla giriş gerilim değeri ile frekansı kontrol edilebilen bir devre elde edilir. Şimdi bu devrenin çalışmasını inceleyelim;
44 34 V 0 = -V cc iken J 1 ON, J 2 OFF konumundadır. Burada J 1 kısa dever olarak kapalı anahtar görevi görür. Böylece integral alıcı devrenin girişine +V i gelmiş olur. Bu durumda integral alıcı devrenin: V 01 = (31) formülüne göre negatif eğimi olur. Bu durumda: V 2 = (32) olduğundan, schmitt konum değiştirerek V 2 = (33) olur. Bu defa da J 1 OFF olurken J 2 ON konumunu alır. Böylece integral alıcının girişine V i gerilimi verilir. İntegral alıcı tanım bağıntısı gereği bu defa pozitif eğimli bir gerilim meydana getirir. Bu işlem schmitt tetikleyicinin sürekli konum değiştirmesiyle devam eder. Sistemin frekansı ise; V 1 = +, 0 t T/2 (34) V 1 =, t = T/2 (35) V cc = + (36) T = 4 (37) f = (38) ile hesaplanır.
45 JTOS ve Diğer Bazı Entegre VCO lar Girişine uygulanan gerilime göre çıkışında (RF out ) frekans değeri değişen entegrelerdir. Bu entegreler 2GHz e kadar çıkabilmektedir. Yüzey monteli (surface mount) olan JOTS, ROS ve JCOS, priz girişli olan POS ve bağlantılı (connectorized) olan ZOS modelleri başlıca kullanılan entegrelerdir. Şekil 36. JTOS, ZOS, ROS Çalışmamızda entegre VCO lardan JTOS tan yararlandık. JTOS ların istenilen frekans aralıklarına göre birçok çeşidi bulunmaktadır. Bunların başıcaları JTOS 150, JTOS 200, JTOS 200+, JTOS 300, JTOS 535+, JTOS 1025, JTOS 1300, JTOS 1300+, JTOS 1650, JTOS 1950, JTOS 2000, JTOS 2200 dür. Kullandığımız JTOS 1300 ün tipik değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. JTOS 1300 ün tipik performans bilgileri
46 UYGULAMA PROJESĠ Devremiz 3 ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar AC-DC dönüştürücü (güç kaynağı), üçgen dalga-testeredişi dalga üreteci ve JTOS dur. Güç kaynağımızın çıkışları +9 V, -9 V ve 15 V dur. +9 V ve -9 V ile işaret üreteçlerimizde kullandığımız OP- AMP ları besliyoruz (+Vcc ve Vcc). +15 V ile de JTOS elemanını besliyoruz. JTOS un girişine üçgen dalga, testere dişi dalga ve sabit DC gerilim (0-15V ayarlı) vererek frekans değişimini inceledik Kullanılan Malzemeler Güç kaynağı: 2 adet trafo (220V/15V-10W, 220V/12V-4W) 2 adet köprü tipi tam dalga doğtultucu 3 adet 2.2uF kutuplu ve 6 adet 100nF kutupsuz kondansatör 1 adet 7809, 1 adet 7909 ve 1 adet 7815 entegre gerilim regülatörü İşaret üreteci: 4 adet LM741 op-amp 1 adet TL082 op-amp 1adet 5.6k, 1 adet 10k, 1 adet 75k, 4 adet 100k, 1 adet 110k ve 1 adet 120k direnç 1 adet 2M2 ayarlı direnç 1 adet 0.1uF ve 1 adet 22nF kapasite 2 adet 1S1588 diyot (ya da 1N4001) JTOS: JTOS-1300 (entegre) Diğer malzemeler: Bağlantı kabloları Soketler Baskı devre malzemeleri (çözelti-tek taraflı bakır levha (pcb)) Alüminyum ve bakır levhalar (kutu yapımında kullanıldı) Lehim makinesi ve silikon
47 Devrelerin OluĢturulması Güç Kaynağı Şekil 37 de verilen devrenin çıkış akımı 1A dir. Hem girişe hem de çıkışa bağladığımız kapasiteler, çıkış gerilimindeki titreşimleri, salınımları, parazitleri yani gerilimde istenmeyen yükselme ve alçalmaları yok etmeye yarar. Şekil entegreli 9 Volt luk sabit çıkışlı güç kaynağı Öncelikle +9V elde etmek için şebekeden aldığımız AC 220 V şebeke gerilimini, transformatör kullanarak AC 12V a indirdik. Trafonun çıkışından aldığımız alternatif gerilimi, köprü tipi doğrultucu kullanarak DC gerilime dönüştürdük. DC gerilimi filtre ederek parazitlerden arındırıp, daha sabit hale getirdik. 9 V luk bir çıkış gerilimi alabilmemiz için devrenin çıkışına 7809 gerilim regülatör entegresi bağladık. JTOS un besleme gerilimi olan 15V ve potansiyometre (0 15V) için 15V luk bir transformatör kullanarak, tranformatör çıkışına aynı adımları uygulayarak 7815 entegresi bağladık. İlgili devre şeması Şekil 38 da gösterilmiştir. Şekil entegreli 15 Volt luk sabit çıkışlı güç kaynağı
48 38 İşaret üreteçleri ve toplayıcılar için Op-amp larımızın Vcc gerilimi olan -9 V a da ihtiyaç vardır. Bu gerilimi de aynı devre ile gerçekleyebiliriz un bağlantıları farklı olduğu için tek yapmamız gereken kondansatörün yönünü değiştirmektir. Şekil 39 daki devre ile de -9V u elde ettik. Şekil entegreli - 9 Volt luk sabit çıkışlı güç kaynağı Bord üzerinde gerçekleştirdiğimiz devreleri PROTEUS (ARES) programında çizerek baskı devresini gerçekleştirdik. Şekil 40 ve 41 de güç kaynağımızın baskı devresinin üstten ve alttan görünümü verilmiştir. Şekil 40. Güç kaynağının baskı devresinin üstten görünümü (Ares)
49 39 Şekil 41. Güç kaynağının baskı devresinin alttan görünümü (Ares) Üçgen Dalga-TesterediĢi Dalga Üreteci JTOS un girişine verdiğimiz üçgen dalga işaretini Şekil 42 deki devreden elde ettik. Şekil 42 deki devre iki 741 op-amp dan oluşur. Birinci kısım(u 1 ) schmitt tetikleme devresi, ikinci kısım (U 2 ) ise integral alıcı devredir. Devreyi beslediğimizde U 1 kısmı kare dalga işaret üretir. U 2 kısmı da bu kare dalganın integralini alarak üçgen dalga haline getirir. Burada Çıkış işaretinin frekansı 2M2 ayarlı direnci ile ayarlanabilir. Şekil 42. Üçgen dalga işaret üreteci
50 40 Testere dişi işaretimizi Şekil 43 deki devreden elde ettik. Testere dişi işaretin oluşumu şu şekildedir. İntegral devresinin gerilim yükselmesine belirli bir noktada müdahale ederek birden boşalmasını sağlar. Bu devrenin frekansı aşağıdaki analitik formülden hesaplanabilir. f = (39) Şekil 43. Testere dişi dalga üreteci Elde ettiğimiz işaretler (üçgen ve testeredişi), +7ve -7 V arasında idi. JTOS a vereceğimiz bu gerilimleri, 2V-8V arasına taşıdık. Böylece JTOS da yapacağımız incelemeyi belirli bir aralıkta değişen gerilime karşı düşen frekans aralığında yaptık. Yükseltecimizin ise, daha az kaynak kullanımı açısından, -Vcc girişini iptal ederek (4 numaralı bacağı boşta bırakarak) aşağıdaki şekilde gerçekleştirdik (Şekil 44). Burada gürültüyü azatlamak için 10k lık dirençler kullanılabilir. Şekil 44. İşaret üretecimizin çıkışındaki yükselteç devresi
51 41 Şekil 45 ve Şekil 46 de, gerçekleştirdiğimiz işaret üreteci ve toplayıcıların baskı devrelerinin alttan ve üstten görünümleri verilmiştir. Şekil 45. İşaret üretecinin baskı devresinin üstten görünümü (Ares) Şekil 46. İşaret üretecinin baskı devresinin alttan görünümü (Ares) gibidir. Yükseltecin çıkışında, istediğimiz 2V-8V arasındaki üçgen işaretimiz Şekil 47 deki
52 42 Şekil 47. Yükselteç (op-amp) çıkışındaki kırpılmış üçgen işareti ki gibidir. Yükselteç çıkışında, istediğimiz 2V-8V arasındaki testeredişi işaretimiz Şekil 48 da Şekil 48. Yükselteç çıkışındaki kırpılmış testeredişi işareti JTOS Özellikleri ve yapısı 1. kısımda anlatılan JTOS, devremizde VCO olarak çalışmaktadır. Girişine uyguladığımız gerilim seviyesine göre, frekanslar üretmektedir. Öncelikle JTOS muzu datasheet bilgilerine bakarak uygun şekilde lehimledik. JTOS un V tune gerilim girişi olan 5 numaralı bacağına, uygun şekilde işaret üreteçlerimizin ve ayarlanabilen DC gerilimini bağladık. Bir anahtar yardımıyla da kademeli olarak testeredişi, üçgen dalga ve DC gerilim olarak ayarladık. V cc gerilimi olarak da 15V u 2 numaralı bacağa uyguladık. RF çıkışını ise 13 numaralı bacaktan ölçtük. JTOS un girişine (V tune ) uyguladığımız üç farklı işaret için incelemeler yaptık. Yaptığımız ölçümlerin resimleri ise aşağıdaki Şekil 49, Şekil 50 ve Şekil 51 deki gibidir.
53 43 Şekil 49. Üçgen dalga girişe JTOS cevabı Şekil 50. Testeredişi girişe JTOS cevabı Şekil 51. Ayarlanabilir DC girişe JTOS cevabı Bu ölçümlere ilişkin değerlendirmeler sonuç kısmında yapılmıştır.
54 SONUÇLAR Tasarladığımız işaret üreteçleri (üçgen-testeredişi) ve ayarlanabilir sabit gerilimi ayrı ayrı JTOS girişine uyguladık. Bu üç farklı girişi spektrum analizörden ayrı ayrı inceledik. Üstten ve alttan kırparak genliğini 2V-8V arasına getirdiğimiz üçgen dalga üreticinin çıkışını JTOS a verdik. JTOS un çıkışını spektrum analizörden gözlemlediğimiz frekans, şekil 50 de gösterilmiştir. Analizörden başlangıç değeri olarak 700 MHz, bitiş değeri olarak 1200 MHz ayarladık. Üçgen dalganın şekliyle orantılı olarak MHz arasında değişen frekans değeri gözlemledik. Frekans değeri bu değerler arasında gidip gelmektedir. Katalog değerinde ise 25 o C de 2V-8V arasında frekans aralığı MHz verilmiştir. Oluşan küçük fark ortamın sıcaklık farkından, kullanılan elemanların ideal olmayışından ve çevremizdeki yüksek frekansla çalışan cihazlardan kaynaklanmaktadır. Testeredişi işaret üretecini JTOS a bağladığımızda şekil 51 deki frekans spektrumunu gözlemledik. Testeredişinin şekliyle orantılı olarak frekansın değişimi farklılık göstermektedir. Üçgen dalgada gidip-gelen MHz arasındaki frekansımız, testeredişi işaret uygulandığında aynı aralıkta 850 MHz den 1050 MHz e kadar tarayıp, başa dönüp 850 MHz den tekrardan başlamaktadır. Yani üçgende olduğu gibi 1050 MHz den geri dönüp 850 MHz e gitmemektedir. Tek yönlü tarama vardır. Ayarlanabilir DC gerilim uyguladığımızda ise gözlemlediğimiz frekans uyguladığımız gerilime oranla değişmektedir. Üçgen ve testeredişi işaretlerinde sınır olarak aldığımız 2V-8V aralığının dışına çıkabildiğimiz bu uygulamada gördüğümüz frekans spektrumu şekil 52 deki gibidir. Potansiyometre ile gerilim değerini değiştirdiğimizde, en küçük gerilim değerinde frekans değeri en küçük, en büyük gerilim değerinde frekans değerinin en büyük olduğunu gördük. 4V da 900MHz civarında olan frekans, 6V da 1000MHz civarında, 8V da ise 1100MHz ve 10V da yaklaşık 1200 MHz ölçtük. Gördüğümüz gibi farklı işaret ve gerilim değerleri için JTOS farklı frekans değerleri üretti. Yaygın bir uygulama olarak, JTOS çıkışına bir yükselteç bağlayarak sistemimizi JAMMER olarak kullanabiliriz. Örneğin; üçgen veya testeredişi işaret verdiğimizde elde ettiğimiz frekans taramalarını uygun şekilde yükselterek GSM 900 cihazlarının çalışmasını engelleyebiliriz.
55 KAYNAKLAR [1] Tomasi Wayne, Electronic Communication Sytstems, Devry University Phoenix- Arizona, Fifth Edition, Chapter 3, [2] Young Paul H., Electronic Communication Technique, Tacan Corparation, Third Edition, Chapter 2, [3] Smith Jack R., Modern Communication Circuits, Professor of Electrical Engineering University of Florida, Second Edition, Chapter 7-8, [4] Saran Murat, DC Devre Analizi-Osilatörler / Ders Notları Çankaya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü. [5] Özbey Şerafettin, Elektrik Devre Analizi, 1.Baskı, Bölüm 4, Kasım [6] Aydemir Timur, Nakiboğlu K. Cem, Elektrik Devreleri, Schaum s Outlines Series- 3.Baskıdan Çeviri, 5. Bölüm, Gazi Üniversitesi Mühendilik Fakültesi Elektrik- Elektronik Mühendisliği Bölmü, Ankara [7]
56 EKLER Ek 1. JTOS Datasheet
57 47
58 48 Ek 2. Tam Devre ġeması Güç Kaynağı ĠĢaret Üreteci JTOS
59 Ek 3.TL082 Datasheet 49
60 50
61 Ek 4. LM741 Datasheet 51
62 52
BÖLÜM 3 OSİLASYON KRİTERLERİ
BÖLÜM 3 OSİİLATÖRLER Radyo sistemlerinde sinüs işaret osilatörleri, taşıyıcı işareti üretmek ve karıştırıcı katlarında bir frekansı diğerine dönüştürmek amacıyla kullanılır. Sinüs işaret osilatörlerinin
DetaylıBÖLÜM X OSİLATÖRLER. e b Yükselteç. Be o Geri Besleme. Şekil 10.1 Yükselteçlerde geri besleme
BÖLÜM X OSİLATÖRLER 0. OSİLATÖRE GİRİŞ Kendi kendine sinyal üreten devrelere osilatör denir. Böyle devrelere dışarıdan herhangi bir sinyal uygulanmaz. Çıkışlarında sinüsoidal, kare, dikdörtgen ve testere
DetaylıÜNİTE 5 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK) Transformatörün tanımını yapınız. Alternatif akımın frekansını değiştirmeden, gerilimini
ÜNİTE 5 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK) Transformatörün tanımını yapınız. Alternatif akımın frekansını değiştirmeden, gerilimini alçaltmaya veya yükseltmeye yarayan elektro manyetik indüksiyon
DetaylıTemel Kavramlar Doðru Akým (DA, DC, Direct Current) Dinamo, akümülâtör, pil, güneþ pili gibi düzenekler tarafýndan
Bölüm 8: Güç Kaynaðý Yapýmý A. Doðrultmaç (Redresör) Devre Uygulamalarý Elektronik devrelerin bir çoðunun çalýþmasý için tek yönlü olarak dolaþan (DC) akýma gerek vardýr. Bu bölümde doðru akým üreten devreler
DetaylıDeney 5: Osilatörler
Deneyin Amacı: Deney 5: Osilatörler Osilatörlerin çalışma mantığının anlaşılması. Wien köprü osilatörü uygulamasının yapılması. A.ÖNBİLGİ Osilatörler, DC güç kaynağındaki elektrik enerjisini AC elektrik
DetaylıDENEY FÖYÜ 5: Diyotlu Doğrultma Devreleri
Deneyin Amacı: DENEY FÖYÜ 5: Diyotlu Doğrultma Devreleri Alternatif akımı doğru akıma dönüştürebilmek, yarım dalga ve tam dalga doğrultma kavramlarını anlayabilmek ve diyot ve köprü diyotla doğrultma devrelerini
DetaylıDENEY 5: İŞLEMSEL YÜKSELTEÇLER ve UYGULAMA DEVRELERİ
DENEY 5: İŞLEMSEL YÜKSELTEÇLER ve UYGULAMA DEVRELERİ Amaç: İşlemsel yükselteç uygulamaları Kullanılan Cihazlar ve Devre Elemanları: 1. Dirençler: 1k, 10k, 100k 2. 1 adet osiloskop 3. 1 adet 15V luk simetrik
DetaylıDeney 3: Opamp. Opamp ın (işlemsel yükselteç) çalışma mantığının ve kullanım alanlarının öğrenilmesi, uygulamalarla pratik bilginin pekiştirilmesi.
Deneyin Amacı: Deney 3: Opamp Opamp ın (işlemsel yükselteç) çalışma mantığının ve kullanım alanlarının öğrenilmesi, uygulamalarla pratik bilginin pekiştirilmesi. A.ÖNBİLGİ İdeal bir opamp (operational-amplifier)
DetaylıKISIM 1 ELEKTRONİK DEVRELER (ANALİZ TASARIM - PROBLEM)
İÇİNDEKİLER KISIM 1 ELEKTRONİK DEVRELER (ANALİZ TASARIM - PROBLEM) 1. BÖLÜM GERİBESLEMELİ AMPLİFİKATÖRLER... 3 1.1. Giriş...3 1.2. Geribeselemeli Devrenin Transfer Fonksiyonu...4 1.3. Gerilim - Seri Geribeslemesi...5
DetaylıKIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ
KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ SAYISAL ELEKTRONİK LAB. DENEY FÖYÜ DENEY 4 OSİLATÖRLER SCHMİT TRİGGER ve MULTİVİBRATÖR DEVRELERİ ÖN BİLGİ: Elektronik iletişim sistemlerinde
DetaylıŞekil-1. Doğru ve Alternatif Akım dalga şekilleri
2. Alternatif Akım =AC (Alternating Current) Değeri ve yönü zamana göre belirli bir düzen içerisinde değişen akıma AC denir. En çok bilinen AC dalga biçimi Sinüs dalgasıdır. Bununla birlikte farklı uygulamalarda
DetaylıAnalog Sayısal Dönüşüm
Analog Sayısal Dönüşüm Gerilim sinyali formundaki analog bir veriyi, iki tabanındaki sayısal bir veriye dönüştürmek için, az önce anlatılan merdiven devresiyle, bir sayıcı (counter) ve bir karşılaştırıcı
DetaylıÇukurova Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği
Çukurova Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği BMM309 Elektronik-2 Laboratuarı Deney Föyü Deney#6 İşlemsel Kuvvetlendiriciler (OP-AMP) - 2 Doç. Dr. Mutlu AVCI Arş. Gör. Mustafa İSTANBULLU ADANA, 2015 DENEY
DetaylıBÖLÜM IX DALGA MEYDANA GETİRME USULLERİ
BÖLÜM IX DALGA MEYDANA GETİRME USULLERİ 9.1 DALGA MEYDANA GETİRME USÜLLERİNE GİRİŞ Dalga üreteçleri birkaç hertzden, birkaç gigahertze kadar sinyalleri meydana getirirler. Çıkışlarında sinüsoidal, kare,
DetaylıBölüm 14 Temel Opamp Karakteristikleri Deneyleri
Bölüm 14 Temel Opamp Karakteristikleri Deneyleri 14.1 DENEYİN AMACI (1) Temel OPAMP karakteristiklerini anlamak. (2) OPAMP ın ofset gerilimini ayarlama yöntemini anlamak. 14.2 GENEL BİLGİLER 14.2.1 Yeni
DetaylıAREL ÜNİVERSİTESİ DEVRE ANALİZİ
AREL ÜNİVERSİTESİ DEVRE ANALİZİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİLER DR. GÖRKEM SERBES İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ İşlemsel kuvvetlendirici (Op-Amp); farksal girişi ve tek uçlu çıkışı olan DC kuplajlı, yüksek kazançlı
DetaylıMühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI İŞLEMSEL YÜKSELTEÇLER VE UYGULAMALARI 1. 741 İşlemsel yükselteçlerin özellikleri ve yapısı hakkında bilgi veriniz. 2. İşlemsel yükselteçlerle gerçekleştirilen eviren yükselteç, türev
DetaylıT.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ESM 413 ENERJİ SİSTEMLERİ LABORATUVARI I
T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ESM 413 ENERJİ SİSTEMLERİ LABORATUVARI I DENEY 6: DİYOT KARAKTERİSTİKLERİ VE AC-DC DOĞRULTUCU UYGULAMALARI Ad Soyad
DetaylıDENEY NO: 7 İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ VE UYGULAMALARI. Malzeme ve Cihaz Listesi:
1 DENEY NO: 7 İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ VE UYGULAMALARI Malzeme ve Cihaz Listesi: 1. 70 direnç 1 adet. 1 k direnç adet. 10 k direnç adet 4. 15 k direnç 1 adet 5. k direnç 1 adet. 47 k direnç adet 7. 8 k
Detaylıİşlemsel Yükselteçler
İşlemsel Yükselteçler Bölüm 5. 5.1. Giriş İşlemsel yükselteçler aktif devre elemanlarıdır. Devrede gerilin kontrollü gerilim kaynağı gibi çalışırlar. İşlemsel yükselteçler sinyalleri toplama, çıkarma,
DetaylıSCHMITT TETİKLEME DEVRESİ
Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Lab. SCHMITT TETİKLEME DEVRESİ.Ön Bilgiler. Schmitt Tetikleme Devreleri Schmitt tetikleme devresi iki konumlu bir devredir.
DetaylıGüç elektroniği elektrik mühendisliğinde enerji ve elektronik bilim dalları arasında bir bilim dalıdır.
3. Bölüm Güç Elektroniğinde Temel Kavramlar ve Devre Türleri Doç. Dr. Ersan KABALC AEK-207 GÜNEŞ ENERJİSİ İLE ELEKTRİK ÜRETİMİ Güç Elektroniğine Giriş Güç elektroniği elektrik mühendisliğinde enerji ve
DetaylıDENEY 2: DĠYOTLU KIRPICI, KENETLEME VE DOĞRULTMA DEVRELERĠ
DENEY 2: DĠYOTLU KIRPICI, KENETLEME VE DOĞRULTMA DEVRELERĠ 1- Kırpıcı Devreler: Girişine uygulanan sinyalin bir bölümünü kırpan devrelere denir. En basit kırpıcı devre, şekil 1 'de görüldüğü gibi yarım
DetaylıKOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ELEKTRONİK LAB 1 DERSİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ - 2 DENEYİ
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ELEKTRONİK LAB 1 DERSİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ - 2 DENEYİ Amaç: Bu deneyde terslemeyen kuvvetlendirici, toplayıcı kuvvetlendirici ve karşılaştırıcı
DetaylıNECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK-1 LABORATUVARI DENEY FÖYÜ
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK-1 LABORATUVARI DENEY FÖYÜ 1 LABORATUVARDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR Laboratuvara kesinlikle
DetaylıELK273 Elektrik ve Elektronik Mühendisliğinin Temelleri Ders 8- AC Devreler. Yard.Doç.Dr. Ahmet Özkurt.
ELK273 Elektrik ve Elektronik Mühendisliğinin Temelleri Ders 8- AC Devreler Yard.Doç.Dr. Ahmet Özkurt Ahmet.ozkurt@deu.edu.tr http://ahmetozkurt.net İçerik AC ve DC Empedans RMS değeri Bobin ve kondansatörün
DetaylıKOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ELEKTRONİK LAB 1 DERSİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ - 2 DENEYİ
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ELEKTRONİK LAB 1 DERSİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ - 2 DENEYİ Amaç: Bu deney, tersleyen kuvvetlendirici, terslemeyen kuvvetlendirici ve toplayıcı
DetaylıTEK FAZLI VE ÜÇ FAZLI KONTROLSÜZ DOĞRULTUCULAR
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Power Electronic Circuits (Güç Elektroniği Devreleri) TEK FAZLI VE ÜÇ FAZLI KONTROLSÜZ DOĞRULTUCULAR 1. DENEYİN
DetaylıKZ MEKATRONİK. Temel Elektrik Elektronik Eğitim Seti Ana Ünite
Ana Ünite ana ünitesi, analog uygulamalar, dijital uygulamalar ve temel devre analizi uygulamalarının yapılabileceği şekilde çantalı ve masa üstü kullanıma uygun yapıda tasarlanmıştır. İsteğe bağlı olarak
DetaylıBölüm 10 İşlemsel Yükselteç Karakteristikleri
Bölüm 10 İşlemsel Yükselteç Karakteristikleri DENEY 10-1 Fark Yükselteci DENEYİN AMACI 1. Transistörlü fark yükseltecinin çalışma prensibini anlamak. 2. Fark yükseltecinin giriş ve çıkış dalga şekillerini
DetaylıŞekil 5-1 Frekans modülasyonunun gösterimi
FREKANS MODÜLASYONU (FM) MODÜLATÖRLERİ (5.DENEY) DENEY NO : 5 DENEY ADI : Frekans Modülasyonu (FM) Modülatörleri DENEYİN AMACI :Varaktör diyotun karakteristiğinin ve çalışma prensibinin incelenmesi. Gerilim
DetaylıAvf = 1 / 1 + βa. Yeterli kazanca sahip amplifikatör βa 1 şartını sağlamalıdır.
Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Lab. 2 OSİLATÖRLER 1. Ön Bilgiler 1.1 Osilatör Osilatörler DC güç kaynağındaki elektrik enerjisini AC elektrik enerjisine
DetaylıŞekil Sönümün Tesiri
LC Osilatörler RC osilatörlerle elde edilemeyen yüksek frekanslı osilasyonlar LC osilatörlerle elde edilir. LC osilatörlerle MHz seviyesinde yüksek frekanslı sinüsoidal sinyaller elde edilir. Paralel bobin
DetaylıŞekil 1.1: Temel osilatör blok diyagramı
1. OSİLATÖRLER 1.1. Osilatör Nedir? Elektronik iletişim sistemlerinde ve otomasyon sistemlerinde kare dalga, sinüs dalga, üçgen dalga veya testere dişi dalga biçimlerinin kullanıldığı çok sayıda uygulama
DetaylıKaradeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Laboratuvarı I İŞLEMSEL YÜKSELTECİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMALARI
Öğr. Gör. Oğuzhan ÇAKIR 377 42 03, KTÜ, 2010 Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Laboratuvarı I İŞLEMSEL YÜKSELTECİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMALARI 1. Deneyin
DetaylıALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ ALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÇİFCİ Elektrik enerjisi, alternatif akım ve doğru akım olarak
DetaylıGERİLİM REGÜLATÖRLERİ DENEYİ
GERİLİM REGÜLATÖRLERİ DENEYİ Regüleli Güç Kaynakları Elektronik cihazlar harcadıkları güçlere göre farklı akımlara ihtiyaç duyarlar. Örneğin; bir radyo veya amplifikatörün hoparlöründen duyulan ses şiddetine
DetaylıT.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ESM 413 ENERJİ SİSTEMLERİ LABORATUVARI I
T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ESM 413 ENERJİ SİSTEMLERİ LABORATUVARI I DENEY 2: DİYOT KARAKTERİSTİKLERİ VE AC-DC DOĞRULTUCU UYGULAMALARI Ad Soyad
DetaylıDENEY 7 DALGALI GERİLİM ÖLÇÜMLERİ - OSİLOSKOP
DENEY 7 DALGALI GERİLİM ÖLÇÜMLERİ - OSİLOSKOP Amaç: Bu deneyin amacı, öğrencilerin alternatif akım ve gerilim hakkında bilgi edinmesini sağlamaktır. Deney sonunda öğrencilerin, periyot, frekans, genlik,
DetaylıDOĞRULTUCULAR VE REGÜLATÖRLER
Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Anabilim Dalı Elektronik I Dersi Laboratuvarı DOĞRULTUCULAR VE REGÜLATÖRLER 1. Deneyin Amacı Yarım
DetaylıDENEY NO : 1 DENEY ADI : RF Osilatörler ve İkinci Dereceden Filtreler
RF OSİLATÖRLER VE İKİNCİ DERECEDEN FİLTRELER (1.DENEY) DENEY NO : 1 DENEY ADI : RF Osilatörler ve İkinci Dereceden Filtreler DENEYİN AMACI : Radyo Frekansı (RF) osilatörlerinin çalışma prensibi ve karakteristiklerini
DetaylıŞekil 5.1 Opamp Blok Şeması ve Eşdeğer Devresi
DENEY NO :5 DENEYİN ADI :İşlemsel Kuvvetlendirici - OPAMP Karakteristikleri DENEYİN AMACI :İşlemsel kuvvetlendiricilerin performansını etkileyen belli başlı karakteristik özelliklerin ölçümlerini yapmak.
DetaylıT.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK SİSTEMLER LABORATUVARI 1 OPAMP DEVRELERİ-1
T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK SİSTEMLER LABORATUVARI 1 OPAMP DEVRELERİ-1 DENEY SORUMLUSU Arş. Gör. Memduh SUVEREN MART 2015 KAYSERİ OPAMP DEVRELERİ
DetaylıĠġLEMSEL YÜKSELTEÇLER (ELEKTRONİK II)
ĠġLEMSEL YÜKSELTEÇLER (ELEKTRONİK II) - + İsmail Serkan ÜNCÜ ŞUBAT-2013 DERS KAYNAKLARI http://www.softwareforeducation.com/wikileki/index.php/inverting_amplifier Elektronik Devre Tasarımında. ~ OP AMP
DetaylıBÖLÜM 1 RF OSİLATÖRLER
BÖÜM RF OSİATÖRER. AMAÇ. Radyo Frekansı(RF) Osilatörlerinin çalışma prensibi ve karakteristiklerinin anlaşılması.. Osilatörlerin tasarlanması ve gerçeklenmesi.. TEME KAVRAMARIN İNEENMESİ Osilatör, basit
DetaylıDeney 4: 555 Entegresi Uygulamaları
Deneyin Amacı: Deney 4: 555 Entegresi Uygulamaları 555 entegresi kullanım alanlarının öğrenilmesi. Uygulama yapılarak pratik kazanılması. A.ÖNBİLGİ LM 555 entegresi; osilasyon, zaman gecikmesi ve darbe
Detaylı2. Bölüm: Diyot Uygulamaları. Doç. Dr. Ersan KABALCI
2. Bölüm: Diyot Uygulamaları Doç. Dr. Ersan KABALCI 1 Yük Eğrisi Yük eğrisi, herhangi bir devrede diyot uygulanan bütün gerilimler (V D ) için muhtemel akım (I D ) durumlarını gösterir. E/R maksimum I
DetaylıDERS BİLGİ FORMU. Okul Eğitimi Süresi
DERS BİLGİ FORMU DERSİN ADI BÖLÜM PROGRAM DÖNEMİ DERSİN DİLİ DERS KATEGORİSİ ÖN ŞARTLAR SÜRE VE DAĞILIMI KREDİ DERSİN AMACI ÖĞRENME ÇIKTILARI VE YETERLİKLER DERSİN İÇERİĞİ VE DAĞILIMI (MODÜLLER VE HAFTALARA
DetaylıKOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ELEKTRONİK LAB 1 DERSİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ 1 DENEYİ. Amaç:
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ELEKTRONİK LAB 1 DERSİ İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİ 1 DENEYİ Amaç: Bu laboratuvarda, yüksek giriş direnci, düşük çıkış direnci ve yüksek kazanç özellikleriyle
DetaylıELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI
ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI 1. Direnç Renk Kodları Direnç Renk Tablosu Renk Sayı Çarpan Tolerans SİYAH 0 1 KAHVERENGİ 1 10 ± %1 KIRMIZI 2 100 ± %2 TURUNCU 3 1000 SARI 4 10.000 YEŞİL 5 100.000 ± %0.5 MAVİ
DetaylıDENEY 21 IC Zamanlayıcı Devre
DENEY 21 IC Zamanlayıcı Devre DENEYİN AMACI 1. IC zamanlayıcı NE555 in çalışmasını öğrenmek. 2. 555 multivibratörlerinin çalışma ve yapılarını öğrenmek. 3. IC zamanlayıcı anahtar devresi yapmak. GİRİŞ
DetaylıĠġLEMSEL KUVVETLENDĠRĠCĠLERĠN DOĞRUSAL UYGULAMALARI. NOT: Devre elemanlarınızın yanma ihtimallerine karşın yedeklerini de temin ediniz.
Deneyin Amacı: Kullanılacak Materyaller: ĠġLEMSEL KUVVETLENDĠRĠCĠLERĠN DOĞRUSAL UYGULAMALARI LM 741 entegresi x 1 adet 22kΩ x 1 adet 10nF x 1 adet 5.1 V Zener Diyot(1N4655) x 1 adet 100kΩ potansiyometre
DetaylıELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ
Giresun Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümü Bölüm Başkanı Bölümün tanıtılması Elektrik Elektronik Mühendisliğinin tanıtılması Mühendislik Etiği Birim Sistemleri Direnç,
DetaylıYarım Dalga Doğrultma
Elektronik Devreler 1. Diyot Uygulamaları 1.1 Doğrultma Devreleri 1.1.1 Yarım dalga Doğrultma 1.1.2 Tam Dalga Doğrultma İki Diyotlu Tam Dalga Doğrultma Dört Diyotlu Tam Dalga Doğrultma Konunun Özeti *
DetaylıDENEY: 1.1 EVİREN YÜKSELTECİN DC DA ÇALIŞMASININ İNCELENMESİ
DENEY: 1.1 EVİREN YÜKSELTECİN DC DA ÇALIŞMASININ İNCELENMESİ HAZIRLIK BİLGİLERİ: Şekil 1.1 de işlemsel yükseltecin eviren yükselteç olarak çalışması görülmektedir. İşlemsel yükselteçler iyi bir DC yükseltecidir.
DetaylıŞekil 6.1 Faz çeviren toplama devresi
23 Deney Adı : İşlemsel Kuvvetlendiricinin Temel Devreleri Deney No : 6 Deneyin Amacı : İşlemsel kuvvetlendiricilerle en ok kullanılan devreleri gerekleştirmek, fonksiyonlarını belirlemek Deneyle İlgili
DetaylıElektrik Devre Lab
2010-2011 Elektrik Devre Lab. 2 09.03.2011 Elektronik sistemlerde işlenecek sinyallerin hemen hepsi düşük genlikli, yani zayıf sinyallerdir. Elektronik sistemlerin pek çoğunda da yeterli derecede yükseltilmiş
DetaylıELM202 ELEKTRONİK-II DERSİ LABORATUAR FÖYÜ
TC SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ ELM202 ELEKTRONİK-II DERSİ LABORATUAR FÖYÜ DENEYİ YAPTIRAN: DENEYİN ADI: DENEY NO: DENEYİ YAPANIN ADI ve SOYADI: SINIFI: OKUL
DetaylıÖLÇME VE DEVRE LABORATUVARI DENEY: 9. --İşlemsel Yükselteçler
Masa No: No. Ad Soyad: No. Ad Soyad: ÖLÇME VE DEVRE LABORATUVARI DENEY: 9 --İşlemsel Yükselteçler 2013, Mayıs 15 İşlemsel Yükselteçler (OPerantional AMPlifiers : OP-AMPs) 1. Deneyin Amacı: Bu deneyin amacı,
DetaylıÜNİTE 5 TEST SORU BANKASI (TEMEL ELEKTRONİK)
ÜNİTE 5 TEST SORU BANKASI (TEMEL ELEKTRONİK) TRAFO SORULARI Transformatörün üç ana fonksiyonundan aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Gerilimi veya akımı düşürmek ya da yükseltmek b) Empedans uygulaştırmak
DetaylıBölüm 12 İşlemsel Yükselteç Uygulamaları
Bölüm 12 İşlemsel Yükselteç Uygulamaları DENEY 12-1 Aktif Yüksek Geçiren Filtre DENEYİN AMACI 1. Aktif yüksek geçiren filtrenin çalışma prensibini anlamak. 2. Aktif yüksek geçiren filtrenin frekans tepkesini
DetaylıMultivibratörler. Monastable (Tek Kararlı) Multivibratör
Multivibratörler Kare dalga veya dikdörtgen dalga meydana getiren devrelere MULTİVİBRATÖR adı verilir. Bu devreler temel olarak pozitif geri beslemeli iki yükselteç devresinden oluşur. Genelde çalışma
DetaylıT.C. ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI-II DENEY RAPORU
T.C. ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK LABORATUVARI-II DENEY RAPORU İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİLER ADI SOYADI: ÖĞRENCİ NO: GRUBU: Deneyin
DetaylıYÜKSELTEÇLER Ö Ğ R. G Ö R. D R. E S R A B İ L A L Ö N D E R
Ö Ğ R. G Ö R. D R. E S R A B İ L A L Ö N D E R 2 0 1 5 RF YÜKSELTEÇLERİ SINIFLANDIRMA 1. Dar bant akortlu RF yükselteçleri 2. Geniş bant akortlu RF yükselteçleri 3. Entegre devreli RF yükselteçleri IF
DetaylıEET-202 DEVRE ANALİZİ-II DENEY FÖYÜ OSİLOSKOP İLE PERİYOT, FREKANS VE GERİLİM ÖLÇME
OSİLOSKOP İLE PERİYOT, FREKANS VE GERİLİM ÖLÇME Deney No:1 Amaç: Osiloskop kullanarak AC gerilimin genlik periyot ve frekans değerlerinin ölçmesi Gerekli Ekipmanlar: AC Güç Kaynağı, Osiloskop, 2 tane 1k
DetaylıDENEY NO 3. Alçak Frekans Osilatörleri
DENEY NO 3 Alçak Frekans Osilatörleri Osilatörler ürettikleri dalga şekillerine göre sınıflandırılırlar. Bunlardan sinüs biçiminde işaret üretenlerine Sinüs Osilatörleri adı verilir. Pek çok yapıda ve
DetaylıŞekil 3-1 Ses ve PWM işaretleri arasındaki ilişki
DARBE GENİŞLİK MÖDÜLATÖRLERİ (PWM) (3.DENEY) DENEY NO : 3 DENEY ADI : Darbe Genişlik Modülatörleri (PWM) DENEYİN AMACI : µa741 kullanarak bir darbe genişlik modülatörünün gerçekleştirilmesi.lm555 in karakteristiklerinin
DetaylıSICAKLIK KONTROLLÜ HAVYA
SICAKLIK KONTROLLÜ HAVYA Dirençler sıcaklığa bağımlıdır. Havyanın ısıtıcı direnci de istisna değildir. Böylece her havyanın sıcaklığı kontrol edilebilir. Ancak, elde 24V la çalışan bir havya olmalıdır
DetaylıT.C. KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
T.C. KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DC-DC BOOST CONVERTER DEVRESİ AHMET KALKAN 110206028 Prof. Dr. Nurettin ABUT KOCAELİ-2014 1. ÖZET Bu çalışmada bir yükseltici tip DA ayarlayıcısı
DetaylıEEM211 ELEKTRİK DEVRELERİ-I
EEM211 ELEKTRİK DEVRELERİ-I Prof. Dr. Selçuk YILDIRIM Siirt Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Kaynak (Ders Kitabı): Fundamentals of Electric Circuits Charles K. Alexander Matthew N.O. Sadiku
DetaylıŞekil 7.1. (a) Sinüs dalga giriş sinyali, (b) yarım dalga doğrultmaç çıkışı, (c) tam dalga doğrultmaç çıkışı
DENEY NO : 7 DENEY ADI : DOĞRULTUCULAR Amaç 1. Yarım dalga ve tam dalga doğrultucu oluşturmak 2. Dalgacıkları azaltmak için kondansatör filtrelerinin kullanımını incelemek. 3. Dalgacıkları azaltmak için
DetaylıADIYAMAN ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ ELEKTRĠK-ELEKTRONĠK MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ DEVRE ANALĠZĠ LABORATUVARI-II DENEY RAPORU
ADIYAMAN ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ ELEKTRĠK-ELEKTRONĠK MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ DEVRE ANALĠZĠ LABORATUVARI-II DENEY RAPORU DENEY NO : DENEYĠN ADI : DENEY TARĠHĠ : DENEYĠ YAPANLAR : RAPORU HAZIRLAYANIN
DetaylıDENEY FÖYÜ 7: İşlemsel Yükselteçlerin Doğrusal Uygulamaları
DENEY FÖYÜ 7: İşlemsel Yükselteçlerin Doğrusal Uygulamaları Deneyin Amacı: Bu deneyin amacı; İşlemsel yükselteçlerle (OP-AMP) yapılabilecek doğrusal uygulamaları laboratuvar ortamında gerçekleştirmek ve
DetaylıİNDEKS. Cuk Türü İzolesiz Dönüştürücü, 219 Cuk Türü İzoleli Dönüştürücü, 228. Çalışma Bölgeleri, 107, 108, 109, 162, 177, 197, 200, 203, 240, 308
İNDEKS A AC Bileşen, 186 AC Gerilim Ayarlayıcı, 8, 131, 161 AC Kıyıcı, 8, 43, 50, 51, 54, 62, 131, 132, 133, 138, 139, 140, 141, 142, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157,
DetaylıDEVRE ANALİZİ LABORATUARI DENEY 6 KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIM DAVRANIŞI
DEVRE ANALİZİ LABORATUARI DENEY 6 KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIM DAVRANIŞI DENEY 6: KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIMDA DAVRANIŞI 1. Açıklama Kondansatör doğru akımı geçirmeyip alternatif akımı
DetaylıÖN BİLGİ: 5.1 Faz Kaymalı RC Osilatör
DENEY 7 : OSİLATÖR UYGULAMASI AMAÇ: Faz Kaymalı RC Osilatör ve Schmitt Tetikleyicili Karedalga Osilatörün temel çalışma prensipleri MALZEMELER: Güç Kaynağı: 12VDC, 5VDC Transistör: BC108C veya Muadili
DetaylıFAZ KİLİTLEMELİ ÇEVRİM (PLL)
FAZ KİLİTLEMELİ ÇEVRİM (PLL) 1-Temel Bilgiler Faz kilitlemeli çevrim (FKÇ) (Phase Lock Loop, PLL) dijital ve analog haberleşme ve kontrol uygulamalarında sıkça kullanılan bir elektronik devredir. FKÇ,
Detaylıİşlemsel Kuvvetlendiriciler (Operational Amplifiers: OPAMPs)
BLM224 ELEKTERONİK DEVRELER Hafta 12 İşlemsel Kuvvetlendiriciler (Operational Amplifiers: OPAMPs) Opamp Sembolü ve Terminalleri Standart bir opamp; iki adet giriş terminali, bir adet çıkış terminaline
DetaylıDENEY 3: DOĞRULTUCU DEVRELER Deneyin Amacı
DENEY 3: DOĞRULTUCU DEVRELER 3.1. Deneyin Amacı Yarım ve tam dalga doğrultucunun çalışma prensibinin öğrenilmesi ve doğrultucu çıkışındaki dalgalanmayı azaltmak için kullanılan kondansatörün etkisinin
DetaylıYükselteçlerde Geri Besleme
Yükselteçlerde Geri Besleme Açık çevrim bir yükseltici yandaki gibi gösterebiliriz. vi A Bu devreyi aşağıdaki gibi kazancı β olan bir geri besleme devresi ile kapalı döngü haline getirebiliriz. A= vo A
DetaylıA.Ü. GAMA MYO. Elektrik ve Enerji Bölümü GÜÇ ELEKTRONİĞİ 9. HAFTA
A.Ü. GAMA MYO. Elektrik ve Enerji Bölümü GÜÇ ELEKTRONİĞİ 9. HAFTA 1 İçindekiler DC/AC İnvertör Devreleri 2 Güç elektroniğinin temel devrelerinden sonuncusu olan Đnvertörler, herhangi bir DC kaynaktan aldığı
DetaylıAC-DC Dönüştürücülerin Genel Özellikleri
AC-DC Dönüştürücülerin Genel Özellikleri U : AC girişteki efektif faz gerilimi f : Frekans q : Faz sayısı I d, I y : DC çıkış veya yük akımı (ortalama değer) U d U d : DC çıkış gerilimi, U d = f() : Maksimum
DetaylıDeney 1: Saat darbesi üretici devresi
Deney 1: Saat darbesi üretici devresi Bu deneyde, bir 555 zamanlayıcı entegresi(ic) kullanılacak ve verilen bir frekansta saat darbelerini üretmek için gerekli bağlantılar yapılacaktır. Devre iki ek direnç
DetaylıDENEY 8. OPAMP UYGULAMALARI-II: Toplayıcı, Fark Alıcı, Türev Alıcı, İntegral Alıcı Devreler
DENEY 8 OPAMP UYGULAMALARI-II: Toplayıcı, Fark Alıcı, Türev Alıcı, İntegral Alıcı Devreler 1. Amaç Bu deneyin amacı; Op-Amp kullanarak toplayıcı, fark alıcı, türev alıcı ve integral alıcı devrelerin incelenmesidir.
DetaylıİŞLEMSEL YÜKSELTEÇLER DERS NOTLARI
İŞLEMSEL YÜKSELTEÇLER DERS NOTLARI Hazırlayan: Öğr. Gör. Bora Döken 1 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... 2 1. OPAMP IN TANITILMASI... 2 1.1 Opamp Sembolü ve Terminalleri... 3 1.2 Opamp'ların Özellikleri...
DetaylıAlgılayıcılar (Sensors)
Algılayıcılar (Sensors) Sayısal işlem ve ölçmeler sadece elektriksel büyüklüklerle yapılmaktadır. Genelde teknik ve fiziksel büyüklükler (sıcaklık, ağırlık kuvveti ve basınç gibi) elektrik dalından olmayan
DetaylıF AKIM DEVRELER A. DEVRE ELEMANLARI VE TEMEL DEVRELER
ALTERNATİF AKIM DEVRELERİ A. DEVRE ELEMANLARI VE TEMEL DEVRELER Alternatif akım devrelerinde akımın geçişine karşı üç çeşit direnç (zorluk) gösterilir. Devre elamanları dediğimiz bu dirençler: () R omik
Detaylı4. 8 adet breadboard kablosu, 6 adet timsah kablo
ALINACAK MALZEMELER 1. 0.25(1/4) Wattlık Direnç: 1k ohm (3 adet), 100 ohm(4 adet), 10 ohm (3 tane), 1 ohm (3 tane), 560 ohm (4 adet) 33k ohm (1 adet) 15kohm (1 adet) 10kohm (2 adet) 4.7 kohm (2 adet) 2.
DetaylıDÜZCE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TEMEL HABERLEŞME SİSTEMLERİ TEORİK VE UYGULAMA LABORATUVARI 3.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TEMEL HABERLEŞME SİSTEMLERİ TEORİK VE UYGULAMA LABORATUVARI 3. DENEY AÇI MODÜLASYONUNUN İNCELENMESİ-1 Arş. Gör. Osman DİKMEN
DetaylıGeçmiş yıllardaki vize sorularından örnekler
Geçmiş yıllardaki vize sorularından örnekler Notlar kapalıdır, hesap makinesi kullanılabilir, öncelikle kağıtlardaki boş alanları kullanınız ve ek kağıt gerekmedikçe istemeyiniz. 6 veya 7.ci sorudan en
DetaylıANALOG ELEKTRONİK - II. Opampla gerçekleştirilen bir türev alıcı (differantiator) çalışmasını ve özellikleri incelenecektir.
BÖLÜM 6 TÜREV ALICI DEVRE KONU: Opampla gerçekleştirilen bir türev alıcı (differantiator) çalışmasını ve özellikleri incelenecektir. GEREKLİ DONANIM: Multimetre (Sayısal veya Analog) Güç Kaynağı: ±12V
DetaylıSabit Gerilim Regülatörü Kullanarak Ayarlanabilir Güç Kaynağı
Sabit Gerilim Regülatörü Kullanarak Ayarlanabilir Güç Kaynağı Sabit değerli pozitif gerilim regülatörleri basit bir şekilde iki adet direnç ilavesiyle ayarlanabilir gerilim kaynaklarına dönüştürülebilir.
DetaylıT.C. DÜZCE ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BMT103 ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ DERSİ LABORATUVARI DENEY NO: 7
T.C. DÜZCE ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BMT103 ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ DERSİ LABORATUVARI DENEY NO: 7 KONDANSATÖRLER VE BOBİNLER Doç. Dr. İbrahim YÜCEDAĞ Arş. Gör. Sümeyye
DetaylıZENER DİYOTLAR. Hedefler
ZENER DİYOTLAR Hedefler Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Zener diyotları tanıyacak ve çalışma prensiplerini kavrayacaksınız. Örnek devreler üzerinde Zener diyotlu regülasyon devrelerini öğreneceksiniz. 2
Detaylı8. FET İN İNCELENMESİ
8. FET İN İNCELENMESİ 8.1. TEORİK BİLGİ FET transistörler iki farklı ana grupta üretilmektedir. Bunlardan birincisi JFET (Junction Field Effect Transistör) ya da kısaca bilinen adı ile FET, ikincisi ise
DetaylıBLM 224 ELEKTRONİK DEVRELER
BLM 224 ELEKTRONİK DEVRELER Hafta 3 DİYOT UYGULAMALARI Karabük Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Elektronik Notları 1 Tam Dalga Doğrultucu, Orta Uçlu Bu doğrultma tipinde iki adet diyot orta
DetaylıŞekil 1: Zener diyot sembol ve görünüşleri. Zener akımı. Gerilim Regülasyonu. bölgesi. Şekil 2: Zener diyotun akım-gerilim karakteristiği
ZENER DİYOT VE AKIM-GERİLİM KARAKTERİSTİĞİ Küçük sinyal diyotları, delinme gerilimine yakın değerlerde hasar görebileceğinden, bu değerlerde kullanılamazlar. Buna karşılık, Zener diyotlar delinme gerilimi
DetaylıT.C. ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK MĠMARLIK FAKÜLTESĠ ELEKTRONĠK MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ ELEKTRONĠK DEVRELER LABORATUVARI I DENEY 2: DĠYOT UYGULAMALARI
T.. ULUDAĞ ÜNĠERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK MĠMARLIK FAKÜLTESĠ ELEKTRONĠK MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ ELEKTRONĠK DERELER LABORATUARI I Kırpıcı devreler Kenetleme devreleri Doğrultma devreleri DENEY 2: DĠYOT UYGULAMALARI
DetaylıDENEY 5- TEMEL İŞLEMSEL YÜKSELTEÇ (OP-AMP) DEVRELERİ
DENEY 5 TEMEL İŞLEMSEL YÜKSELTEÇ (OPAMP) DEVRELERİ 5.1. DENEYİN AMAÇLARI İşlemsel yükselteçler hakkında teorik bilgi edinmek Eviren ve evirmeyen yükselteç devrelerinin uygulamasını yapmak 5.2. TEORİK BİLGİ
DetaylıAlternatif Akım Devreleri
Alternatif akım sürekli yönü ve şiddeti değişen bir akımdır. Alternatif akımda bazı devre elemanları (bobin, kapasitör, yarı iletken devre elemanları) doğruakım devrelerinde olduğundan farklı davranırlar.
Detaylı