Prof. Dr. A. Gültekin KARAfi N PARA P YASALARI. Araçlar - Ürünler - fllemler ve Excel / VBA Modelleri

Transkript

1 Prof. Dr. A. Gültekin KARAfi N PARA P YASALARI Araçlar - Ürünler - fllemler ve Excel / VBA Modelleri STANBUL

2 Yay n No : 2249 flletme-ekonomi Dizisi : Bask - Kas m stanbul ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Kahraman Ofset Neflriyat San. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12084) Yüzy l Mah. Matbaac lar Cad. No:34/4 Atahan-Yüzy l-ba c lar/ STANBUL Tel.: 0212/ Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 "Annelerin bir tanesi Hayretçi im'e..."

4

5 ÖNSÖZ 1980 lerden itibaren uluslararas para piyasalar, bilgisayar ve haberleflme teknolojilerindeki geliflmelerin de katk s yla çok geliflmifl ve çeflitlenmifl ve baz lar Türkiye de bilinmeyen/kullan lmayan yeni finansal araçlar, ürünler ve ifllemler uluslararas piyasalar n vazgeçilmez unsurlar haline gelmifltir. Bu kitap/yaz l m paketinin haz rlanmas ndaki amaç; yat r mc lar, finansal kurulufllar n hazine, fon yönetimi, menkul k ymetler, pazarlama, bilgi ifllem departmanlar nda çal flan uzman personelini, flirketlerin finans/hazine yöneticilerini ve lisansüstü finans ö rencilerini, döviz ve para piyasas araçlar, ürünleri ve ifllemleriyle bunlar n EXCEL/VBA yaz l mlar kullan larak de erlemesi konusunda bilgilendirmektir. Bu çal flma, okuduklar n n sentezini yapan bir akademisyenin yaklafl m ndan ziyade, hayat n n çeflitli dönemlerinde finans piyasalar nda, s ras yla; (1) kalk nma bankas n n proje analisti, (2) sermaye piyasas otoritesinin uzman personeli, (3) arac kurum/banka yöneticisi, (4) halka aç k flirket (holding grubu) yöneticisi, (5) varl k yöneticisi olarak çal flm fl, (6) bu görevleri ifa ederken ayn zamanda finans konusunda akademik kariyer yapm fl ve (7) finans disiplini alt nda çeflitli konularda bilgisayar yaz l mlar üretmifl bir profesyonelin piyasa tecrübelerini yans tmaktad r. Kitab n içinde, profesyonel yaflant m zda karfl laflt m z örnekler, sözleflmeler, menkul k ymet sertifikalar, ve kendi gelifltirdi imiz bilgisayar modelleri yer almaktad r. Kitap 3 K - s m a ayr lm fl; 1. K s m da para piyasalar n n kapsam, bu kitap/bilgisayar modelleri paketinde kullan lan baz matematiksel kavramlar ve EXCEL/VBA bilgisayar programlama dili tan t lm fl, 2. K s m da döviz piyasalar nda yap lan ifllemler ve 3. K s m da da para piyasas araçlar /ürünleri/ifllemleri kapsanm flt r. EXCEL/VBA modellerinin ekran görüntüleri Türkçe olmakla beraber modellemede zorunlu olarak ngilizce EXCEL/VBA kullan lm flt r çünkü; (1) VBA in Türkçe versiyonu zaten yoktur, ve (2) EXCEL in baz versiyonlar nda haz r finansal fonksiyonlar n Türkçelefltirilmesi hatal yap ld ndan bu fonksiyonlar kullan larak yap lan hesaplamalar da hatal olmaktad r... Finans dünyas Amerikal lar n öncülü ünde geliflmifltir ve dolay s yla piyasalarda kullan lan araçlar, ürünler, teknikler ve tan mlamalar n orijinalleri ngilizce dir. Türkiye de finans ilminin tarihçesine bak ld nda; geçmiflte uzman olmad konuda kitap yazan akademisyenler (!) ngilizce deyimlere konuyla ilgisi olmayan Türkçe karfl l klar bulmufllar, örne in; dönemsel eflit ödemeler yerine ngilizce annuity den bozma annüite, finansal oranlar a ngilizce financial ratios dan bozma finansal rasyolar, iki-adayl da l m a ngi-

6 VI PARA P YASALARI lizce binomial distribution dan bozma binom da l m, borsadaki piyasa yap c ya jobber dan bozma cober, kredi mektubu na letter of credit ten bozma akreditif demifller, sabit-gelirli finansal araçlar olmas gereken deyimi sabit-getirili finansal araçlar yapm fllard r... Baz baflka yazarlar forfaiting, forward, yield curve, swap, straddle gibi ngilizce deyimleri sanki bunlar özel isimler mifl gibi Türkçe kitaplarda aynen kullanm fllard r... Burada ise hem Türkçe ye katk da bulunmak, hem de kullan c lar n konuya hakimiyetini sa lamak üzere tüm ngilizce deyimler için Türkçe karfl l klar önerilmifl, ve gerekti- inde aç klamalar yap lm flt r. Önerdi imiz Türkçe deyimlerden hiç de ilse bir k sm n n finans piyasalar nda çal flan profesyonellere ve akademisyenlere yol gösterici olaca n umuyorum. Para piyasalar n n hukuki çerçevesi nin tart fl lmas tamamen ayr bir uzmanl k alan olup; ticaret hukuku, borçlar hukuku, bankac l k hukuku, sermaye piyasas hukuku ve vergi hukuku konular nda uzman olmay gerektirmektedir. Burada, böyle bir iddia tafl - maks z n, yeri geldikçe para piyasas araçlar /ürünleri ve ifllemleriyle ilgili hukuki çerçeveye k saca de inilmifltir. Bilgisayarla modelleme; çok say da seçene in nicellefltirilmesine dayanan karmafl k bir ifltir. Bu kitap/yaz l m paketinde yer alan modellerin baz lar profesyonel amaçlarla kullan lm fl olmakla beraber, hatalardan ar nm fl olduklar n söylemek çok iddial olur... Kitab n içeri indeki tüm hatalar n sorumlulu u bana aittir. Okurlar; kitab n içeri i, hatalar, modelleme vd. konulardaki görüfllerini afla daki elektronik posta adresime iletirlerse memnun olurum... karasing1@googl .com A.Gültekin KARAfi N Londra, 08/07/2009

7 Ç NDEK LER I. KISIM : Genel Bilgiler PARA P YASALARININ KAPSAMI G R fi SAAT ALIM/SATIM P YASA MERKEZLER ve MERKEZ TAKAS YEN ÜRÜNLER ve YEN filemler PARA P YASALARINA KATILANLAR PARA P YASALARININ YAPISI YABANCI PARA (DÖV Z) P YASASI PARA P YASASI ARAÇLARI BAZI F NANSAL ve MATEMAT KSEL KAVRAMLAR G R fi PARANIN ZAMAN DE ER Kesikli Bindirgeme ve Sürekli Bindirgeme Gerçek ( ç) skonto ve Düz (D fl) skonto skonto ( ndirgeme) Faktörü Peflin ve Vadeli Faiz Oranlar Faiz Oranlar n n Ara-De erlemesi F NANS P YASALARINDA Gün Sayma UYGULAMALARI F NANS P YASALARINDA fl Günleri EXCEL/VBA B LG SAYAR PROGRAMLAMA D L G R fi BAZI EXCEL/VBA KAVRAMLARI VBA MAKROLARI VBA YÖNTEMLER EXCEL EKLENT LER AfiA I-DÖKÜLEN L STELER...56 II. KISIM : Döviz Piyasalar PEfi N DÖV Z P YASALARI G R fi...65

8 VIII Ç NDEK LER 4.2. YABANCI PARA (DÖV Z) filemler Peflin Döviz fllemleri Çapraz Döviz Kurlar Piyasalar n Çal flma fiekli PEfi N DÖV Z P YASALARINA KATILANLAR PEfi N DÖV Z P YASALARINDA ALIM/SATIM TEKN VADEL DÖV Z P YASALARI G R fi VADEL DÖV Z filemler VADEL DÖV Z POZ SYONLARININ VADE BOYUNCA DE ERLEMES KORUNMUfi FA Z ARB TRAJI STANDART VADEL DÖV Z SÖZLEfiMELER Standart Vadeli Döviz Sözleflmeleri ile Risk Kapatma DÖV Z OPS YONLARI G R fi OPS YONLAR OPS YONLARDA F YAT SINIRLARI ALIM OPS YONU SATIM OPS YONU Efi TL (AO-SOE) AO-SOE ile ARB TRAJ STRATEJ S OPS YON ALIM/SATIM STRATEJ LER OPS YON DE ERLEME MODELLER DÖV Z P YASASI ARAÇLARI HESAP MAK NASI PARA DE fi TOKUfiLARI G R fi PARA DE fi-tokufilari FA Z ORANI DE fi-tokufilari (FODT) Faiz Oran De ifl-tokufllar n n De erlemesi Nominal FODT Oranlar FODT Oranlar, FODT E risi ve FODT Aç kl klar FODT nun Kullan m Alanlar FODT Opsiyonlar FODT EXCEL/VBA MODEL YABANCI PARA (Döviz) DE fi-tokufilari (DDT) Döviz De ifl-tokufllar n n Fiyatland r lmas DDT DE ERLEME MODEL...131

9 Ç NDEK LER IX III. KISIM : Para Piyasas Araçlar MEVDUAT G R fi VADES Z MEVDUAT VADEL MEVDUAT Ç FT PARALI MEVDUAT HAZ NE BONOLARI G R fi HAZ NE BONOLARI TÜRK YE DE HAZ NE BONOLARI HAZ NE BONOLARI P YASASINDA YAPI HAZ NE BONOLARI NIN F YATLANDIRILMASI TAHV L-EfiDE ER GET R KES LM fi DEVLET TAHV L KUPONLARI F NANSMAN BONOLARI ve BANKA BONOLARI G R fi F NANSMAN BONOLARI F NANSMAN BONOLARI NIN DE ERLEMES BANKA BONOLARI EK : 11/1 F NANSMAN BONOSU TANITIM DÖKÜMANI ÖRNE KABUL KRED LER G R fi KABUL KRED LER (Banka Kabulleri) KABUL KRED LER N N DE ERLEMES EK : 12/1 Sözleflme fieklinde Düzenlenmifl Bir POL ÇE ÖRNE MEVDUAT SERT F KALARI G R fi TÜRK YE DE MEVDUAT SERT F KALARI MEVDUAT SERT F KALARI NIN F YATLANDIRILMASI GER SATINALMA (REPO) SÖZLEfiMELER G R fi GER SATINALMA (REPO) SÖZLEfiMELER REPO FA Z ORANI NI BEL RLEYEN ETKENLER REPO SÖZLEfiMELER N N F YATLANDIRILMASI ÜÇ-TARAFLA REPO...192

10 X Ç NDEK LER BULUfiAN-DEFTER ve BULUfiMAYAN-DEFTER MENKUL KIYMETLER N BORÇ VER LMES REPO P YASALARINDA SON GEL fimeler EK : 14/1 ATA ONLINE REPO ve TERS REPO ÇERÇEVE ANLAfiMASI VADEL FA Z ORANI SÖZLEfiMELER VADEL FA Z ORANI SÖZLEfiMELER VADEL FA Z ORANI SÖZLEfiMELER N N K NC L P YASADA DE ERLEMES VADEL -VADEL filem TAKV M AÇIKLI I STANDART VADEL FA Z ORANI SÖZLEfiMELER (SVFOS) G R fi VADEL filem ile STANDART VADEL SÖZLEfiME N N KARfiILAfiTIRILMASI KISA-VADEL Standart Vadeli Faiz Oran Sözleflmeleri TÜRK YE DE SVFOS KISA-VADEL SVFOS N N F YATLANDIRILMASI VFOS ve SVFOS LE R SK KAPATMA HAZ NE BONOLARI ve SVFOS ile ARB TRAJ PARA P YASASI ARAÇLARI HESAP MAK NASI D ER PARA P YASASI ARAÇLARI D ER PARA P YASASI ARAÇLARI Varl a Dayal Menkul K ymetler (VDMK) Belediye Ka tlar Gelir Ortakl Senetleri K savadeli potek Teminatl ve pote e Dayal Menkul K ymetler Para Piyasas Fonlar PARA P YASALARINDA YEN ÜRÜNLER Vadeli Mevduat + Korunmufl Al m/sat m Opsiyonu Faiz Oran Tavan ve Faiz Oran Taban Sözleflmeleri Faiz Oran Yakas Sözleflmeleri...235