2 Danışma Kurulu / Yazarlarımız 3 Editör / Ahmet ÖNEY 4 Ahmet ÖNEY / İşçi Çok Memur Yok 7 Av. Fadime ERSİN / Gümrük Birliği ve Avrupa

Transkript

1 1

2 İÇİNDEKİLER Yıl : 1 Sayı : 3 Kasım 2009 Ayda bir yayınlanır / Yaygın-süreli-ulusal Mevzuat dergisi İde Yönetişim Yayıncılık Ltd. Şti. adına İmtiyaz Sahibi Gökalp KINIK Sorumlu Müdür & Genel Yayın Yönetmeni Ahmet ÖNEY Genel Koordinatör Alper KINIK Bilgi İşlem Müdürü Sertaç AKÇAY Haber Müdürü Pınar OKÇU Reklam Müdürü Burcu ŞENGÜL Satış Müdürü Neşe TOPER Mali İşler Müdürü Sultan ÖZDEMİR Grafik Uygulama & Dizgi Aslı BAĞRIYANIK asss.2001@hotmail.com 2 Danışma Kurulu / Yazarlarımız 3 Editör / Ahmet ÖNEY 4 Ahmet ÖNEY / İşçi Çok Memur Yok 7 Av. Fadime ERSİN / Gümrük Birliği ve Avrupa Birliği Çevre Mevzuatı Bağlamında Türk Sanayii 8 Fethi AYTAÇ / Ulusal Kalkınma ve Yerel Yönetimler Sempozyumu 10 Sedat TURAN / Belediyelerde Damga Vergisi Kanunu Uygulamaları S. Selçuk SAVCI / Uydu Teknolojisi ve GPS 17 Prof. Dr. Zerrin TOPRAK / Sağlıklı Kentsel Planlamada Müzakereci Demokrasi Pratiklerinin Etkisi 22 Resmi Gazetede Geçtiğimiz Ay (Ekim 2009) 64 Pratik Bilgiler 112 Kare Bulmaca Yönetim Yeri 1145/4 Sk. No:11/114 Katlıotopark İş Merkezi Yenişehir - İZMİR Tel : 0(232) Faks : 0(232) bilgi@ideyonetisim.com.tr Basım Yeri GÜLERMAT Tel : 0(232) Baskı Tarihi 06 Kasım 2009 DERGİ ABONELİĞİ İÇİN Ziraat Bnk. Efes Şb. Hs. No : Vakıfbank Gıda Sitesi Şb. Hs. No: Akbank Konak Şb. Hs. No: Halkbank Toptancılar Şb. Hs. No :

3 DANIŞMA KURULU Ahmet ÖNEY... Av. Enis DİNÇEROĞLU... Prof. Dr. Ertuğrul ERDİN... Fethi AYTAÇ... Av. Fırat ÜNVER... Gökalp KINIK... Doç. Dr. Meltem CANİKLİOĞLU... Sedat TURAN... Selçuk SAVCI... Prof. Dr. Yaşar UYSAL... Prof. Dr. Zerrin Toprak KARAMAN.. E. Çal. ve Sos. Güv. Bak. B.müf. & İde Yön. Baş Danışmanı.. Ege Belediyeler Birliği Hukuk Danışmanı... Dokuz Eylül Üniv. Çevre Müh. Bölümü Öğretim Üyesi... Türk İdareciler Der. Yön. Kurulu Üyesi & E. Vali... E. İzmir Büyükşehir Belediyesi 1. Hukuk Müşaviri... İde Yönetişim Yayıncılık Genel Müdürü (İktisatçı)... D.E.Ü. Hukuk Fak. Anayasa Hukuku Böl. Öğretim Üyesi.. Ege Belediyeler Birliği & İde Yönetişim Danışmanı... Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi... D.E.Ü. İkt. ve İdari Bil Fak. İktisat Böl. Öğretim Üyesi... D.E.Ü. İkt. ve İdari Bil. Fak. Kamu Yön. Böl. Öğretim Üyesi YAZARLARIMIZ Ahmet ALTUNTAŞ... Ahmet ÖNEY... Av. Burcu BİRLİK... Celal KAPAN... Av. Esra OKUMUŞ... Fethi AYTAÇ... Halil İbrahim BULDAŞ... İsmet Kayıhan KAZANCIOĞLU... Mehmet ÖZBUDAK... Mehtap TUNA... Doç. Dr. Meltem CANİKLİOĞLU... Sedat TURAN... S. Selçuk SAVCI... Prof. Dr. Yaşar UYSAL... Prof. Dr. Zerrin Toprak KARAMAN.. İzmir Mahalli İdareler Müdürü... E. Çal. ve Sos. Güv. Bak. Başmüf. & İde Yönetişim Danışmanı... Avukat... Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi... Dinçeroğlu Hukuk Bürosu... Türkiye İdareciler Der. Yön. Kurulu Üyesi & E. Vali... Mahalli İdareler Gen. Müd. Şb. Müdürü- Yerel Yön. Uzm.. İde Yönetişim Mali Müşaviri & Muhasebe Müdürü... Yeminli Mali Müşavir... Ege Belediyeler Birliği Genel Sekreteri... D.E.Ü. Hukuk Fak. Anayasa Hukuku Böl. Öğretim Üyesi.. Ege Belediyeler Birliği & İde Yönetişim Danışmanı... Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi... D.E.Ü. İkt. ve İdari Bil Fak. İktisat Böl. Öğretim Üyesi... D.E.Ü. İkt. ve İdari Bil. Fak. Kamu Yön. Böl. Öğretim Üyesi * Danışma Kurulu ve Yazarlarımız bölümünde yer alan isimler alfabetik olarak sıralanmıştır. * Dergimizde yer alan makalelerdeki fikirler yazarına aittir. İlanların her türlü sorumluluğu ilan verene aittir. 2

4 [ E D İ T Ö R ] Ahmet ÖNEY E. Çalışma ve Sos. Güv. Bak. Başmüfettişi & İde Yönetişim Danışmanı Okuyucularımıza, Kıymetli bir üstadımızın uzun ömürlü olması dileğiyle kutladığı dergimizin üçüncü sayısına ulaşmış bulunuyoruz. Türkiye İdareciler Derneği Yönetim Kurulu Üyesi, Mahalli İdareler Eski Genel Müdürü, E. Vali Sayın Fethi AYTAÇ da yazarlarımız arasına katılmış olup Ulusal Kalkınma Ve Yerel Yönetimler Sempozyumu konusundaki yazısı bu sayımızda yer almaktadır. Üstadımızın bilgi ve deneyiminden yararlanacağımız yazıları zaman zaman dergimizde yer alacaktır. Ayrıca, çeşitli kuruluşların; yerel yöntemlerin durumu, sorunlarını açıklığa kavuşturma ve çözüm yolları önerme konusundaki çabalar sürmekte olup 21 Ekimde Hazine Müsteşarlığı nın koordinasyonunda yerel yönetimlerin mali yönetimine ilişkin olarak Yerel Yönetimlerin Alternatif Finansman Yöntemleri konusunda bir sempozyum daha düzenlenmiştir. Yayınevi olarak biz de belediyelerimizin ihtiyaç duyduğu konularda açıklamalı şekilde mevzuatı iletmek ve mevzuat uyarınca yapılacak günlük bazı iş ve eylemler konusunda belediyelerimize yardımcı olmak amacıyla Belediyeler İçin Özel Olarak Hazırlanan Aylık Mevzuat Bülteni ni hayata geçirmek yolunda bir adım daha atmış bulunuyoruz. Mevzuat Bültenimizin ilk sayısı Kasım ayında yayımlanacaktır. Belediyelerimize yararlı ve hayırlı olmasını dileriz. Ayrıca ihtiyaç duyulan konuların tarafımıza iletilmesinin Mevzuat Bültenimizi daha fonksiyonel ve yararlı hale getireceği açıktır. Dergi ve Mevzuat Bülteni abonelerimizin bu konudaki görüş ve önerilerini bekliyoruz. Saygılarımızla. 3

5 [ M A K A L E ] Ahmet ÖNEY E. Çalışma ve Sos. Güv. Bak. Başmüfettişi & İde Yönetişim Danışmanı İşçi Çok Memur Yok tarihli Milliyet Gazetesi Ege ekinde işçi çok memur yok başlığı altında Ege Bölgesindeki belediyelerden hareketle aşağıya aynen alınan habere spot başlıklarla yer verilmiştir: İstihdam kapısı olarak görülen belediyelerde, kadro dengesizliği yaşanıyor. Siyasi kaygılar nedeniyle işçi sayısı her geçen gün artıyor. Buna karşın, KPSS yle alındığı için yeterli sayıda memur bulunamıyor. İşçi cumhuriyeti gibi! EKONOMİK kriz ve kaynakların azalması nedeniyle zor günler geçiren yerel yönetimler, bu kez kadro sıkıntısıyla karşı karşıya kaldı. Egeli belediye başkanları, memur ve işçi kadrolarının dengesizliğinden yakındı. Özellikle işçi sayısının, siyasi kaygılar nedeniyle şişirildiği, bu nedenle belediyelerin adeta işçi cumhuriyeti haline geldiği, memur sayısının ise yetersiz olduğu ifade edildi. Hamili kart yakınımdır BALIKESİR İN MHP Lİ Belediye Başkanı İsmail OK, Personel kadromuzda müthiş dengesizlik var. Öyle ki memura ihtiyaç varken, Hamili kart yakınımdır mantığıyla işçi alınmış dedi. CHP li Aydın Belediye Başkanı Özlem ÇERÇİOĞLU da belediyede 775 işçi çalıştığını, oysa 210 kişiyle aynı işin yapılabileceğini söyledi, Buna karşın 411 memur olması gerekirken, sadece 208 memurumuz bulunuyor dedi. Belediyelerde kadro dengesizliği giderek artıyor. Siyasi kaygılar işçi sayısını artırırken gerekli memur sayısı düşüyor. Bu nedenle de hizmette ciddi sıkıntılar yaşanıyor. - Aydın Belediye Başkanı Özlem Çerçioğlu (CHP): İşçilere göre memur kadromuz daha az. Bu yüzden bazı konularda sıkıntılar yaşıyoruz. Özellikle teknik personelin az olmasından dolayı işler yeteri kadar hızlı ilerlemiyor. Proje çizimlerinde tıkanıklıklar yaşanabiliyor. Önceki dönemde alınan personelin maaşları bütçenin yüzde 30 unu aştığı için, yeni alım da yapamıyoruz. bütçenin yüzde 30 u üzerine çıkamadığımız için açığı kapatabilmek amacıyla ya örneğin itfaiye kadrosuyla personel alıp ihtiyaç duyulan başka bir bölüme kaydırma yoluna gidiyoruz ya da memurun yapacağı işi sözleşmeli personele yaptırıyoruz. 363 işçi fazlası var - Denizli Belediyesi: 668 işçi, 439 memur, 96 sözleşmeli personel, 30 da geçici işçi var. Yetkililere göre 363 işçi fazlası, 171 memur açığı var. Bütçenin yüzde 70 i maaşa - Manisa Belediye Başkanı Cengiz Ergün (MHP): Bizden önceki yönetim, 2004 te göreve geldiğinde 630 personel varmış. Görevi devraldığımız 2009 a gelindiğinde bu rakam bin 280 e çıkmış. Şu an belediye gelirinin yüzde 70 i personel harcamalarına gidiyor. Taşeron işçi sayısı da oldukça fazla. Buna karşın memur sayımız çok az. Şu an 600 kişilik norm kadromuz var. Ancak bakanlık sınav açmadığı için memur alımı yapamıyoruz. Memur eliyle yapmamız gereken işleri, işçilere yaptırmak zorunda kalıyoruz. Emekli olmayın diyoruz - Muğla Belediye Başkanı Osman Gürün (CHP): 10 yıldır görevdeyim. Personel kadrosunda bizimle ilgili bir sorun yok. Ancak, kanunun getirdiği mecburiyetten kaynaklı şişkinlik var. Esas olan hizmet alımıdır diyen yasa, altı aydan fazla çalışan işçilerin de kadroya alınması zorunluluğunu getirdi. Biz de birkaç aylığına çalıştırdığımız mevsimlik işçileri kadroya almak zorunda kaldık. Yasa gereği memur eliyle yapılması gereken işleri, işçi eliyle yapmak zo- Hamili kart yakınımdır - Balıkesir Belediye Başkanı İsmail Ok (MHP): Personel kadromuzda müthiş dengesizlik söz konusu. Öyle ki, memura ihtiyaç varken, Hamili kart yakınımdır mantığıyla hareket edilip, ya işçi alınmış ya da sözleşmeli personel alımına gidilmiş. 657 ye göre memur alımı yapıldığında merkezi atamaya gidildiği için bu yola başvurmuşlar. Dolayısıyla sözleşmeliyi müdür olarak atayınca, üniversite mezunu olduğu halde imza yetkisi de bulunmuyor. Bu da birçok konuda sıkıntı yaşamamıza neden oluyor. Memur açığı çok fazla - Çanakkale Belediye Başkanı Ülgür Gökhan (CHP): İki dönemdir yönetimde olduğumuz için kadromuzda böyle bir dengesizlik söz konusu değil. Ama norm kadroya geçildiğinden beri bizde de memur açığı çok fazla. Yasaya göre belirtilen kadroya yalnızca belirtilen sayıda alım yapılabildiği için birçok bölümde sıkıntı yaşanıyor. Yasal olarak 4

6 runda kalıyoruz. Emekli memurun yerine yenisini alamadığımız için de bu düşüncede olanlara, Gitme, kal diyoruz. İşçi cumhuriyeti gibi - Uşak Belediye Başkanı Ali Erdoğan (MHP): Geçen dönemlerde kadroların şişirilmesinden dolayı belediye işçi ordusu haline gelmiş. İşçi ve memur sayıları o kadar dengesiz ki, 273 olması gereken memur sayısı 125. İşçi kadrosuna bakıldığında ise korkunç tablo ortaya çıkıyor. 257 olması gereken işçi sayısı geçmiş dönemde yapılan şişirmelerle 392 ye yükselmiş. Tabloya bakıldığında Uşak Belediyesi resmen bir işçi belediyesi. Aradaki dengeyi kurmak için, emekli olan işçilerin yerine sürekli memur talebinde bulunuyoruz. Rakamlar böyle olunca da vatandaşa hizmette sıkıntılar yaşanıyor, verim de düşüyor. Yukarıda yer alan haberdeki bilgilere Aydın, Denizli, Uşak, Manisa belediyelerinin Norm Kadro Yönetmeliğine göre tahsis edilen kadrolar ve haberde verilen fiili çalışanlar dikkate alınarak aşağıdaki tablo düzenlenmiştir. BELEDİYE İSMİ NORM KADRO GRUBU NORM KADRO FİİLİ MEMUR İŞÇİ TOPLAM MEMUR İŞÇİ TOPLAM Aydın B Denizli B Uşak B Manisa B [ M A K A L E ] Tablodan görüldüğü üzere söz konusu dört ilde Uşak hariç Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik Uyarınca İhdas olunabilecek memur ve işçi kadrolarının %50 sini aşan miktarlarda memur ve işçi istihdam edilmektedir. Aydın Belediyesinde Norm Kadro Yönetmeliğine göre memur kadrosu yarı yarıya boş iken işçi fazlalığı ( =570) % 290 a ulaşmaktadır. Benzer şekilde Denizli Belediyesinde de ( =364) %20 civarında işçi fazlalığı vardır. Uşak belediyesinde memur azlığı nedeniyle toplam kadro açılmamış ise de işçi sayısı bakımından ( =192) %95 e yakın bir işçi fazlalığı tespit edilmektedir. Manisa Belediyesinde fiilen çalışanlar açısından ayrıntılı bilgi bulunmamakta ise de toplamda ( =446) var olan % 55 civarındaki personel fazlalığın işçi sayısının fazlalığından kaynaklandığı Belediye Başkanınca ifade edilmektedir. Manisa Belediye Başkanının Belediye gelirlerinin % 70 inden fazlasının personel harcamalarına gittiği yolundaki ifadesi durumun vahametini özetlemektedir. Ayrıca, diğer belediyelerde de olduğunu düşündüğümüz ve bildiğimiz taşeron işçi sayısının fazlalığı yolundaki ifade bir bakıma personel gider oranının daha yukarılarda olduğuna işaret etmektedir. Taşeron işçi şeklinde geçen, fakat esas itibariyle bazı hizmetlerin satın alınması şeklinde gerçekleştirilen personel istihdamı da büyük belediyelerde yaygınlaşma eğilimindedir. Ayrıca, mevzuat uyarınca yapılan sözleşmeli personel istihdamının da personel giderleri içinde düşünülmesi gerektiği mütalaa edilmektedir. Söz konusu haber içinde yer alan diğer Belediye Başkanları da işçi ve sözleşmeli personel alımının fazlalığından, memur eliyle yürütülmesi gereken görevlerin imza yetkisi olmayan bu personel tarafından yürütüldüğünden, memur açığının fazlalığından, yasa gereği (5620) mevsimlik işçilerin kadroya alınmasından dolayı doğan şişkinlikten ve personel gider oranı % 30 u aştığından memur alımı yapamadıklarından şikayet etmektedirler. Belediye başkanlarının şikayetçi olduğu hususlar her belediye için ağırlık dereceleri farklı olmakla birlikte belediyelerin gerçek durumunu ve sorunlarını açıklıkla ifade etmektedir. Yazı konumuz personel, Norm Kadro gibi görünmekte ise de esas itibariyle; belediyelerin standartları kanun, yönetmelik ve genelgelerle belirlenen iyi birer işletme olmalarının ve belde halkına daha iyi hizmet etmelerinin önündeki en önemli engellerden ve işletmeciliği, verimliliği, kaliteyi bozan aşırı personel istihdamına dikkat çekmektir. Norm Kadro Yönetmeliği klasik bakış açısıyla yalnızca belediyelere tahsis olunan kadro ve unvanları belirleyen bir yönetmelik olarak algılanmamalıdır. Söz konusu yönetmelikte beldelerin büyüklüğüne ve özelliklerine göre bazı serbesti olanları bırakılarak belirli büyüklükteki beldelerde kuralları belli, düzenli, verimli bir işletmeciliğin kurulması ve işletmeciliğin bazı hastalıklarına yakalanılması amacıyla personel konusunda uygulama birliği ile verimliliği mümkün kılacak standartlar getirilmektedir. Ülkemizde verimliliği düşünen en önemli unsurlardan birisi uzun yıllar istihdamının yalnızca kadro işgali gibi görülmesi ve devletin de istihdamın en büyük kapısı olarak algılanmasıdır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Ahmet Rasim in anlatımıyla; şu Memleket-i Osmaniye de kalkıp da bir Mehtap Vekaleti kursanız, hiç kimse böyle bir vekalet olur mu? Diye sormaz. Nazır, Müsteşarını Müsteşar Muavinlerini, katib-i umumilerini,derece itibariyle katiplerini atar. Ortaya devasa bir teşkilat çıkar, herkes işlerin çokluğundan yakınır ama gerçekte hiç bir iş üretilmez diye nitelendirdiği teşkilat anlayışı Cumhuriyet dönemine de siyasi taviz ve kaygılarla farklı bir şekilde varlığını sürdürmüştür. Yeterince yeni istihdam alanları yaratamayan ekonominin yükünü bir dönem KİT lerin, taban fiyatları ile tarımın üzerine yıkan uygulamalar öyle anlaşılıyor ki son dönemlerde ister istemez istihdam yükünü belediyeler üzerinde yoğunlaştırmaktadır. Her seçim dönemi öncesi ve sonrası işçi ve hizmet alımı yoluyla yöresel istihdama katkıda bulunulmaktadır. Ancak, 5393 sayılı Kanunun Norm Kadro Ve Personel İstihdamı başlıklı 49. Maddesi sekizinci bendi belediyeler için Belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın yüzde otuzunu aşamaz. Nüfusu in altında olan belediyelerde bu oran yüzde kırk olarak uygulanır. Yıl içerisinde aylık ve ücretlerde beklenmedik bir artışın meydana gelmesi sonucunda personel giderlerinin söz konusu oranları aşması durumunda, cari yıl ve izleyen yıllarda personel giderleri bu oranların altına ininceye kadar yeni personel alımı yapılamaz. Yeni personel alımı nedeniyle bu oranın aşılması sebebiyle oluşacak kamu zararı, zararın oluştuğu tarihten itibaren hesaplanacak kanunî faiziyle birlikte belediye başkanından tahsil edilir. Personelin her türlü alacakları zamanında ve öncelikle ödenir. şeklindeki hükmüyle personel giderleri konusunda ciddi sınırlama ve sorumluluklar getirmiştir. Madde metni incelendiğinde; personel giderleri için bütçe hazırlamada sığınılacak şişirme bütçe rakamları ile uyuşması mümkün olmayacak şekilde, gerçekleşen gelirlerden hareketle belediyeler için gelirlerinin yüzde otuzunu aşmayacak şekilde bir sınırlama getirildiği görülmektedir. Nüfusu in altında olan belediyelerde bu oran yüzde kırk olarak uygulanacağı öngörülmektedir. Aylık ve ücretlerde beklenmedik nedenlerle oluşan artışların bu oranların aşılmasına sebep olması halinde de hem cari yıl hem de sonraki yıllarda personel giderleri bu oranların altına ininceye kadar yeni personel alımı yapılamayacağı hükme bağlanmıştır. Söz konusu hükümlerle getirilen sınırlamalar beledi- 5

7 yeler için makul ve mantıklı bir sınırlama olup, gerçek anlamda işletmecilik için yerine göre yüksek bile sayılabilir. Ancak, haber konusu olan ve yukarıda gördüğümüz örnekler ile sınırlı olmamak üzere pek çok belediyede bu sınırların aşıldığı bir vakıadır. Bu sınırların aşılması ve personel giderlerinin yükselmesi nedeniyle belediyelerin büyük bir kısmı hizmetlerini sürdürmekte ve yeni hizmet alanlarına yönelmekte güçlük içerisindedir. % 70 oranını aşan personel giderleri ile iyi, sağlıklı bir belediyecilik hizmeti sunmanın çok zorlaşacağı açıktır. Kaldı ki, geriye kalan gelirlerin büyük bir kısmının da cari ve zorunlu diğer giderlerde kullanıldığı düşünülürse hizmet üretmenin güçlüğünün hangi seviyelere ulaştığı daha net anlaşılır olmaktadır. İşletmecilikte; gelirlerin tahsilatı, hizmet üretimi ve yönetim giderlerinde maliyetlerin en düşük seviyelerde tutulması esastır. Özellikle yönetim kademesinin dar tutularak üretime katılmayan kesimin sınırlanması esastır. Belediyelerde Norm Kadro üzerinde personel çalıştırılması, işçi sayısının fazlalığı, memur sayısının azlığı gibi hususlar yalnızca belediyelerden değil bir kısmı da genel idarenin yaptığı düzenlemelerden kaynaklanmaktadır sayılı Kanunla kanunda geçici iş pozisyonlarında çalışanlar sürekli işçi veya sözleşmeli personel statüsüne geçirilmişlerdir. Merkezi yönetim tarafından yapılan uygulama haber konusu olan Aydın, Balıkesir, Denizli, Uşak, Manisa gibi belediyeler dışında diğer pek çok belediyede de Norm Kadro tahsisindeki sınırlamaların aşılmasına neden olmuştur. [ M A K A L E ] Bu noktada esas problem istihdam fazlalığının 5620 sayılı Kanundan mı, yoksa belediye yönetiminin usul ve mevzuata aykırı iş ve işlemlerinden mi kaynaklandığının tespitidir. Çünkü, Kanun un yeni personel alımı nedeniyle bu oranın aşılması halinde kamu zararının oluştuğunu kabulü ve zararın oluştuğu tarihten itibaren belediye başkanından kanuni faiziyle birlikte tahsilini emreden hükmü bu konuda bağlayıcı ve re sen dikkate alınması gereken bir hükümdür. Ayrıca, azalan denetimlerin personel uygulamaları konusundaki sorunların artmasına neden olduğu açıktır. Önümüzdeki dönemde denetim makamları ve denetim elemanlarının yapacağı denetimlerin bir çoğunun soruşturmaya dönüşmesi muhtemeldir. Ancak, siyasi etkilerden arındırılmış genel ve ilkeleri belirlenmiş bir denetimin belediyelerde norm kadro uygulamasına çekidüzen vereceği ve verimli işletmeciliğin bu alandan doğan sorunlarına çözüm getireceği düşünülmektedir. Asıl olan, belediyelerin denetime gerek olmadan kanun ve yönetmeliklere uygun bir personel ve yönetim rejimini kendilerinin kurmasıdır. Bunun için de belediyelerde süreklilik ve istikrarın önemli bir unsuru olan bürokrasi ve hiyerarşinin oluşturulması da gereklidir. Siyasi etkiler her zaman olacaktır, toplumsal akıl ve deneyimin sesi olan istikrarlı, bilgili bir bürokrasinin mevzuat ilke ve kuralları çerçevesinde oluşturulması sorunların çözümünde önemli bir aşama olacaktır. Diğer taraftan personel alımı ile ilgili sorunlar, çözüm yolları ve istihdamda verimlilik ile ilgili problemler ayrı ayrı ele alınıp incelenecek genişlikte konulardır. 6

8 [ M A K A L E ] Fadime ERSİN Avukat Gümrük Birliği ve Avrupa Birliği Çevre Mevzuatı Bağlamında Türk Sanayii 1963 yılında imzalanan Ortaklık Antlaşması ile Avrupa Birliği ile Türkiye arasında kurulan ortaklık ilişkisi 1/95 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile kurulan gümrük birliği ile devam etmektedir. Gümrük birliği esas olarak sanayi malları ile içerdikleri sanayi payı nedeniyle işlenmiş tarım ürünlerinin serbest dolaşımını sağlamaktadır. Diğer bir deyişle Türkiye ile Avrupa Birliği üye devletleri arasında bu gruptaki ürünlere yönelik ticarette gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve bunlara eş etkili önlemler kaldırılmıştır. Türkiye, sanayileşmekte olmasına rağmen ticaretinde tarımın önemini koruduğu bir ülkedir. Bu nedenle serbest dolaşım hükümlerine tarım ürünlerinin değil fakat sanayi ürünlerinin tabi olması bu ürünlerin ticaretinin Türkiye ekonomisine olan katkısını sınırlandırmaktadır. Çikolata, şekerleme, çocuk mamaları, büsküvi, pastacılık ürünleri, dondurma, hazır gıdalar, margarin, makarna olarak sayılabilecek işlenmiş tarım ürünleri içeriğinde süt, tahıl, şeker bulunan ürünleri kapsamaktadır.türkiye bakımından avantajlı olan sebze- meyveden işlenmiş ürünler bu gruba dahil olmamaktadır. Öte yandan işlenmiş tarım ürünlerinde sanayi ve tarım payı ayrılarak sanayi payı bakımından serbest dolaşım hükümleri gereğince gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve eş etkili önlemler kaldırılmakta buna karşılık tarım payında karşılıklı olarak gümrük koruması devam etmektedir. Dolayısıyla işlenmiş tarım ürünleri bakımından da bütünüyle sağlanmış olan bir serbest dolaşımdan söz etmek mümkün değildir. Temel tarım ürünleri bakımından ise Birlik tarım politikasına Türkiye nin uyumunun gerçekleşmesi halinde serbest dolaşım söz konusu olacaktır. Türkiye nin ihracatında tarım ürünlerinin önemli bir paya sahip olduğu düşünüldüğünde bu ürünlerin serbest dolaşım hükümlerinden yararlanamaması, diğer bir deyişle bu ürünlere gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve eş etkili önlemlerin uygulanma yolunun açık olması Türkiye ekonomisi bakımından olumsuz etki yaratmaktadır. Üye devletlerin çevre koruma gerekçelerine dayanarak kabul ettikleri ulusal önlemlerle malların serbest dolaşımına getirdikleri kısıtlamaları kaldırılmak ve bu suretle iç pazara işlerlik kazandırmak bakımından Avrupa Birliği Kurucu Antlaşması nın verdiği yetkiye dayanılarak ulusal önlemlerin Avrupa Birliği düzeyinde uyumlaştırılması yoluna gidilmiştir. Zaman içinde bu düzenlemeler çevre ve sağlığın korunması bakımından üretim ve ürün standartlarını da içeren bir teknik mevzuat şeklini almıştır. Bu itibarla çevre ve sağlığın korunmasını da içeren ürün ve üretime yönelik Avrupa Birliği teknik mevzuatının da yine gümrük birliğinin gereği olarak Türkiye tarafından ulusal hukuka aktarılması ve uygulamaya konulması gerekmektedir. Bu kapsamda teknik mevzuatın ulusal hukuka aktarılmasına yönelik yasa ve yönetmeliklerin kabulu çalışmaları devam etmektedir. Öte yandan söz konusu teknik mevzuatın özellikle uygulama aşaması kamu ve sanayi kesiminin gerekli yatırım ve alt yapı çalışmaları bakımından yüksek bir maliyeti göze almasını kaçınılmaz hale getirmektedir. Bu kapsamda özellikle üretim standartları bakımından atık yönetimi, hava kalitesi, endüstri kirliliğinin önlenmesi, su kalitesine yönelik maliyetli yatırımlar öncelik taşımaktadır. Teknik mevzuata gerekli uyumun sağlanamaması halinde Türk sanayi işletmelerinin ulusal pazarda ve Birlik üyesi ülkelere olan ihracatında rekabet gücünün zayıflaması, Türk mallarının Birlik üyesi ülkelere ihracatında çevre korumaya yönelik teknik engellerle karşılaşması riski bulunmaktadır. Türkiye de ticari işletmelerin %90 ı aşan bir kısmının KOBİ niteliğinde olup küçük ve orta ölçekli bu işletmelerin teknik mevzuatın gerektirdiği alt yapı çalışmalarını ve teknolojik yatırımları gerçekleştirecek yeterli mali kaynaktan yoksun oluşu önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Önceki deneyimler Avrupa Birliği ne katılım sürecinde müzakereler yürütmüş olan bazı aday ülkelerin çevre konusunda özellikle yatırım ve alt yapı çalışmalarını tamamlamak bakımından oldukça zorlandığını ve üyelik gerçekleştikten sonra belirli bir süre için kendilerine geçiş süreci tanınmasını talep ettiklerini göstermektedir. Öte yandan bu taleplerin, geçiş sürelerinin çevre ve insan sağlığı açısından sakıncalı olduğu iddiasıyla muhalif bir kesim tarafından engellenmeye çalışıldığı da bilinmektedir. İçinde bulunduğumuz dönemde Türkiye ile Avrupa Birliği arasında yürütülen müzakere görüşmeleri kapsamında açılacak konu başlıkları arasında çevre de bulunmakta olup öngörüler Türkiye bakımından da bu başlık kapsamında görüşmelerin zorlu geçeceği yönündedir. Dolayısıyla müzakere sürecinde daha şeffaf ve katılımcı bir yöntem izlenmesi, özellikle Avrupa Birliği çevre mevzuatından ilk elden etkilenecek olan sanayi sektörünün alt yapı yatırımlarını gerçekleştirebilmeleri ve teknolojilerini yenileyebilmeleri açısından gerekli mali kaynaklara ulaşabilmelerine destek olacak çalışmaların yapılmasını gerektirmektedir. 7

9 [ M A K A L E ] Fethi AYTAÇ Türk İdareciler Derneği Yönetim Kurulu Üyesi & E. Vali Ulusal Kalkınma ve Yerel Yönetimler Sempozyumu Ankara dan Haberler Genel Bilgi Ekim tarihlerinde Ankara da yerel yönetimlerimizi ilgilendiren akademik ağırlıklı önemli bir etkinlik gerçekleştirildi. Bu, TODAİE (Türkiye Ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü) tarafından düzenlenen 4. ULUSAL KALKINMA VE YEREL YÖNETİMLER SEMPOZYUMU konulu çalışma idi. Sempozyumu Düzenleme Kurulu Başkanı, TODAİE Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Kamil UFUK BİLGİN in basına duyuru olarak yaptığı açıklamaya göre ; Günümüz kamu hizmetleriyle yerel katılım, saydamlık, hesap verebilirlik gibi temel kavramlarla ilişkilendirilmeye çalışılan yerel yönetim anlayışı, siyasi ve idari ortamlarda tartışılmakla birlikte, akademik ortamlarda da kuramsal temellerin irdelenmesi, dünyadaki yeni gelişmeler ile ülkemizdeki yerel hizmet beklentilerinin incelenmesini gerektirmekte, bu incelemeler, konuyla ilgili akademisyenler ve uygulamacı uzmanlar tarafından çeşitli kurumlarca farklı zamanlarda gündeme getirilmekte idi. Bu bağlamda ilki 1-2 Kasım tarihinde TODAİE de yapılan Yerel Yönetimler Sempozyumun, 2004 yılında Çanakkale 18 Mart Üniversitesi tarafından ikincisi, 2008 yılında Sakarya Üniversitesi tarafından da üçüncüsü gerçekleştirilmişti. Böylece adeta geleneksel hale gelen ve 4 üncüsünün TODAİE tarafından yapılması kararlaştırılan ve özü ULUSAL KALKINMA VE YEREL YÖNETİMLER olarak benimsenen bu sempozyum da konuyla ilgili akademisyenler ile uygulamacıları, konuya ilgi duyan siyasileri bir araya getirip çözüm arayıcı görüş ve önerileri ortaya konulması amaçlanmış; Sempozyumun bir bilgi ve deneyim paylaşımına yardımcı olması düşünülmüştür. Bu bilgiler ışığında açılışı 19 Ekim sabahı TODAİE Genel Müdürü Sn. Prof. Dr. Eyüp İSBİR ile Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Sn. Kamil U. BİLGİN tarafından yapılan Sempozyuma Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sn. Cemil ÇİÇEK ile yerel yönetimlerle ilgili birçok kurum ve kuruluşun üst yetkilileri veya temsilcileri ile bazı belediye başkanlarımız katılmış; Sempozyumda konuşma yapması beklenen İçişleri Bakanı Sn. Beşir ATALAY, ülke gündeminin bugünlerde en güncel ve ağırlıklı konusu olan Demokratik Açılım ın bir beklentisi olarak sözde Yuvaya Dönüş yapacak PKK mensubu Kürt kökenli bazı teröristlerin Habur sınır kapısından yapmaları kararlaştırılan girişlerinin yarattığı meraklı bekleyiş nedeniyle toplantıya katılamamış; onun Sempozyuma başarı dilekleri Bakanlık Mahalli İdareler Genel Müdürü Vali Ercan TOPACA tarafından sunulmuş; ardından Programda TO- DAİE Genel Müdürü Sayın Prof. Dr. İSBİR Başkanlığında yapılması öngörülen bir Panel sırası ile : Mahalli İdareler Genel Müdürü Ercan TOPACA nın, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih GÖKÇEK in, Çankaya Belediye Başkanı Bülent TANIK ın, Tarsus Belediye Başkanı Burhanettin KOCAMAZ ın, İller Bankası Genel Müdürü Hidayet ATASOY un ve Antalya Valisi Alaaddin YÜKSEL in, Konuşmaları ile gerçekleştirilmiştir. Paneli izleyen öğle yemeği arasından sonra 3 ayrı sınıfta konuları ve yöneticileri aşağıda gösterilen oturumlar yapılmıştır: Saat Konu Oturum Başkanı Ulusal, Bölgesel ve Kırsal Kalkınmada Yerel Prof. Dr. Nuri Yönetimlerin Rolü TORTOP Ulusal, Bölgesel ve Kırsal Kalkınmada Yerel Yönetimlerin Rolü Prof. Dr. Üstün DİKEÇ Ulusal Kalkınmada Köyler Prof. Dr. Ruşen KELEŞ Ulusal Kalkınmada İl Özel İdareleri Ulusal Kalkınmanın Finansmanı Ulusal Kalkınmada Yoksulluk Ve Belediyeler Prof. Dr. Selçuk YALÇINDAĞ Prof. Dr. Meral TECER Prof. Dr. Hasan ERTÜRK Sempozyumun ilk günü bu oturumlarda izleyici olarak bulunanların ileri sürdükleri görüş ve düşüncelerin karşılıklı değerlendirilmesi ile sona ermiş; Bu yorgunluğu akşam saatlerinde Çankaya Belediye Başkanlığınca Çağdaş Sanatlar Merkezi nde verilen kokteyl izlemiştir. Sempozyumun ikinci günü saat arasında keza aynı salonda sunuş ve değerlendirilmeleri yapılan şu konulardaki oturumlar yer almıştır. Saat Konu Oturum Başkanı Ulusal Kalkınmada Yerel, Bölgesel Planlama Prof. Dr. Bülent Ve Ölçek Sorunu KARAKAŞ Ulusal Kalkınmada Yerel, Bölgesel Planlama Ve Ölçek Sorusu Prof. Dr. Can HAMAMCI Yerel Yönetimler Prof. Dr. Ahmet Personelinin Sorunları Hamdi AYDIN 8

10 Ulusal Kalkınma Ve Prof. Dr. Kalkınma Ajansları Birgül A.GÜLER Ulusal Kalkınmada Yerel Prof. Dr. Demokrasi Ve Temsil Oya ÇİTÇİ Yerel Yönetimler Ve Prof. Dr. Sosyal Politikalar Burhan AYKAÇ Yerel Yönetimler Prof. Dr. Ve Bilişim Musa EKEN Yerel Hizmetlerde Yerli Prof. Dr. İyi Örnek Uygulamaları Kemal GÖRMEZ Yerel Hizmetlerde Yabancı Prof. Dr. İyi Örnek Uygulamaları Melih ERSOY Böylece ikinci gün toplam 9 oturum yapılmış ve bu oturumlarda da konular ek görüş ve katkılarla değerlendirilmiş; ayrıca görüşme konusu olmadan saat arasında aşağıdaki Poster Bildiriler sunulmuştur : Konu sunucu *Yerel Hizmetlerin Değerlendirilmesi İçin Prof. Dr. Feral Bir Çerçeve Kentsel Yaşam Kalitesi Rehberi EKE + Dr. Aslı Gürel ÜÇER *Yerel Yönetimlerin Yeni Meta-Coğrafyası Doç. Dr. Hakan ALTINTAŞ [ M A K A L E ] Değerlendirme Sunduğumuz genel bilgi den anlaşılacağı gibi Sempozyum çok yüklü bir programla hazırlanmıştı. Kuşkusuz bir kimsenin bütün bu sunuşları şahsen izlemesi mümkün değildi. Bizde ilk günü Paneli ve oturumların bazılarını kısmen izlemek imkanını bulduk. Özetle diyebiliriz ki Sempozyumun başlangıcındaki Panelde yer alan bürokrat ve uygulamadan gelme konuşmacılar, genel bir ifadeyle, ulusal kalkınmanın yerel yönetimler kuruluşlarının kalkınması ile birlikte yürütülmesi gereken bir yaklaşımla ele alınması gereken bir konu olduğu görüşünü dile getirmişler; oturumlarda yer alan sunucular ise akademik kökenli olduklarından daha çok yerel yönetimlerimizin idari ve mali açıdan güçlendirilmeleri gereğini vurgulamışlardır. Ancak oturumlarda sunucuların sayıca çokluğuna karşılık kendilerine ayrılabilen sürelerin çok sınırlı olması nedeniyle konuşmalar çok sınırlı olabilmiş; izleyici olarak katılanların soruları kısmen cevaplandırılabilmiş; oturum başkanları da yönettikleri çalışmaların çok özel bir değerlendirmesini yapmakla yetinmek zorunda kalmışlardır. Ancak önemle hatırlatalım ki, Panel konuşmaları hariç, katılımcı bildiri sunucuların yazılı sunuş metinleri, TÜBİTAK ın da katkısı ile, TODAİE tarafından toplam 1190 sahifelik 2 kitap halinde Sempozyum öncesi bastırılmış, böylece kalıcı bir kaynak çalışma ortaya konmuştur. Nitekim daha önce yapılmış3 Sempozyuma ilişkin benzer yayınlar birçok araştırma ve incelemelere günümüzde de kaynaklık etmektedir. Kanaatimizce, konuya ilgi duyanlar çok gecikmedikleri takdirde söz konusu 2 kitaptan oluşan yayını TODAİE Yerel Yönetimler Merkezi nden sağlayabilirler. Sempozyuma ilişkin bir eleştirimiz de olacaktır. Gözlemlediğimiz ve TODAİE ilgililerinden aldığımız bilgilere göre Sempozyuma il genel meclislerinden hiç katılım olmadığı gibi belediye başkanlarından katılım da çok sınırlı kalmıştır. Ayrıca siyasi parti temsilcileri olarak katılım da çok olmuştur. Temennimiz ileride yapılması muhtemel benzer Sempozyumlarda sunulacak ve değerlendirilecek bildirilerin, bir izleyicinin hepsini izlemesinde imkan verecek şekilde, sınırlı tutulması ve katılımı beklenilenlerin daha teşvik edici bir yaklaşım ve gayretle haberdar edilmeleridir. Dileriz ki Sempozyum için yapılan harcamalar, özellikle çok sayıda akademisyenin konuya harcadığı zaman boşa gitmesin. *Yerel Yönetimlerde Kentsel Yenileme Olgusunun Yerel Demokrasi Ve Özerklik Açısından Değerlendirilmesi *Tek Partili Dönemde Yerel Seçimler *Türkiye Kırsalında Köklü Değişim : Köydes Projesi Uygulamalarının Değerlendirilmesi Yrd. Doç. Dr. Şafak KAYPAK Yrd. Doç. Dr. Rebia Bahar ÜSTE Dr. Said DAĞDAŞ *Kırsal Kalkınma Politikalarında Dönüşüm : Araştırma AB ye Uyum Sürecinde Türkiye Görevlisi Açısından Bir İnceleme Sevcan GÜLEÇ İkinci gün çalışmaları İller Bankası Genel Müdürlüğünce Bankanın Macunköy Sosyal Tesisleri nde verilen akşam yemeği ile sonuçlanmıştır. 21 Ekim günü de Ankara Büyükşehir Belediyesi nce konuklara Belediyenin Ankarada yaptığı park bahçeler gezdirilerek tanıtılmıştır. 9

11 [ M A K A L E ] Sedat TURAN Ege Belediyeler Birliği & İde Yönetişim Danışmanı Belediyelerde Damga Vergisi Kanunu Uygulamaları... Belediyelerimizin Mali iş ve işlemlerinin Sayıştay Uzman Denetçileri tarafından denetlenmesi sonucunda düzenlenen sorgu kâğıtlarının büyük bir bölümünde, 488 Sayılı Damga Vergisi Kanuna aykırı işlem yapılarak, damga vergisinin alınmadığı veya eksik alındığı için, bu konularda sorgulamalar yapıldığı gözlenmektedir. Bu durumun düzelmesi, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile uygulamaya yönelik olarak çıkarılan Damga Vergisi Tebliğlerinin takip edilmesi ve damga vergisi mevzuatının iyi bir şekilde bilinmesiyle mümkündür. Bu nedenle, yazımızda bu konu üzerinde durulmuş ve Damga Vergisine tabi (1) sayılı tablo ile Damga Vergisine tabi olmayan (2) sayılı tabloda yer alan maddeler ayrı ayrı belirtilmiş, tablolardaki kelimelerin daha iyi anlaşılabilmesi için, parantez içinde günümüzdeki anlamları yazılmıştır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış ve yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Toplam 33 ana madde ile 3 adet geçici madde ile 2 adet ek maddeden oluşan bu kanun ile Damga vergisine tabi olan ve olmayan işlemler ayrı ayrı gösterilmiştir. Belediyelerimizde Damga Vergisi uygulamalarında sorun yaşamamak için, konunun tüm detaylarıyla birlikte bilinmesi gerekmektedir. Bu güne kadar Damga Vergisi Kanunuyla ilgili olarak, Maliye Bakanlığı tarafından 52 adet Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği, 4 adet İç Genelge, 7 adet Genel Yazı, 18 adet Sirküler yayınlanmış bulunmaktadır. Bütün bu mevzuat hükümlerine Maliye Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığının adresinden ulaşılması mümkündür. Damga Vergisine tabi kâğıtlar, Kanuna ekli (1) sayılı tabloda gösterilmiştir. Önemi itibarıyla 2009 yılında uygulanacak oran ve miktarlar aşağıda gösterilmiştir. (1) SAYILI TABLO 1. Akitlerle ilgili kâğıtlar A. Belli parayı ihtiva eden kâğıtlar: 1. Mukavelenameler(sözleşmeler), taahhütnameler(iş yüklenme sözleşmesi), ve temliknameler(bir hakkın diğer bir kimseye geçirildiğini gösteren belge.) (Binde 7,5) 2. Kira mukavelenameleri (kira kontratı) (Mukavele süresine göre kira bedeli üzerinden) (Binde 1,5) 3. Kefalet, teminat ve rehin senetleri (Binde 7,5) 4. Tahkimnameler (ihtilafların çözümü sözleşmesi) ve sulhnameler (uzlaşma sözleşmesi) (Binde 7,5) 5. Fesihnameler (Fesih anlaşması) (Belli parayı ihtiva eden bir kâğıda taalluk(ilişik, ilgili) edenler dâhil) (Binde 1,5) 6. Karayolları Trafik Kanunu uyarınca kayıt ve tescil edilmiş ikinci el araçların satış ve devrine ilişkin sözleşmeler (Binde 1,5) B. Belli parayı ihtiva etmeyen kâğıtlar: 1. Tahkimnameler(ihtilafların çözümü sözleşmesi) (25,40TL) 2. Sulhnameler(Anlaşma sözleşmeleri) (25,40TL) 3. Turizm işletmeleri ile seyahat acentelerinin aralarında düzenledikleri kontenjan sözleşmeleri (Belli parayı ihtiva edenler dâhil) (142,00 TL) II. Kararlar ve mazbatalar 1. Meclislerden, resmi heyetlerden ve idari davalarla ilgili olmayarak Danıştay dan verilen mazbata, ilam ve kararlarla hakem kararları: a) Belli parayı ihtiva edenler (Binde 7,5) b) Belli parayı ihtiva etmeyenler (25,40TL) 2. İhale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararları (Binde 4,5) III. Ticari işlemlerde kullanılan kâğıtlar 1.Ticari ve mütedavil(tedavüldeki) senetler: a) Emtia(Mal) senetleri: aa) Makbuz senedi (Resepise) (9,00 TL) ab) Rehin senedi (Varant) (5,40 TL) ac) İyda senedi (emanet veya saklama senedi) (1,10 TL) ad) Taşıma senedi (0,50) b) Konşimentolar (gönderim belgesi) (5,40 TL) c) deniz ödüncü senedi (Navlun, yük yahut bunlardan biri veya birkaçı rehnedilmek suretiyle yapılan ve alacaklının alacağını rehnedilenlerden alabileceği krediyi içeren emre yazılı kıymetli evraktır. (Binde 7,5) d) İpotekli borç senedi(gayrimenkul rehiniyle temin edilmiş, şahsi bir alacağı içeren kıymetli evraktır.), irat senedi (İpotek ile ipotekli borç senedi arasında, ortalama bir taşınmaz mal rehinidir.) (Binde 7,5) 2.Ticari belgeler: a) Menşe (uluslararası ticarete konu olan ürünlerin kaynağını belirten belge.) ve mahreç ( Çıkış yeri) şahadetnameleri (9,00 TL) b) Resmi dairelere ve bankalara ibraz edilen bilançolar ve işletme hesabı özetler ba) Bilançolar (19,60TL) bb) Gelir tabloları (9,60 TL) 10

12 bc) İşletme hesabı özetleri (9,60 TL) c) Barnameler(gönderme belgesi) (1,10 TL) d) Tasdikli manifesto (Bir gemideki malları göstermek için kaptan tarafından boşaltma işlemlerinin yapılacağı gümrük idaresine verilen liste.) nüshaları (4,00 TL) e) ordinolar (Gönderim belgesinde yazılı malların kısımlar halinde çekilebilmesini temin etmek üzere hazırlanan emir veya talimat.) (0,50 TL) f) Gümrük idarelerine verilen özet beyan formları (4,00 TL) IV. Makbuzlar ve diğer kâğıtlar 1. Makbuzlar: a) Resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin ödemeler (avans olarak yapılanlar dâhil) nedeniyle kişiler tarafından resmi dairelere verilen ve belli parayı ihtiva eden makbuz ve ibra senetleri ile bu ödemelerin resmi daireler nam ve hesabına, kişiler adına açılmış veya açılacak hesaplara nakledilmesini veya emir ve havalelerine tediyesini (ödemesini) temin eden kâğıtlar (binde 7,5) b) Maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye, yemek ve mesken bedeli, harcırah, tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (avans olarak ödenenler dâhil) için verilen makbuzlar ile bu paraların nakden ödenmeyerek kişiler adına açılmış veya açılacak cari hesaplara nakledildiği veya emir ve havalelerine tediye olunduğu takdirde nakli veya tediyeyi temin eden kâğıtlar (Binde 6) c) Ödünç alınan paralar için verilen makbuzlar veya bu mahiyetteki senetler (Binde 6) d) İcra dairelerince resmi daireler namına şahıslara ödenen paralar için düzenlenen makbuzlar (Binde 6) 2. Beyannameler (Bu beyannamelerin sadece bir nüshası vergiye tabidir.): a) Yabancı memleketlerden gelen posta gönderilerinin gümrüklenmesi için postanelerce gümrüklere verilen liste beyannamelerde yazılı her gönderi maddesi için (0,50 TL) b) Vergi beyannameleri: ba) Yıllık gelir vergisi beyannameleri (25,40 TL) bb) Kurumlar vergisi beyannameleri (33,90 TL) bc) Katma değer vergisi beyannameleri (16,90 TL) bd) Muhtasar beyannameler (16,90 TL) be) Diğer vergi beyannameleri (damga vergisi beyannameleri hariç) (16,90 TL) c) Gümrük idarelerine verilen beyannameler (33,90 TL) d) Belediye ve il özel idarelerine verilen beyannameler (12,50 TL) e) Sosyal güvenlik kurumlarına verilen sigorta prim bildirgeleri (12,50 TL) f) Elektronik ortamda birlikte verilen muhtasar beyanname ve sigorta prim bildirgesinden sadece muhtasar beyanname için (20,00 TL) 3. Tabloda yazılı kâğıtlardan aslı 1,00 TL fazla maktu ve nispi vergiye tabi olanların resmi dairelere ibraz edilecek özet, suret ve tercümeleri (0,50 TL) (2) SAYILI TABLO Damga vergisinden istisna edilen kâğıtlar: 1. Resmi işlerle ilgili kâğıtlar: A) Resmi daireler arasında kullanılan kâğıtlar: 1. Resmi daireler arasındaki işlemleri kapsayan her türlü kâğıtlara bu dairlerin soruları üzerine kişiler tarafından yazılan cevaplar ve ekleri. [ M A K A L E ] 2. Kişilerin işlemleri ile ilgili olarak resmi dairelerce görülecek lüzum üzerine yazılacak şerhler veya çıkarılacak suret, özet ve tercümeler. 3. Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkındaki Kanunun uygulanmasında yapılacak müracaatlara ait her türlü kâğıtlarla kurullarca verilecek kararlar. 4. Türkiye atom enerjisi programının uygulanması için lüzumlu her türlü eşyanın ithali sırasında düzenlenen kâğıtlar. 5. Yabancı elçilik ve konsoloslukların mühür veya imzasını ihtiva eden resmi kâğıtlarla yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen ve fakat elçilik ve konsolosluklar dışında kullanılmayan kâğıtlar. (Bu fıkradaki istisna mütekabiliyet(karşılıklı olmak) şartıyladır.) 6. Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce yapılmış imtiyaz sözleşmeleri ve antlaşmalarla da istisna edilmiş damga resminden istisna edilmiş kâğıtlar. 7. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri arasında akdedilen anlaşmalar gereğince ithal olunacak zirai ve gıdai maddelerin ithaliyle ilgili kâğıtlar. 8. Basma yazı ve Resimleri Derleme Kanunu gereğince derlenen eserler için ilgili dairelere verilecek makbuzlar. 9. Resmi Daireler lehine yapılan istimlâklerde düzenlenen kâğıtlar. B) Resmi dairelerden kişilere verilen kâğıtlar: 1. Resmi dairelerin iaşe ihtiyaçları için satın alınacak ayniyatın, bedelleri 100 TL (100 TL dâhil) kadar olanlarının, ayniyat tesellüm makbuzları. 2. İcra dairelerinin, alınan harç ve masrafın müfredatını(ayrıntılarını) göstermek üzere, ilgililere verdikleri makbuzlar. 3. Vergi, resim ve harçlarla sair bilcümle(bütün) gelirlere ve kamu yararına mütaallik (ilgili) olarak resmi dairelerden kişilere tebliğ olunan kararlar, Sayıştay ilam ve kararları ve vergi karneleri. 4. Köy ihtiyar heyetlerince verilecek makbuzlar. 5. İcra ve İflas Kanununa göre icra dairelerince isteyen alacaklılara takip talebinde bulunduklarına ve tevdi ettikleri (bıraktıkları) belgelere ve verdikleri masraflara dair verilen makbuzlar. 6. Noter Kanununa göre noterlerin aldıkları her nevi harç ve ücretin müfredatını göstermek üzere ilgililere verdikleri makbuzlar. 7. Resmi dairelerin kumpanya ve acentelere gönderecekleri ordinolar. C) Kişilerden resmi dairelere verilen kâğıtlar: 1. Hükümetçe akdolunan avans ve istikraz mukavelenameleri, Hazine Bonoları, Yatırımlar Finansman Fonu Teşkil ve Tasarruf Bonoları İhracı Hakkındaki Kanun gereğince çıkarılan tasarruf bonoları ve tedavüle çıkarılacak Hükümet ve Türkiye Emlak Kredi Bankası istikrazlarına ait geçici veya kati tahvillerle bunların bedel, faiz ve ikramiyelerinin ödenmesine ve bu husustaki diğer muamelelere ilişkin kâğıtlar. 2. Yabancı memleketlerde düzenlenen ve doğrudan doğruya resmi daireler ad ve hesabına gönderilen her türlü kâğıtlarla doğrudan doğruya yabancı memleketlerden mübayaa olunarak(satın alınarak) resmi dairelere gönderilen malların ihale kararları ile tesellüm (teslim alma) makbuzları. 3. Ankara da inşa edilecek sefarethane ve konsoloshaneler için yabancı memleketlerden getirilecek inşaat malzemelerinin ithali ile ilgili kâğıtlar. 4. Kadastro ve Tapu Tahriri(yazımı) Kanunu gereğince kadastro mahkemeleri ile kadastro tahrir komisyonlarına verilen beyannameler. 11

13 5. Resmi dairelere emaneten bırakılan para, hisse senedi, tahvil ve eşyanın ret ve iadesinde verilen makbuz ve ibra senetleri. 6. Otel, pansiyon, ticarethane ve sair umumi müesseselerde oturan ve çalışanların hüviyet varakası vermeleri mecburiyetine dair Kanun ile Yabancıların Türkiye de İkamet ve Seyahatleri Hakkındaki Kanun hükümleri gereğince zabıta amirlerine verilecek beyannameler. 7. Emekli, dul ve yetim maaş ve ikramiyeleri tahsisine ve alındığına dair her türlü kâğıtlar. 8. Hizmet süreleri emekli ve yetim aylığı bağlanmasına elverişli olmayanlarla yetimlerine bir defaya mahsus olmak üzere verilen paraların ödenmesine ait kâğıtlar. 9. Türkiye ye giren ve çıkan yolcuların Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanun gereğince gümrüklerce alınacak beyannameler. 10. Bir şehir içinde görev dolayısıyla sarf olunan tramvay, vapur, tren ve otobüs gibi taşıt ücretlerine münhasır olmak üzere memur ve müstahdemler tarafından verilen beyannameler. 11. Kişiler tarafından hariçte düzenlenerek imza ve tarihlerin tasdik veyahut suret ve tercümelerinin verilmesi için noterlere getirilen kâğıtların noter dairelerinde çıkarılarak saklanacak örnekleri. 12. Evlenme işlerinde kullanılan kâğıtlar. 13. Umumi hayata müessir afetler dolayısıyla alınacak tedbirlerle yapılacak yardımlara dair Kanundan faydalanacak kişiler tarafından verilecek taahhütname, beyanname ve akdedilecek mukaveleler, yabancı memleketlerden İmar ve İskân Bakanlığınca ithal olunacak her türlü alet, edevat ve malzemenin ithalinde düzenlenen kâğıtlar, bağış ve yardım makbuzları. 14. İstiklal Madalyası verilmiş bulunanlara vatani hizmet tertibinden bağlanan şeref aylıklarının ödenmesine ait her türlü kâğıtlar. 15. Sosyal ve Kültürel bakımdan yurdumuzu tanıtmak üzere ilgili Bakanlığın izni ile yarışmalara katılacak, sergilenecek, gösterilecek veya benzeri nedenlerle geçici olarak yurt dışına çıkarılacak tablo, pul, film, seramik ve bu mahiyetteki sanat eserleri ve sair eşya ile ilgili olarak kambiyo mercilerine verilecek beyanname ve taahhütnameler sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 11 inci maddesi gereğince noterde düzenlenen şahsi kefaletle ilgili kâğıtlar. 17. Gümrük kapılarından bir gece konaklamayı kapsayan sürede giriş-çıkış yapan taşıtlarla ilgili olarak alınan Taşıt Giriş-Çıkış Formu eki taahhütnameler. 18. Çiftçiler tarafından zirai faaliyetleri ile ilgili olarak resmi dairelere verilen taahhütnameler. 19. Yurt dışında hayatını kaybeden kişilerin cenazesinin Türkiye ye girişi sırasında düzenlenerek gümrük idaresine verilen kâğıtlar. II- Öğrenciler ve askerlerle ilgili kâğıtlar: 1. Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu kapsamındaki çıraklık sözleşmeleri ile öğrenim kredisi ve burs almak, öğrenci yurduna girmek ve öğrenim, staj, ihtisas ve benzeri gayelerle öğrencilerle velileri tarafından okul ve yurt idarelerine veya ilgili kuruluşlara verilen taahhütnameler ve bunlarla ilgili kefaletnameler. 2. Öğrenciler ve velileri tarafından okul idarelerine verilen beyannameler. 3. Resmi ve özel her türlü okullarda öğrenciler tarafından kurulan istihsal ve istihlak kooperatiflerine ait ve damga vergisi bunlar tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. [ M A K A L E ] 4. Erlerle, ihtiyaçları Devlet tarafından deruhte ve temin olunan onbaşı ve çavuşların aşağıda gösterilen kâğıtları; a) Askerliğe giden veya terhis edilenlerin askeri iş ve maaşlarına ve ölüm dolayısıyla dul ve yetimlerine maaş bağlanmasına ait her türlü kâğıtlar. b) Askerlikte bulunanların gerek askerlik, gerek özel işleri için verecekleri beyannameler. c) Askerler tarafından veya askerler için verilen paralar karşılığında postaneler veya bankalarca düzenlenen kâğıtlar. 5. Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Kanununun uygulanması ile ilgili işlemler dolayısıyla düzenlenen kâğıtlar. III- İşçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kâğıtlar: 1. Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununa göre düzenlenen Münferit ve Kolektif İş Sözleşmeleri ve Yüksek Hakem Kurulunun ve il hakem kurullarının kararları, Yüksek Uzlaştırma Kurulunun ve diğer kurulların Toplu İş Sözleşmeleri hükmündeki kararları ile İş Kanunu gereğince işverenin iş şartlarını göstermek üzere işçiye verdiği taahhütnameler işveren tarafından İş Kanununa göre verilen beyannameler. 2. İş ve İşçi Bulma Kurumunun işçilere iş ve işlere işçi bulmak üzere düzenlediği kâğıtlar. 3. Toprakaltı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün işlerde çalışan yeraltındaki çalıştıkları günlere ait ücretleri ve primlerinin ödenmesinde düzenlenen kâğıtlar. 4. Çiftçi Mallarının Korunması Hakkındaki Kanunun uygulanması dolayısıyla düzenlenecek kâğıtlar. 5. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasınca çiftçiye, Tarım Kredi ve Satış Kooperatifleri ile birliklerine açılacak kredilerle bunlara ait gayrimenkul ipotek ve menkul rehin muameleleri ve muhtaç çiftçiye yapılacak dağıtmalarla ilgili her türlü kâğıtlar. 6. Çiftçiyi topraklandırma hakkındaki Kanunun uygulanması ile ilgili kâğıtlar. 7. Göçmenlerle nakledilenlere ve Muhtaç Çiftçilere Tohumluk ve Yemeklik dağıtılması hakkındaki Kanunun uygulanması ile ilgili kâğıtlar. 8. Göçmen ve mültecilerle bir yerde yurtlandırılan göçebeler ve bir bölgeden diğer bölgeye Hükümetçe naklolunanlara yapılacak iskân yardımı ve gümrük ve tabiiyet, nüfus, tapu ve nakil işlemleri ile ilgili her türlü kâğıtlar sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu uyarınca düzenlenen menşe şahadetnameleri. IV- Ticari ve medeni işlerle ilgili kâğıtlar: 1. Ticari ve mütedavil kâğıtlar(tedavülde bulunan kâğıtlar) üzerine yazıları ciro, kabul ve tesellümü mutazammın şerhler. 2. Mülga. 3. Hisse senetleri ve her türlü tahvillerin temettü (kazanç) ve faiz kuponları. 4. Çıkarılacak hisse senedi ve tahvillere talip olanlar tarafından bu maksatla verilecek iştirak taahhütnameleri. 5. Sigorta mukavelenameleri, sigorta ücretine ait makbuzlar ve sigortanın tecdit(yenileme) ve temdidi(uzatma) ile temin olunan meblağın tezyidi(artması) halinde verilecek beyanname ve avönanlar 6. Posta çekleri. 7. Gayrimenkullerin, ayni hakların ve gemilerin ferağ ve intikal zabıtları. 8. Sabit istihsal araçlarına ait kira mukavelenameleri. 9. Mülga. 12

14 [ M A K A L E ] 10. Gerek Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu ile Türk Hava Kurumu tarafından verilen, gerek yabancı memleketlerin benzeri teşkilatı tarafından verilip Türkiye de ibraz edilen veya hükmünden faydalanılan Triptik (Otomobiller için verilen geçici gümrük belgesi) ve gümrük geçiş karneleri. 11. Okullara kamu menfaatlerine yararlı derneklere ve muhtaçlara verilen ianelere (yardım paraları) ait makbuzlar. 12. Mektup ve diğer kâğıtların alındığına dair verilen imzalarla posta idarelerinin defterleri üzerine gönderilenler tarafından yazılan alındı şerhleri. 13. Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi tarafından müstahsile verilen nüshası. 14. Gider pusulasının tüccar, serbest meslek erbabı ve çiftçiler tarafından işi yapana veya malı satana verilen nüshası. 15. Damızlığa elverişli olduğuna dair şahadetnameyi haiz bulunan hayvanların ithali ile ilgili kâğıtlar. 16. Anonim, eshamlı komandit ve limitet şirketler ile yatırım fonlarının kuruluşlarına, sermaye artırımlarına ve süre uzatımlarına ilişkin olarak düzenlenen kâğıtlar. 17. Kurumlar Vergisi Kanununa göre yapılan birleşme, devir ve bölünmeler nedeniyle düzenlenen kâğıtlar. 18. Mülga. 19. Bankalar arasında, bankanın taraf olduğu veya bankalar aracılığıyla yapılan, belirli vadede önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte, ekonomik veya finansal göstergeye dayalı olarak düzenlenenler de dahil olmak üzere, para veya sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma, satma, değiştirme hak ve/veya yükümlülüğünü veren vadeli işlem ve opsiyon(ödeme süresi) sözleşmeleri ile bu sözleşmelere ilişkin olarak düzenlenen diğer kağıtlar. 20. Faktöring şirketlerinin müşterileriyle yaptıkları faktöring (borç verme) sözleşmeleri ile bu sözleşmelere ilişkin olarak düzenlenen diğer kağıtlar. 21. Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının münhasıran gayrimenkul portföylerine(gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kendi elinde tuttuğu, istediği gibi tasarruf ettiği menkul değerler toplamı.) ilişkin alım satım sözleşmeleri ile gayrimenkul satış vaadi sözleşmeleri. 22. Kıymetli madenler borsalarında kıymetli madenlerin ödünç işlemlerine ilişkin düzenlenen kâğıtlar. 23. Bankalar, yurt dışı kredi kuruluşları ile uluslar arası kurumlarca kullandırılacak kredilerin temini ve geri ödenmesi amacıyla düzenlenecek kâğıtlar ile bu kâğıtlar üzerine konulacak şerhler (kredilerin kullanımları hariç) 24. Devlet dış borçları ile ilgili kredi anlaşmalarında öngörülen bütün ödemeler dolayısıyla düzenlenen kâğıtlar (dış proje kredileri çerçevesinde yapılacak ödemeler dâhil, kredilerin kullanımları hariç) tarihli 4749 sayılı Kanunun 12 inci maddesinin üçüncü fıkrasında tanımlanan nakit işlemleri ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca çıkarılacak likidite senetlerine (Likidite senetleri, piyasadaki likiditenin (varlıkların nakde çevrilmesi) düzenlenmesi için ve münhasıran açık piyasa işlemlerinin etkinliğini artırmak amacıyla kullanılan bir para politikası aracıdır.) (veya bu mahiyetteki kâğıtlara) ilişkin işlemler dolayısıyla düzenlenen kâğıtlar. 26. Kredi kartı üyelik sözleşmeleri. 27. Yükseköğretim kurumlarınca yaptırılan bilimsel araştırma projeleriyle ilgili olarak düzenlenen kâğıtlar sayılı Toplu Konut Kanununa göre tarihli 3645 sayılı Kanunla eklenen ek 2 inci maddesi kapsamında kullandırılacak kredilere ilişkin olarak düzenlenen kâğıtlar. 29. Kambiyo senetleri ve kambiyo senetlerine benzeyen senetler üzerine konulan aval (Ticari senetlerde, ödemeden sorumlu olanların ödememesi durumunda üçüncü bir kişinin alacaklılara senet bedelini ödeyeceğine ilişkin verdiği güvence.) ve kefalet şerhleri ile bu mahiyetteki diğer şerhler sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 10 uncu maddesi çerçevesinde tüketici finansman şirketlerince kullandırılacak tüketici kredilerinin temini ve geri ödenmesi amacıyla düzenlenecek kâğıtlar ile bu kâğıtlar üzerine konulacak şerhler.(kredilerin kullanımları hariç). 31. Dernek ve vakıflarca yerleşim yeri, gerçek kişilerce mesken olarak kullanılmak üzere kiralanan ve iktisadi işletmelere dâhil olmayan taşınmazlara ilişkin kira mukavelenameleri. 32. Gelir vergisinden muaf esnaf, muaf serbest meslek erbabı ile basit usulde vergilendirilen mükellefler tarafından işyeri olarak kullanılmak üzere kiralanan ve iktisadi işletmelere dâhil olmayan taşınmazlara ilişkin kira mukavelenameleri. 33. Ekici ile alıcı arasında düzenlenen tütün alım satımı mukavelenameleri ile bunlara ilişkin rehin senetleri. 34. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetlere ilişkin olmamak şartıyla gerçek kişiler arasında düzenlenen akitlerle ilgili kâğıtlar ile Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü maddesinde belirtilen ücretlere ilişkin kâğıtlar. (söz konusu kâğıtlar, resmi dairelere veya noterlere ibraz edildikleri takdirde bu tarih itibarıyla vergiye tabi tutulur ve ibraz edenlerce ödenir.) Sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (12) numaralı bendi kapsamındaki işlemler nedeniyle düzenlenen kâğıtlar. 36. Sermaye piyasası araçlarının ihracına ilişkin olarak düzenlenen makbuz ve kâğıtlar, konut finansmanı kuruluşlarının konut finansmanı işlemleri ve bu kuruluşların ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler ve varlık finansmanı fonlarını temsilen menkul kıymet ihracı ve bu ihraca konu teminatlarla ilgili olarak düzenlenen makbuz ve kâğıtlar tarihli 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu uyarınca, idare ile istekli arasında imzalanan çerçeve anlaşması ve bu anlaşmaya esas ihale kararı ile isteklilerin dinamik alım sistemin kabul edilmesine ilişkin kararlar. 38. Kamu kurum ve kuruluşlarının talebi üzerine Türkiye nin üyesi olduğu uluslar arası kuruluşlar tarafından gerçekleştirilecek olan ülke incelemeleri, araştırma, proje ve benzeri faaliyetler nedeniyle düzenlenen kâğıtlar. 39. Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca satışı yapılan ve net alanı 80 m 2 geçmeyen konutlara ilişkin olarak, idare ve alıcı arasında imzalanan satış sözleşmeleri ve bu satışa ilişkin diğer kâğıtlar. V- Kurumlarla ilgili kâğıtlar: 1. İktisadi Devlet Teşekkülleriyle Müesseseleri ve İştirakler hakkındaki Kanuna tabi kurumlarla genel ve özel bütçeli daireler, il özel idareleri ve belediyelere bağlı tüzel kişiliği bulunan kurumlara özel kanunları gereğince Hazinece ödenmesi gereken sermaye, iştirak hissesi ve yardım ödenmesine ait kâğıtlar. 2. İktisadi Devlet Teşekkülleriyle Müesseseleri ve İştirakler hakkında Kanuna tabi kurum ve ortaklıklara vuku bulacak devir ve kuruluş ile ilgili kararlar. 3. Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumunun Milli Savunma Bakanlığına veya memleketimizin de dâhil bulunduğu Milletlerarası Savunma Teşkilatına teslim edeceği her türlü malzeme, teçhizat ve vasıtalarla yedek parçalarının imalinde ilk madde veya işletme malzemesi olarak kullanılmak üzere kurum tarafından yabancı memleketlerden getirtilecek maddelerin (Miktarı ve memleket içinde ihtiyaca yeter derecede tedarikinin mümkün bulunmadığı Maliye, Ticaret ve Sanayi Bakanlıklarının müşterek teklifi üzerine Bakanlar 13

15 Kurulunca tespit ve kabul edilmek kaydıyla) ithali sırasında düzenlenen kâğıtlar. 4. Toprak Mahsulleri Ofisinin müstahsilden yapacağı alımlar ve menkul rehini işlemlerine ilişkin kâğıtlarla Ofisin teşkil edeceği müessese ve şirketlerin kuruluşu ile ilgili kâğıtlar. 5. Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından ithal edilecek hububat ve unlarla bunların naklinde kullanılacak her nevi malzemenin ithali sırasında düzenlenen kâğıtlar. 6. Türkiye Zirai Donatım Kurumu müessese ve şubelerinin kuruluş işlemleri ile ikraz, istikraz, menkul ve gayrimenkul alım ve satımı ve sair işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu kurum tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 7. Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğünün çiftçi ile münasebetlerinde tanzim edilecek borç senetleri ile borç ödeme makbuzları. 8. Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığının her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekkül tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 9. İşçi Sigortaları veya yerine kaim olacak kurumun her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu kurum tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 10. Devlet Yatırım Bankasının her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekkül tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 11. Tasarruf Sandıkları hakkındaki Kanun gereğince il özel idareleri ve belediyelerce kurulan tasarruf sandıklarının tüzüklerinde açıklanan işlemlerle ilgili kâğıtlar. 12. Ordu yardımlaşma Kurumunun her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi ve Kurum tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 13. Milli Piyango İdaresinin biletleri ile çekilişte kazananlara ödenecek ikramiye ve amortilerle ilgili kâğıtlar. 14. Devlet Tiyatrosunun her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekkül tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 15. Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin her türlü muamelelerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bunlar tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 16. Çay yetiştirenlerin Türkiye de çay ziraatını geliştirmek maksadıyla kuracakları kooperatiflerin her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu kooperatifler tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 17. Genel menfaatlere yararlı derneklerin her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekküller tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 18. Türkiye Halk Bankasının Esnaf Kefalet ve küçük Sanat Kooperatifleri ve ortakları ve bu kooperatiflerin kendi [ M A K A L E ] ortakları ile münasebetlerinde tanzim olunacak borç senetleri, borç ödeme makbuzları, ipotek ve rehin senetleri. 19. Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıfların kuruluş işlemlerinde düzenlenen her türlü kâğıtlarla, Türk Silahlı Kuvvetlerini (Jandarma Genel Komutanlığı dâhil) güçlendirmek amacıyla kurulmuş vakıfların her türlü işlemlerinde düzenlenen kâğıtlar. 20. İktisadi Devlet Teşekküllerine ve sermayesinin yarıdan fazlası Devlete veya İktisadi Devlet Teşekküllerine ait olan Kamu İktisadi Teşebbüslerine Hazinece yapılacak ikrazlara ait işlemlerle ilgili kâğıtlar. 21. Sigorta ve emeklilik şirketleri ile emeklilik yatırım fonlarının kuruluşları dâhil her türlü işlemlerinde düzenlenen ve damga vergisi bu şirketler veya fonlar tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar. 22. Kurumlar Vergisi Kanununun 7. Maddesinin 24 numaralı bendinde belirtilen kurumların kredi teminatlarına ilişkin işlemlerinde düzenlenen kâğıtlar. 23. İpotek finansmanı kuruluşları ile konut finansmanı fonlarının kuruluş ve ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler ve varlık finansmanı fonlarını temsil eden menkul kıymetlerin ihracı ve ihraca konu teminatlardan kaynaklananlar dâhil her türlü işlemleri ile ilgili olarak düzenlenen ve damga vergisi bu kuruluşlar veya fonlar tarafından ödenmesi gereken makbuz ve kâğıtlar. 24. Mülga. Şeklinde tanımlanmıştır. 2 sayılı tablo içinde yer alan ve Damga Vergisine tabi olmayan çeşitli Kanunların ilgili maddeleri ayrı bir yazıda detaylı bir şekilde incelenecektir. Yukarıda açıklanan nedenlerle, tüm belediyelerimizin Damga vergisine tabi olan, 1 sayılı tablo ile Damga vergisine tabi olmayan 2 sayılı tabloya uygun olarak işlem tesis etmeleri; 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile uygulamaya yönelik olarak yayınlanan Damga Vergisi Kanunu Genel tebliğleri ve konuya ilişkin diğer mevzuat hükümlerine aykırı işlem yapmamaları gerekmektedir. 14

16 [ M A K A L E ] S. Selçuk SAVCI Jeodezi ve Fotogrametri Müh. & İ.B.B Emlak Yönetimi Dairesi Bşk. Uydu Teknolojisi ve GPS A-UYDU GÖRÜNTÜLERİ 1852 yılında, Alexandre Graham Bell in sesli iletişimi bulması ve ardından telefonun bulunmasıyla sesli iletişimin başlaması, aslında insanoğlu için yeni bir serüvenin de başlangıcı olmuştur. Uydu ve uydularla haberleşme konusunda ilk kavram, İngiliz Bilim-Kurgu yazarı Arthur C.CLARK tarafından ortaya atılmıştır yılında yayımladığı bir makalesinde ; Haberleşmeyle ilgili tüm problemler, uzay boşluğunda dünyaya yakın bir yörüngeye yerleştirilecek, ancak, 24 saatlik yörünge periyoduna sahip olacak yapay uydular tarafından çözümlenebilir. Öyle ki; bu uydular ekvator düzleminde yer almalıdır. Böylelikle, yeryüzünden bakıldığında uydular daima sabit noktada görülecektir. önermesini öne sürmüştür. Bu düşünceden yola çıkarak yapılan araştırma ve çalışmalar ilk sonuçlarını 1950 li yılların ikinci yarısından sonra vermiş ve ilk yapay uydu SPUTNİK yılında, Sovyetler Birliği tarafından uzaya gönderilmiş ve ilk radyo sinyalleri yeryüzündeki bir alıcı tarafından saptanmıştır. Gerçek anlamda ilk aktif uydu ise, NASA nın yürüttüğü SCORE projesi kapsamında 1958 de yörüngeye yerleştirildi ve uydu dünyadan aldığı mikro dalga radyo sinyalini tekrar dünyaya göndererek ilk gerçek uydu iletişimini gerçekleştirdi. Bu anlamda uzaya gönderilen ilk uydular askeri amaçlı kullanılmış ve ticari uydu haberleşmeciliğinin de öncülüğünü yapmıştır. Ticari olarak servis vermek amacıyla tasarlanan Telstar-1 uydusu, Atlantik okyanusunun iki yakasında TV ve telefon iletişimini sağlayan ilk uydu olma göreviyle tarihteki yerini almıştır. Gelişen ve çeşitlenen iletişim teknolojilerinin insanlığa sunduğu olanaklar ile uydular da çeşitlenmiş ve 19 Ülke nin öncülüğünde INTELSAT adıyla ilk Uluslararası Uydu Organizasyonu çalışmaya başlamıştır. Bugün km uzaklıktaki Geosenkron yörüngede 233 İletişim uydusu dünyamızı gölgelendirmektedir. Bunlara ek olarak, LEO (Low Eath Orbit) ve Meo (Medium Earth Orbit) uzay katmanlarına yerleştirilen uydular ile bu sayı 300 dolayındadır. Bu uydular, 6531 C ve Ku - Band transponder ile değişik erişim ve modülasyon yöntemleri kullanılarak ses, veri, ve yazılı metin iletiminin yanında, 1 metrenin altında çözünürlükte ve güncel görüntü ürünleri sağlamaktadır. Günümüzde Uydular aracılığıyla elde edilen görüntü ürünlerinden yararlanan uygulama alanları şu şekilde özetlenebilir. Haritacılıkda; Nehir, göl, dere ve yeryüzündeki diğer su kesimlerini gösteren hidrolojik haritalar. Yeryüzünde seçilen özellikleri gösteren sembolize edilmiş görüntü haritalarının elde edilmesi. Ortorektifiye edilen ve belirli ölçekleri bulunan dijital çizimlere denk görüntüler. Uydu görüntülerinin dijital modeller üzerine yerleştirilmesiyle oluşturulan 3D görüntüler ve perspektif diyagramlar. Kentsel, tarımsal ve ormansal alanları gösteren arazi ve arazi üstü haritaların hazırlanması. Güneşin konumuna göre yükseklik olarak nitelikli değişkenlik gösteren gölgeli ve kabartmalı haritaların hazırlanması. Gerçeğe çok yakın DTM verilerinden elde edilen eğimli haritalar. Güncel cadde, sokak haritaları. Sınırlar, yükseklik, hidrografi ve yeryüzünün diğer özelliklerinin çeşitli sembollerle gösterildiği kapsamlı topografik haritaların hazırlanması. 1.50,000 ten 1: 2,500 ölçeğe kadar görüntü haritalarının hazırlanması. Kontrollü Görüntü Üssü (CIB) formatı kullanılarak 3D (3 boyutlu) simülasyonlar, dijital olarak hareketli haritalar. Stereo görüntülerden gerçeğe çok yakın dijital alan matrislerinin (DTM) elde edilmesi. Yerel Yönetimlerde; Uydu görüntüleri kamu kurum ve kuruluşlarının kentsel alanları makro planlama ve izleme amacıyla kullanılabilir. Yerel yönetimler bu şekilde bir yandan doğal kaynakları ekonomik olarak kabul edilebilir düzeyde ve çevre bilinciyle planlarken diğer yandan şehir altyapısını daha iyi düzenleyebilecektir. Uydu görüntüleri bugünün teknolojisiyle, yerel ve bölgesel planlama, haritacılık, su kaynaklarının yönetimi, arazi kullanma analizi, kentsel kalkınmanın izlenmesi ve vergisel konularda yersel harita çalışmalarının da katkısıyla daha da verimli olarak kullanılabilir. Tarımda; Multispektral görüntüler ürün tahminlerinde, hassas çiftçilik uygulamalarında, küresel gıda envanter çalışmalarında, biyolojik çeşitlilik araştırmalarında, sulama alanlarının saptanmasında, tarımsal sigorta ve hasar tespit çalışmalarında başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca, dört metre çözünürlükteki multispektral (renkli) dijital uydu görüntüleri ürünün niteliksel analizini belirlemek için kullanılabilir. Ziraatçılara, tarımsal iş adamlarına ve diğer ilgili kişilere kuraklıktan zararlı böceklerle mücadeleye ve mahsullerin tahmin edilmesine kadar akıllı kararlar vermeleri için gerekli bilgiler sunmaktadır. Ormancılıkta; Uydu görüntüleri, orman kadastrosu, orman envanteri, orman fizibilitesinin yapılması, kereste envanterinin hazırlanması ve bu şekilde ormanların etkili bir şekilde yönetilmesinde kullanılabilmektedir. Uydu görüntüleri ağaç, bina ve taşıtlar gibi detayların ayırt edilmesini sağlar. Bu bakımdan ormanlardaki sorun alanlarının tespit edilmesine yardım eder. Çevre Mühendisliğinde; Yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri, toprak ve su kirlilik analizi, deprem, orman yangınları, sel ve kasırga gibi doğal afet durumlarında hasar tespiti için önem arz etmektedir. Uydu görüntüleri çevresel veri tabanlarının hazırlanması ve belirli aralıklarla yaşanan değişikliklerin izlenmesi için kullanılabilir. Yeryüzünden kontrol edildiği için değişiklikleri ortaya çıkaran ve etkileyen faktörler diğer mevcut bilgilerle birlikte analiz edilebilir. Maden Mühendisliğinde; Uydu görüntülerinin kullanılmasıyla çok değerli zaman ve kaynaklar korunabilir, ayrıca; bu görüntüler sayesinde işletilen veya potansiyel olarak bulunan 15

17 maden kaynaklarının izlenmesi, araştırma programlarının hazırlanması, çevresel etki modelinin çizilmesi, muhtemel çevresel ve tektonik afetlerle etkilerinin tespit edilmesi, acil durum müdahale haritalarının hazırlanması mümkün olacaktır. Başta petrol, doğal gaz ve madenler olmak üzere doğal kaynakların incelenmesi uzaktan görüntü alma sanayisinin en oturmuş piyasalarından birisidir. Uydu görüntüleri, ön maden araştırmalarının hazırlanmasında ve kaynağın saptanmasından sonra alanların bulunmasında yardımcı rol oynar. Petrol Mühendisliğinde; Uydu görüntüleri potansiyel petrol / doğal gaz yataklarının tespit edilmesinde, petrol / doğal gaz boru hatlarının planlanması ve koridorların seçilmesinde etkili çözümler sunmaktadır. Görüntülerin kullanılması, alan çalışma masraflarının en asgari düzeyde olmasını ve bu şekilde zaman ve kaynak açısından tasarrufta bulunulmasını sağlar. Taşımacılıkta; karayolları, demiryolları, su kanalları, havayolları ve limanlar başta olmak üzere taşımacılık altyapısına ilişkin envanter ve harita hazırlanmasına yönelik kolaylık sağlamaktadır. Buna ek olarak bakım ve onarım işlerinin planlanması ve gerçekleştirilmesine de yardımcı olmaktadır. Yüksek çözünürlüklü görüntüler koridor ve hat planlaması, filo yönetimi, harita güncelleştirme ve şehir düzeyinde veya bölgesel düzeyde taşımacılık sistemlerinin düzenlenmesi gibi birçok taşımacılık alanında da kullanılabilmektedir. görüntülerin kullanılması alan araştırma masraflarının en aza indirilmesini sağlamakta, bu şekilde gerek zaman gerekse kaynak açısından tasarruf imkanı sunmaktadır. Güvenlik; terör, narkotik, organize suçlar, bölgesel olaylar ve benzeri güvenlik çalışmaları gibi toplumla ilgili birçok güvenlik konusunda etkili bir güvenlik yönetiminin planlanması için güncel ve doğru bilgiler sunar. Bu kapsama ayrıca kritik tesislerin korunması, devriye noktalarının belirlenmesi ve seçilmesi de girmektedir. Güncel ve doğru bilgileri aktaran 1: : 2,500 ölçekli haritalar hazırlanıp kullanılarak güvenliğin etkili bir şekilde yönetilmesi ve planlanması. Tüm bilgiler kullanılarak bölgelerin planlanması; bölgedeki güvenlik güçleri alanlarının tespit edilmesi; bu alanlara yerleştirilecek güvenlik sistemleri ve araçlarının detaylı olarak belirlenmesi. Kamu olaylarının, olayların muhtemel alanlarının (toplanma noktaları, alanları gibi), bu alanlara giriş ve çıkış noktalarının izlenmesi; bölgenin kontrol altında tutulmasında yardımcı olacak yolların ve kontrol noktalarının doğru bir şekilde saptanması. Askeri amaçlarla, ülkelerin silahlı kuvvetlerine çok yüksek çözünürlükte uydu görüntüsü ve 1 metrenin içinde kalan harita koordinatı duyarlılığında ürünler ile çok geniş olanaklar sağlamaktadır. İyi bir Mühendis olmanın en önemli yanı da doğruyu yarara dönüştürebilme yetisidir. [ M A K A L E ] B-GPS (Küresel Konumlandırma Sistemleri): Uydu görüntüleri, GPS ve LBS (Yere Bağlı Hizmetler) için sayısal haritaların hazırlanması ve güncelleştirilmesi konusunda çözümler sunar. Yine askeri amaçlarla 1960 lı yıllarda ABD de başlatılan GPS teknolojisi çalışmaları ise, Haritacılık alanında günden güne yaygınlaşan kullanım alanları bulmasının yanı sıra; veri toplama, askeri operasyonlar ve çalışmalar, araç izleme sistemleri, deniz ve hava ulaşımı gibi konularda bilimsel araştırmalarda da kullanılmaktadır. Yere bağlı hizmetler ve denizcilik sistemleri için hazır dijital görüntülerin elde edilmesi ve görüntü haritalarının hazırlanması gibi konularda da kullanım alanı bulmaktadır. GPS sistemi, yeryüzüne sinyal gönderip, yeryüzünden sinyal alabilen ve bu sinyalleri kaydedebilen bir yapay uydu, Yerkürenin değişik bölgelerine yayılmış istasyonlardan oluşan kontrol bölümü ve hepimizin yakından bildiği GPS ölçü aletinden oluşan bir bütündür. Uydu görüntüleri, GPS ve bilgisayar teknolojisinin birlikte kullanılması sayesinde tüm yukarıda sayılan ya da aklımıza gelmediği için sayamadığımız konularda kolaylıklar ve insanlık adına verimli çalışmalar yapılabilmektedir. Görüldüğü gibi yaşamımızla çok yakından ilgili olan bu gelişmelere, gelişmelerden haberdar olan hiçbir teknik insanın kayıtsız kalması düşünülemez. Sorun, serbest ya da kamuda çalışan mühendislerin bu teknolojilerden kendi alanlarında verimli ve ekonomik olarak nasıl yararlanacakları. İyi bir Mühendis olmanın en önemli yanı da doğruyu yarara dönüştürebilme yetisidir. Yukarıda bahsi geçen teknolojik ürünlerin ve bunların yazılımlarını kullanmayı planlarken bu ürünlerin dışarıda üretildiğini unutmamalıyız. Bugün ülkemizde bir tüketim çılgınlığı yaşanmaktadır. Hesapsız alımlar yüzünden birçok özel ya da kamu kurumlarının kuytuları bilgisayar çöplüğüne dönüşmüş durumdadır. Günümüzde sömürgecilik, geçmişteki askeri ve ortaçağ sömürgeciliği yerine elektronik sömürgecilik ile yer değiştirmiştir. Thomas L. McPhail e göre elektronik sömürgecilik, iletişim donanımı, yabancı üretimli yazılım, mühendis, teknisyen ve enformasyonla ilgili teknik protokoller tarafından oluşturuldu. Yerel kültür ve toplumsallaştırma süreçlerini farklı derecelerde değiştiren, yeni yabancı normlar, değerler ve beklentiler yerleştiren bir süreç oldu bu. Galtung a göre ise emperyalizm, egemen durumda olan merkez uluslar ile egemen durumda olmayan çevre uluslar arasındaki ilişkileri karakterize eder. Galtung un tanımladığı emperyalizmler şunlardır (Alleyne, 1995:58): Kültürel Emperyalizm: Merkezdekiler bilimsel açıdan kendilerine bağlı olduklarını çevredekilere öğretirler; İletişim Emperyalizmi: Merkez ülkelerin uluslararası iletişim araçları ve haberleşmede egemen olmasını gerektirir. Ekonomik Emperyalizm: Üretim araçlarının ve işleme endüstrilerinin kontrolünü ifade eder. Politik Emperyalizm: Hükümet modelleri ve kararlar için merkez ülkelere güvenilmesi gerektiğini belirtir. Askeri Emperyalizm: Koruma ve silahlanma için merkeze bağımlılığı zorunlu gösterir. Çevremize baktığımızda her iki görüşe de katılmamak olanaksız. Teknolojiden vazgeçemeyeceğimize göre yukarıda da belirttiğim gibi ülkemiz ve mesleklerimiz adına bu teknolojileri verimli ve ekonomik olarak nasıl kullanabileceğimizin hesabını iyi yapmalıyız. Bu hesabı yapabilecek olanlar ise yalnızca mesleğinde deneyimli, bilgili, mühendislik formasyonu almış olan insanlardır. 16

18 [ M A K A L E ] Prof. Dr. Zerrin TOPRAK D.E.Ü. İkt. ve İdari Bil. Fak. Kamu Yön. Böl. Öğretim Üyesi Sağlıklı Kentsel Planlamada Müzakereci Demokrasi Pratiklerinin Etkisi Genelde kentlerdeki nüfus artışı etkisiyle giderek büyüyen yerleşimler değerlendirmesine alınan kentleşme, kentsel hizmetlere talebi arttıran bir olgudur. Nüfus artışının çeşitlendirdiği ve arttırdığı hemşeri ihtiyaçlarının karşılanamaması da güvenlikle de bağlantılı çok önemli kentleşme sorunlarına yol açmaktadır. Bu sürece günümüzde kenten kente veya yurt dışından daha iyi yaşam koşulları için gelen yeni nüfus hareketliliğinin yarattığı sosyokültürel konular da dâhil olmaktadır. Yine de, yaşam kalitesi göstergeleri hemen her konuda özel konumunu korumaktadır. Yaşam kalitesi göstergelerini geliştirerek ileriye çekmek bir planlama konusudur. Bu tebliğde temel yaklaşım sağlıklı kentsel planlamada müzakereci demokrasi pratiklerinin olumlu etkisinin varlığını sorgulamaktadır. Konuya önce diyalog ya da müzakere anlamını vurgulamakla başlamak yerinde olacaktır. DİYALOG NEDİR? MÜZAKERE İLE İLİŞKİLENDİRİLMESİ Diyalog sözcüğü, Yunanca, dia ve logos kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Dia vasıtasıyla ve yoluyla demektir. Logos ise; kelime veya anlam, söz, ifade, bir şeyi göstermek, ortaya çıkarmak, hep birlikte bir araya gelmek anlamındadır. Müzakere sözcüğü de benzer bir anlatımı ortaya koymaktadır. Sözlük anlamında müzakere İki veya daha fazla sayıda insanın, aralarında bir konuyu değerlendirmeleri ve birbirlerine hatırlatmaları olarak gösterilmiştir. Diyalog bu durumda, bir konu etrafında iki farklı görüşe sahip iki veya daha fazla kişinin konuşmasıdır. Dolayısıyla diyalog, konuşmada tarafların iki veya fazla kişi olmasından ziyade farklı iki görüşün tartışılmasını ifade etmektedir. Bu haliyle monologdan(fikir birliği) ayrılmaktadır. Günümüzde demokrasinin kullanılarak veya demokrasi farkındalığıyla uzaklaşılmak istenen irade de budur. Felsefî bir kavram olarak diyalogun bilindiği gibi iki şeklî kullanımı vardır 1. İlki Platon/Eflâtun un doğrunun belirlenmesi anlamında kullandığı tartışma metodudur. İkincisi ise, Hegel ve Hegelcilerin kullanımıdır, diyalog daha geniş kullanım alanıyla Diyalektik adını almaktadır. Hegel de diyalog, bir yöntem değil bizzat doktrinin, yani bir konu hakkındaki öğreti veya nazariyenin kendisidir. Hegel e göre başlangıçta hiçbir felsefî fikir tam doğru veya tam yanlış değildir; o halde bir konu hakkındaki tez ile o tezin karşıtı veya zıddı olan tez birleştirilmelidir. Bundan daha doğru olan sentez doğmaktadır. Bilindiği gibi Hegel bunu: Tez, Antitez ve Sentez şeklinde ifade etmektedir. Hegel e göre iki zıt fikrin diyalogunun sonucu ortaya çıkan sentez tamamlanmış yada sonuçlanmış fikir değildir. Sentez, yeni bir tezdir; bu yeni tezin yeni bir anti-tezi vardır. Bunlar da sentezlenerek yeni bir senteze ulaşılmaktadır. Bu tezantitez-sentez işlemi, sürekli yenilerek devam eder bu müzakere sürecine Hegel diyalektik demektedir. Yazarın yorumuyla bu husus günümüzde ucu gelişmelere açık değerlendirmelere girmektedir. Felsefi yaklaşımının bozulmadan günün getirdiği yeniliklerin ve değişikliklerin de içine katılarak yapılan yeni değerlendirmelerdir. Aslında yenilikçi ve yaratıcı fikirler belli bir raf ömrüne sahiptir. Yenilikler başlatılır, sahip çıkılır, temel bir dayanak oluşturur, hayatı kolaylaştırır ve ancak bir gün geldiğinde artık kullanma ihtiyacı da duymayabiliriz. Bu olgu da, devamlı bir değişmeye ihtiyaç olmasa da değerlendirmenin süreklilik gerektirdiğini bize hatırlatmaktadır. Belki bazı şeyler ayni kalacaktır, farklılık bu ayni kalanın gözden geçirilmesi olacaktır 2 Belirtilen gözden geçirmeler, toplumsal müzakerenin sürekliliğini de sağlamaktadır. Gelişen küresel ilişkiler ağında toplumsal işbirliği çalışmaları yalnızca vatandaş ile sınırlı kalamamaktadır. Ancak vatandaş grubu içinde de toplumsal sorumluluklarda işbirliğine dayanan ortaklıklar oluşması koşulları ne kadar sağlanabilmektedir. Bu konu size sunulan bu tebliğ içeriğinde planlamada müzakereci demokrasi metodunun kullanılmasının, kentin sürdürülebilirliğinin sağlanmasında modern anlamda sorgulanmıştır. KENT KİMLİĞİ ve PLANLAMA Klasik anlamdaki kent tanımının geldiği anlam da dikkate alındığında, daha önce yalnızca alışılagelen yerel ya da geleneksel değerlerle ifade edilen kent kimlik tanımlamaları karşılık, günümüzde giderek büyüyen kentler ve karmaşık sosyal ilişkiler ağında oluşan ve yerel olmayan iletişim kanallarıyla da sürdürülen ortak duygu bağımlılığının etkilediği kent kimlikleri ortaya çıkabilmektedir. Kültür kentleri, Sınırötesi işbirliğine açık veya kapalı kentler gibi. Yerel değerlere dayanan kent tanımlarının bugün modern dünya için geçerli bir tanım olduğunu söylemek zordur. Çünkü, belli coğrafi ve idari sınırlar içine sıkışıp kalmış olan kentin sınırları günümüzde sosyo-ekonomik anlamda aşılmıştır. Ayrıca, kentsel yaşam, büyük ölçüde yerleşim biriminin biçimsel tanımını oluşturan merkez, yerleşim alanları, ticari merkez 1 Bu konuda bkz. Alfred Weber, (Çev) H.Vehbi Eralp, Felsefe Tarihi, İstanbul, 1938, s. 46 ve George Politzer,(Çev) Cem Gün, Felsefenin Başlangıç İlkeleri, İstanbul, 1976, s LANDRY, Charles; The Creative City, London, 2006.s

19 vb. unsurlarına bağımlı olmaktan çıkmış, daha çok başka etkenlerin işlevi haline gelmiştir. Özetle, Kent kimliği bu anlamda dinamik ve sürekli gelişen bir yapıdır. Sosyal tercihler kentin fiziksel yapılanmasına kaçınılmaz olarak yansımaktadır. Kentleri, gerek mimari gerekse beşeri yönüyle, sosyo kültürel değerler ve küresel ilişkiler etkilemektedir. Kimliğin çeşitlilik anlamına geldiğini düşünüyorum. Nasıl hepimizin farklı roller ve özelliklerimizden kaynaklanan birçok kimliği varsa, kentin de çok çeşitli kimlikleri olabilir. Kimliğin dikkati çeken önemli bir özelliği de, yerleşiklerin kentin kimliğini tanımladığı kadar, kentin de yerleşiklerinin kimliğini tanımladığıdır. Kuşkusuz gelenekler, sosyo-kültürel alışkanlıkları ve üretim biçimleri de kent kimliğini etkilemektedir. Bu yüzden düşünce yapısı da dahil olmak üzere kentte üretilen her şey kimlik ile ilişkilendirilmektedir. Kimlik, bu nedenle güçlü bir yapı olarak düşünülmektedir. Bu konu neden önemlidir? Örneğin demokratik davranma geleneği yerleşmemiş ise, her kademelenmede dış baskılara daha kolay açık hale geleceği ve etkilenme sürecini yoğun yaşayacağı söylenebilir. Kentin sosyolojik tanımıyla ilgili sorulabilecek soru, kenti kent yapan sosyal değerlerin ya da verilerin ne olduğudur. Literatürde, kent, nadiren ve birlikte yaşayan insan topluluklarının sayısal çoğunluğuyla tanımlanmaktadır. Nüfus birikimi ile kenti tek başına izah edilememektedir. Bu nedenle sosyo-kültürel yapı, ekonomik ilişkiler vb faktörler tanımlamalara eklenmektedir. Hatta günün getirdiği koşullarda kentten kente göç ile yeterince ilgilenemeden uluslar arası göçlerle de yeni kültürel etkilenmeler içinde kalan sahil kentlerimiz bulunmaktadır. Bütün bu konuların planlama yapılırken yaşam kalitesi göstergeleri olarak dikkate alınması gerekmektedir. Kentler tarihi bu bakış açısının geliştiği bir inceleme alanıdır. Kentlerin tarihi bize kentlerin neden geliştikleri ve/ veya geriledikleri hakkında ipuçları vermektedir. Kuramsal açıdan, çeşitli amaçlara hizmet eden sosyal sanat, anıtsal yapıları vb içerdiği unsurlarla geçmişten bize ipuçları vermektedir. Kentlerin günümüzde fonksiyonları değişse de kentin kimliğinin ne kadar değişeceği ve dönüşebileceği hakkında az çok bir ipucu verebilmektedir. Nitekim geçmişin kentlerinde toplantı mekânlarının varlığı bize toplumun içinde bulunduğu toplumsal, teknolojik, ekonomik vb. koşullar çerçevesinde belirlenen serbestlik ortamlarında, düşüncelerin gelişebileceğini, fark ettirmiş ya da öğretmiştir. Çağın gelişen yeni koşulları çerçevesinde kentin fonksiyonlarının sürdürülebilirlik için yeniden değerlendirilmesi karşı konulmaz bir zorunluluk olarak ortadadır. Kentte her zaman olduğu gibi günümüzde de çözülmesi gereken önemli sorunlar var. Ancak, disiplinler kendilerini birbirinden bağımsız olarak tanımlayıp bütünleşik yönetim mantığı içinde hareket etmekten kaçınmaktadır. Bu tercih ise, sorunların artan oranda ve daha da karmaşıklaşarak nesillere aktarılmasına yol açmaktadır. Kentte dikkate alınması gereken en önemli meselelerden birisi kamusal alandır. Çünkü kültür etkisi ile meydana getirilen tüm yapılaşmaların birlikte yer aldığı ve yaşadığımız ortak alanları tanımlamaktadır. Dolayısıyla, bir toplumun kültürünü içeren yerler kamusal alanlardır ve bu sebepten ötürü kentsel tasarımın ilgi merkezi olmak zorundadır. Kamusal alanın disiplinlerarası olarak değerlendirilmesi gereken bir konu olduğunu yine hatırlatmak önem taşımaktadır. Zengin bir kültür birikimine sahip olan kentlerimizi, bugün içinde bulunduğu olumsuz koşullardan çıkarıp olumluya [ M A K A L E ] çevirmek bir hayal olmamalıdır. Günümüzdeki anlatımıyla; bilim, teknoloji, sanat ve yaşanabilirliğin simgesi yapmak, bir bütün olarak sağlıklı kentler oluşturmak hemşerilerin stratejik planlarla desteklenmiş hedefi olmalıdır. PLANLAMA ANLAYIŞINA MODERN YAKLAŞIM Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi anlaşmalarından olan Kentsel Şartta yer alan kültür, konut, belediyeler arası işbirliği gibi konu başlıklarından birisi de Hemşehri Katılım, Kent Yönetimi Ve Kent Planlaması dır. Konut, altyapı, sağlık, eğitim ve çevre kirliliği gibi akla gelebilecek her konuda sorunlardan bahsetmeye yol açan bu gelişim, kent planlaması ve hukuki düzenlemelerden çok önce ortaya çıkan bir olay niteliğindedir. Aslında birçok sorun kentleşmeden dolayı ortaya çıkmamıştır. Hukuki düzenlemelerin yetersizliği ve çıkar çatışmalarının getirdiği etkinsizlikler kent alanlarında büyüyen rakam ve olgularla daha da fark edilir hale gelmiştir. Hukuki düzenlemeler de düzeni sağlayamamıştır Dönemi plansız dönem olarak ifade edilir ve sonraki dönemlerde Anayasa ve plan ilişkisi kurulursa da. planlama çalışmalarında baskı gruplarının kentsel ve kırsal gelişmeyi bozan etkisini her dönemde görmek mümkündür. Bu konu doğa kaynaklı afetlerde sıkça gözümüzün önüne ve gündeme gelmektedir. Planlama konusunda kurumsal tecrübe ve yasal ideal düzenlemeler bulunmaktadır 3. İmar planı ve çevre düzeni planlarının unsurları aşağıda gösterilmiştir: İmar Planı Unsurları; Belde halkının sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılamak, Sağlıklı ve güvenli bir çevre oluşturmak, Yaşam kalitesini arttırmayı hedeflemek, Beldenin ekonomik, demografik, sosyal, kültürel, tarihsel, fiziksel özelliklerine ilişkin araştırmalara ve verilere dayalı olmak, Kentsel yerleşme ve gelişme eğilimlerine alternatif çözümler oluşturmak, Arazi kullanımı, koruma, kısıtlama kararları, örgütlenme ve uygulama ilkeleri benimsemek. Çevre Düzeni Planı Unsurları; Konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibi sektörler, Kentsel-kırsal yapı ve gelişme ile doğal ve kültürel değerler arasında koruma-kullanma dengesi, Arazi kullanım kararlarında yönetsel, mekânsal ve işlevsel bütünlük, Çevre Düzeni Planına Esas Veri Tabanı; Planlama alanının konumu ile ilgili bilgiler, Yönetim yapısı, idari bölünüş, sınırlar, Fiziksel yapı ve mevcut arazi kullanımı, Çevresel değerler ve koruma alanları, Afet verileri, afete maruz alanlar, yerleşmeler ve özellikleri, Planlama alanı ile ilgili demografik, sosyal, ekonomik, kültürel tarihi vb. bilgiler, Ulaşım ve enerji dahil teknik altyapı, Sektörel yapı, Askeri alanlar, Mülkiyet yapısı, Yerleşmelerle ilgili yerel özellikler, Planlama alanının özelliğine göre diğer konular. 3 Zerrin Toprak, Kent Yönetimi ve Politikası, İzmir, s

20 Planlama için bir araya getirilmesi gerekli unsurlar incelendiğinde işbirliği ve müzakere kadar bilgi nin de gerekli olduğu açıkça görülmektedir. Bu nedenle de planlamanın diğer adının sosyal sorumlulukta işbirliği olduğunu söylemek gerekir. Bu konu bizi koruma-kullanma dengesine yönelik stratejilerin oluşturulmasında fiziki, sosyo-kültürel ekonomik, teknik vb veri tabanının güçlendirilmesi ve doğru [ M A K A L E ] bilgi ile uzlaşmacı bir ortamda karar alımı konusuna yaklaştırmaktadır. Nitekim tarım arazilerine kentsel yayılma nedeniyle kurulan Toprak Koruma Kurulu (2005 tarihli ve 5403 sayılı Kanun), katılımcı bir anlayış ile oluşturulmuştur (5403, md. 5). Bu kurullar artırılabilir. Aşağıda müzakere aşamaları şekil yardımıyla özetlenmiştir. Şekil. 1. Toplumsal İşbirliği ve Diyalogu Sağlamada Etkili Unsurlar Döngüsü Eylem çıktılarının ve çıktıların sonuçlarının değerlendirilmesi, yeni stratejilerin saptanması IV Toplumsal kapasitelerin geliştirilmesi için bütünleşik Dış ve iç göçlerden kaynaklanan uyarıcı unsurlar ve hemşeri etkisi I eylem planları ve yapılabilirlik k III II Geliştirici ve yenilikçi fikirlerin benimsenmesi/uzlaşma ve yapılabilirliğin finansmanı Planlama çalışmalarında sürdürülebilir ve sağlıklı kentler için, toplumsal sermayenin öngörülerinin değerlendirilmesi, müzakereci ortamlarda sinerji yaratılarak toplumsal kapasitelerin gelişmesine de hizmet etmek önemsenmektedir. Yaratıcı potansiyelleri kurum taassubuna takılmadan harekete geçirebilmek için resmi olmayan toplantılar hedeflenmektedir. Bu çalışmalar çeşitli adlar altında kentlerde düzenlenebilmektedir. Kentlerde kişilerin birbirinden yeni bilgiler edinme ve birlikte öğrenme fırsatlarını yakalama ortamları geliştirilmesi kamu yönetimlerinin üzerinde durduğu modern yaklaşımlardır. Yerel yönetimlerin örgütsel yapılarının bilginin sürekliliğini sağlamaya yönelik kurumsal pratikleri içine normatif olarak yerleştirilen kamu, özel ve sivil ortaklar arasında buluşma ortamları (yerel gündem 21 örgütlenmeleri, kent konseyleri, kalkınma ajansları vb) 2004 ten bu yana Türkiye de yaygın olarak tecrübe edilmektedir. Katılımcıların tecrübeleriyle desteklenen pratiklerin toplumun bilgi havuzuna aktarılması bu gönüllü katkılarla beslenen katılımcı mekanizmalarla sağlanmaktadır. KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJELERİ VE MÜZAKERECİ DEMOKRASİ PRATİKLERİ Kentsel dönüşümle, bozulmuş kentsel alanların gerek mekan gerekse zaman zaman içinde yer aldığı karanlık network ağından bozulmuş toplumsal ilişkileri çekip sağlıklı ve hukuki bir zemine oturtmak ve bu alanlarda belirli iyileşmeler yaratmak hedeflenmektedir. Smith (2002) ironik bir anlatımla bu stratejinin küresel ilişkiler ağında alacağı konumu soylulaştırma olarak telaffuz etmiştir 4. Gerçekten de Yabancı ve yerel topluluklara yönelik bilgi geliştirme ve yenilikçi/ortak müzakereci programların tasarlanması 1990 lı yıllara gelindiğinde soylulaştırma dünyanın her yerinde kent yönetimlerinin özel sektör sermayesiyle uyumlu bir beraberlik içine girmesini kolaylaştırmış neredeyse kentlerin gelişmesi için olmazsa olmaz iddiası ile gelen bir strateji haline dönüşmüştür. Giderek büyüyen kentler, kentlerin ilk kuruluşunda çevre olarak tanımlanabilecek, yoksul veya dar gelirli grupların barındığı alanlara doğru genişlemiş ve bu alanları sıkıştırmıştır. Çoğu kere yoksul görünümlü barınma ortamlarının yer aldığı bu alanlar kent rantı açısından önem kazanıp kıymetlenerek, ekonomik baskı gruplarının dikkatini çekmesine yol açmaktadır. Belediye yönetimlerinin kentsel gelişme çalışmalarında kentsel dönüşüm projelerine konu haline gelen bu yerleşim alanlarına yönelik imar stratejileri, zaman zaman amaçlanan hedefle örtüşmeyen hatta sosyal gerilim yaratabilecek rant kollama stratejilerine dönüşebilmektedir. Nitekim bu tipten yerel idari tasarruflar, Avrupa Birliği İlerleme Raporlarına her dönemde konu olmaktadır. Bakanlar Kurulu nun Nisan 2006 da aldığı karara ilaveten yıpranan kentsel alanları hedef alan bir kentsel dönüşüm programı uygulanmaktadır. Bu bağlamda, özellikle İstanbul da olmak üzere, Çingene mahalleleri yok edilmiştir. İstanbul belediyeleri Çingenelere kalacak yer, temel sıhhi tesisler ile diğer sosyal ve ekonomik hizmetlerin verilmesi amacıyla herhangi bir adım atmamışlardır. İstanbul Sulukule Mahallesi sakinleri ile Sivil Toplum Örgütleri bölgenin kamulaştırması ile boşaltılmasının durdurulması için İstanbul İdari Mahkemesine başvurmuşlardır (2007 Türkiye İlerleme Raporu,COM(2006) 663 gayri resmi tercüme, s.22) bilgisi Kalkınma Raporunda yer almaktadır. İzmir için de benzer dönü- 4 Neil Smith(2002) Yeni Küresellik, Yeni Şehircilik:Küresel Kentsel Strateji Olarak Soylulaştırma,çev. İlknur Urkun Bowe ve İbrahim Gündoğdu, Planlama Dergisi, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 2006, s