FEN ÖĞRETİMİNDE BEYİN FIRTINASI TEKNİĞİNİN ÖĞRENCİ YARATICILIĞINA ETKİSİ

Transkript

1 FEN ÖĞRETİMİNDE BEYİN FIRTINASI TEKNİĞİNİN ÖĞRENCİ YARATICILIĞINA ETKİSİ Fitnat KAPTAN, Funda KUŞAKCI Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,İlköğretim Bölümü,Fen Bilgisi Eğitimi A.B.D., ANKARA ÖZET:Bu araştırmanın amacı, Fen Bilgisi dersinde beyin fırtınası tekniğinin uygulandığı deney grubu ile soru cevap yönteminin uygulandığı kontrol grubunun yaratıcılığı ve fen başarısı arasında anlamlı farkların olup olmadığını sınamak ve öğrencilerin fen bilgisi dersi ile ilgili görüşlerini belirlemektir. Kontrollü ön ve son test modele göre desenlenen araştırma Ankara Beytepe İlköğretim Okulu 7. Sınıf öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Ön testlerle denk oldukları saptanan iki sınıftan biri deney grubu (n=37), diğeri kontrol grubu (n=35) olarak belirlenmiştir. Araştırmanın niceliksel ölçme araçları Fen Bilgisi Başarı Testi ve Torrance Yaratıcı Düşünme Testi dir. Uygulama öncesinde ve sonrasında öğrencilerin fen dersi ile ilgili görüşlerini bildiren anket formlar ve öğrencilerden konuyla ilgili çizmeleri istenen resimler de araştırmanın nitel veri toplama araçlarıdır. Toplanan verilerin analizi sonucunda öğrencilerin yaratıcılığında deney ve kontrol grubu arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır. Grupların başarı testi ortalamalarında ise deney grubu lehine anlamlı fark elde edilmiştir. Anket formlarından elde edilen veriler ise içerik analizi ile çözümlenerek sonuçlar yorumlanmıştır. 1.GİRİŞ Yaşadığımız çağda bilim ve teknolojinin sürekli gelişip, değişmesi ülkelerin bu değişime ayak uydurabilmeleri için eğitim programlarını sürekli olarak yenilemelerini zorunlu kılmıştır. Artık toplumlar bilgiye sahip bireylerin dışında düşünen, eleştiren, yapıcı, yaratıcı, üretici, keşfedici, aktif, kendini sürekli değiştiren ve yenileyen bireylere gereksinim duymaktadır. Bu sebeple eğitim programları bu özelliklere sahip bireyler yetiştirme amacı doğrultusunda yeniden yapılandırılmalıdır. İlköğretimde önemli bir yeri olan fen, günlük hayatın bir parçasıdır. Hangi yaşta olursa olsun, bütün insanlar içinde yaşadıkları dünyayı yöneten temel fen prensiplerini öğrenmek isterler yaşları çocukların en meraklı, en araştırıcı olduğu yaşlardır ve çocukların en çok merak ettikleri, en çok soru sordukları konular, fen konularıdır (Gürdal,1992). Fen öğretimi; bilimsel ve akılcı düşünme becerisine sahip, araştırmacı, sorgulayıcı, bilgiyi ezberleyen değil, bilgiye ulaşabilen, bu bilgiyi kullanıp paylaşabilen, iletişim becerilerine sahip, yaratıcı, keşfedici, üretken, takım çalışmasına yatkın bireyler yetiştirmeyi amaçlamaktadır. Eğitimin amaçlarına uygun olarak yaratıcı bireyleri nasıl yetiştirilebilir? İstisnasız her insan da yaratıcılık yeteneği vardır. Ancak okul yaşamı boyunca çocukların bağımlı kılındığı, eğitime yönelik rutin davranışlar ve daha sonraki aşamalarda üniversite eğitimi, teknik eğitim, mesleki eğitim ve pratik alanlarda yürütülen etkinliklerle, yaratıcılık yeteneği, başka yeteneklerin geliştirilebilmesi uğruna, belirgin bir biçimde baskı altına alınmaktadır. Birçok durumda, sorunların çözümünde yaratıcı yaklaşım uygulamaları fiilen engellenmektedir(rawlinson,1995). Ömeroğlu ve Turla nın (2001) aktarımıyla Torrance yaratıcılığı, boşlukları rahatsız edici ya da eksik öğeleri sezip, bunlar hakkında düşünme ve varsayımlar kurmak, bunları sınamak, sonuçları karşılaştırmak ve bu varsayımları değiştirip yeniden sınamak olarak tanımlamaktadır. Sungur (1997) ise yaratıcılığı şöyle tanımlar:sorunlara, bozukluklara, bilgi eksikliğine, kayıp öğelere, uyumsuzluğa karşı duyarlı olma, güçlüğü tanımlama, çözüm arama, tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin denenceler geliştirme, bu denenceleri değiştirme ya da yeniden sınama, daha sonra da sonucu ortaya koymaktır. Yaratıcılığın temelinde yeni bir şeyler üretmek vardır. BEYİN FIRTINASI (BRAINSTORMING) Beyin fırtınası, bir konuya çözüm getirmek ve hayal yoluyla düşünce ve fikir üretmek için kullanılan yaratıcı bir tekniktir. Burada fırtına gibi yeni görüşler sunulduğu için bu adı almıştır ve Buluş Fırtınası da denilmektedir. Problem çözme metodunu destekleyen tekniklerdendir. Beyin fırtınası, bir konu olumsuz sorularla da ele alınarak uygulanabilir. Buna ters beyin fırtınası denir(güleryüz, 2001). Bu teknik bir grup oturumu şeklinde olup değerlendirme ve geliştirme için bir soruna çok sayıda çözüm bulma tekniğidir. Daha genel anlamda beyin fırtınası bir grup insanın yaratıcı bir şekilde düşünerek fikir üretmesidir. Bu tür bir ortamda her üyenin söylediği öneriler bir başka üyede çağrışım yapmaktadır. Böylelikle fikirlerde bir artış olmaya başlar ve çok sayıda öneri üretilmiş olur.

2 Beyin fırtınası tekniğinin öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirme amacıyla eğitimde önemli bir rolü vardır. Her türlü yaş grubunda sorun çözme amaçlı olarak uygulanabilir. Beyin fırtınası tekniği ile işlenen bir derste merkezde öğretmen değil bütün öğrenciler aktif durumdadırlar, öğretmen onları yönlendirici roldedir. Öğrenciler derse daha çok katılırlar ve daha kolay öğrenirler, ders eğlenceli geçer. Kısa süre içerisinde bir çok fikir üretilir. Böylece öğrencilerin yaratıcılıkları gelişir. İletişim, öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci arasındadır. Paylaşımı ve iletişimi geliştirir. Yapılan literatür taramasında beyin fırtınası tekniğinin yaratıcılığı geliştirmede etkili bir teknik olduğu belirtilmekte ancak ülkemizde fen öğretiminde ve diğer alanlarda bu etkiyi sınayan bir çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca bazı durumlarda beyin fırtınası, soru cevap ve tartışma yöntemleriyle karıştırılmaktadır. Bu çalışmada Fen Bilgisi dersinde Beyin Fırtınası tekniğinin öğrenci yaratıcılığında, başarısında ve öğrencilerin derse ilişkin görüşlerindeki etkisine bakılmıştır. Bu amaçla araştırmanın problem cümlesi ve alt problemleri aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir. Problem Cümlesi İlköğretim 7.sınıf Fen Bilgisi dersinde Beyin Fırtınası ve Soru Cevap yöntemlerinin öğrenci yaratıcılığına, başarısına ve dersle ilgili görüşlerine etkisi nedir? Alt Problemler 1. İlköğretim 7.sınıf Fen Bilgisi dersinde Beyin Fırtınası ve Soru Cevap yöntemlerinin uygulandığı deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin yaratıcılıkları arasında anlamlı bir fark var mıdır? 2. İlköğretim 7.sınıf Fen Bilgisi dersinde Beyin Fırtınası ve Soru Cevap yöntemlerinin uygulandığı deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin başarıları arasında anlamlı bir fark var mıdır? 3. İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin Fen Bilgisi dersi hakkındaki görüşleri nelerdir? 4. İlköğretim 7.sınıf Fen Bilgisi dersinde Beyin Fırtınası ve Soru Cevap yöntemlerinin uygulandığı deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin derslerle ilgili görüşleri nelerdir? Sayıltılar 1. Öğrenciler, derslerle ilgili görüşlerini belirttikleri anket formları doldururken gerçek duygu ve düşüncelerini yansıtmışlardır. 2. Öğrenciler, Torrance Yaratıcı Düşünme Testinin uygulanması sırasında gerçek yaratıcılıklarını sergilemişlerdir. Sınırlılıklar Bu çalışma Eğitim Öğretim yılının 2.yarısında Ankara Beytepe İlköğretim Okulunun 7.sınıflarından 72 öğrencisi üzerinde gerçekleştirilen 3 er saatlik uygulamayla sınırlıdır. Tanımlar Beyin Fırtınası: Belli problemleri çözmede herkesin buluş yapma gücünden faydalanılmak için uygulanan bir tekniktir. Soru Cevap Yöntemi: Soru-cevap yöntemi, başka yöntemlerin içinde ara sıra kullanılan sorucevap tekniğinden ayrı; dersi baştan sona soru-cevap tarzında işleme demektir. Yaratıcılık: Sorunlara, bozukluklara, bilgi eksikliğine, kayıp öğelere, uyumsuzluğa karşı duyarlı olma, güçlüğü tanımlama, çözüm arama, tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin denenceler geliştirme, bu denenceleri değiştirme ya da yeniden sınama, daha sonra da sonucu ortaya koyma dır. 2.YÖNTEM 2.1.Araştırma Modeli Araştırma, kontrollü ön ve son test modele göre desenlenmiştir(kaptan, 1993). Ön testlerle denk oldukları saptanan iki sınıftan biri rastgele deney, diğeri ise kontrol grubu olarak belirlenmiştir. Ayrıca araştırmada niteliksel araştırma yöntemi de kullanılmıştır. 2.2.Katılımcılar Araştırma, Ankara Beytepe İlköğretim Okulunun Eğitim Öğretim Yılının 2.yarısının 7. sınıfındaki 72 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Ön testlerle denk oldukları saptanan iki şubeden biri rastgele deney grubu diğeri ise kontrol grubu olarak atanmıştır. Deney grubunda 37, kontrol grubunda ise 35 öğrenci bulunmaktadır; ancak ön ve son testlere bütün öğrenciler katılmamışlardır. 2.3.Veri Toplama Araçları Öğrencilerin yaratıcılıklarını ölçmek için Torrance nin Yaratıcı Düşünce Testi (TYDT) kullanılmıştır. Test iki paralel formda sözel ve resim alt testlerinden oluşmaktadır. Her iki test formunun da ana okulundan üniversite son sınıfa kadar uygulama olanağı ve normu vardır. Ek bir

3 çalışmayı gerektirmeyen kağıt kalem testinden ibaret sözel formu yedi ayrı etkinlikten oluşmaktadır. Resim formu ise üç ayrı etkinlikle yapılandırılmıştır. Bu araştırmada TYDT Şekilsel A Formu kullanılmıştır. Şekilsel Form A testi Resim Çizme Etkinliği, Şekil Tamamlama Etkinliği ve Tekrarlanmış Şekiller Etkinliği olmak üzere üç değişik soru türünden oluşmaktadır. Korkmaz (2002), çalışmasında testin güvenirliğini.88 olarak hesaplamıştır.bu test her iki gruptaki öğrencilere de ön ve son test olarak verilmiş ve 30 dakikada uygulamaları istenmiştir. Araştırmanın diğer veri toplama aracı ise Başarı Testi dir. Uygulama sırasında işlenen ünite Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi Tanıyalım Ve Koruyalım ünitesidir. Araştırmacılar tarafından bu ünitedeki kazanımları ölçen 19 soruluk başarı testi hazırlanmıştır ve test bir uzman ve üç Fen Bilgisi öğretmeni tarafından kontrol edilerek gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra öğrenciler ön ve son test olarak verilmiştir. Araştırmanın nitel verileri ise araştırmacılar tarafından hazırlanan açık uçlu sorulardan oluşan iki farklı anket formla toplanmıştır. Uygulama öncesinde her iki gruba da Öğrencilerin Fen Bilgisi Dersi İle İlgili Görüşlerini Bildiren Anket Form-1 verilmiştir. Uygulama sonrasında ise Öğrencilerin Fen Bilgisi Dersi İle İlgili Görüşlerini Bildiren Anket Form-2 verilmiştir. Uygulama başında ve sonunda öğrencilerden Çevremizi Nasıl Kirletiyoruz? ve Çevremizi Nasıl Koruruz? konularında resim çizmeleri istenmiştir. 2.4.Uygulama Ön testler verildikten sonra her iki grupla da araştırmacı 3 er saat ders işlemiştir. Deney grubunda Ekosistemde Neler Bulunur?, Doğal Denge Nasıl Bozulur?, Doğal Dengenin Bozulması Sonucu Neler Olur? ve Çevremizi Korumak İçin Neler Yapmalıyız? sorularına cevap aranarak dört defa Beyin Fırtınası uygulaması yapılmıştır. Kontrol grubunda ise dersler soru cevap yöntemiyle işlenmiştir. Doğal Denge Nasıl Bozulur? sorulu beyin fırtınasından elde edilen sonuçlar şöyledir: Çöp atarak, Sanayileşme, Parfümler, Fabrika atığı, Doğal afetler, Depremler, Erozyon, Kanalizasyon sularının denize akıtılması, Asit yağmurları, Spreyler, Araba egzozları, Hortum, Kasırga, Sigara, Nüfus artışı, Çarpık kentleşme, Sel baskınları, Lüzumsuz elektrik ve su kullanımı, Hastane atıkları, Doğal kaynakları bilinçsiz kullanma, Ormanları yakmak,canlılara zarar vermek, Mevsim dışı avlanmak, Filleri öldürmek, Petrol atıkları, Roketlerin egzozu, Nükleer enerji, Çamaşır suyunu çok kullanmak, Yere tükürmek, Sinek ilacı, D.D.T. kullanmak, Geri dönüşümsüz piller, Radyosyon, Baz istasyonları, Plastik yakıt, Yeşil alan tahribi, Yanlış arazi sürümü, Ağaçları kesmek, İnsanların denize çöp atmaları Verilerin Analizi Uygulama sonunda ölçme araçları gruplara son test olarak verilmiştir. Grupların başarı testi ve TYDT den aldıkları puanların ortalaması ve standart sapmaları hesaplanmıştır. Gruplar arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını saptamak için t testi kullanılmıştır. Öğrencilerin anket sorularına verdikleri cevaplar ise içerik analizi ile çözümlenerek sonuçlar yorumlanmıştır(yıldırım &Şimşek, 2000). Her öğrencinin uygulama öncesi ve sonrasında çizdiği resimler yorumlanarak genellemeler yapılmıştır. 3.BULGULAR VE YORUM Bulgular araştırmanın alt problemlerine göre ele alınmış ve aşağıdaki gibi sunulmuştur: 1. Deney ve kontrol gruplarının ön TYDT puanları karşılaştırıldığında elde edilen t değeri 0.88 dir anlamlılık düzeyinde t tablo değeri 2.00 dır. Elde edilen t değeri tablo değerinden küçük olduğu için aradaki fark anlamlı değildir (Tablo-1). Tablo-1: Ön TYDT Puanlarının Karşılaştırılması Tablo-2: Son TYDT Puanlarının Karşılaştırılması Deney Kontrol Deney Kontrol Testten alınacak toplam puan:60 Testten alınacak toplam puan:60 Serbestlik derecesi: =63 p>0.05 Serbestlik derecesi: =54 p>0.05

4 Deney ve kontrol gruplarının son TYDT puanların ortalamalarına bakıldığında ise t değeri 0.51 bulunmuştur. Bu değer 0.05 düzeyinde t tablo (2.00) değerinden küçüktür ve gruplar arasındaki fark anlamlı değildir.(tablo-2) Grupların her ikisinin ortalamasında artış olmuştur ancak aradaki fark anlamlı değildir. Bu sonucun uygulama süresinin azlığından kaynaklandığı düşünülebilir. 2. Grupların ön başarı testinden aldıkları puanların ortalamaları karşılaştırıldığında elde edilen t değeri 1.74 dür. Bu değer 0,05 anlamlılık düzeyinde t tablo (2.00) değerinden küçüktür. Grupların başarı ortalamaları arasındaki fark anlamlı değildir. (Tablo-3) Tablo-3: Ön Başarı Testi Puanlarının Tablo-4: Son Başarı Testi Puanlarının Karşılaştırılması Karşılaştırılması Deney Deney Kontrol Kontrol Testten alınacak toplam puan:100 Testten alınacak toplam puan:100 Serbestlik derecesi: =63 p>0.05 Serbestlik derecesi: =54 p>0.05 Grupların son başarı testinden aldıkları puanların ortalamaları karşılaştırıldığında elde edilen t değeri 2.37 dir. Bu değer 0,05 anlamlılık düzeyinde t tablo (2.00) değerinden büyük olduğu için grupların başarı ortalamaları arasındaki fark deney grubu lehine anlamlıdır(tablo-4). Beyin Fırtınası öğrencilerin başarılarını olumlu etkilemiştir. 3. Öğrencilerin Fen Bilgisi Dersi İle İlgili Görüşlerini Bildiren Anket Form-1 a verdikleri cevapların içerik analizi sonucu şöyle yorumlanmıştır. İlk soruda öğrencilerin çok büyük bir kısmı fen dersini sevdiğini söylerken, bazıları zorlandıkları için sıkıldıklarını dile getirmişlerdir. Öğrencilere zor gelen ve daha karmaşık olan konular zevkli hale getirilerek onların sevmesini ve derse olan motivasyonun devamını sağlar. 2.sorudaki cevaplardan elde edilen bulgular fen öğretiminin amaçlarının tam anlamıyla yerine getirilmediğini göstermektedir. Öğrencilerin çok büyük bir kısmı fen bilgisinde öğrendikleri konuları günlük hayatta hiçbir yerde kullanmadıklarını ifade etmişlerdir. Günlük hayatla bu kadar iç içe olan bir dersin öğrenciler tarafından algılanamayışı konuların günlük hayatla çok bağlantılı olarak verilmediğini göstermektedir. 3.soruda sorulan Fen Bilgisi dersi konuları size nasıl anlatılmalı? sorusuna öğrencilerin çok büyük bir kısmı derslerin uygulamalı olarak, deneylerle, oyunlarla anlatılmasını istediklerini yazmışlardır. Fen Bilgisi dersleri öğrencilerin dersi sevmeleri ve daha etkili öğrenmeleri için deneylerle, çeşitli yöntem ve tekniklerle desteklenerek anlatılmalıdır. 4.soruda ise öğrenciler Fen Bilgisi derslerine okuyarak, test çözerek, formül ezberleyerek, okulda anlatılanları tekrar ederek çalıştıkların ifade etmişlerdir. Deney yada gözlem yaparak, farklı kaynakları inceleyerek gibi cevaplara rastlanmamıştır. Derslerde konular deneylerle anlatılmalı ve öğrenciler evde de deney yapmaya özendirilmelidir. 4. Öğrencilerin Öğrencilerin Fen Bilgisi Dersi İle İlgili Görüşlerini Bildiren Anket Form-2 verdikleri yanıtlara bakıldığında ise her iki grupta anlatılan dersi sevdiklerini ve konuları anladıklarını belirtmişlerdir. İlk soruda deney grubundaki öğrencilerin hepsi dersi farklı bulurken, kontrol grubundaki öğrencilerden bazıları farklı bulmakta bazıları farklı olmadığını düşünmektedirler. 2., 3. ve 4. soruda bütün öğrenciler dersi eğlenceli buldukları için sevdiklerini ve anladıklarını yazmışlardır. Ancak kontrol grubundaki öğrenciler dersin daha farklı anlatılırsa daha iyi olacağını belirtmişlerdir. Deney grubundaki öğrenciler ise derste anlatılanları anladıklarını ve her zaman böyle anlatılmasını istediklerini belirtmişlerdir. 5.soruda ise Bu derste anlatılan konuları günlük hayatta nerelerde kullanabilirsiniz? sorusuna öğrencilerden büyük bir çoğunluğu günlük hayatla ilgili örnekler vermişlerdir. Öğrenci görüşlerinde değişiklikler meydana gelmiştir. Öğrencilerin uygulama öncesinde ve sonrasında Çevremizi Nasıl Kirletiyoruz? ve Çevremizi Nasıl Koruruz? konulu çizdikleri resimlere bakıldığında uygulama öncesinde her iki gruptaki çizim

5 konularının hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Genellikle çöp atmak, fabrikaların zararları konulu çizimler bulunmaktadır. Uygulama sonrasında ise deney grubundaki resimlerin çeşitliliği kontrol grubuna göre daha fazladır. Ayrıca deney grubundaki öğrencilerinin çizim konularında ilk resimler ile son resimler arasında farklılıklar görülürken, kontrol grubunda bu gözlenmemektedir. Bu sonucun beyin fırtınasından kaynaklandığı söylenebilir. Beyin fırtınası ile öğrencilerin karşılaştıkları sorulara çok sayıda fikir üretmeleri sağlanmıştır. 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Uygulama sonunda grupların yaratıcılık puanlarındaki farkın anlamlı çıkmamasının sürenin azlığından kaynaklandığı düşünülmektedir. Çünkü yaratıcılık çok kısa sürede değişebilecek bir olgu değildir. Fakat uygun ortamlar hazırlanırsa yaratıcı düşünme öğrenilebilir ve geliştirilir. Fen öğretiminde yaratıcılığı geliştirmek için beyin fırtınası yöntemiyle birlikte öğrenci katılımını sağlayacak problem çözme, deney, gözlem yaratıcı drama, tartışma gibi yöntem ve tekniklere yer verilmelidir. Öğrenciler derse katıldıkları zaman dersten daha çok zevk alıyorlar, bu da anlamaların kolaylaştırıyor ve başarıyı artırıyor. Günlük hayatın bir parçası olan Fen Bilgisi dersi konuları teori ve ezber bilgilerden uzak günlük hayattan örneklerle, deney ve gözlemlerle öğrencilerin katılımları sağlanarak işlenilmelidir. Toplumdaki bireylerin yapıcı, yaratıcı fikirler üretmeleri için biz öğretmenlerin görevi onlara sadece bilgi vermek değil öğrencilerin bu becerilerini de geliştirmek olmalıdır. KAYNAKLAR Gürdal,A. (1992). İlköğretim Okullarında Fen Bilgisinin Önemi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,8, Güleryüz,H. (2001). Eğitim Programlarının Dili ve Yaratıcı Öğrenme. Ankara:PEGEM Yayıncılık. Kaptan,S. (1993). Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri. Ankara: Tekışık Yayıncılık. Korkmaz,H. (2002). Proje Tabanlı Fen Öğretiminin Öğrencilerin Akademik Risk Almalarına, Problem Çözmelerine ve Yaratıcılıklarına Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Ömeroğlu,E.& Turla,A.(2001). Okulöncesi Dönemde Yaratıcılık Eğitimi ve Desteklenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 151, Rawlinson,J.G.(1995). Yaratıcı Düşünme ve Beyin Fırtınası. Çeviren:Osman Değirmen, Rota Yayınları, Bireysel Yatırım Dizisi,Reprosel Matbaa, İstanbul. Sungur,N. (1997). Yaratıcı Düşünce. İstanbul:Evrim Yayınevi. Yıldırım,A.&Şimşek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.Ankara: Seçkin Yayıncılık.