AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİMDE HABER ALMA HÜRRİYETİ GİRİŞ

Transkript

1 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİMDE HABER ALMA HÜRRİYETİ Asistan : Ülker GÜRKAN GİRİŞ Yapmış olduğumuz bu araştırmada, dünyanın en demokratik haber alma hürriyeti rejimine malik olduğu umumiyetle kabul edilmiş olan A. B. D. deki haber alma hürriyetini inceliyeceğiz. öğrenmek ihtiyacını karşıla Haber alma, insanın bilmek ve maktadır. Bugün umumiyetle haber almadan bahsedilince, fikir cereyanlarını ve hâdiseleri bize hemen ve günü gününe bildirmesi hasebiyle, akla derhal basın gelmektedir. Bu sebeple haber alma hürriyeti ile basın hürriyeti çok kere aynı manâda kullanılmaktadır. Nitekim, haber almanın mahiyetini ve ehemmiyetini izah ettiğimiz birinci bölümde bazen, gayrı ' ihtiyarî bizde böyle yaptık. Ancak geçen asır için doğru olan bu telâkki bugün için doğru olamaz. Zira günümüzde basın, yegâne haber alma vasıtası olmaktan çıkmıştır; içinde bulunduğumuz asrın başlangıcında henüz ehemmiyet iktisap etmemiş iken, asrın ortalarına doğru son derece gelişerek, diğer haber alma vasıtaları haline gelen radyo, televizyon ve sinemayı da göz önünde bulundurmak icap etmekte ve böylece yukardaki iki terimi birbiriyle karıştırmamak zarureti kendini açıkça göstermektedir. Biz burada, evvelâ genel olarak haber alma hürriyetinin ne olduğunu ve ehemmiyetini inceledikten sonra, A. B. D. deki duruma geçecek ve haber alma, haber verme ile mümkün olduğundan, haber venneyi sağlıyan söz ve fikir hürriyeti üzerinde tevakkuf 143

2 edecek, haber almanın diğer vasıtaları olan basın, radyo, televizyon ve sinema üzerinde duracağız. Şunu da arzetmeliyiz ki, araştırmamız A. B. D. deki kanunî mevzuat'iı incelenmesine hasredilmiş değildir. Biz daha ziyade A. B. D. t.'eki haber alma hürriyetini sosyolojik bir zaviyeden mütalâa ederek e:zc!raeğe çalışacağız. I. GENEL OLARAK HABER ALMA HÜRRİYETİ Fikhleri, söz ve yazı ile ifade, her devirde ve her cemiyette mühim bir mevki işgal etmiş, medeniyetin ilerlemesini sağlamıştır. Bilhassa rnnibaanın keşfi ve geliştirilmesi, bu tekâmülün seyrini daha da süralicndinniştir. Fikiderin yazılı olarak yayımının ne zaman başladığı kesin olarak biür.emiyorsa da, İngiltere'de yanlış haberler yayarak propaganda yapılmasını meneden 1275 ve 1318 tarihli fermanlar, yazılı yayanın Orta Çağ'da önem kazanmağa başladığım belirtmektedir (1). XIX. yüzyıldan itibaren basının kazanmağa başladığı ehemmiyet, bu xgün en yüksek seviyeye ulaşmıştır denebilir. Nitekim bazı kimseler basını, bir dördüncü kuvvet olarak telâkki etmektedirler. Oysa ki, busını, devlet hayatında teşri, icra ve kazadan sonra gelen dördüncü bir kuvvet değil, bütün siyasî faaliyetlerin istikametini tâyin ederek, milletin idare üzerinde devamlı kontrolünü sağlıyan birinci kuvvet olarak mütalâa etmek daha yerinde olur (2). XX. yüzyılın başından beri basının ifade etmekte olduğu ihtiyaçlar, medenî cemiyetler için vazgeçilmesi mümkün olmayan hayatî zaruretler halini almıştır. Siyasî rejimi ne olursa olsun, her cemiyette, haber alma ve haber almayı mümkün kılan haber verme vasıtalarının en ehemmiyetlisini teşkil etmesi sebebiyle, basının mühim bir içtimaî müessese olduğu aşikârdır. Demokratik rejimler için, hür basın en başta gelen bir vasıtadır. Ancak basın hürriyetinin bütün icaplarıyla mevcud bulunduğu (1) Derbil, Prof. Süheyp : Yayım Hürriyeti ve Basın Polisi, AHF. 1945, C. II, s sh. 139 (2) Abadan, Prof. Yavuz: Basın Hürriyeti.Yeni İstanbul

3 cemiyetlerdedir ki demokrasi tesis ve idame ettirilebilir (3). Esasen Milton'dan beri, haber almayı temin eden basın hürriyetinin, bütün diğer hürriyetlerin teminatını teşkil etmesi bakımından, en başta gelen hürriyet olarak telâkki edilmesi lâzım geldiğinde, düşünen bütün insanlar mutabık kalmışlardır. Fakat maalesef, bir çok memleketlerde, basın hürriyeti zamanın ve siyasetin, daha doğrusu iktidardaki partinin vazetmiş olduğu şartlara nazaran mevcudiyeti kabul edilen, her zaman, otorite tarafından izalesi mümkün bir hürriyet telâkki edilmektedir. Mamafih, gene bir çok memleketlerde, fikir hürriyetine takdir edilen kıymet o içtimaî muhitte katileşip, artık kendisinden vazgeçilmez bir ehemmiyet kazanınca, basın hürriyeti, her türlü tecavüzden masun kalarak dokunulmaz bir hüviyet iktisap etmektedir (4). Basının, daha doğru bir ifadeyle haber alma hürriyetinin varlığı hakkında en iyi kıstaslardan birisi, şüphesiz, her sahada iktidardaki zümrelerin fikirlerini paylaşmıyarak, onlara muhalif kalanların da kendi fikirlerini serbestçe ifade edebilmeleri imkânının mevcudiyetidir (5). Haber alma hürriyetini, fikir ve kanaatların serbestçe mübadelesi olarak tarif edebiliriz. Ancak bu mübadelenin serbestisi ne suretle sağlanacaktır? Bugün varılan umumî kanaat, bu hürriyetin her tütiü müdahaleden masun olarak tecelli edebilmesinde, sadece anayasa ve tatbikat kanunlarında umumî ve geniş hüviyet taşıyan hükümlerin vazının kifayetsiz bulunduğudur. Geçici siyasî ve iktisadî tesirler, haber alma hürriyeti üzerinde çok kere müessir olmaktadır. Bu sebeple, basını, siyasî tesirlerden ve grup menfaatlanndan selâmete ulaştırmak için, anayasaların basın hürriyetine taallûk eden hükümlerini, an'anevî tarzı terketmek suretiyle, tafsilâtlı bir şekilde vazetmeleri gerekmektedir. Nitekim, II. Cihan Harbinden sonra, yeniden vücude getirilen anayasalarda bu hususa dikkat edildiği görülmektedir. Ayrıca, bu hususta lâzım gelen hukukî teminatın, haber alma hürriyetinin diğer mühim vasıtalan- (3) Hür Basın Demokratik Rejimin Temel Taşıdır. Dünya (4) Dönmezer, Prof. Sulhi: Matbuat Hürriyetinde Merhaleler. Yeni Sabah (5) Aşçıoğlu, Adil: Basın Hürriyeti. Hürriyet

4 nı teşkil eden radyo, televizyon ve sinemaya da teşmili zarureti bedihidir (6). Dünyanın son zamanlarda arzettiği duruma göre, kollektif bir hak ve hürriyet mahiyetini kazanan haber alma hürriyeti, devlete, kendisini korumak vazifesi kadar, icaplarını yerine getirebilmesi için her türlü yardımın yapılması vazifesini de yüklemektedir. Bunun için de, devletin iktisadî sıkıntı ve zorluklan berteraf ederek. haber alma vasıtalarına iktisadî yardımlarda bulunması gerekmektedir. Son zamanlarda basın, sinema ve radyonun bir endüstri haline geldiği ve iktisaden geri kalmış memleketlerde, bu endüstrinin ihtiyaçlarının devlet eliyle temin edildiği ve bu sebeple - hukukî teminatlara rağmen- haber alma hürriyetinin iktidara tâbi kılındığı aşikâr olarak görülmektedir (7). Haber alma hürriyeti sahasında görülen iktisadî sıkıntı ve güçlük, basın ve yayın vasıtalarının muayyen ellerde toplanmasının neticesidir. Meselâ, 1909 tarihinde A. B. D. de gündelik gazetelerin adedi 2600 iken, bu rakam 1947 de 1750 ye düşmüştür. A B. D. nin muhtelif eyalet ve şehirlerinde, gazetelerin '% 40 mmtakalarmda rakipsiz olarak intişar etmekte ve rekabet, ancak büyük şehirlerde mümkün olabilmektedir. Bundan başka, gazeteler, bir zincir halinde aynı şahıs veya şahısların ellerinde toplanmıya başlamıştır. Buna A. B. D. de «zincirleme mülkiyet» (chain ownership) denmektedir. Bu fiilî vaziyet, istihbarat ve haber alma ve verme endüstrisinin muayyen ellerde toplanması sebebiyle, muayyen haberleri neşretmek veya neşretmemek, hakikatleri efkârı umumiyeye bildirmek veya gizlemek, halka istenilen telkinleri yapmak veya yapmamak neticesini doğurmaktadır (8). Bazen de, devletin basın ve yayın vasıtalarına fiilen hâkim olması veya kâğıt ve resmî ilânları tevzi salâhiyetini haiz bulunması gene yukarıdaki mahzurlu neticeleri doğurmaktadır. Haber alma hürriyetinin en müessir vasıtası olan basın, hiç bir memlekette ve hiç bir zaman mutlak olarak serbest olmamıştır ve (6) Dönmezer, Prof. Sulhi: a. g. m. (7) Hür Basın Demokratik Rejimin Temel Taşıdır, a. g. m. (8) Dönmezer, Prof. Sulhi: Matbuat Hürriyeti ve İktisadî Unsurlar. Yeni Sabah

5 umumiyetle kabul edildiğine göre, basının tamamen serbest olması da mahzurludur. Fakat unutmamak lâzımdır ki, bu hususta, yani basının tahditli olarak mı yoksa tamamen hür olarak mı hareket etmesinin doğru olacağı hakkında karar verebilmek için, tecrübe şarttır. Tarihin her devrinde basının tahditli olduğuna şahit olmakta, fakat bu güne kadar tamamen serbest bırakıldığına dair bir işarete Bftstlıyamamaktayız. Bu duruma göre, basının tamamen serbest bırakılmasının mahzurlu olduğuna karar vermek ne dereceye kadar doğru olabilir? Basın hürriyetinin - ve dolayısıyla haber alma hürriyetinin - mutlak olarak telâkkisi tasvip edilmediğine göre, hiç olmazsa, kanunî mevzuatın, haber alma vasıtalarının suiniyetle değil de hüsniniyetle faaliyette bulunduğunun ve basın ve haber alma hürriyetinin ancak âmme hizmetleriyle ilgisiz hususlarda, meselâ şahsî şeref ve haysiyete tecavüz mahiyetini taşıyan haberler bakımından kötüye kullanılabileceğinin esas kabul edilerek vaz ve tatbikini tavsiye etmenin en doğru yol olacağı kanaatındayız. Netice olarak şunu söyliyebiliriz ki, haber alma hürriyetinin bir cemiyette lâyıkıyla gerçekleşebilmesi için en başta gelen şart, o cemiyet üyelerinin bu hürriyetin manâsını bütün gerçekleriyle kavnyabilecek bir kültür seviyesine ulaşmalarıdır. 1. Tarihçe: II. A. B. D. DE HABER ALMA HÜRRİYETİ A. B. D. de haber alma hürriyetinin tarihçesine başlamadan evvel, bu hürriyetin ingiltere'deki seyri üzerinde durmak faydalı olur. Çünkü, bilindiği üzere A. B. D. ni tesis eden İngiliz kolonistleri olup, yeni devletlerini kurarlarken büyük ölçüde ananelerinin tesirinde kalmışlardır. İngiltere'de matbaalar faaliyete geçince, devlet ve kilise, müştereken basını kontrol altına almışlardır. Henry VIII matbaacılar için sıkı bir müsaade sistemi vazetmiş, Tudor'lar da bu sistemi da- (9) Basın Hürriyeti Olmazsa Zayıflan Nasıl Koruruz? Le Monde, Dünya (10) Abadan, Prof. Yavuz: a. g. m. 147

6 ha şedit bir hale koymuşlardır. Şu devrede devlet ve kilise yekvücut telâkki edildiğinden, ayaklanmayı teşvik eden söz ve fikirler kadar, dini dalâleti ifade eden hususlar da kanun dışı idi. Elizabeth devrinde, her matbaa haftada iki defa resmî memurlar tarafından kontrol edilir, yolsuz telâkki edilen yazılar resmî cellât tarafından umumî meydanlarda yakılarak yok edilirdi (11). Fakat XVII ve XVIII. yüzyıllarda, siyasî hürriyetin modern kavramı İngiltere'de gelişmeğe başlamış, orta sınıf, kralın yetkilerine ve feodalite sisteminin tahditlerine karşı fikir hürriyeti uğruna mücadeleye girişerek zafere ulaşmıştır. İngiltere'de fikir hürriyeti lehine kazanılan ilk zafer, liberalizmin gelişmesi sayesinde Sansürcünün (censor) kaldırılması olmuştur. Bunun üzerine Parlâmento, iftira ve hicvi yasak eden ve yapanları cezalandıran kanunlar vazetmiştir (12). Amerikan kolonileri, İngiltere'de müsaade (lisans) sistemi tatbik edildiği sıralarda tesis edildiğinden, kolonilerin basın rejimi, İngiliz sansürünün başlıca hususiyetlerini haiz bulunmaktaydı. Bu sebeple, kilisenin müdahalesi tabiî addedilerek, siyasî ve dinî akidelere'aykırı yazıların neşri menedilmişti. Hattâ dinî taassup o dereceye varmıştı ki, kolonilerdeki hâkim din veya mezhebe mensup olmıyanlara rey hakkı dahi tanınmıyordu. Kolonilerdeki İngiliz valileri de, basının tahdidinden son derece memnun olup, kendi menfaatleri bakımından fikirlerin serbest ifadesini şiddetle menediyorlardı. Bu duruma güzel bir misâl olarak Virginia Valisi Sir YVilliam Berkeley'in yazdığı bir mektubu gösterebiliriz. Bu mektupta Vali, mekteplerin ve basının hür olmamasından dolayı Allaha şükrederek, bu durumun yüzyıllarca devamını diliyor, tahsilin dine itaatsizliği, basının ise hükümete karşı ayaklanmayı teşvik edeceği kanaatini izhar ile, Allahm kendilerini bu iki belâdan korumasını temenni ediyordu. (11) Blanshard, Paul: The Right to Read. Boston 1956, 2. Print. The Beacon Press, s. 31 (12) Lütem, Dr. İlhan : A. B. D. Fikir Hürriyeti Bakımından kanunların Anayasaya uygunluğunun murakabesi. Ank. 1956, AHP. Yayınlarından: 94, s. 8 (13) Blanshard, Paul: a. g. e., s

7 Kolonilerde de, fikir ve basın hürriyetini bastırmak için» ingiltere'de tatbik edilen üç metod kullanılmaktaydı. Bunlar: Cezalandırma, sansür ve vergilendirmeydi. Sansür, daima mutedil olarak tatbik edilmiş, fakat Stamp Act denilen kanunlarla şedit olarak tatbik edilmek istenilen vergilendirme sistemi muvaffak olamamıştır. Nihayet 1734 de Zanger dâvasında istimal edilen cezalandırma usulü ise tamamen aleyhe neticelenmiştir. Alman asıllı John Peter Zanger, kolonilerde ilk matbaayı tesis eden ve Philadelphia'da isyan çıkarmak isteyen William Pradford'un çırağı ve New York "VVeekly JournaPın müdürüydü. Ustasının serbest fikirlerini benimseyen Zanger, yazılarında Vali William Crosby'nin idaresini şiddetle tenkit etmekte, halkın mülkiyet ve haklarının müdafaasız kaldığını, valinin keyfi istediği zaman hâkimleri sebepsiz yere azlettiğini, jüri tarafından muhakeme usulünün tanınmadığını cesaretle belirtmekteydi. Bu yazılar üzerine, valinin emriyle Journalm dört nüshası halkın önünde yakıldı, Zanger de mahkemeden karar alınmaksızın tevkif edilerek on ay kadar hapsedildi (14). Bu müddet zarfında Zanger'in karısı Anna Carilerine Zanger, dokuz ay Valiye karşı cesaretle karşı durarak Journal'i çıkarmağa devam etmiş, kocasının fikirlerini halka duyurmuştur (15). Nihayet, Zanger, fesatçı neşriyat ile hükümetin itibarını düşürmek suçuyla itham edilerek mahkemeye verildi ve Zanger'i müdafaaya cesaret eden bir iki avukat da derhal barodan ihraç edildi. Fakat, Philadelphia'lı meşhur avukat Andrew Hamilton, Zanger'in müdafaasını deruhte etti ve parlak müdafaasıyla, jürinin Zanger'i beraat ettirmesini sağladı. Zanger'in beraatı ve halkın bunu ateşli bir şekilde tasvibi, kolonistler arasında fikir ve basın hürriyeti mefhumunun yüksek bir mevki işgal etmiş olduğunu göstermektedir. Bu duruma Müstemlekeler Meclisi'nin (Continental Congress) Quebec halkına hitaben neşrettiği mektupta (Letter to People of Quebec) işaret edilerek, Amerikalıların - Krallık tarafından reddedilmesine rağmen - beş hürriyeti arasında basın hürriyeti de zikredilmiştir (diğer hürriyetler temsilî bir hükümete sahip olma, kendi kendini idare etrne, jü- (14) Pfeffer, Leo : The Liberties of an American The Beacon Press, s (15) Cooper, Kent: The Right to Know. New York 1956, Farrar, Strous and Cudahy, s

8 ri tarafından alenî muhakeme, toprağa sahip olma ve habeas corpus İdi). Mektupta, basının, ilmin, ahlâkın ve sanatın terakkini sağladığı, hakikatleri açıkladığı, süjeler arasında fikir teatisini temin ederek aralarında birlik kurmayı kolaylaştırdığı ve bunlar sayesinde hükümetin idaresine milletin tesir edebilmesini mümkün kıldığı belirtilerek, hür olması istenmekteydi (16). Bağımsızlık Savaşı sırasında, gazetelerin mühim roller ifa ettiğine şahit olunmuştur. Meselâ, halk harbin gidişatından, General Washington'un askerî faaliyetlerinden günü gününe haberdar olmuş, harpten sonra Anayasa üzerindeki münakaşaları takip edebilmiştir. Bu sıralarda Noah Webster, Fenno, Frenau, Tom Paine gibi muktedir şahıslar, gazeteciliği bir meslek haline getirmeğe muvaffak olmuşlardır (17). İhtilâlden sonra Siyasî bağımsızlığın kazanılması, basın ve haber alma hürriyetinin de zaferini temin etmiştir de Philadelphia'da toplanan Anayasa Meclisine iştirak eden delegeler, ihtilâlden evvelki İngiliz sansür sistemini acı bir şekilde tenkit etmişlerdi. Fakat maalesef, yeni kurulan devletleri için hazırladıkları Anayasada ferdî hürriyetlerin teminatını teşkil eden toplanma, söz, din ve basın hürriyetleri hakkında hiçbir hüküm vazetmiyerek, söz hürriyetiyle ilgili meselelerin çoğunu federe devletlerin takdirine bırakmışlardı (18). Anayasada söz ve basın hürriyetine taallûk eden hükümlerin derpiş edilmemesi, federe devletlerin hoşnutsuzluğuna sebep olmuştu. Bunun üzerine, kendileri için teşkil ettikleri anayasalarda, onüç devletten dokuzu söz hürriyetini teminata bağladılar. Federal Anayasanın bu sahadaki eksikliği pek çok tenkitleri mucip olduğundan, 1791 de «First Amendment» i (Birinci Tadil) muhtevi olan Haklar Demeci neşredilerek Anayasanın eksikliği tamamlandı. First Amendment'e göre «Kongre... söz ve basın hürriyetini tahdit eden hiçbir kanun» yapamıyacaktı (19). (16) Pfeffer, Leo : a. g. e., s. 131 (17) Laski, Harold : The American Democracy. London 1949, George Ailen and Unwin Ltd., s (18) Blanshard, Paul: a. g. e., s. 34 Lütem, Dr. İlhan : a. g. e., s. 9 (19) Pfeffer, Leo : a. g. e., s

9 Ancak, Federal Anayasa ve First Amendment'le, basın hürriyetinin derhal teessüs ettiği söylenemez. Zira, Cumhuriyetin tesisinden sonra, haber alma hürriyeti, ingiltere ve Kolonilerdeki ilk seyri takip etmiştir. Eskisi kadar şiddetli olmamakla beraber, cezalandırma, sansür ve vergi vasıtasıyla yolsuz telâkki edilen neşriyata baskı yapılmıştır. Federal hükümet basını sansür etmek için, postaların kontrolü usulünü ihtiyar etmişti. Bu yoldan, basma baskı yapmak ve yolsuz sayılan neşriyatın tevziine mani olmak usulü, ilk defa Andrew Jakson tarafından düşünülmüştür de Kongre'ye sunduğu yıllık mesajında. Jackson, esirleri isyana teşvik eden fesatçı, Abolitionist (esaretin ilgasına taraftar olan) neşriyatın, Güney eyaletlere postalanmasını menedecek bir kanunun ısdarını teklif etmiş, fakat bu teklif, Senato'da John C. Calhoun tarafından şiddetli itirazlarla karşılandığından kabul edilmemiştir. Esir sahiplerinin baş sözcüsü olmasına rağmen, Calhoun, bu teklifi, devletlerin haklarına bilhassa basın hürriyetine bir tecavüz olarak vasıflandırmış, «neşriyatın mevzuu, tedavüldür; ve tedavülü menetmek hakikatte neşriyatı menetmektir» diyerek, Kongre'nin Abolitionist neşriyatın posta ile tedavülüne mani olacak böyle bir kanunu kabul ettiği takdirde, basın hürriyetinin ihlâl edileceğini belirtmişti. Dahili Harb sırasında, basma bilhassa askerî makamlar tarafından baskı yapıldığı müşahede edilmiştir. Bu sırada reisicumhur bulunan Abraham Lincoln, basma yapılan baskıya, istemiyerek de olsa, askerî zaruretler sebebiyle rıza göstermiştir. Harbin sona ermesiyle Kongre, bir sansür vasıtası olarak, postaların kontrolüne başvurmuş, bir seri tahdit edici kanunlar çıkarmıştır. Postaların kontrolü ile sansüre Woodrow Wilson idaresi sırasında da şahit olunmuştur (20). Fakat XIX. yüzyılın sonlanndan ve XX. yüzyılın başlarından itibaren haber alma hürriyeti, Amerikalılar tarafından iyice benimsenmiş ve demokrasinin ancak bu hürriyetle sağlanabilin eceğine inanılmıştır. Holmes ve Brandeis gibi meşhur hukukçular da fikir ve ifade hürriyeti hakkındaki temel prensipleri, First Amendment'i tefsir ederlerken tekâmül ettirerek bugünkü yüksek seviyeye ulaşmasında mühim roller ifa etmişlerdir (21). (20) Pfeffer, Leo : a. g. e., s (21) Lütem, Dr. İltyan: a. g. e., s

10 2. A. B. D. de Haber Alma Hürriyet in in Bugünkü Durumu: A) A.B.D. de Fikrî Hayat Bugün, hakikî Amerikan münevverleri, okuyarak kendini fikren geliştirmeği insan için tabiî bir hak telâkki etmektedirler. Buna mani olmak, yani insanın kendisini yetiştirmesine yarayan fikrî eserleri sansüre tâbi kılmak, zekâya, fikirleri serbestçe ifade mabedinin kutsal şeylerinin en mukaddesine vaki affedilmez bir tecavüz, bir cürüm olarak telâkki edilmektedir (22). A. B. D. de, cehalet başlangıçta oldukça mühim bir mesele teşkil etmekteydi. Zira Afrika'dan getirilen zenci esirler, sayılan arttıkça, memleketin nüfusu bakımından muazzam bir cahil kütlesi haline gelmişlerdi. O sıralarda esirler kadar kadınların da okuma yazma öğrenmesi lüzumsuz addedilmekteydi senelerinde halkın % 20 si tamamen cahil olup, bu mikdarın >% 80 ini de zenciler teşkil etmekteydi. Fikrî seviyenin bu kadar düşük olmasına sebep, şüphesiz zamanın sosyal ve ekonomik şartlarının gayrımüsait bulunmasıydı. Fakat cehaleti ortadan kaldırmak üzere açılan kampanya sayesinde cehalet yenilerek, Amerikan halkının fikrî seviyesi oldukça geliştirilmiş bulunmaktadır. Halen Kuzey Avrupa memleketlerinin ancak bir kaç tanesinin fikrî seviyesi A. B. D. den daha yüksek durumdadır. Bunun da sebebi, bu memleketler ahalisinin A. B. D. ahalisine nazaran daha mütecanis olmasıdır de cahillerin adedi memleket nüfusuna nazaran % 20 iken, bu gün Amerikalılann % 97 si okuyup yazabilmektedir. Mecburî tahsil sistemi sayesinde gençler arasında cehalet hemen tamamen kaldırılmış gibidir. Mamafih gene de yan münevverlerden şikâyetler vaki olmaktadır. Bu yarı münevverler okuyup yazmayı bildikleri halde, okuduklarım çok kere lâyıkıyla anlıyalmamaktadırlar (23). A. B. D. de fikrî seviyenin yükselmesini temin eden faktörlerin başında, her sınıf halk için neşriyat yapılması ve halka bu neşriyatı satın alabilme gücünün sağlanması gelmektedir. Halen A. B. D. de günde ellibeş milyon adet gazete ve senede üç milyon adet ma- (22) Blanshard, Paul: a. g. e., s. 4 (23) Blanshard, Paul: a. g. e., s

11 gazin satılmakta, her sene yediyüzelli milyon kitap ve dokuzyüzaltrmş milyon comicbook neşredilmektedir. Bütün bu neşriyatın ucuz olarak tevzii için de bütçeden her sene üçyüz milyon dolar tahsis edilmektedir (24). Bugün, Amerikan neşriyatı için dünyanın hemen en mükemmel ve en geniş imkânlara malik neşriyatı demek caizdir. Teknik bakımdan da mükemmel ve serbest rekabet imkânına sahip olan bu neşriyat sayesinde halk, diğer memleketler halkına nazaran herşeyi öğrenmek şansına daha ziyade malik bulunmaktadır. Amerikan fikir hayatının en büyük avantajı, her fikrin sesini duyurabilmesidir. Binlerce nevi gazete» magazin, kitap ve radyo ve televizyon programlan sayesinde halk, her hâdisenin, her ideolojinin ve her fikrin muhtelif cepheleri hakkında doğru malûmat edinebilmektedir ki bu, dünyadaki bir çok memlekeler ahalisinin mahrum olduğu mühim bir mazhariyettir (25).» A. B. D. de haftalık ve aylık dergileri, güttükleri maksada göre, üç gruba ayırmak mümkündür: 1) Saturday Evening Post, Colliers' ve Look gibi dergiler dramatik hikâyeler, mühimi şahsiyetlerin portrelerinin tasviri ve siyasî münakaşalarla daha ziyade halkı eğlendirerek meşgul etmeğe çalışırlar, Time ve Newsweek gibi dergiler, yarı sinik yan müstehzi bir ifadeyle haftanın vakıalarının panoramasının kısa bir skecini cazip bir şekilde okuyucuya sunarlar, Readers Digest ve buna benziyen ilmî, dinî ve edebî binlerce neşriyat (Reader's Digest hariç) iş, ilim, din ve sanat sahalarındaki faaliyet ve terakkilerle, bu sahalarda meşhur olan şahıslar hakkında malûmat verirler, 2) Diğer periyodik neşriyata gelince, bunlar da sade ve basit Amerikan vatandaşlarına hitap ederler. Bunların gerek makalelerindeki, gerek hikâyelerindeki şahıslar, Amerikalı olmakla gurur duyan, şahsi teşebbüsleri sayesinde yükselen, sade. azimkar ve cesur karakterdeki insanlardır. İkinci grubdaki periyodiklerin bazıları da ev, çocuk bakımı ve küçük el sanatlarına taallûk eden mevzularda pratik tavsiyelere hasredilmiştir, 3} Üçüncü grubu teşkil eden kültürel neşriyat mümtaz bir mevkie sahip olup, Southern Literary Messanger, Dial, Atlantic Monthly, (24) Blanshard, Paul: a. g. e., s. 14 (25) Hughes, Frank: Prejudice and the Press. New York 1950, The Devi Adair Comp., s. IX 153

12 North American Review, Century, Scribner's ve American Mercury A. B. D. nin fikrî tekâmülünde hakikaten müessir olan periyodiklerdir (26). Amerikan neşriyatı kaliteli olmakla beraber, gerek halkın büyük bir kısmı, gerekse basın ciddî konulara karşı maalesef gereken alâkayı göstermemektedir. Bu durum bilhassa ciddî kitaplar konusunda açıkça müşahade edilebilmektedir. Meselâ halk, umumiyetle kitap ilânlarını muhtevi gazete ve mecmualara karşı ilgisizdir. Ciddi kitaplardan bahseden neşriyatın adedi de az olup ancak abonelerine ulaşabilmektedir. Kitap ilânlarına yer ayıran neşriyatın en mühimleri New York Times, Saturday Review, Herald Tribune'dur. Pazar günleri çıkan Times Book Review, kitaplar hakkında en geniş malûmat ve tafsilât veren neşriyatı teşkil etmektedir. İlk üç neşriyat her sene yirmibeşbin, ikincisi ise ikibin kitap hakkında ciddî kritikler yapmaktadır ve ciddî bir kitap, bunlar kendisinden bahsetmedikçe, alâka gölrmek şansından tamamen mahrum kalmaktadır (27). A. B. D. de en çok satış yapan kitaplar, cep kitapları adını verdiğimiz «paperback» lerdir. Bunlar son derece ucuz olup milyonlarca nüsha basılmakta ve satılmaktadır. «Paperback» lerin kapaklarındaki tahrik edici resimler, acaip ve korkunç isimler de fiatlardaki ucuzluk kadar cazibe yaratmaktadır. Bu sebeple çok kere ciddî kitaplar da garip resimler ve uydurma isimlerle piyasaya sürülmektedir. Hard - Cover adı verilen cildli, ilmî ve edebî eserlerin fiatlan diğer memleketlere nazaran ucuz olmakla beraber, Amerikan halkına pahalı gelmektedir (28). Ucuz neşriyattan gayrı, A. B. D. deki muazzam: kütüphaneler de halkın, para sarfetmeksizin fikrî seviyesini yükseltmesi hususunda büyük avantajlar sağlamaktadır. Halen A. B. D. de umumî kütüphanelerde yüzotuzaltı milyon civarında, okul kütüphanelerinde de ikiyüz milyon civarında kitap bulunmaktadır ki adedi cem'an dörtyüzelli milyona baliğ olmaktadır. Bu duruma göre, her sene şahıs başına üç kitap düşmektedir. Fakat kütüphanelere devam * (26) Laski, H.: a. g. e., s (27) Blanshard, Paul: a. g. e., s (28) Blanshard, Paul: a. g. e., s

13 edenlerin sayısı pek az olup, halkm % 37 si kütüphanelere adım dahi atmamaktadır. Talebelere gelince, bunların yarısı kütüphanesi mevcut yerlerde yaşadıkları halde, ancak ellide biri kütüphanelere devam etmekte ve ekserisi tahsilleri sona erince bu itiyadlannı terketmektedirier. Halbuki Federal Hükümet, kütüphaneleri mükemmelleştirmek ve bu sayede halkın fikrî seviyesini yükseltmek için muazzam gayretler sarfederek, her sene kütüphanelere bütçeden yedi ilâ sekiz milyon dolar tahsis etmektedir (29). B) Fikir ve Söz Hürriyeti İnsan, konuşmayı öğrendiğinden itibaren muhtelif otoritelerle çarpışmak mecburiyetinde kalmıştır. İnsan, evvelâ "Tanrılar veya Tanrı ve kendisinin bunlarla olan münasebeti hakkında fikrini beyan etmiş, zamanın dinî ve dünyevî otoriteleri bunu tasvip etmediği için onu cezalandırmıştır. Socrates, Miechael Servetus, Huge Lotimer, VVilliam, Thomas bu cürmün kurbanları olmuşlardır. însan, fizikî âlem ve onun kanunlarına temas etmiş, hakikatleri belirtmek isteyince gene otoritelerle başı derde girmiştir. Galileo, hıristiyan akidelerine aykırı olarak, dünyanın güneşin etrafında döndüğünü söylediği için suçlandırılmış, kurtulabilmek için sapümî kanaatlarmı, gayrısamimî bir şekilde inkâra mecbur kalmıştır. Tom Scopes, insanların maymunların torunu olduğunu söylediği için, Amerika'da, hem de XVIII. yüzyılda, cezalandırılmıştır. İnsan, aşk, şiir ve san'at hususunda da fikirlerini açıkça ifadeden menedilmiş, aksine hareket edenler cezalandırılmıştır. Ovid, imparator August'ün gayriahlâkî telâkki ettiği bir tarzda Aşk llâhesi'ne yazdığı şiirlerden dolayı' Roma'dan sürülmüş, Ben Jonhson, iskoç'ları mizah konusu ettiği için hapse atılmış, Dimitri Shostakovich, musikiden kâfirce bir şekilde bahsettiği mülahazasıyla Rus makamlarının husumetini celbetmiştir. însan, kendini idare ederk otoriteler hakkında fikir serdedince, bu onu, daha büyük tehlikelere maruz bırakmıştır. Günümüzde dahi, herkes ilim, din, sanat sahasında fikrini serbestçe beyan etmek hürriyetine kavuştuğu halde, siyasî nizamı tenkit etmekten çekinmekte, bunu yapanlar ise delice bir cesarete sahip telâkki edilmek- (29) Blanshard, Paul: a. g, e., s

14 tedir. Brmek ki siyasî fikir ve kanaatlan izhar hürriyeti uğrunda yapılan mücadele elan bitmemiştir (30). Asrımızın en demokratik rejimine malik olan A.B.D. de, söz ve fikir hürriyetinin uzun ve şerefli bir mazisi vardır. Ekseri Amerikalı, söz ve fikir hürriyetinin demokratik tekâmülün temelini teşkil ettiği hususunda müttefiktir. Bağımsızlık Demeci, Haklar Beyannâmesi ve Federal Anayasa fikir hürriyetini, hükümet tarafından korunması icap eden en mühim bir tabiî hak olarak telâkki ve tesis etmiştir. Eu mukaddes ve devtredilmez hakkın çoğunluğun rızasıyla dahi değiş ürilemiyeceği kanaati, Amerikan münevverleri arasında iyice kökleşmiştir (31). First Amendment, «Kongre., söz ve basın hürriyetini tahdit edecek hiçbir kanım yapamaz.» hükmünü vazederken, fikir hürriyetini, söz ve bilhassa siyasî kanaatlan izhar hürriyetini kasdetmiştir. Fakat acaba söz ve fikir hürriyeti mutlak olarak telâkki edilecek ve her doktrini ve meselâ diktatörlüğün müdafaası hakkını da tazammun edecek midir? Demokrasiyi, fikir ve ifade hürriyetini yıkmayı istihdaf eden bu gibi sözlere bütün demokratik hürriyetlerden istifade hakkı tanınacak mıdır? İşte A. B. D. de demokrasinin karşılaştığı en mühim müşkül budur (32). Blackstone ve onun görüşünde olanlara göre, First Amendment herşeyi heryerde her zaman mutlak bir serbesti içinde söylemeyi istihdaf edecek şekilde tefsir edilmemelidir. First Amendment'in esas maksadı, herkese istediği şeyi söylemek hakkını temin etmektir. Fakat bundan, insanın söylediği sözlerden dolayı sonradan cezalandırılmaması neticesi çıkarılmamalıdır. Bu anlayış, A. B. D. nin kuruluşu sırasında, Washington tarafından tâyin edilen hâkimlerin görüşüne uymaktadır. Demek ki First Amendment'in teminat altına aldığı söz ve fikir hürriyeti, Kongre nin suç saymadığı hususlara mahsur olarak telâkki edilecek ve böylece, First Amendment son derece tahdit edilmiş bir söz hürriyetini garanti edecektir. (30) Pfeffer, Leo : a. g. e., s (31) Bishop, Hilman M., Hendel, Samuel: Basic Issues of American Demoeıacy. American Dilemma. New York 1951, 2. Ed. Appleton - Cerıtury Crofts Inc. s (32.) Bishop, Hilman, M., Hendel, Samuel: a. g. e., s

15 Fikir ve söz hürriyetini bu şekilde anlıyan felsefenin esasını, insanların aslında kötü mahlûklar olduğunu ve tabiaten kendilerinden üstün olan idareciler tarafından kötülük yapmaktan menedîlmeleri lâzım geldiğini kabul eden görüş teşkil etmektedir. Hamil ton'a göre; Halk bir «hayvandır ve onun için en iyi şey hayvan gibi hareket etmek veya mümkün olduğu' kadar hayvanlaşmaktır.» insan konuşmadığı müddetçe kendisini tehlikeden koruyabilir. Fakat malesef, tekâmülden geriye dönülernemekte ve insanı konuşmaktan menedecek elverişli bir usul bulunamamaktadır. Bu sebeple konuşmak mecburiyetinde kalan insan, sözlerini mümkün olduğu kadar azaltmalı ve hayvanca mevzularla tahdit etmelidir. Meselâ yemek, içmek, korunmak v. s. gibi. Hükümete veya âmmeye taallûk eden meseleler hakkında fikir beyan etmekten kaçınmalıdır. Eğer idareciler hakkında mutlaka konuşacaksa, sözlerinin aleyhte değil lehte olması sağlanmalıdır. Hükümetin gayesi, sulh ve sükûnu, halkın parçalayıcı insiyaklarından korumaktır. Halka, hükümeti tenkit etme hakkı tanınırsa, bu, büyük bir felâketi mucip olur (33). Hamilton'la John Marshall'm üzerinde uyuştukları bu görüş, siyasî hayatta tutunamamış, aynı görüşü benimseyen Fpderalist'ler 1800 seçimlerinde iktidardan düşmüşlerdir. Böyle bir anlayışın, Bousseau'nun, romantizmi ve içtimaî mukavele hakkındaki fikirleriyle yetiştirilen neslin tabiatına uymıyacağı aşikârdır. Esasen Bağımsızlık Demeci, yukarda zikredilen felsefeye tamamen zıt bir felsefeden; insanların kötü değil, iyi olarak doğduğunu, hükümetlerin halk tarafından kurulduğunu, bu sebeple efendi değil, aksine halkın hizmetkârı olduğunu ve hükümetin kendidisine tanınan iktidarı içtimaî mukaveleye uygun bir şekilde istimal etmediği takdirde despot olacağını kabul eden felsefeden neşet etmiştir. Bu felsefeye göre, âmme meselelerini münakaşa etmek, insan için sadece bir hak değil bir vazifedir ve hükümeti ve mensuplarını tenkit etmek, hükümete tevcih edilen kudretin suistimalini de önler. Bu felsefenin A. B. D. deki meşhur temsilcisi Jefferson'dur. Hamiltonculara ve Federalistlere göre, siyasî fikirleri beyan, ancak âdilliği aşikâr, doğruluğunun isbatı mümkün ve iyi.niyetle (33) Pfeffer,, Leo : a. g. e., s

16 hareket edildiği sabit olan hallerde makbul ve cezadan muaftır. Jefferson ve muakkiplerine göreyse, fikir ve söz hürriyeti mutlak olup, hükümetin bu hürriyete vazettiği bütün tahditler şüpheyle karşılanmalıdır. Jefferson ve taraftarları, hakikatle hatanın, mücadelesine müdahale edilmediği takdirde, hakikatin daima galip geleceğine, fikirlerin açık ve serbest mücadelesinin daima faydalı neticeler husule getireceğine inanırlar (34). Bunlara göre, First Amendment söz hürriyetini mutlak olarak vazetmiştir. Bu sebeple, hükümet, meşru olarak, kelime ve sözlerle değil, ancak kendi fiilleriyle ilgilenebilir. Medenî bir hükümet, ancak sulh ve nizama aykırı fiiller ika edenlere müdahale etmekle vazifesini ifa etmiş olur.,demek ki hükümet, ancak gayrı kanunî fiilleri cezalandırabilecek, bu fiillere sebep olan sözlere müdahale edemiyecektir. Abraham Lincoln, bu mülâhazaya karşı pek haklı olarak «Vazifesini ihmal eden basit bir asker çocuğu öldürebileceğim, buna mukabil onu, vazifesini ihmale teşvik eden hilekâr bir tahrikçinin saçının tek teline dokunamıyacak mıyım?» diye sormuştur (35). A. B. D. de söz ve fikir hürriyetinin bu günkü telâkkisi yukardaki iki müfrit görüşe ittiba edilmiyerek. daha mutedil bir şekilde kabul edilmektedir. Umumî kanaata göre, First Amendment'in teminata bağladığı fikir ve söz hürriyeti, doğrudan doğruya veya dolayısıyla âmme menfaat ve alâkalarına taallûk ettiği takdirde korunacak, fakat hususî maksat ve menfaatlara taallûk eden sözler, her durumda First Amendment'in teminatını talep edemiyecektir (36). Burada üzerinde durulması icap eden bir nokta daha bulunmaktadır. Acaba A. B. D. de «s ö z» den ne kasdedilmektedir? Umumiyetle kabul edildiğine göre, First Amendment'in teminata bağladığı söz hürriyeti, fikirlerin serbestçe ifadesi veya fikirlerin serbestçe teatisidir. Sarfedilen her kelime «s ö z» mefhumuna dahil edilmemelidir. Bu anlayış, 1942 de Chaplinsky Nevv Hampshire dâvasında açıkça belirtilmiştir. Bu dâvada Chaplinsky adlı bir ya- (34) Pfeffer, Leo : a. g. e., s (35) Pfeffer, Leo : a. g. e., s. 69 (36) Meiklejohn, Alexander: Free Speech. Nevv York 1948, Harper and Brothers., s

17 hudi, dinine ait bazı broşürlerin dağıtılmasına mani oldukları için polislere «faşistlen> diyerek hakaret etmiş ve mahkemeye verilerek mahkûm edilmişti. Yüksek Mahkeme bu kararı tasdik ederken, First Amendment'in tahkirâmiz veya kavgaya müteallik kelime ve sözleri korumadığını, fikirlerin ifade ve teatisi sayılamıyan böyle beyanların «s ö z» olarak kabul edilemiyeceğini açıklıyarak, karşısındaki şahısları herhangi bir hususta ikna değil, incitmek ve onlara iftira etmek maksadım güden beyanların cezaya müstahak olacağına karar vermiştir. Yüksek Mahkeme, 1931 de Stromberg v. California dâvasında verdiği bir kararla da, yalnız şifahî beyanların değil, ses organları hattâ okumayla dahi ilgisi olmıyan hareket ve davranışların da bir fikri ifade ettiği takdirde «s ö z» hürriyetine tanınan teminattan istifade edeceğini göstermiştir. Bu dâvanın mevzuu şu idi: Bir çocuk kampında, kamp organizatörü, her sabah bayrak direğine, aynı zamanda A. B. D. deki Komünist Partisi'nin de bayrağı olan Sovyet Rusya bayrağını çektirmekteydi. Bunun üzerine, dâvah, organize hükümete karşı, bir işaret, sembol veya alâmet kullanmayı yasak eden kanun mucibince itham edilerek mahkemeye verilmiş ve mahkûm olmuştu. Yüksek Mahkeme, bayrağın teşhirinin siyasî bir fikir mücadele ve münakaşasını teşkil ettiğini, bir sembolün teşhirinin, kelimelerle ifade edilen beyanlar kadar, fikirlerin muhabere ve mübadelesini sağlıyabileceğini belirterek, kamp organizatörünün hareketinin, söz hürriyetine tanınan teminattan istifade edebileceğine karar vermiştir. Yüksek Mahkeme, muhtelif dâvalarda, First Amendment'i tefsir ederken «sükût etme» yi ve hattâ «siyasî konuşmaları dinlememeyi» de «söz» telâkki ederek, First Amendment'in söz hürriyetine tanıdığı teminattan istifade edeceğini belirtmiştir (37). C. Basın Hürriyeti First Amendment, Federal Hükümetin haber alma vasıtalarını kontrol veya tahdit etmesini menetmiştir, hernekadar, federe devletler için bu sahada mükellefiyet vazetmemişse de, bu devletlerin ekseriyeti kendi anayasalarında söz ve basın hürriyetini garanti altına alacak hüküm ve kayıtlar kabul etmişlerdir. Meselâ, West Vir- (37) Pfeffer, Leo : a. g. e., s. 65,

18 # ginia Anayasası'na göre, hiçbir kanun, söz ve basın hürriyetini tahdit edemez, fakat Teşri Organ müstehcen kitap, yazı veya resimlerin neşrini ve satışını menetmek üzere uygun cezalar vazedebilir ve iftirayı mutazammın neşriyatı da cezalandırabilir. New York Anayasasına göre, her vatandaş kendisine tanınan hakkı suistimâl etmeksizin, her mevzuda serbestçe konuşabilir, yazabilir ve bunları neşredebilir (38). Bununla beraber, federe devletlerin söz ve basm hürriyeti sahasında kendilerini tahdit etmeleri kâfi görülmiyerek 1888 de kabul edilen Fo'.ii'eenth Amendment'le (14. Tadil), söz ve basm hürriyeti suhr.smda, First Amendment'le sağlanan teminat, federal sahadan federe sahaya intikâl ettirilmiştir. Bu Tadil'e göre; «Üye devletlerden hiçbiri, Birleşik Devletler vatandaşlarının dokunulmazlık ve imtiyazlarını tahdit eder mahiyette kanunlar yapıp tatbik edenıiyccektir. Kimse, normal usuller dışında üye devletler tarafında;! hayal, hürriyet veya malından mahrum edümiyecektir.» Yüksek Mahkeme de verdiği birçok kararlarda, First Amendment'le federal hükümete karşı teminat altına alınmış olan söz ve basm hürriyetinin, Fourteen Amendment'de zikredilen hak ve hürriyetler içinde mündemiç bulunduğu yolunda içtihat ederek, söz ve basın hürriyetini federe devletler tarafından tahdit edilmesini önlemiştir (39). A. B. D. de basm hürriyetine büyük bir ehemmiyet verilmektedir. Jefferson'ıın vaktiyle söylemiş olduğu «benden gazetesiz bir hükümet veya hükümetsiz gazete hakkında karar vermem istenseydi, ikincisini tercih etmekte bir an tereddüt etmezdim.» sözleri bu durumu pek veciz bir şekilde ifade etmektedir (40). Anayasanın basm hürriyetine sağlıdığı teminat, hükümet makamlarının harb ve fevkalâde hâller haricinde, basını tahdit ve tatil edebilmelerini hemen hemen imkânsız kılmıştır. Fakat her memlekette olduğu gibi, A. B. D. de de, basın hürriyeti mutlak olmayıp, harb ve fevkalâde haller haricinde de tahdit edilmekte ve bu (38) Freedom of Information. Vol. I, New York 1950, United Nations Publication, s (39) Tesal, Dr. Reşat: A. B. D. nin Basın ve Yayın Rejimi. AD 1950, No : 3, s. 328 (40) Hughes, Frank: a. g. e., s

19 durum Anayasa'ya aykın telâkki edilmemektedir. Bu tahditler şu dört grup içersinde toplanmıştır : 1) Fertleri iftira ve hakarete karşı korumağı istihdaf eden tahditler, 2) Cemiyeti müstehcen neşriyata karşı korumak üzere konan tahditler, 3) Devleti dahili karışıklıklara karşı ve 4) Devleti hariçten gelecek tecavüzlere karşı korumak üzere konan tahditler. Yüksek Mahkeme vermiş olduğu birçok kararlarda, bu dört grupta hülâsa edilen tahditlerin, hangi hallerde tatbik edileceğini göstermiştir. Buna göre, basının tahdit edilebilmesi için her hâdisede söz ve yazılann, kongrenin bizzat önlemesini icap ettirecek kötülükte açık ve halen mevcut bir tehlikeyi vücude getirebilecek şekilde sarf edilmiş olup olmadıklarının araştırılması lâzımdır (41). A. B. D. deki kanunî mevzuata göre, her vatandaş, devletin müdahalesi olmaksızın haberleri alma ve neşretme haklarına sahiptir. Gazetelerin muhabirleri dünyanın her tarafına yayılmış olup, topladıkları haberleri radyo ve telsiz vasıtasıyla idarehanelerine, bunlar da günü gününe okuyucularına bildirirler. Bazen Press Association haberleri bizzat kendisi toplıyarak gazete idarehanelerine aynı zamadan gönderir (42). Basın ve yayın organlarına dışarıdan getirilen havadis ve haberlerin memlekete sokulmasında herhangi bir gümrük tarifesi, kontenjan kaydı veya malî bir kontrol ve mükellefiyet attbik edilmemektedir. Ayrıca,, haberlerin sansürü diye bir şey de mevzubahis değildir. Harp zamanında kurulmuş olan «Sansür Dairesi» 15 Kasım 1945 de ilga edilmiştir (44). A. B. D. de, basın hürriyetine müteallik meseleler, sık sık ele alınarak ilmî araştırmalar yapılmakta ve neticeden efkân umumiye haberdar edilmekte, böylece basın hürriyetinin ehemmiyeti tebarüz ettirilmektedir. Burada, basın hürriyeti sahasında son sene- (41) Freedom of Information Vol. I, s. 22 (42) Cooper, Kent: a. g. e., s. 69, 213 (44) Freedom of Information Vol. I, sn

20 lerde yapılan bir teşebbüsten bahsetmek istiyoruz senesinde Life dergisinin sahibi Henry R. Luce'un teşebbüsü, Time ve Fortune dergisinin desteklemesiyle, içersinde çeşitli üniversite frofesörlerini, fikir ve iş adamlarını toplıyan ve gayrı resmî bir teşekkül olan «Basın Hürriyeti Komisyonu» (The Comission on Freedom of the Press) kurulmuştu. Komisyon üyeleri, Chicago Üniversitesi'n-' den Prof. Robert M. Hutchins tarafından seçilmiş liberal fikirli şahıslar olmakla beraber, şayanı eseftir ki, Mr. Luce'un menfi faaliyetleri neticesinde, içlerinde basın hayatına has problemleri çözmek hususunda en salâhiyettar mevkide bulunan gazetecilerden bir teki dahi mevcut değildi. Bu sebeple Komisyor/un raporu doğru ve şayanı dikkat tavsiyeleri havi olmakla beraber, birçok hususlarda hata yapmış, halk ve basın mensupları arasında infial uyandırmıştır (45). Rapor, hür fakat «mesul» bir basın üzerinde ısrar ederek, basının vazifelerini şöyle belirtmişti : 1) Basının ilk vazifesi, gündelik havadisleri hakikakate uygun, kolay anlaşılır bir şekilde aksettirmek, muhabirlerini, haberlerin sıhhat derecesini tâyin edebilecek iktidarda dikkatli ve titiz olanlar arasından seçmektir. 2) Basının ikinci vazifesi, hâdise ve fikirlerin tefsiri ve tenkidi hususunda bir mübadele sahası teşkil etmesidir. Bir cemiyette hasıl olan fikirler, hâdiseler çeşitli zaviyelerden ve halkın gözü önünde incelenmelidir. Bu sebeple iyi bir basın, zıt fikir ve cereyanlara azamî imkân vermelidir. Bugün gazetelerin tesir sahası son derece genişlemiş bulunduğundan, kendi görüş ve kanaatlerine uygun olmıyan fikirleri neşretmiyen bir gazete, bu fikirlerin efkârı umumiyeye ulaşmasına mani olacağı cihetle, basın hürriyetini baltalamış olur. Ayrıca, basın, müdafaa ettiği fikirlerin kaynaklarını da mümkün mertebe tebarüz ettirmelidir ki. okuyucu bu sayede fikirleri kıymetlendirmek imkânına sahip olabilsin. 3) Basının üçüncü vazifesi, cemiyeti teşkil eden sosyal grupları mümkün olduğu kadar ihata eden bir ifade vasıtası haline gelmektir. Bugün haberleşme vasıtaları, bilhassa gazete karikatürleri bu (45) Cooper, Kent: a. g. e., sn