ABD DE BİYOLOJİK TERÖR VE VETERİNER HEKİMLİK

Transkript

1 ABD DE BİYOLOJİK TERÖR VE VETERİNER HEKİMLİK Yazan: David A. Ashford, DVM, MPH, DSc; Thomas M. Gomez, DVM, MS; Donald L. Noah, DVM, MPH; Dana P. Scott, DVM; David R. Franz, DVM, PhD From the United States Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, GA (Ashford); USDA, Animal and Plant Health Inspection Service, Atlanta, GA (Gomez); United States Air Force, 902 Seminole Rd, Frederick, MD (Noah); United States Armed Forces Institute of Pathology, Washington, DC (Scott); and the Southern Research Institute, Frederick, MD (Franz). Bu çeviri metni Journal of the American Veterinary Medical Association adlı journal ın September 1, 2000 tarihli sayısından alınmıştır. Çeviren: Adnan SERPEN Veteriner Hekim Son zamanlarda ortaya çıkan haberler insan topluluklarına yönelik olası bir biyo lojik terör saldırısının(10) gerçekleşmeden tespit edilmesinin çok önemli olduğunu ve olası bir biyoterörist saldırısının çiftlik hayvanlarının (At,Sığır,Koyun,Keçi ve Kanatlı Tavukçuluk) hedef olarak seçileceği üzerinde durmaktadır.bunlara rağmen Veteriner Hekimliğin bu alandaki çalışmalarına gereken önem verilmemektedir.çiftlik,evcil pet ve yaban hayvanlarının hedef alındığı olası bir biyo-terörist saldırısı sonucu meydana gelebilecek bir salgının sebep olabileceği ölü sayısının hesaplanması,gerekli tedbirle rin alınması göz önünde bulundurulmaktadır.olası bir saldırıya karşı hazır olunması gerektiği vurgulansa da;çiftlik,evcil pet ve yaban hayvanlarının korunmasına gereken önem gösterilmemektedir.olası bir saldırının önceden tespit edilmesi an cak İnsan Hekimliği (Doktor) ve Veteriner Hekimliğinin ortak çalışma sı sonucunda gerçekleşebilir.abd de meydana gelen ulusal ve bölgesel salgınları önceden saptayabilen ve gerekli önlemleri alan bir sistem bulunsa da tüm insanoğlunu ve diğer memelileri hedef alan saldırıları tespit edebilecek daha kapsamlı bir sisteme ihtiyaç duyulmaktadır.bu sistemin oluşturulmasında Veteriner Hekimlere ve Doktorlara önemli görevler düşmekte dir. Biyolojik Savaş: Savaş alanı içerisindeki tüm canlılara hastalık bulaştırabilecek mikroorganiz ma ve toksinlerin silah olarak kullanıldığı savaşlara biyolojik savaş denir.yaklaşık 50 yıldan beri dünya güçleri biyolojik ve anti-biyolojik silahlar geliştirmişlerdir.1.dünya Savaşı nda Almanlar ve Amerikalılar tarafından kullanılan biyolojik silahlar yem ve çiftlik hayvanlarına yönelikti.almanlar, yılları arasında Mezopotamya ve Fransa daki katırlara ve atlara hastalık bulaştıran Burkholderia mallei mikrobu bulaştı rılmış at ile Bacillus anthracis ve B.mallei kullanmışlardır (1,4 ).Bu etkenler yüzünden düşman kuvvetleri 200 den fazla katır kaybetmiştir ( 14 ).2.Dünya Savaşı nda da(5) hay vanlara yönelik saldırılar strateji olarak benimsenmiştir( 2 ).1975 yılında ABD ve bir çok ülkenin Biyolojik Toxic Silah Antlaşmasını imzalamasıyla biyolojik silah kullanı mı resmen yasaklanmıştır.ancak S.S.C.B savunma programının bu antlaşmayı feshet mesinden sonra bio-terörist saldırı tehditleri daha da artmıştır. Biyolojik Terör: Sivil alanlarda yaşayan halkı hedef alan ve mikroorganizma ile toksinlerin silah olarak kullanıldığı saldırılara biyolojik terör saldırıla rı denir.geride bıraktığımız 10 yılı incelediğimizde bio terörist saldırı tehdit - 1 -

2 lerinin arttığını görmekteyiz.bio-terörist saldırılarının ilk örneklerini Japonya ve ABD de gör mekteyiz(3, 7, 8 ).Bununla beraber aynı dönemde yerel ve Uluslararası sal dırılarda da artış gözlenmiştir.1989 yılında Dünya Ticaret Merkezi ndeki sivillere yö nelik düzenlenen terör saldırısı tarihteki ilk bio terörist saldırı olarak kabul edilir.dü zenlenen bu saldırıda uluslararası teröristler hedeflerine ulaşmışlardır.1994 yılında Ok lahoma daki ABD Federal Büro Binası nın bombalanması ile de yerel terörist saldırı ları ortaya çıkmıştır.1984 yılında yerel bir terör örgütünün Dallas ve Oregon daki Sa lad barlara Salmonella spp koyması sonucu 751 kişi zarar görmüş ve bunlardan 45 i hastaneye kaldırılmıştır.bu tip saldırılar ABD ve ABD ye bağlı sömürgelerde devam etmiştir yılında Aum Shinrikyo adlı Japon terör örgütünün Tokyo daki metro istasyonlarına sarin gazı sıkması sonucu 400 den fazla insan zehirlenmiş ve 23 sivil ha yatını kaybetmiştir.aum Shinrikyo terör örgütü bununla yetinmeyip yine Tokyo met ro istasyonlarındaki biyolojik bileşenleri serbest bırakarak saldırılarına devam et miştir.geçmiş yıllarda ABD deki 3 noktada potansiyel biyolojik silahlar ve satıcı ları ele geçirilmiştir.son zamanlarda B.anthracis tehditi artmaktadır.artan bu tehdite karşılık ABD idari ve yasama makamları sivil halkı hedef alan olası bir terör saldırısın dan korunmamızı sağlayacak önemli tedbirler almıştır.biyolojik silahların terör saldırı larında kullanılması gizli ve açık olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir.olası bir terör saldırı sına karşı hazır olmamızı ve saldırıyı bastırmamızı sağlayacak önemli nokta lardan bir tanesi,halkın ortaya çıkan salgının doğal bir salgından farklı olduğunu sapta yabilme yeteneğidir.herhangi bir terör saldırısı ya da tehditi olmadığı zamanlar da bile Veteriner Hekimliğin ve İnsan Hekimliğinin önde gelenleri hazır bulunma lıdır.gizli bir saldırı insan ve hayvan sayısında önemli değişikliklere neden olabilir. Hayvan ya da insanların saldırıdan etkilenip etkilenmeyeceği serbest bırakılan patojen miktarına bağlıdır.hayvan hastalıkları ülke tarımını olumsuz yönde etkilediği için, olası bir bio terör saldırısının öncelikli hedefinin hayvanlar olacağını aklımızdan çıkarmama lıyız.bu nedenle hayvanlar arasında ve alışılmışın dışında seyreden vaka ların üzerine gidilmelidir.bu tip salgınlar pek yaygın olmayan hastalıkların birden orta ya çıkması ile ya da aynı tip belirtilerin artması sonucu tespit edilebilir.olası bir terör saldırısı na karşı geliştirilecek bir atağın zamanlaması ve etkisi,saldırının tespit edilme ve halka duyurulma hızına bağlıdır. Biyolojik Ajanlar : Biyolojik terör saldırılarında kullanılan bileşen miktarını ölçebilen biyolojik sal dırı savaş programları,saldırılarda silah olarak kullanılan patojenlerin fiziksel ve biyo lojik özelliklerini incelemektedir.kullanılan silahların en önemli özellikleri sahip ol dukları patojenik ve toxic yapılarıdır.çabuk buharlaşabildikleri,deriye de zarar verdik leri ve solunabilir aerosol (1 ile 20-m zerrecik ) oldukları için taşıyıcılar biyolojik si lah olarak kullanılmaktadır(6, 9)..Diğer ülkelerin yıllar süren araştırmaları sonucu benzer ajanlarda karar kılınmıştır.bu taşıyıcıların bazıları uygun meteorolojik koşullarda ha zırlandığında,sadece birkaç hafta veya birkaç gün içerisinde (10, 11) hastalığa yakalan mayan insan ve çiftlik hayvanlarına hastalık bulaştırılabilir ve hatta ölümlere bile se bep olabilir.bu ajanların bazıları şunlardır:b.anthracis,yersinia pestis,francisella tularen sis,brucella spp,b.mallei,coxiella burnetii,venezuean equine encephalo myelitis virüsü ve diğer arboviruslar ve viral hemorrhagic fever virüsleri olup in sanlara,çiftlik hayvanlarına ve petlere bulaşması sonucunda salgın hastalıklara neden olurlar. Ayrıca tüm bu biyolojik ajanılar zoonotik ve zoonotik olmayan dış kaynaklı hayvan hastalıklarına da neden olabilir.o.i.e nin A Listesinde yer alan Uluslararası Hayvan Ürünleri ve Hayvan Ticareti,halk sağlığı veya sosyoekonomik yönden etkile yici kolay ve hızlı yayılabilen bu hastalıkların isimleri şunlardır; - 2 -

3 Foot-and-mouth disease Vesicular stomatitis Swine vesicular disease Rinderpest Peste des petits ruminants Contagious bovine pleuropneumonia Lumpy skin disease Rift Valley fever Bluetongue, Sheep pox and goat pox African horse sickness African swine fever Classic swine fever. Highly pathogenic avian influenza Newcastle disease Bu hastalıkların ABD deki çiftlik hayvanlarında gerekli mücadele yapılarak sayısı azaltmış ve aşıları da artık rutin olarak kullanılmamaktadır.sürü hayvanlarında herhangi bir salgın hastalığının tespit edilmemesi bu hayvanların olası bir salgın hasta lığa karşı korunmasının göz ardı edilmesine neden olmaktadır.gün geçtikçe genişle yen çok yönlü endüstriler,çiftlik hayvanı satışları,yem ihtiyacı gibi nedenler sadece hayvanları hedef alan bir saldırı riskini arttırır.1997 de Tayvan daki domuzlar arasında ortaya çıkan ağız ve ayak hastalıkları hayvanlar arasındaki bir saldırının sanayiye ne denli zarar verdiğinin önemli bir kanıtıdır(12,13 ) den fazla domuza bulaşan bu salgın neredeyse adadaki bütün domuzları yok etmiş, kişinin işlerini kaybetme sine ve hayvan üretiminin % 5 azalmasına neden olmuştur. Hayvanların Yakalanma Riski : Ordu bünyesindeki hayvanlara ve evcil hayvanlara yönelik saldırılara rağmen yapılan korunma planlarında hayvanlarımızın yakalanma riski göz ardı edilmektedir (14,15).Geçmişte insanlara ve hayvanlara yönelik ajanlar yeterince zehirli olmamakla birlikte hayvan yemlerinden ya da aşılardan bulaşıyordu.ancak günümüzdeki biyolo jik silahlar büyük ölçüde zehir içermekle birlikte doğal ajanlar da kullanılabilmekte dir.bu taşıyıcılar ciddi boyutlarda salgına ve ölüme neden olabilecek,kolay üreyebi len,bulaşabilen ajanlardır.ortaya çıkabilecek viral salgınlara şu hastalıkları örnek ola rak verebiliriz:newcastle (Yalancı Tavuk Vebası),Foot and mouth diseases (Şap Hastalığı),Klasik Swine fever (Domuz kolerası ),yüksek patojeniteye sahip Avian influenza,african swine fever,venezuelan equine encephalomyelitis ve Rift Valley fever dir.bunların dışında ABD de sık sık görülen hastalıklardan bazıları da şunlardı: pseudorabies virüsü,b.anthracis,botulinum toxin,b.mallei,f.tularensis ve Brucel la spp dir.insanlara yönelik saldırılarda kullanılan solunum yolu aerosolleri hayvanla rı hedef alan saldırılarda kullanılmaz.bu yüzden ABD hayvan endüstrisine yönelik bir saldırıda olası hedef insanoğlu değildir.besicilik sektörüne yönelik olası bir saldırı tek nolojinin,biyolojik silah yapımının nasıl zararlı olabileceğini açıkça göstermektedir.bu taşıyıcılar sadece besicilik sektöründe ve az miktarda ortaya çıksa bile ekonomimizi ve toplumumuzu yakından ilgilendirecektir.dahası teröristler bu ajanların bir bileşimi ni kullanacak,birden fazla yere aynı anda saldıracak,tanıdık olmayan belirtiler göste ren hastalıklar yayacaklardır. Gözlem ve Haberleşme Sistemi : İnsanları ya da hayvanları hedef alan olası terör saldırılarına karşı geliştirilmiş - 3 -

4 gözlem ve haberleşme sistemi bir çok bölümden oluşturulmaktadır.örneğin;sürü sa hipleri sürülerinde farklı hastalık belirtileri gözlemleyebilir ya da başlarda görülen aynı belirtiler bir salgın olarak değerlendirilebilir.yerel Veteriner Hekimler teorik ola rak hangi hastalıkların dış hayvan hastalığı olduğunu bilse de,belirtilerin tamamını bi lememektedir.buna rağmen bu Veteriner Hekimler gözlemleme sistemimizin önemli bir bölümünü oluştururlar.usda tarafından atanan bu veterinerler dış kaynaklı hay van hastalıklarının tedavisi konusundaki eksiklerini en kısa zamanda tamamlamak zorundadırlar.usda tarafından verilen sağlık sertifikasının alınması için sürekli eği tim şart değildir ve zaten bu hastalıklarla yapılan uygulamalar nadirdir.ancak bu çalış mayı gerçekleştiren hekimlerin olası bir dış kaynaklı hayvan hastalığı salgınına karşı hazır olması bizim için önemlidir. Yerel veterinerler çalıştıkları alanlarda alışılmışın dışında belirtiler fark ettiğin de,hastalığın seyri ilerlemeden ve sadece tıbbi kaynaklara dayanarak gerekli makam lara haber vermelidir.alanlarında başarılı olmuş uzmanlar tarafından oluşturulan US DA (Animal and Plant Health Inspection Service,Agricultural Research Service,Fo od Safety and Inspection Service, and Office of the Inspector General)Hayvan ve Bitki Araştırma Merkezi,Veterinerlik Birimleri gibi sağlık kuruluşlarına yapılan ihbar ların hepsi ( Federal Bureau of Investigation ) FBI ye bildirilmelidir.başkanın 39 nolu kararı ile FBI,ABD ye yönelik olası bir terör saldırısına karşı savunmayı koordi ne edebilecek yetkiye sahip tek güçtür. SALGIN HASTALIK ARAŞTIRMALARI: Sıradan bir dış kaynaklı hayvan hastalığının araştırılması ile gizli bir salgının araştırılması arasında küçük bir fark vardır.bu fark;insan yapımı bir salgının bazı özel likleriyle doğal bir salgından ayrılmasıdır.bu tip bir araştırma olası bir saldırıda mey dana gelebilecek hastalık ve ölüm oranının hesaplanması,biyolojik ajanların tanım lanması,böyle bir salgına maruz kalabilecek sürü hayvanlarının incelenmesi gibi bir çok eylemi içerisinde barındırır.neyse ki geliştirdiğimiz sistem ve sahip olduğumuz uzmanlarımız sayesinde gerekli karşı saldırıyı yapabilecek durumdayız.bu sistemde meydana gelebilecek küçük bir aksama durumu kötüleştirmekle kalmaz,teröristlerin hedeflerine ulaşmalarını daha da kolaylaştırır. ABD de sivil ve askeri birimleriyle çalışan federal veterinerlerimiz ve fe deral laboratuvarlarımız bulunmamaktadır( 16 ). Bunlarla beraber bir de hayvan endüstri grupları ve eyalet hayvan sağlığı kuruluşları olası bir bio-terör saldırısı konusunda halkı bilinçlendirmeye çalışmaktadır.ancak oluşan bu siteme biraz da ha takviye gerekmektedir( 16 ).Sanayi gruplarının,yerel ve ulusal kurumların,aka demik kurumların yardımları sayesinde USDA (Animal and Plant Health Inspec tion Service, Agricultural Research Service,Food Safety and Inspection Service, and Office of the Inspector General) olası bir saldırıyı önceden tespit edebilmiş ve karşı koyabilmiştir. Bu çalışmaları gerçekleştirebilmemiz için kendimize kaynaklar yaratmalıyız.etkili müşâhade programlarıyla hastalığın seyrini göstermeli,önleyici tıb bi önlemler üzerinde çalışmalı,veteriner hekimlerinin dışında siyasilerimizi ve üretici lerimizi de eğitmeliyiz. K a y n a k l a r : 1. Noah DL, Sobel AL, Ostroff SM, et al. Biological warfare training: infectious disease outbreak differentiation criteria. Mil Med 1998;163: Kadlec RP, Zelicoff AP, Vrtis AM. Biological weapons control. Prospects and implications for the future. JAMA 1997;278:

5 3. Christopher G, Cieslak TJ, Pavlin J, et al. Biological warfare. A historical perspective. JAMA 1997;278: Robertson AG, Robertson LJ. From asps to allegations: biological warfare in history. Mil Med 1995;160: Harris S. Japanese biological warfare research on humans: a case study of microbiology and ethics. Ann NY Acad Sci 1992;666: Massachusetts Institute of Technology, Lincoln Laboratory. A relative assessment of putative biologicalwarfare agents. Technical Report Cambridge, Mass: Massachusetts Institute of Technology, 1997; Torok TJ, Tauxe RV, Wise RP, et al. A large community outbreak of salmonellosis caused by intentional contamination of restaurant salad bars. JAMA 1997;278: Centers for Disease Control and Prevention. Bioterrorism alleging use of anthrax and interim guidelines for management United States, MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1999;48: Ferguson JR. Biological weapons and US law. JAMA 1997;278: Franz DR, Jahrling PB, Friedlander AM, et al. Clinical recognition and management of patients exposed to biological warfare agents. JAMA 1997;278: World Health Organization. Health aspects of chemical and biological weapons: report of a WHO group of consultants. Geneva, Switzerland: World Health Organization, Dunn CS, Donaldson AI. Foot-and-mouth disease in Taiwan. Vet Rec 1997;140: Dunn CS, Donaldson AI. Natural adaptation to pigs of a Taiwanese isolate of foot-and-mouth disease virus. Vet Rec 1997;141: Poupard JA, Miller LA. History of biological warfare: catapults to capsomeres. Ann NY Acad Sci 1992;666: Harris R, Paxman J. A higher form of killing: the secret story of chemical and biological warfare. New York: Hill & Wang, 1982; Bowman QP, Arnoldi JM. Management of animal health emergencies in North America: prevention, preparedness, response and recovery. Rev Sci Tech 1999;18: United States Animal Health Association. Foreign animal diseases. Pat Campbell & Associates,