İş Sağlığı ve Güvenliği I. 2. Hafta Ders Notları. İSG ile İlgili Temel Kavramlar ve İSG nin Tarihsel Gelişimi. Yrd. Doç. Dr.

Transkript

1 İş Sağlığı ve Güvenliği I 2. Hafta Ders Notları İSG ile İlgili Temel Kavramlar ve İSG nin Tarihsel Gelişimi Yrd. Doç. Dr. Yasin KABALCI

2 Kimler İş GüvenliğiUzmanı Olabilir? 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile birlikte İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Hizmetlerinin iş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleri tarafından yürütülmesini ve bu hizmetlerin tüm işyerlerinde zorunluluk haline gelmesi İSG Hizmetlerinin öncelikli bir çalışma alanı halini almasını sağlamıştır. Peki kimler iş güvenliği uzmanı olabilir? Mühendislik Fakültesi Mezunları : (Elektrik, Elektronik, Elektrik Elektronik, Elektronik ve Haberleşme, Makine,İnşaat, ) Mimarlık Fakültesi Mezunları: (Endüstri Ürünleri Tasarımı, Mimar, Peyzaj Mimarı, İçMimar,Şehir ve Bölge Plancısı) Teknik Elemanlar (Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya Biyoloji Bölümü Mezunları, Teknik Öğretmenler, İş Sağlığı Güvenliği Ön Lisans Programı Mezunları)

3 İş Güvenliği Uzmanı Nasıl Olunur? İş Güvenliği Uzmanı adayları teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek eğitim programlarına katılırlar. Sınavlar ÖSYM tarafından yapılmakta ve toplam 50 soru sorulmaktadır. Yapılan sınavlarda 100 puan üzerinden en az 70 puan alan adaylar iş güvenliği uzmanı olurlar. CSınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası: (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara, 2) İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri hariç Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görevyapanmüfettişlerden (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılanlara, 3) (Ek:RG 30/4/ ) Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans programını tamamlayanlardan yapılacak (C) sınıfı iş güvenliğiuzmanlığı sınavında başarılı olanlara, Genel Müdürlükçe uzmanlık sertifikası verilir.

4 BSınıfı İş GüvenliğiUzmanlığı Sertifikası: 1. C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara, 2. İş sağlığı ve güvenliği veyaiş güvenliği alanında yüksek lisans yapmış olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda başarılı olanlara, 3. İşsağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri hariç, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardımcılığı süresi dahil en az on yılgörevyapanmüfettişlerden (B) sınıfı iş güvenliğiuzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliğiuzmanlığı sınavında başarılı olanlara, Genel Müdürlükçe uzmanlıksertifikası verilir.

5 ASınıfı İş GüvenliğiUzmanlığı Sertifikası: 1. B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara, 2. Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlara, 3. Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlardan; iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında doktora yapmış olanlara, 4. İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişlerine, 5. Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl fiilen görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanı olan iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına, Genel Müdürlükçe uzmanlıksertifikası verilir.

6 İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu 1. Bölüm Madde 2 ye göre; Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir. Bu maddeye göre işçi, geçerli bir anlaşmaya ve iş ilişkisine göre çalışan bireydir yılında yürürlüğe gireniş Sağlığı ve Güvenliği Kanunuile işçi kavramı yerine çalışan kavramı tercih edilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. Çünkü 4857 sayılı iş kanunu İSG açısından memurları kapsamına almazken, 6331 sayılı kanun ile (bazı istisnalar dışında) herkes kanun kapsamına alınmıştır. İşveren: Yine İş Kanunu nun 1. Bölümünde yer alan Madde 2 ye göre; Bir iş sözleşmesine dayanarak, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. İşveren Vekili: İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARI İŞVEREN VEKİLİ OLARAK KABUL EDİLEBİLİR Mİ?

7 İş Sözleşmesi (Hizmet akdi, Hizmet sözleşmesi): Bir tarafın bağımlı olarak (işçi) iş görmeyi kabul ettiği, diğer tarafın da(işveren) buna karşılık ücret ödemeyi taahhüt ettiğisözleşmedir. İş sözleşmesi mevzuatımızda 2 şekilde yer almaktadır: 1) Bireysel İş Sözleşmesi: Sadece işçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesidir. Örneğin mimar/mühendis olduğunuzda işyerinde çalışmak için işvereninizle yapacağınızsözleşme bu türe örnektir. 2)Toplu İş Sözleşmesi: İşveren ile işçi sendikası arasında yapılan sözleşme türüdür.

8 İş İlişkisi: İşçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. İşyeri: İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür. Asıl işveren-alt işveren İlişkisi: Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asılişveren-alt işveren ilişkisi denir. Soru: Karayolları Genel Müdürlüğü Niğde-Kayseri yolu arasında düzenleme yapmaya karar vermiştir. Ancak düzenleme esnasında üst geçide ihtiyaç duyulduğundan üst geçit yapımı X firmasına verilmiştir. Bununla beraber yol çizgilerinin çizilmesi için de Y firması ile anlaşılmıştır. Bu durumda asılişveren ve/veya alt işveren hangi firma(lar)dır?

9 İş Sağlığı: Kişinin bedenen ve/veya ruhen tam bir iyilik hali içinde olmasıdır (WHO). İş Güvenliği: Tehlikeye ve riske maruz kalmama, emniyetli olma halidir. İş Kazası: 5510 Sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu na göre; a) Sigortalınınişyerinde bulunduğusırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğuiş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asılişini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır. ILO: Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olaylardır. WHO: Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara makinelerin, araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.

10 Meslek Hastalığı: 5510 Sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu na göre; Sigortalının, çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık ya da ruhi arıza halleridir. Tehlike: Zarar, hasar veya yaralanma potansiyeli taşıyan her şeydir. Tehlikeler insana, eşyaya, mala, yönetim şekline etki edebilir, kazalara, hastalıklara, ürün kaybına (imalata) makine ve cihaz hasarlarına sebep olabilir. Risk: Tehlikeler sonucu ortaya çıkan hasar, yaralanma ya da ölümdür. Örneğin, elektrik akımı tehlike, akıma kapılma neticesinde ölme risktir. Risk analizi: İşletmelerin işlevleri sırasında ortaya çıkabilecek risklerin önceden dikkatli bir biçimde ve ayrıntıları ile tanımlanıp değerlendirilmesi ve bu riskleri minimize edecek veya tam olarak ortadan kaldıracak önlemlerin alınması olarak tanımlanabilir.

11 İSG nin TARİHSEL GELİŞİMİ Sanayi Devrimi Öncesi Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliği İlkel toplumlarda yani iş makinelerinin henüz kullanılmadığı, sadece toprağın işlendiği dönemlerde İSG den söz edilmesi mümkün değildir. Ancak bu dönemlerdeki faaliyetler İSG nin gelişimini sağlayacak zeminin oluşturulmasına yardımcı olmuştur. İSG nin temelini atan ilk çalışmalar Roma da (M.Ö. 460 yılından itibaren) ortaya çıkmaya başlamıştır. Heredot çalışanların verimliliği için yüksek enerjili besinlerle beslenmeleri gerektiğine değinmiştir. Yani yapılan iş ile sağlıkarasındaki bağlantıyı vurgulamıştır.

12 Hipokrat ilk kez kurşun elementinin zararlarından söz etmiş ve kurşunun insan üzerindeki etkilerini ortaya çıkaran bulguları da açıkça ortaya koymuştur. Bu etkileri kurşun koliği, halsizlik, kabızlık, felç ve görme bozukluğu olarak saptamıştır. Bu dönemde toksikoloji ile ilgili birçok çalışma yapılmış, bitkisel zehir, arsenik gibi maddeler bulunmuştur. Bu çalışmalar sonucunda Dioscorides, zehirleri bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı olmak üzere 3 e ayırmıştır. Eflatun (Platon), ergonomik olmayan çalışma şekillerinin insan bedeninde meydana getirdiği duruş bozukluklarına değinmiş, Aristo ise gladyatörlerin sağlıklarını korumaları amacıyla beslenmelerine dikkat etmeleri gerektiğine vurgu yapmış ve özel bir diyet önermiştir. Nicander, kurşun koliği ve kurşun anemisini incelemiş, bunların özelliklerini ortaya çıkarmış, kurşun zehirlenmesi ile kolik, kabızlık ve benizdeki sarılık arasındaki ilişkiyi kesinleştirmiştir.

13 Pliny (M.S ), kurşun ve kükürdün zehirli etkilerini ele alarak, ilk kişisel korunma aracı olan deri maskeleri yapmıştır. Juvenal (M.S ) ayakta durarak çalışanlarda varis oluşumuna, demircilerde göz rahatsızlıklarına dikkat çekmiştir. Galen kurşun zehirlenmelerinin patolojisini ve bakır ocaklarındaki asit buharlarının zararlarını incelemiştir ve hastalıklarda çevre faktörleri üzerinde yapmış olduğu çalışmalara Miasma Teorisi adını vermiştir. Orta çağda bilimle birlikte bu tür çalışmalar da durmuş, Rönesans meslek hastalıkları ile ilgili çalışmaların devam ettiği bir dönem olmuştur. Bu nedenle o dönemde İSG ile ilgili ne tür faaliyetlerin, araştırmaların yapıldığı konusunda yeterli kaynak bulunmamaktadır. Paracelsus ( ) Orta Avrupa da maden işletmelerinde çalışan işçilerin hastalıkları ile toz arasında ilişki bulunduğunu fark etmiş ve bazı koruma önlemleri önermiş ve dünyada ilk iş hekimliğikitabı olan De Morbis Metallicis i yazmıştır.

14 Georgius Agricola bazı zehirlerin etkilerini belirlemiş, koruyucu önlemler ileri sürmüştür. Mineraloji ile ilgili De Re Metallica isimli kitabı 1530 yılında yayınlamıştır. 17. yüzyılda İtalyan Bernardino Ramazzini nin iş ve hastalık ilişkisi üzerine yaptığı bilimsel çalışmalar günümüzün de temellerinin atıldığı İSG çalışmalarına kaynaklık etmektedir. İş sağlığının kurucusu ve babası kabul edilen Bernardino Ramazzini hastalara mesleğinin sorulması gerektiğini gündeme getirmiştir. Yayınladığı De Morbis Artificum Diatriba isimli eserinde meslek hastalıkları ile ilgili ayrıntılı bilgiler vermektedir. Percival Pott, baca temizleyicilerinin ileriki zamanlarda skrotum kanserine yakalandığını ortaya çıkarmıştır.

15 Sanayi Devrimi: İşçi SınıfınınDoğuşu veiş Sağlığı ve Güvenliği Örgütlenme ihtiyacının ortaya çıkmasında rol oynayan faktör İngiltere de gerçekleşen Sanayi devrimi olarak kabul edilmektedir. Ancak fabrika düzenine geçişin başlamasıyla beraber artık işveren, işçi kavramları ortaya çıkmış ve işverenler ellerindeki sermayeyi değerlendirebilmek ve daha çok para kazanabilmek için işçilerden yararlanma düşüncesiyle hareket etmeye başlamışlardır. Yaşanan bu devrim ile toplumda yeni sınıflar ortaya çıkmıştır. Burjuvalar ve proleterler olarak adlandırılan bu sınıflar, aralarında çatışmaların yaşanacağı işçi-işveren düellosuna dönüşecek yapıyı da beraberinde getirmiştir.

16 Sanayi devrimiyle beraber, kırsaldan kente göçler artmaya başlamış, sanayi devrimi teknolojik alandaki gelişmelere ortam hazırlamış, köylüler ve zanaatkârlar geçim darlığına düşerek fabrikalarda çalışma yarışına girmişlerdir. Fabrika düzenine geçiş nedeniyle çalışma şartları ağırlaşmış, çalışma süreleri olabildiğince uzamış, iş kazaları meslek hastalıkları artmaya başlamış, bireyler sadece karınlarını doyurabilmek için insanca olmayan koşullarda ayakta kalmaya çalışmışlardır. Bu durumdan sadece erkekler değil, kadın ve çocuklar da fazlasıyla etkilenmişlerdir. Özellikle kadın ve çocuk çalışanlar tercih edilmekte, bunun da nedeni hem fiziksel özelliklerinin erkeklere göre daha küçük olması hem de düşük ücretlere razı olmaları olarak karşımıza çıkmaktadır. O dönemde çalışanların herhangi bir sosyal güvenceleri bulunmamakta, İSG den söz edilememekteydi.

17 Çalışanlar önceleri bu duruma mecbur oldukları için katlanmak zorunda olduklarını düşünseler de zamanla bu can yakan koşullara karşı seslerini çıkarmaya başlamışlar ve ilk işçi hareketi olarak kabul edilen Ludizm Hareketini gerçekleştirmişlerdir. Kendilerine Ludist (Makine Kırıcı) denilen çalışanlar aslında sermayeyi elinde bulunduranı disipline etmek için bu hareketi gerçekleştirmişler ve kullandıkları makineleri kırarak seslerini duyurmuşlar, örgütlenme ihtiyacının olduğunu ve örgütlenmenin önemini ortaya çıkarmışlardır. Zamanla resmi olmayan bu örgütlenme artık sanayileşmenin de artmasıyla meşru hale gelmeye başlamış ve sendikalar fiziksel olarak da varlıklarını göstermişlerdir. O dönemde sendikaların amacı daha yüksek ücret, çalışma koşullarının iyileştirilmesi, iş sağlığı ve güvenliğinin uygulanması yönündeyken zamanla sendika üyelerinin aileleri de bu hareket kapsamının içine alınmıştır.

18 Sanayi devriminin ilk olarak İngiltere de başlamış olmasından dolayı ilk sendikal örgütlenmeler de 1700 lü yılların başında İngiltere de başlamış ve sendikalaşma daha çok meslek sendikacılığı yönünde olmuştur. Ancak daha sonra ilk yasal sendika 1820 yılında kurulmuştur. Artık bu tarihten sonra çalışanlar beraber hareket ederek ve sendikalar kurarak işverene karşı tepkilerini göstermişler ve çalışma hayatının kurallarının belirlenmesinde aktif rol oynamaya başlamışlardır.

19 Sanayi Devrimi Dönemi Sonrası ve Günümüze Kadar Uzanan İş Sağlığı ve GüvenliğiGelişmeleri Kötü çalışma koşullarına maruz kalan çalışanlar belli bir süre bu durumu kabullenmişlerse de bir süre sonra tepkilerini göstermeye başlamışlardır. Bu tepkilerin ortaya çıkması da sorunların çözülmesini zorunlu kılmış ve işverenler, bilim insanları kötü çalışma koşullarının iyileşmesi, artan iş kazası ve meslek hastalıklarının ortadan kaldırılması için çaba göstermeye başlamışlardır. Özellikle iş kazalarında kadınların ve çocukların hayatlarını kaybetmeleri de iş güvenliğine önem verilmesi gerektiği bilincini ortaya çıkarmıştır. Bu bilincin ortaya çıkmasından sonra bu kötü koşulların hukuksal zeminde de korunması gerektiğidüşüncesi hakim olmuştur.

20 Konuya ilişkin ilk yasal düzenleme olarak kabul edilen ve Percival Pott un araştırması sonucu bulduğu baca temizleyicilerinin strokum kanserine yakalanmaları üzerine, İngiliz Parlamentosu 1788 de Baca Temizleyicileri Yasası nı kabul etmiştir. İş sağlığı ve güvenliği için yapılan çalışmalardan en önemlisi ise 1802 yılında kabul edilen ÇıraklıkSağlıkveAhlakYasası olmuştur. Bu kanunla çırakların günlük çalışma süreleri 12 saat olarak sınırlandırılmıştır. Bunun yanında yılda bir kez yeni bir elbise verilmesi, ayda bir kez kiliseye gönderilebilmeleri, fabrikaların iyi havalandırılması ve yılda iki defa badana edilmeleri zorunlu tutulmuştur. Bu gelişmelerden sonra 1833 yılında İngiliz Fabrikalar Yasası kabul edilmiştir. Bu yasa ile beraber 9 yaşın altındaki çocukların işe alınmaması ve işe başlamadan önce hekim muayenesinden geçirilmesi, iş güvenliği müfettişliği öngörülmüştür.

21 1842 yılındaki Maden Yasası ile kadınların ve10yaşından küçük çocukların maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmış ve bu konunun ve çalışma koşullarının hükümetin müfettişleri tarafından denetlenmesi gündeme getirilmiştir yılında ise iş yerlerindeki hekimlerin sorumlulukları genişletilerek sağlık açısından tehlikeli yerlerde çalışanların sağlık kontrolleri de bu hekimlerin görevleri arasına alınmıştır yılında çıkarılan On Saat Yasası ile de çalışma süreleri sınırlandırılmıştır yılında ise bazı tehlikeli meslek hastalıklarının bildirimi zorunlu hale getirilmiştir.

22 Diğer ülkelerde bu gelişmelerden etkilenerek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalar yapmışlar ve kanunlar çıkarmışlardır. ABD de 1877, İsviçre de 1840, Fransa da 1841 ve Almanya da 1849 yılında bu çalışmalar varlığını göstermektedir. Ulusal düzeyde bu gelişmelerin yaşanmasının yanında İSG için uluslararası platformda atılan en güzel adımlardan biri 1919 yılında Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) kurulması ve İSG faaliyetlerini odak noktası haline getirmesidir. ILO Anayasası, işçilerin genel ve mesleki hastalıklara ve iş kazalarına karşı korunması hususunu ana içerik konusu olarak benimsemiştir. Bu amaçla iş sağlığı ve güvenliği içinde çalışmalar yapmış ve bunlardan biri de 1944 yılında imzalanan Philadelphia Bildirgesi olmuştur. Bu bildirge ile çalışanların korunmasına destek verileceği açıklanmıştır.

23 1948 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kurulmuş ve sağlık alanında uluslararası standartları sağlamak, sağlık araştırmaları yapmak kısacası iş sağlığınıngelişmesine katkı sağlamak amacıyla faaliyetlerine başlamıştır. AB ülkelerinin tamamının aynı zamanda ILO ve WHO üyesi olmaları sebebiyle, AB düzeyinde uygulanacak İSG politikalarının ILO ve WHO politikalarıyla uyumlu olması gerekmektedir Bu gelişmeler ışığında artık günümüzde İSG bilimsel düzeyde önemsenen, yasal olarak korunan, gerekliliğine inanılan bir alan haline gelmiştir. Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi Sanayinin gelişmesiyle dünyada İSG için gelişmeler yaşanırken, ülkemizde de bu sürecin varlığı gelişmelerin temellerinin atılmasını sağlamıştır. Ülkemizin de İSG için temellerini attığı tarihsel süreç aşağıdaki gibi sıralanabilir:

24 Osmanlı İmparatorluğu Dönemi:16. ve 17. yüzyıllara denk gelen bu tarihsel süreçte Avrupa ülkelerinde fabrika üretimine geçilirken Osmanlı İmparatorluğu nda üretim tarımsal faaliyetler ve el sanatlarından öteye geçememiştir. Özellikle sanayi devrimi ile İngiltere de dokumacılık gelişmiş bu da Osmanlı İmparatorluğu döneminde var olan dokuma tezgâhlarının kapanmasına sebep olmuştur. Bu yüzden bu dönemden sonra konfeksiyon, giyim konusunda dışarıdan giyecek eşya alımına başlanmıştır. Bu durumdan sonra Osmanlı Devleti döneminde ilk sanayi kuruluşlarına II. Mahmut döneminde rastlanmaya başlanmıştır. Özellikle bu dönemde savaş sanayiine verilen önem giderek artmış, askeri amaçlı işyerleri çoğalmış ve Sinop, İstanbul ve İzmit tersanelerinde buharlı gemi yapımı başlamıştır. Bu üretim devam ederken çalışma ilişkilerinin sağlıklı olduğunu söylemek mümkün değildir çünkü Mecelle temelini dinden alan kuralları barındırmakta, bu yüzden çalışma hayatına ilişkin düzenleyici kurallar içermemekteydi.

25 Bunun yanında tersanelerde üretimin yapılabilmesi için o dönemde kömüre çok fazla ihtiyaç duyulmuş ve bunun sonucunda 1829 yılında ilk kömür havzası olan Ereğli Kömür İşletmeleri kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştır. Kömür işletmesinin faaliyetine başlamasıyla ve idaresinin Deniz Bakanlığı na geçmesiyle Tanzimat tan sonra çalışanlar adına düzenlemeler yapılmıştır ve çalışma koşullarının düzenlenmesi için kanunlar kabul edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu nda İSG ile ilgili çalışmalar kurulan ilk işletmelerle başlamış ancak 1845 yılında yürürlüğe giren Polis Nizamnamesi ile İSG faaliyetleri engellenmiştir. Bu dönemde çalışma koşulları çok ağırlaşmış, çalışma süreleri 16 saate kadar çıkmış, kadın ve çocuk işçi sayısında artış olmuştur. Bu da iş kazalarının ve meslek hastalıklarının artmasına sebep olmuştur. Hatta o dönemde pnömokonyoz hastalığı da çalışanlarda görülmüştür.

26 Bu dönemden sonra İSG için ilk yazılı belge 1865 yılında çıkarılan Dilaver Paşa Nizamnamesi olmuştur. Bu nizamname sosyal yönünden çok, ekonomik yönü olan bir nizamnamedir. Çalışanların dinlenme ve tatil sürelerini düzenleyen hükümler içeren bu nizamnameyi daha sonra 1869 da çıkartılan Maadin Nizamnamesi izlemiştir. Maadin nizamnamesi İSG ile ilgili önemli hükümler getirmiştir. Bu hükümler aşağıdaki gibidir: İşveren, işyerlerinde iş güvenliğinin sağlanabilmesi için iş kazasını azaltacak önlemleri almak zorundadır. İş kazası geçirenlere veya ailesine mahkeme tarafından ödenmesi istenecek tazminat işveren tarafından ödenecektir. Eğer bu kaza, işverenin ihmali ya da kötü yönetiminden kaynaklanmasından dolayı meydana gelmişse işveren ayrıca altın tutarında tazminat ödeyecektir. Kömür havzasında her işveren diplomalı bir hekim çalıştırmak ve eczane bulundurmak zorundadır. Osmanlı İmparatorluğu nun son döneminde sanayinin oldukça gerilemesi ve yeniliklere ayak uyduramamasından dolayı İSG ye yönelik çalışmalar da geri planda kalmış ve bir ilerleme sağlanamamıştır.

27 Cumhuriyet Dönemi ve Günümüze Kadar Uzanan Gelişmeler: Cumhuriyetin kabul edilmesiyle beraber artık sanayinin ve buna bağlı olarak İSG nin de gelişmesi için adımlar atılmaya başlanmıştır. Özellikle 1923 yılında yapılan İktisat Kongresi, çalışanların da katılımının olması nedeniyle iyi koşulların elde edileceğinin göstergesi olmuştur. Çünkü bu kongrede amele kavramının yerine artık işçi kavramının kullanılması, hafta tatili gibi konular gündeme alınmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan ilk çalışma 1924 yılında yürürlüğe giren 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu olmuştur. Bu kanun ile çalışanlara haftanın bir günü çalışmalarına karşın dinlenme hakkı verilmiştir. Daha sonra 1926 yılında yürürlüğe 818 sayılı Borçlar Kanunu girmiştir. Bu kanunla iş kazası ve meslek hastalıklarını içeren hukuki sorumluluk öngörülmüştür. Özellikle sanayileşmenin hızla artması, devletin ekonomik politikaları nedeniyle 1930 lu yıllarda üretimin devamlılığın sağlanabilmesi, verimliliğin artırılması için yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulmuştur.

28 Bu düzenlemelerden biri 1930 da çıkarılan Umumi Hıfzıssıhha Yasası ve Belediyeler Yasası olmuştur. Umumi Hıfzıssıhha Yasası ile İSG ve kadın-çocuk çalışanların korunması, gebe çalışanların çalışma koşulları, işçiler için gece hizmetleri ile ilgili yasal düzenlemeler yapılarak ülkemiz için önemli bir adımatılmıştır. Belediyeler Yasası ile işyerlerinin İSG açısından denetlenmesi görevi belediyelere verilmiştir. Yine bu dönemde Türkiye nin ILO ya üyeliği gerçekleşmiş ve 1932 de Milletler Cemiyeti toplantısına davet edilmiştir yılına kadar bir iş kanunumuzun olmaması nedeniyle eksik kalan düzenlemeler 1936 da 3008 sayılı İş Kanununun kabul edilmesiyle giderilmiştir. Bu kanuna İSG ile ilgili bölüm ve temel düzenlemelerin yer aldığı maddeler eklenmiş ve kanuna bağlı yönetmelikler çıkarılmıştır. İSG açısından en önemli gelişmelerden biri de 1945 tarihinde kabul edilen İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları kanunu olmuştur. Bu kanun ile ilk defa iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası uygulanmıştır.

29 Yine 1945 yılında 4792 sayılı İşçi Sigortaları Kurumu Kanunu çıkarılmış ve İşçi Sigortaları Kurumu oluşturulmuştur. Daha sonra çalışma hayatının düzenlenmesi, çalışanların karşı karşıya kaldıkları toplumsal ve işyerindeki risklerin güvence altına alınması amacıyla Çalışma Bakanlığı, 1945 tarihli Cumhurbaşkanlığı tezkeresi ile kurulmuş ve hemen arkasından Çalışma Bakanlığı'nın Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun çıkarılmıştır. Çalışma Bakanlığının kurulmasının ardından 81 sayılı Uluslararası Çalışma Sözleşmesi nin 9. maddesinin kabulüne dair 1950 tarihinde 5690 sayılı Kanun kabul edilmiştir. Bu kanun ile işyerlerinin İSG yönünden denetimini yapmak, yol gösterici uyarılarda bulunmak üzere hekim, kimyager ve mühendis gibi teknik elemanların görevlendirilmesi ile ilgili 174 Sayılı İş Yerlerinin İş Güvenliği ve Sağlığı Yönünden Denetlenmesine dair Kanun çıkarılmıştır.

30 İlk kez 1963 yılında İstanbul ve sonrasında Ankara, Zonguldak ve İzmir illerinde İş Güvenliği Müfettişleri Grup Başkanlıkları kurulmuştur yılında ise Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlüğe girmiş ve artık iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolları aktif olarak çalışmaya başlamıştır. İkinci İş Kanunu olan 931 Sayılı Kanun 1967 yılında yürürlüğe girmiştir ancak Anayasa Mahkemesi tarafından usul yönünden bozulduğundan 1971 yılında 1475 sayılı üçüncü iş kanunu yürürlüğegirmiştir. Bu kanun ile artık İSG için çağa uygun hükümler kanunda yerini almış, sağlık ve güvenlikle ilgili doğrudan bir düzenleme yapılmıştır. Yine bu kanuna bağlı olarak tüzükler çıkarılmış ve uygulamaya konmuştur.

31 Daha sonra ise hala yürürlükte olan ve 2003 yılında çıkarılan 4857 sayılı İş Kanunu bulunmaktadır. İSG ile ilgili maddeleri bünyesinde barındırın bu kanun 2012 yılına kadar iş sağlığı ve güvenliği için yol gösterici olmuş ancak ülkemizin 2012 yılında müstakil bir iş sağlığı ve güvenliği kanunu çıkarmasıyla artıkbağımsız bir alan haline gelmiştir yılında kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş sağlığı ve güvenliğini her yönüyle değerlendirerek kazalar olmadan sorunların çözümünü hedeflemiştir.