KIG 245 ULUSAL ISG KURULUŞLARI. Öğr. Gör. İsmail TOPRAK.

Transkript

1 ULUSAL ISG KURULUŞLARI Öğr. Gör. İsmail TOPRAK Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

2 2 TÜRKİYE DE İSG KURUMLARI MEVCUT DURUM ANALİZİ VE SORUNLAR A. GİRİŞ İş yerlerinde, çalışma şartlarına bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliği (İSG) koşullarının düzenlenmesi, standartlara uygunluğu ve ayrıca kaza sebebiyle tedavi ve tazminat giderlerinin karşılanması gibi cezai tüm hükümler, kanun ve ona dayandırılan tüzük ve yönetmelikler ile belirlenmiş ve belirlenmektedir. İSG hizmetlerinin sağlanması ve düzenlenmesi bakımından, yasama kaynaklarının başında, devletin temel kuruluşu ile vatandaşlık hakları, ödevlerini düzenleyen T.C. Anayasası nın 49. Maddesine göre; Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları korumak, çalışmayı desteklemek ve işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam için gerekli tedbirler alır. Devlet, işçi-işveren ilişkilerinde çalışma barışının sağlanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alır. Anayasa mızın 56. Maddesi ise; Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içerisinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırmak, işbirliği gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlardan yaralanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) hizmetleri ve dolayısıyla bu hizmetlerin kurumsulaşması adına gerçekleştirilmiş yasal düzenlemelerden akla ilk gelenler (818 sayılı) 1926 da Borçlar Kanunu, 1930 yılında Belediyeler Kanunu ve 1936 yılında ise (3008 Sayılı) İş Kanunu dur. Keza, İSG nin kurumsallaşmasında ilk yapı taşları olarak, 1945 de İşçi Sigortaları Kurumu ve 1946 da ise (4841 sayılı kanunla) Çalışma Bakanlığı nın kurulması zikredilebilir. B. MEVCUT DURUM İSG açısından getirdiği hükümler dikkate alındığında, en önemli yasa konumunda bulunan İş Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği başlıklı bir bölümü içermektedir yılında çıkarılan 10 bölüm içerisinde toplanmış 112 asil ve 4 geçici maddeden oluşan 1475 sayılı İş Kanunu nun Beşinci Bölümü, İşçi Sağlığı ve Güvenliği (73-82 Maddeler) dir.

3 3 Aynı isim altında 2003 de 4857 sayılı halen yürürlülükteki İş Kanunu çıkarılmıştır. Bu kanunun da yine aynı Beşinci Bölümü, İş Sağlığı ve Güvenliği (77-89 Maddeler) İSG konusundaki yürürlülükteki mevzuatın esaslarını barındırmaktadır yılında çıkarılan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu nun ikinci bölümü (11-31 inci maddeleri arasındaki kısım) İş Kazaları Ve Meslek Hastalıkları Sigortası başlığını taşır. Aynı kanunu 74, 114, 124, 125 ve 130 uncu maddeleri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine ilişkin hakları belirlemektedir. Devam eden süreçte, 2006 da 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu adıyla çıkarılan kanunun birçok maddesinde İSG konusundaki hükümlere yer verilmiştir. Bu kanunda Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı na (SGK) atıfta bulunmak suretiyle; 21. Maddede, İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir.. şekliyle İSG konularının sigortalılığa müteallik kurumsal boyutu SGK ya atfedilmiştir. TÜRKİYE DE İSG KURUMLARI Ülkemizde İSG konusunda çeşitli düzeyde faaliyetleri bulunan çok sayıdaki kurum ve kuruluş beş başlık altında toplanabilir. A. Yasal düzenleme ve denetleme fonksiyonu icra edenler, B. Sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini yürütenler, C. Bilimsel araştırma ve eğitim çalışmaları yapanlar, D. Veri toplama ve değerlendirme faaliyetinde bulunanlar, E. İSG uygulamalarını yaygınlaştıran ve destekleyenler

4 4 Şekil 1. Türkiye de İSG Kurum ve kuruluşları A. Yasal Düzenleme ve Denetleme a) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) / İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM) İş Teftiş Kurulu (İTK) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) b) Sağlık Bakanlığı (SB) Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü / Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü

5 5 c) Milli Savunma Bakanlığı (MSB) d) Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü e) İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü Belediyelerin İtfaiye Teşkilatları Emniyet Genel Müdürlüğü / Trafik Hizmetleri Başkanlığı f) Bayındırlık ve İskân Bakanlığı g) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı h) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı i) Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) j) Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) k) Türk Standartları Enstitüsü (TSE) B. Bilimsel Araştırma ve Eğitim a) Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) b) Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) c) Üniversitelerin İSG Merkezleri, Enstitüleri ve İSG Bölümleri Karabük Üniversitesi İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (KİGSAM) Gazi Üniversitesi Kazaları Araştırma ve Önleme Enstitüsü d) İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM)

6 6 e) Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) f) Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) g) Türk Tabipleri Birliği (TTB) h) Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) C. Sağlık a) Sağlık Bakanlığı Hastaneleri / Meslek Hastalıkları Hastaneleri b) Diğer Sağlık Birimleri (Üniversiteler, Milli Savunma Bakanlığı, diğer kamu kuruluşları, özel hastaneler ve laboratuarlar) c) Sigorta Kurum ve Kuruluşları D. Veri Toplama Ve Değerlendirme a) Türkiye İstatistik Kurumu b) ÇSGB, Sosyal Güvenlik Kurumu c) Sağlık Bakanlığı E. İsg Uygulamalarının Gelişimine Destek Olan Kuruluşlar a. İşveren Kuruluşları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (TİSK) b. İşçi Sendikaları Konfederasyonları Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (TÜRK-İŞ) Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (HAK-İŞ)

7 7 Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikaları (DİSK) c. Memur Sendikaları Konfederasyonları Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (T. KAMU-SEN) Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (KESK) Memur Sendikaları Konfederasyonu ve bağlı sendikalar (MEMUR-SEN) d. Meslek Örgütleri Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Türk Tabipleri Birliği (TTB) e. Vakıflar ve Dernekler Türk Ergonomi Derneği MESS Eğitim Vakfı Fişek Enstitüsü Türkiye Müfettişler Uzmanlar ve Denetim Elemanları Vakfı (TUDEV) İş Müfettişleri Derneği Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD) Meslek Hastalıkları İş Kazaları Araştırma ve Önleme Vakfı (MESKA) Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayi Destekleme Vakfı (MEKSA) İş Güvenliği İş Adamları Derneği (İSGİAD) Personel Yönetim Derneği (PERYÖN) Türk Hemşireler Derneği

8 8 İnşaat ve Tesisat İşçileri Eğitim Vakfı (İNİŞEV) Türk Tekstil Vakfı İş Sağlığı Hemşireliği Derneği (İŞHEMDER) f. Danışmanlık ve Eğitim Firmaları İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili, kar amaçlı olarak danışmanlık ve eğitim hizmeti veren kuruluşlar. g. Sağlık ve Güvenlik Birimleri İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri

9 9 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (İSGGM) Ülkemizde İSG nin sağlanması görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne verilmiştir. Denetim hizmetlerinin bir başka birimde örgütlenmesi nedeniyle Genel Müdürlük, 1983 tarihinde Daire Başkanlığına dönüştürülmüştür. Böylesine önemli bir alanda verilen hizmetin niteliğinin yükseltilmesi ve etkinliğinin artırılması amacıyla İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı ve 1983 yılından bu yana Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde Daire Başkanlığı şeklinde örgütlenmiş olan iş sağlığı ve güvenliği birimi, dünyadaki gelişmelere ve konunun önemine binaen, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4947 sayılı Kanunun 17 inci maddesi ile İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) olarak yeni görev, yetki ve sorumluluklar ile güçlendirilerek teşkilatlandırılmıştır. İSGGM nin görevleri kısaca (3146 sayılı kuruluş kanununca) kısaca şunlardır: İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat çalışması yapmak, Ulusal politikaları hazırlamak, belirlemek ve bu politikalar çerçevesinde programlar Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak ve sonuçlarını izlemek, Standart çalışmaları yapmak, normlar hazırlamak ve geliştirmek, ölçüm değerlendirme, teknik kontrol, eğitim, danışmanlık, uzmanlık ve bunları yapan kişi ve kuruluşları inceleyerek değerlendirmek ve yetki vermek, Kişisel koruyucuların ve makine koruyucularının imalatını yapacak kişi ve kuruluşlara yetki vermek, ithal edilecek kişisel koruyucuların ve makine koruyucularının standartlara uygunluğunu ve bu hususlarda usul ve esasları belirlemek,

10 10 İş sağlığı ve güvenliği ile iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında inceleme ve araştırma çalışmalarını planlayıp programlamak ve uygulanmasını sağlamak, Faaliyet konuları ile ilgili yayım ve dokümantasyon çalışmaları yapmak ve istatistikleri düzenlemek, Mesleki eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde çalışanlar da dahil olmak üzere tüm çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunmaları amacıyla gerekli çalışmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi ve Bölge Laboratuvarlarının çalışmalarını düzenlemek, yönetmek ve denetlemek 2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ (İSGÜM) İSGGM ye bağlı İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM), Türkiye ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaşmayla Uluslararası Çalışma Koşullarını ve Çevresini İyileştirme Programı (PIACT) çerçevesinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında kurulmuştur. İSGÜM ün görev ile amaçları şu şekilde özetlenebilir: İş Sağlığı ve Güvenliği alanında verilen ölçüm ve analiz hizmetleri sunmak, Sağlıklı ve güvenli iş ortamında, ulusal mevzuata uygun, ulusal ve uluslararası standartlarda hizmet vermek, ISO/IEC Test ve Kalibrasyon Laboratuarlarının Yeterliliği için Genel Şartlar Standardının gerekliliğini karşılayacak düzey ve kalitede hizmet vermektir. İSGÜM ün İSG kapsamındaki faaliyetleri özetle şunlardır: İşyeri ortamının sağlık ve güvenlik açısından taşıdığı riskler konusunda araştırmalar yapılması, fiziksel maruziyetin ölçülmesi ve bu konuda metot ve stratejiler geliştirilmesi, Risk değerlendirmesi, ergonomi ve kişisel koruyucu donaımlar konusunda bilgilendirme ve İSGÜM Müdürlüğü hizmetleri kapsamında, Merkez

11 11 Laboratuarlarında yapılan gürültü, titreşim, aydınlatma, termal konfor şartları ve toz ölçümü işlemlerinin düzenli bir şekilde yapılması faaliyetlerini yürütmek. Deney Sonuç Raporları nın teknik yeterliliğini kontrol ederek onaylamak, Kesinleşen çalışma programında yer alan araştırma, hizmet ve eğitim çalışmalarını yürütmek, faaliyet raporlarını hazırlamak, TS EN ISO/IEC 17025:2005 in gereklerine uygun olarak Kalite Yönetim Sisteminin oluşturulması, belgelendirilmesi, onaylanması, yürürlüğe konulması ve uygulanması hususlarında Kalite Yönetim Birimi ve Laboratuar Kalite Sorumluları ile işbirliği içerisinde çalışmak, Ortam ölçümleri için Deney ve Cihaz Talimatlarını kontrol etmek, Cihaz ve Donanım Kalibrasyon Planları nın takip edilmesi, 3. İŞ TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI İş teftişi, İş Teftiş Kurulu nca yürütülür. Kurul, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakan makamına bağlı olup, teftişe yetkili bir başkanla baş iş müfettişi, iş müfettişi ve iş müfettiş yardımcılarından oluşur. Günümüzün anlayışına göre iş teftişin temelinin atılması Cumhuriyet döneminde başlamıştır. 17 Şubat- 4 Mart 1923 tarihleri arasında yapılan İzmir İktisat Kongresinde çalışma ortamı ve çalışma şartları ile ilgili 34 maddelik bir metin kabul edilmiştir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İş Teftiş Tüzüğü ile Çalışma Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı fiilen kurulmuştur. İş Teftiş Kurulu Başkanlığı nın görev ve yetkileri kısaca şunlardır: Çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını denetlemek, İş teftişiyle ilgili mevzuat çalışması yapmak ve mevzuatta görülen boşluk ve aksaklıkların giderilmesi için alınması gerekli önlemler konusunda görüş bildirmek, İş Teftişi ile ilgili istatistikleri tutmak, değerlendirmek, yorumlamak ve yayınlamasını sağlamak, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı ndaki müfettişlerin görevleri ise kısaca:

12 12 İş Teftiş Kurulu Başkanı veya grup başkanınca kendilerine verilen işleri yapmak, Çalışmalarının sonuçlarını rapora bağlayarak grup başkanına vermek, Görevli oldukları yerlerde, programlarında bulunmayan, fakat iş sağlığı ve iş güvenliği yönünden kesin ve ciddi zorunluluk bulunan durumlarda, kendilerinden ve derhal işe el koyarak gereğini yapmak ve durumu grup başkanına bildirmek, Mevzuatta gördükleri boşluk ve aksaklıkların giderilmesi için önerilerde bulunmak, İş Teftiş Kurulu Başkanlığınca düzenlenen anketleri yürütmek ve istenen istatistik bilgileri derlemek, Teftiş programı gereğince yapacağı işlerin yer ve gününü belirleyen aylık çalışma çizelgesini hazırlayarak iki örneğini grup başkanına vermek, Yasalarla verilen diğer görevleri yapmak. Çalışma mevzuatının uygulanmasında müfettişlerce devlet adına yapılacak izleme, denetleme ve teftişin ilkeleri, teftiş hizmetinin örgütlenmesine ilişkin kurallar, işyerlerinde tutulacak teftiş defterlerinin biçimi, ne yolda doldurulacağı ve bununla ilgili işlemler, müfettiş ve müfettiş yardımcılarının görev, yetki ve nitelikleriyle işe alınmaları ve çalışma yöntemleri İŞ Teftiş Tüzüğü nde gösterilmiştir. İşyerlerinin teftişi, teftiş programlarına göre yapılır. Teftiş programları, işin yürütümüyle İSG teftişleri için ayrı ayrı düzenlenir. Programlar birer aylık dönemlere bölünmek suretiyle yıllık olarak hazırlanır. Her teftiş sonucu bir rapora bağlanır. Raporların kapsam, tür ve biçimleri yönetmelikte belirtilir. Müfettişlerin yurdun her yerinde görev yapmaları esastır. İşyerleri İSG açısından denetleme yetkisine sahip ÇSGB na bağlı İş Teftiş Kurulu nda mevcut İş Müfettişleri, işyeri sayısı ile karşılaştırıldığında, tüm işyerlerinin iş müfettişlerince denetlenmesi fiziki olarak mümkün değildir. Kaldı ki bu yaklaşımın doğruluğu tartışılmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğin uygulanmasının sağlanmasının sadece denetimle olmayacağı AB ülkeleri uygulamalarında görülmektedir. 4. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (ÇASGEM) Tarihçesi, 1955 yılında Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü (YODÇE) ne dayanan, nihayetinde 2003 tarihinde 4947 sayılı kanun ile 7460 sayılı (YODÇEM Teşkilat

13 13 Kanunu'nda yapılan değişiklik sonucu), "Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi" (ÇASGEM) olarak değiştirilmek suretiyle kurulmuştur. ÇASGEM'in amacı; çalışma hayatı ve sosyal güvenlik konularında ulusal ve uluslararası düzeyde eğitim, araştırma, inceleme, yayın, dokümantasyon ve danışmanlık faaliyetlerinde bulunmaktır. ÇASGEM Bakanlık, bağlı kuruluşlar ile ilgili kuruluşların personeli ve özel veya kamu sektöründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi, işveren veya yönetici personelin eğitimlerini sağlamak amacıyla; çalışma hayatı, sosyal güvenlik, işçi-işveren ilişkileri, İSG, toplam kalite yönetimi, iş teftişi, istihdam, verimlilik, iş piyasası etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ile İşyeri Hekimliği, İşyeri Hemşiresi ve Sağlık Memurluğu ile İş Güvenliği Uzmanlığı sertifika programları düzenlemekte olan bir kamu kurumudur. ÇASGEM in görev ve amaçları aşağıda verilmiştir: Çalışma hayatı, sosyal güvenlik, İSG, işçi işveren ilişkileri, istihdam, verimlilik, toplam kalite yönetimi, iş piyasası alomaliye.com etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ve benzeri konular ile işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek işyeri hekimi, mühendis, teknik eleman, hemşire ve diğer sağlık personeline İSG konusunda gerektiğinde Bakanlık birimleri veya ilgili kurum ve kuruluşlar ile birlikte, eğitim programları hazırlamak, eğitim vermek veya eğitim hizmeti satın almak, sertifikalandırmak, bu konularla ilgili araştırmalar yapmak veya yaptırmak, Bakanlık, bağlı kuruluşları ile ilgili kuruluşlarının personeli ile özel veya kamu sektöründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi, işveren veya yönetici personel için eğitim, seminer ve konferanslar tertip etmek veya bu konularda tertiplenmiş eğitim, konferans ve seminerlere iştirak etmek, Çalışma mevzuları ile ilgili araştırmalar ve incelemeler yapmak ve bu mevzularda vesaik (bilgi ve dokuman) toplamak, Alakalıların talebi veya muvafakati ile işyerlerinin çalışma mevzuları ve iş verimi ile ilgili meselelerini inceleyerek istişare ve tavsiyelerde bulunmak, İmkanları nispetinde istatistikler hazırlamak, Türkçe ve yabancı dillerde gayesi ile alakalı derleme ve neşriyat yapmak.

14 14 ÇASGEM in idare organları Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanı ile Danışma Kurulundan müteşekkildir. 1. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI (SGK) Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı (SSK), Bağ-Kur Genel Müdürlüğü ile Emekli Sandığı Genel Müdürlüğünün 2006 da yayımlanan 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kanunu ile birleştirilmesi ile kurulmuştur. Sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına alacak, sosyal sigortacılık ilkelerine dayalı, etkin, adil, kolay erişilebilir, malî açıdan sürdürülebilir, çağdaş standartlarda bir sosyal güvenlik sisteminin gerçekleştirilmesi amacıyla kurulan Sosyal Güvenlik Kurumunun görevleri şunlardır: Ulusal kalkınma strateji ve politikaları ile yıllık uygulama programlarını dikkate alarak sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak. Hizmet sunduğu gerçek ve tüzel kişileri hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirmek, haklarının kullanılmasını ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesini kolaylaştırmak. Sosyal güvenliğe ilişkin konularda; uluslararası gelişmeleri izlemek, Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşlar ile işbirliği yapmak, yabancı ülkelerle yapılacak sosyal güvenlik sözleşmelerine ilişkin gerekli çalışmaları yürütmek, usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmaları uygulamak. Sosyal güvenlik alanında, kamu idareleri arasında koordinasyon ve işbirliğini sağlamak. Bu Kanun ve diğer kanunlar ile Kuruma verilen görevleri yapmak. 2. TÜRKİYE NİN AB NE KALITIM SÜRECİNDE İSG YAPILANMASI Türkiye de 1475 Sayılı İş Kanunu ile İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nde, İSG yaklaşımı belirli kıstaslara dayandırılmakta idi. Ancak, yirminci yüzyılda AB ülkeleri gibi teknolojik gelişmelerde başı çeken ülkelerin bu gelişmelere bağlı olarak İSG yaklaşımlarını da değiştirdikleri görülmektedir. AB ülkelerinde benimsenen (89/391 sayılı direktif) Yeni İSG Yaklaşımı, mevcut durumu iyileştirmeyi ve bunu sağlayan politikaları oluşturmaktadır. Bu yaklaşımı

15 15 gerçekleştirme mekanizmaları risk değerlendirme ile İSG Kültürü Eğitimi olarak temelde iki başlık altında toplanmaktadır. Türkiye, AB ne Katılım Sürecinde bu Yeni İSG Yaklaşımı nı benimsemiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın ana birimleri İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile İş Teftiş Kurulu halen İSG alanında benimsenen bu yaklaşımı yaygınlaştırma ve uygulama gayreti içindedir sayılı İş Kanunu'nda yer alan bazı konular, 4857 sayılı İş Kanunu nun bütünlüğü ve AB ye uyum süreci içinde yeni yer alan kavramlar da dikkate alınarak İSG konusunda yönetmelikler şeklinde yeniden düzenlemeler yapılmış ve yapılmaktadır. Bu bağlamda, 2001 de 4857 Sayılı İş Kanunu nun kabulü ile başlayan süreçte, Türkiye İSG konusunda AB ülkeleri ile paralellik gösteren mevzuat ve politikaları benimsemiş ve bilahare gereken ikincil düzenlemeleri yapmış ve halen yapmaya devam etmektedir. Örnek olarak, AB ye uyum süreci içinde 4857 sayılı İş Kanunu nun getirdiği önemli bir yenilik, 82. maddesinde yerini bulmuştur. Bu madde ile en az elli işçi çalıştıran işverenlere mühendis veya teknik eleman bulundurma zorunluluğu getirilmiş ve tarih ve Resmi Gazetede yayımlanan İş Güvenliği ile İlgili Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile işyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanlarının çalışmaları ile ilgili temel esaslar belirlenmiştir. Ancak, her iki yönetmeliğin yürütümü yılında Danıştay ca durdurulmuştur. İptal edilen bu iki yönetmelikten sonra tarihinde yayımlanan İşyeri Sağlık Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik ile bu alandaki boşluk giderilmeye çalışılmıştır. Bu yönetmelik ile getirilen iki yeni yaklaşımdan birisi iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının birlikte çalışması diğeri ise İSG hizmetlerini işverenin dışarıdan satın alabilmesi idi. Aslında bu yeni yaklaşım, tarihli Resmi Gazete de yer alan 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun nda yer aldığı şekliyle, 4857 sayılı İş Kanunu 81 inci maddesinde değişiklik yapılmış ve işverenlere İSG hizmetini kendi bünyesindeki hekim ve iş güvenliği uzmanı ile sağlayamadığı durumlarda dışarıdan hizmet alma seçeneğinin getirilmesi ile kendi belli etmiş idi. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik hükümleri ile 50 ve üzeri çalışanı olan ve sanayiden sayılan

16 16 işyerlerinin bu hizmeti almaları ile ilgili usul ve esaslar belirlenmiştir. Söz konusu yönetmelik ile, İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin standartlaştırılması, İşyeri sağlık ve güvenlik birimleri veya ortak sağlık güvenlik birimlerinden, İSG hizmetlerinin bir bütün olarak sunulması, İSG hizmetlerini sunacak kurum ya da kuruluşların yetkilendirilmesi, Dışarıdan İSG hizmeti alımı ile İSG hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması, İşçilere sağlık gözetimi isteme hakkı verilmesi, İSG hizmetlerinin maliyetinin azaltılması hedeflenmiş idi. İSG hizmetleri AB ve diğer gelişmiş ülkelerce de kabul görmüş ve sıklıkla uygulanan bir düzenlemedir. Söz konusu yönetmelikte; çok disiplinli bir alanı İSG Hizmetleri nin işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından verilmesi esas alınmış olup, bu kişilerin görev, yetki ve çalışma süreleri belirlenmiştir. İSG hizmetlerinin dışarıdan OSGB ce sunumunda kurumsal yapıya sahip ve İSG sorunlarının çözüm merkezleri olması hedeflenmektedir. İSGGM ce ileride yapılacak düzenlemeler ile İSG hizmetlerinin (işyeri ortam ölçümleri, periyodik kontroller, risk değerlendirmesi v.s) bütün olarak sunulacağı, işverenin de bu hizmetlere istenilen standart da alması, kolay ve ucuz temin etmesi amaçlanmaktadır. Ancak, bu yönetmeliğin yürütümü de (açılan dava sonucu) tarihinde Danıştay tarafından durdurulmuştur. İş Kanunu nda yer alan 77.madde ile işverenlere İSG konusunda işçilerini bilgilendirme ve eğitim gibi iki önemli yükümlülük getirilmiş ve yapılacak olan eğitimin Bakanlıkça (ÇSGB) çıkarılacak bir yönetmelikle belirleneceği hüküm altına alınmıştır. Bu çerçevede hazırlanan yönetmelik tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 78. madde ise İSG ye ilişkin çeşitli tüzük ve yönetmelik çıkarma görevini yine ÇSGB ye vermiş ve bu AB ye uyum çerçevesinde de mütalaa edilebilecek bir dizi yönetmelik çıkarılmış ve yine değişik alanları düzenlemek üzere bir kısım yönetmeliğin hazırlık çalışmaları ÇSGB bünyesinde sürdürülmektedir.

17 17 1. ULUSAL ve ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE SÖZLEŞMELER A. ULUSAL KURULUŞLAR Türkiye de iş sağlığı ve güvenliği konusunda birçok kurum ve kuruluş vardır: Kamu: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSB): İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), İş Teftiş Kurulu Başkanlığı (İTK) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Eğitim Merkezi (ÇASGEM); Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK); Sağlık Bakanlığı: Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü; Çevre ve Orman Bakanlığı: Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü. İşçi ve İşveren Kuruluşları: TÜRK-İŞ, Hak-İş, DİSK, TİSK vb Üniversiteler Mesleki Örgütler: Türk Ergonomi Birliği, Türk Tabipler Birliği (TTB), TMMOB, Türk Hemşireler Derneği İSG konusunda devleti temsilen Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, bağlı üç ana hizmet birimiyle ilgili çalışmaları yürütmektedir: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) ile bağlı kuruluş İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM) İş Teftiş Kurulu Başkanlığı (İTK) Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM), B. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (İSGGM) Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne verilmiştir. Denetim hizmetlerinin bir başka birimde örgütlenmesi nedeniyle Genel Müdürlük, 1983 tarihinde Daire Başkanlığına dönüştürülmüştür. Böylesine önemli bir alanda verilen hizmetin niteliğinin yükseltilmesi ve etkinliğinin artırılması amacıyla İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı, 04/10/2000 tarihinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) olarak yeniden teşkilatlandırılmış ve yeni görevlerle güçlendirilmiştir. İSGGM nin görevleri kısaca (3146 sayılı kuruluş kanununca) şunlardır:

18 18 İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat çalışması yapmak, Ulusal politikaları hazırlamak, belirlemek ve bu politikalar çerçevesinde programlar Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak ve sonuçlarını izlemek, Standart çalışmaları yapmak, normlar hazırlamak ve geliştirmek, ölçüm değerlendirme, teknik kontrol, eğitim, danışmanlık, uzmanlık ve bunları yapan kişi ve kuruluşları inceleyerek değerlendirmek ve yetki vermek, Kişisel koruyucuların ve makine koruyucularının imalatını yapacak kişi ve kuruluşlara yetki vermek, ithal edilecek kişisel koruyucuların ve makine koruyucularının standartlara uygunluğunu ve bu hususlarda usul ve esasları belirlemek, İş sağlığı ve güvenliği ile iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında inceleme ve araştırma çalışmalarını planlayıp programlamak ve uygulanmasını sağlamak, Faaliyet konuları ile ilgili yayım ve dokümantasyon çalışmaları yapmak ve istatistikleri düzenlemek, Mesleki eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde çalışanlar da dahil olmak üzere tüm çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunmaları amacıyla gerekli çalışmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi ve Bölge Laboratuvarlarının çalışmalarını düzenlemek, yönetmek ve denetlemek 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI MERKEZI MÜDÜRLÜĞÜ (İSGÜM) İSGGM ye bağlı İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM), Türkiye ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaşmayla Uluslararası Çalışma Koşullarını ve Çevresini İyileştirme Programı (PIACT) çerçevesinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında kurulmuştur. İSGÜM ün görev ile amaçları şu şekilde özetlenebilir:

19 19 İş Sağlığı ve Güvenliği alanında verilen ölçüm ve analiz hizmetleri sunmak, Sağlıklı ve güvenli iş ortamında, ulusal mevzuata uygun, ulusal ve uluslararası standartlarda hizmet vermek, ISO/IEC Test ve Kalibrasyon Laboratuarlarının Yeterliliği için Genel Şartlar Standardının gerekliliğini karşılayacak düzey ve kalitede hizmet vermektir. İSGÜM ün İSG kapsamındaki faaliyetleri şunlardır: İşyeri ortamının sağlık ve güvenlik açısından taşıdığı riskler konusunda araştırmalar yapılması, fiziksel maruziyetin ölçülmesi ve bu konuda metot ve stratejiler geliştirilmesi, Risk değerlendirmesi, ergonomi ve kişisel koruyucu donaımlar konusunda bilgilendirme ve İSGÜM Müdürlüğü hizmetleri kapsamında, Merkez Laboratuarlarında yapılan gürültü, titreşim, aydınlatma, termal konfor şartları ve toz ölçümü işlemlerinin düzenli bir şekilde yapılması faaliyetlerini yürütmek. Deney Sonuç Raporları nın teknik yeterliliğini kontrol ederek onaylamak, Kesinleşen çalışma programında yer alan araştırma, hizmet ve eğitim çalışmalarını yürütmek, faaliyet raporlarını hazırlamak, TS EN ISO/IEC 17025:2005 in gereklerine uygun olarak Kalite Yönetim Sisteminin oluşturulması, belgelendirilmesi, onaylanması, yürürlüğe konulması ve uygulanması hususlarında Kalite Yönetim Birimi ve Laboratuar Kalite Sorumluları ile işbirliği içerisinde çalışmak, Ortam ölçümleri için Deney ve Cihaz Talimatlarını kontrol etmek, Cihaz ve Donanım Kalibrasyon Planları nın takip edilmesi, 2. İŞ TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI (İTK) İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, 1979 tarihinde çıkarılan İş Teftiş Tüzüğü ile kurulmuştur. İş Teftiş Kurulu başkanliği nin görev ve yetkileri kısaca şunlardır: Çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını denetlemek, İş teftişiyle ilgili mevzuat çalışması yapmak ve mevzuatta görülen boşluk ve aksaklıkların giderilmesi için alınması gerekli önlemler konusunda görüş bildirmek,

20 20 İş Teftişi ile ilgili istatistikleri tutmak, değerlendirmek, yorumlamak ve yayınlamasını sağlamak, İş Teftiş Kurulu daki müfettişlerin görevleri kısaca: İş Teftiş Kurulu Başkanı veya grup başkanınca kendilerine verilen işleri yapmak, Çalışmalarının sonuçlarını rapora bağlayarak grup başkanına vermek, Görevli oldukları yerlerde, programlarında bulunmayan, fakat iş sağlığı ve iş güvenliği yönünden kesin ve ciddi zorunluluk bulunan durumlarda, kendilerinden ve derhal işe el koyarak gereğini yapmak ve durumu grup başkanına bildirmek, Mevzuatta gördükleri boşluk ve aksaklıkların giderilmesi için önerilerde bulunmak, İş Teftiş Kurulu Başkanlığınca düzenlenen anketleri yürütmek ve istenen istatistik bilgileri derlemek, Teftiş programı gereğince yapacağı işlerin yer ve gününü belirleyen aylık çalışma çizelgesini hazırlayarak iki örneğini grup başkanına vermek, Yasalarla verilen diğer görevleri yapmak. 1. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (ÇASGEM) A. Giriş Tarihçesi, 1955 yılında Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü (YODÇE) ne dayanan, nihayetinde 2003 tarihinde 4947 sayılı kanun ile 7460 sayılı (YODÇEM Teşkilat Kanunu'nda yapılan değişiklik sonucu), "Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi" (ÇASGEM) olarak değiştirilmek suretiyle kurulmuştur. ÇASGEM'in amacı; çalışma hayatı ve sosyal güvenlik konularında ulusal ve uluslararası düzeyde eğitim, araştırma, inceleme, yayın, dokümantasyon ve danışmanlık faaliyetlerinde bulunmaktır. ÇASGEM Bakanlık, bağlı kuruluşlar ile ilgili kuruluşların personeli ve özel veya kamu sektöründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi, işveren veya yönetici personelin eğitimlerini sağlamak amacıyla; çalışma hayatı, sosyal güvenlik, işçi-işveren ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, toplam kalite yönetimi, iş teftişi, istihdam, verimlilik, iş piyasası

21 21 etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ile İşyeri Hekimliği, İşyeri Hemşiresi ve Sağlık Memurluğu ile İş Güvenliği Uzmanlığı sertifika programları düzenlemekte olan bir kamu kurumudur. B. ÇASGEM in görev ve amaçları Çalışma hayatı, sosyal güvenlik, iş sağlığı ve güvenliği, işçi işveren ilişkileri, istihdam, verimlilik, toplam kalite yönetimi, iş piyasası alomaliye.com etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ve benzeri konular ile işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek işyeri hekimi, mühendis, teknik eleman, hemşire ve diğer sağlık personeline iş sağlığı ve güvenliği konusunda gerektiğinde Bakanlık birimleri veya ilgili kurum ve kuruluşlar ile birlikte, eğitim programları hazırlamak, eğitim vermek veya eğitim hizmeti satın almak, sertifikalandırmak, bu konularla ilgili araştırmalar yapmak veya yaptırmak, Bakanlık, bağlı kuruluşları ile ilgili kuruluşlarının personeli ile özel veya kamu sektöründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi, işveren veya yönetici personel için eğitim, seminer ve konferanslar tertip etmek veya bu konularda tertiplenmiş eğitim, konferans ve seminerlere iştirak etmek, Çalışma mevzuları ile ilgili araştırmalar ve incelemeler yapmak ve bu mevzularda vesaik (bilgi ve dokuman) toplamak; Alakalıların talebi veya muvafakati ile işyerlerinin çalışma mevzuları ve iş verimi ile ilgili meselelerini inceleyerek istişare ve tavsiyelerde bulunmak; İmkanları nispetinde istatistikler hazırlamak; Türkçe ve yabancı dillerde gayesi ile alakalı derleme ve neşriyat yapmak. ÇASGEM in idare organları Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanı ile Danışma Kurulundan müteşekkildir. 2. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU (SGK) Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı (SSK), Bağ-Kur Genel Müdürlüğü ile Emekli Sandığı Genel Müdürlüğünün 2006 da yayımlanan 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kanunu ile birleştirilmesi ile kurulmuştur. Sosyal Güvenlik Kurumu; Sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına alacak, sosyal sigortacılık ilkelerine dayalı, etkin, adil, kolay

22 22 erişilebilir, malî açıdan sürdürülebilir, çağdaş standartlarda bir sosyal güvenlik sisteminin gerçekleştirilmesi amacıyla kurulmuştur. A. Sosyal Güvenlik Kurumu Görev Ve Amaçlari Ulusal kalkınma strateji ve politikaları ile yıllık uygulama programlarını dikkate alarak sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak. Hizmet sunduğu gerçek ve tüzel kişileri hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirmek, haklarının kullanılmasını ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesini kolaylaştırmak. Sosyal güvenliğe ilişkin konularda; uluslararası gelişmeleri izlemek, Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşlar ile işbirliği yapmak, yabancı ülkelerle yapılacak sosyal güvenlik sözleşmelerine ilişkin gerekli çalışmaları yürütmek, usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmaları uygulamak. Sosyal güvenlik alanında, kamu idareleri arasında koordinasyon ve işbirliğini sağlamak. Bu Kanun ve diğer kanunlar ile Kuruma verilen görevleri yapmak 1. ULUSAL İSG SİSTEMİ NİN DEĞERLENDİRİLMESİ Çalışma hayatı ile doğrudan ilgili olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın İSG Mevzuatı nın hazırlanmasından ve ulusal politikaların belirlenmesinden sorumlu İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü nü (İSGGM) 2003 yılında yeniden yapılandırarak güçlendirmesi, çalışma ve İSG Mevzuatı nın uygulanmasını denetleyen ve iş kazası incelemesi yapan İş Teftiş Kurulu nun varlığı ile işçi ve işveren kuruluşlarının konuya gösterdiği yoğun ilgi ve işbirliği yaklaşımı, iş sağlığı ve güvenliği alanında yapılması düşünülen çalışmalar için önemli bir altyapı oluşturmaktadır. Çağdaş isg çalışmalarındaki yeni yaklaşımlar ve uluslararası gelişmelere paralel olarak çıkarılmış olan 4857 Sayılı İş Kanunu na göre; 50 veya daha fazla işçi çalıştıran işletmelerde gerekli İSG önlemlerini uygulamak ve denetlemek için İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları kurulması, Bütün işletmelerde İSG işçi temsilcisinin seçilmesi, İSG faaliyetlerinin sürdürülmesinde hayati öneme sahip koruyucu ve önleyici hizmetlerin sorumluları olan işyeri hekimi, işyeri hemşiresi ve iş güvenliği uzmanının yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını belirleyen yasal düzenlemelerin yapılmış ve uygulanmaya başlanmış olması,

23 23 Kanun kapsamında çıkartılan yeni yönetmeliklerle işyerlerinde risk değerlendirme yaklaşımına geçilmesi, AB-İSG Mevzuatı nı Ulusal Mevzuata kazandırmak amacıyla 21 yönetmeliğin yayınlanmış olması, İSG bilinçlendirme faaliyetlerinin yoğunlaştırılmış olması, İSG kavramının sivil toplum örgütleri ve sosyal taraflarca desteklenmesi, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamındaki tüm işyerlerinde sağlık ve güvenliğin korunması için işverenlere çalışanlarını eğitme ve bilgilendirme zorunluluğunun getirilmesi, Ulusal İSG Politikası oluşturulmasında önemli kilometre taşlarıdır. Ancak, bu olumlu gelişmelere rağmen sürekli iyileştirme yaklaşımı ile İSG alanında pek çok şey yapılması gerektiği de göz ardı edilemez. Bu çerçevede; Ülkede yeni İSG Mevzuatı nı uygulamakla yükümlü olan İSG paydaşlarının kalifiye insan gücü ihtiyacı çok yönlü aktivitelerle desteklenmelidir sayılı İş Kanunu, 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işverenlere yasal yükümlülüklerini yerine getirebilmesi için iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurma, işyeri hekimi, işyeri hemşiresi ve iş güvenliği uzmanı istihdam zorunluluğu getirmiştir. Ortak sağlık ve güvenlik birimlerine işlerlik kazandırılarak AB normları çerçevesinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin bütün çalışanlara ulaşması sağlanmalıdır. İş sağlığı ve güvenliğinin çok disiplinli bir yaklaşım içermesi nedeniyle var olan uzman tanımlarının yanı sıra hijyenistler, epidemiyologlar, toksikologlar ve ergonomi uzmanları gibi diğer İSG uzmanlarıda gözden uzak tutulmamalıdır. Avrupa Birliğinin 89/391/EEC no lu Çerçeve Direktifine uygun olarak 4857 Sayılı İş Kanunu nda yapılacak düzenlemelerle zanaatkarlar, tarım ve kamu çalışanları da iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı kapsamına alınmalıdır. Avrupa Birliği örneğiyle karşılaştırıldığında İSGGM politik ve idari fonksiyonlarını yerine getirmek için oldukça az sayıda personele sahiptir. Yeni kurulmuş olması sebebiyle, İSGÜM ile birlikte İSGGM nin kapasitesi halen gelişme safhasındadır. İş Teftiş Kurulu gibi Bakanlığın ilgili bölümleri arasında daha yoğun bir işbirliği ve eşgüdüme ihtiyaç duyulmaktadır. Ulusal İSG politika belirleyicileri ile İSG uygulamalarını gerçekleştiren kurumlar arasında iletişim geliştirilmelidir. İSG faaliyetlerine doğrudan ve dolaylı katılan, İSG sisteminde tanımlanan kurum ve kuruluşlar arasındaki iletişim, eşgüdüm, politika, planlama ve organizasyon konularında dağınıklık giderilerek birbirini tamamlayan, katkı sağlayan ve teşvik eden bir yapı oluşturulmalıdır.

24 24 İSG alanında bilgi toplama sistemindeki yetersizlikler nedeniyle iş kazaları ve meslek hastalıkları ile işyerine ait genel bilgilerin bir veri tabanında toplanıp değerlendirilmesi yapılamamaktadır. Mevzuatımızda meslek hastalığı ve iş kazası tanımları 506 sayılı SSK Kanunu nda yapılmış ve sadece 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çalışanları kapsamaktadır. Kapsam diğer çalışan kategorilerini de içine alacak şekilde genişletilmelidir. İSG alanına özgü bilimsel araştırma ve eğitim kurumları bulunmamaktadır. İSG ile çalışma koşulları arasındaki nedensel ilişki üzerine yeni araştırmalar yapılması gerekmektedir. Bu doğrultuda üniversitelerde iş sağlığı ve güvenliğine özgü bölüm ve uzmanlık alanlarının kurulması, ihtiyaç duyulan çalışmaların nitelik ve niceliğini güçlendirecektir. Bu amaç doğrultusunda üniversiteler, iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alanlarda araştırma ve inceleme çalışmaları yapmak üzere teşvik edilmelidir. Kendi kuruluş Kanunundaki görev ve hizmetleri kapsamında mevzuat üretmek ve denetim yapmakla yükümlü çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının hazırladıkları mevzuatlar sebebiyle İSG alanında çeşitli noktalarda birbiriyle çakışan düzenlemeler kaynak israfına, aynı zamanda bürokratik işlemlerin uzamasına sebep olmaktadırlar. Çeşitli kurumların mevzuatlarında iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili olarak yer alan hükümler arasında uyumu sağlayacak çalışmalar yürütülmelidir. Kamunun İSG hizmetlerinin etkinliğini ölçmeye yönelik performans kriterlerinin belirlenmesine ihtiyaç vardır. Alan ve sektör denetimlerinin eğitim öncelikli olarak etkin bir biçimde yapılması ve sürekliliğinin sağlanması ile iş müfettişlerinin günümüz teknoloji ve bilgi donanımına sahip olması, İSG düzeyinin iyileşmesine katkı sağlayacaktır. 2. ULUSAL İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE ÖNCELİK VE HEDEFLER Türkiye nin iş sağlığı ve güvenliği konusunda öncelikleri ve bu konuda 2008 yılının sonuna kadar ulaşılması planlanan hedefler aşağıda sunulmuştur: I) Politik Hedefler: 1. AB normlarına uygun bir İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun çıkarılması, Ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının günün koşullarına ve AB normlarına uygun hale getirilerek, sosyal tarafların mutabakatıyla İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çatısı altında toplanması ve yürürlüğe konulan kanun ve yönetmeliklerin uygulanmasının sağlanması İSG açısından büyük yarar sağlayacaktır.

25 25 2. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerin bütün çalışanları kapsaması, İş sağlığı ve güvenliği konularında insanı önemseyen ve öne çıkaran, onun bedensel, ruhsal ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayan çağdaş ve kapsamlı bir politika belirlenmesi ve uygulanmasının takip edilmesi gerekmektedir. İSG alanındaki düzenlemelerin devlet memurları, bağımsız çalışanlar ve tarım çalışanları dahil olmak üzere bütün çalışanları kapsaması gerekmektedir. 3. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerin bütün işyerlerine yaygınlaştırılması İSG hizmetlerinin AB normlarına tam uyumu sağlanmalı, bu hizmetler çalışan sayısına bakılmaksızın tüm işyerlerine sunulmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunumunda eşitsizlikler, hizmetin gerekliliğine olan inancı sarsarken diğer yandan istihdam ve işyerlerinin büyüme eğilimini engelleyici bir etki yapmaktadır. Bunun yanısıra haksız rekabete yol açmaktadır. Hizmetlerin eşit ve yaygın olarak sunulması için işyerlerinin ekonomik şartları da dikkate alınarak gerekli çalışmalar, sosyal taraflarla müştereken yapılmalıdır. 4. İş sağlığı ve güvenliği hizmet birimlerinin etkin hale getirilmesi, Etkin bir iş sağlığı ve güvenliği planlaması ve yönetim sisteminin kurulması için İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklerin öngörmüş olduğu işyeri sağlık ve güvenlik birimleri, işyeri ortak sağlık ve güvenlik birimleri ile işyeri sağlık ve güvenlik kurullarının aktif ve etkin çalışması gereklidir. İş sağlığı ve güvenliği kurullarının yıllık raporlarının incelenmesi ve raporlarda yer alan öneri ve önlemlerin uygulamaya konulması sağlanmalıdır. II) Uygulama Hedefleri: 1. İş kazaları sayısının % 20 azaltılması, Meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıkları sayıları İSG hizmetlerinin etkin ve yeterli olup olmadığının önemli göstergelerindendir. İSG alanında sürdürülen hizmetlerin yaygınlaştırılması ve etkin uygulanmasıyla, iş kazaları sayısı azaltılacaktır. 2. Ülkemizdeki meslek hastalıkları tanı sistemlerinin geliştirilmesi, İSG göstergelerinden biri olan meslek hastalıkları tanı prosedürlerinin yaygınlaştırılması ve kolaylaştırılması, işyeri hekimleri başta olmak üzere sağlık

26 26 personelinin konu ile ilgili bilgi ve duyarlılıklarının artırılması ve gerekli eğitim materyallerinin hazırlanarak sahada yaygınlaştırılması ile ülkemizde tespitinde zorlandığımız meslek hastalıkları tanısında artış sağlanmış olacaktır. 3. Ülkemizde kamu eliyle yürütülen İSG teknik destek hizmetlerinin %20 artırılması. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde, işyerlerinde kişi ve ortam ölçümlerini yürütmekte olan İSGÜM ün teknik alt yapı ve kalifiye insan gücü yeterli hale getirilecektir. Benzer hizmetleri sunan diğer kuruluşların teşviki ile sunulan İSG destek hizmetlerinde de iyileşme sağlanacaktır. Kaynakça 1. Akyüz, N., İş Güvenliği, İstanbul, Arıkoğlu, Z., İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Tanısı Ve Amacı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı Dairesi Başkanlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu, Ankara, 4-10 Mayıs Baysal, S., İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Genel Prensipleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, YODÇEM, Yayın No: 4, Ankara, Dizdar E. N., Kurt, M, A Rule-Based System Approach for Safety Management in Hazardous Work Systems, Mühendislik Bilimleri Dergisi, Şubat, Dizdar, E. N., Antropometrik Optimizasyon, Z.K.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü (Ders Notları), Karabük, Şubat, Dizdar, E. N., İş Güvenliği, ZKÜ, Karabük TEF (Lisans Ders Kitabı), Alver Matbaası, Ankara, Ekim, Erten, K., İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Genel Prensipleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, YODÇEM, Yayın No: 3, Fer, U., İşçi Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Devletin, İşverenin ve İşçinin Görev ve Sorumlulukları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, YODÇEM, Yayın No: 5, 2000.

27 27 9. ILO, Accident Prevention, 2 nd Ed., Geneva, Ilıcak, Ş., 1989, İş kazaları ve Ergonomi,, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı Dairesi Başkanlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Bülteni, Ankara. 11. İMO, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, TMMO, İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara Şub., Mccormick, Ernest J., Senders, Mark S., Human Factors in Engineering and Design, 5th Edition, Mcgraw- Hill International, Okan, K., Okan, N., İş Güvenliği, Kadıoğlu Mat., Ankara, Önenç, M., İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Çalışma Bakanlığı, İşçi Sağlığı Dairesi Başk. Yayınları, No: 50, Ankara, Sabır, H., 1990, Güvenlik ve Sağlık, İSGÜM Bülteni, 19 ve 20.