III. ULUSAL SULAK ALANLAR KONGRESİ Ekim 2013 SAMSUN

Transkript

1 i

2 III. ULUSAL SULAK ALANLAR KONGRESİ Ekim 2013 SAMSUN Editörler Prof. Dr. Ali Kemal AYAN Doç. Dr. Hatice BOZOĞLU Araş. Gör. Hasan AKAY Araş. Gör. Dursun KURT Emin KARAMAN Murat DEMİR Yazışma Adresi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi TBB- SAMSUN Telefon /1175 ISBN: Basım 20 Mayıs 2014 EROL OFSET Matbaacılık Yayıncılık Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti. Pazar Mah. Necati Efendi Sk. No.43/A İlkadım / SAMSUN Tel.: Fax: Bildiri kitabında yer alan makalelerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. ii

3 ÖNSÖZ Sulak Alanlar biyolojik üretimin en yüksek olduğu ekosistemlerdir. Genellikle derinliği 6 metreyi geçmeyen, güneş ışığının dibine kadar ulaşarak fito ve zooplanktonların, su altı ve su üstü bitkilerin, aquatik hayvanların gelişmesine imkan veren, çok yeri saz, kamış gibi yüksek, kuşların saklanmasına, yuvalanmasına ve barınmasına uygun olan sulak alanlar ornitolojik açıdan da büyük öneme sahiptir. İçme suyu sağlama; taşkın kontrolü; yeraltı sularının beslenmesi; sediman ve besin depolama; iklim değişikliğinin kontrolü; doğal arıtım; tarım, hayvancılık, balıkçılık, saz kesimi, turizm, ulusal güvenlik ve rekreasyonel olanaklar sulak alanların başlıca işlevleridir. Sulak Alanlar yeraltı sularını besleyerek veya boşaltarak, taban suyunu dengeleyerek, sel sularını depolayarak, taşkınları kontrol ederek, kıyılarda deniz suyunun girişini önleyerek bölgenin su rejimini düzenler. Bulundukları yörede nem oranını yükselterek, başta yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yapar. Küresel iklim değişikliğinin gelecek 100 yılda tam anlamıyla hissedileceği düşünüldüğünde, dünyanın çeşitli yerlerinde yaşanacak iklimsel değişikliklerin kontrolünde sulak alanların önemi hissedilir derecede artmaktadır. Sulak Alanlar karbon depolayarak iklim değişikliği kontrolünde rol oynamakla birlikte, rüzgar, dalga ve akıntı etkilerini azaltır. Bunun yanı sıra yeraltı sularının beslenme ve boşalımını dengeler, azotu ve fosforu arıtır, kimyasalları süzer, doğal arıtım sağlar. Sulak Alanları sağlıklı biçimde muhafaza etmek, yok olmalarını engellemek ve kayıpları telafi etmek bu konuda atılacak hassas adımlar arasındadır. Türkiye de, birçok alanda olduğu gibi sulak Alanlarda da koruma-kullanma dengesindeki yasal belirsizlikler, kuruma, kirlenme ve küresel iklim değişiklikleri gibi nedenlerle ekolojik ve ekonomik tehdit altında bulunmaktadır. Ülkemizde mevcut önlemler ile sulak alanların geleceğinin güven altında olduğu söylemek oldukça zordur. Sulak Alanların korunması çalışmalarında bakanlığın yanı sıra üniversitelerimizin de bilimsel çalışmalar ile desteklemesi ve çalışma sonuçlarını bu gibi kongreler ile kamuoyuna paylaşması koruma sürecini olumlu yönde etkileyecektir. Prof. Dr. Ali Kemal AYAN III. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi Başkanı iii

4

5 ÖNSÖZ Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü olarak amacımız; Ülkemizin tabii değerlerinin ve buna bağlı olarak sahip olduğu ekolojik ve biyolojik zenginliğinin ve çeşitliliğinin korunması ve geleceğe taşınması amacıyla gereken çalışmaları yürütmektir. Bu çerçevede sulak alanlar, kumul alanları, orman alanları gibi bir çok ekosistemi bünyelerinde taşıdıkları için doğal değerler bakımından uluslararası boyutta önem arzetmektedirler. Bakanlığımızca şu ana kadar yapılan değerlendirmeler neticesinde, Ülkemizde 135 uluslararası önemde sulak alan olduğu tespit edilmiştir. Sulakalanların korunması ve akılcı kullanımının sağlanması Bakanlığımızın kuruluşundan bu yana öncelikli konularından biri olmuş ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğümüzün sorumluluğunda teknik, idari ve yasal anlamda ulusal ve uluslararası düzeyde çok önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu kapsamda, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 11. Bölge Müdürlüğü olarak Ondokuz Mayıs Üniversitesi işbirliği ile III. Ulusal Sulak Alanlar Kongresini yaparak, araştırıcıların ve uygulayıcıların bir araya gelmesi sağlanmıştır. III. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi, sulak alanlarda bilimsel çalışma yapan kişi, kamu kuruluşları, sivil toplum örgütleri ve bu alanlarda yaşayan, bu alanlardan geçinen veya bu alanlara ilgi duyan insanları bir araya getirmeyi, ülkemizin en önemli sulak alanları başta olmak üzere, Bölge Müdürlüğümüz sorumluluk alanında bulunan Kızılırmak Deltası ve Yeşilırmak Deltası nı tanıtmayı hedeflemiştir. Yüzyıllar boyu birçok medeniyetin kurulmasında temel yerleşim yeri olarak seçilmiş su kaynakları ve sulak alanların yok olmadan gelecek nesillere aktarılması ve ülkemizdeki Sulak Alanlar ile ilgili bilgi birikimini arttırmak, sulak alanlar üzerindeki tehditleri fark etmek ve koruma- kullanım dengesini sağlayarak sulak alanlar çevresinde yaşayan insanların sulak alanlara zarar vermeden gelir düzeylerini artırmaya yönelik sürdürülebilir çözümler üretmek temelinde gelecek nesillerin bilgilendirilmesi ve sulak alanların korunması için çalışmalarımız devam edecektir. III. Sulak Alanlar Kongresinin gerçekleştirilmesinde; bizlerden himayesini esirgemeyen Orman ve Su İşleri Bakanımız Prof. Dr Sayın Veysel Eroğlu Beyefendiye, Bu kongrenin İlimizde yapılmasında her aşamada desteğini gördüğümüz Valimiz Sayın Hüseyin AKSOY Beyefendiye, Onursal Başkanlarımız Doğa koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü Sayın Ahmet ÖZYANIK Beyendi ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Rektörü Prof. Dr Sayın Hüseyin AKAN Beyefendiye Şükranlarımızı sunuyoruz. Kongreye bilimsel çalışmar ile katılan Üniversitelerimizin değerli Akademisyenlerine ve Araştırmacılara, mesai ve tecrübesini esirgemeyerek Kongrenin mutfağında yer alan Düzenleme Kurulunda görev üstlenen Hocalarımıza ve arkadaşlarımıza, Katkı ve Katılım sağlayan Bakanlığımız personeline, görev alan kişi, kamu kuruluşları ile sivil toplum örgütlerine teşekkür ederim. Kongrenin Türkiye nin Sulak alanlarının gelişmesi, daha iyi anlaşılması ve yönetilmesine vesile olmasının diler saygılar sunarım. Emin KARAMAN III. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi Başkanı DKMP 11. Bölge Müdürü v

6 Orman ve Su İşleri Bakanı Sayın Prof. Dr. Veysel EROĞLU himayelerinde ONURSAL BAŞKANLAR Prof. Dr. Hüseyin AKAN Ahmet ÖZYANIK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Rektörü Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü KONGRE BAŞKANLARI Prof. Dr. Ali Kemal AYAN Orman Müh. Emin KARAMAN KONGRE SEKRETERLERİ Doç. Dr. Hatice BOZOĞLU Orman Müh. Murat DEMİR KONGRE SEKRETERYALARI Araş. Gör. Hasan AKAY Araş. Gör. Dursun KURT DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Ali Kemal AYAN Prof. Dr. Yüksel ARDALI Prof. Dr. Halil İbrahim ZEYBEK Doç. Dr. Hatice BOZOĞLU Doç. Dr. Ayşe KULEYİN Doç. Dr. H. Özlem NİSBET Yrd. Doç. Dr. Hakan ARSLAN Yrd. Doç. Dr. Elif Omca ÇOBANOĞLU Dr. Hüseyin CÜCE Dr. Arzu GÜRSOY Araş. Gör. Hasan AKAY Araş. Gör. Dursun KURT Araş. Gör. Gülsüm MUMCU Zir. Yük. Müh. Murat SARAÇ Biyolog Ömer Faruk SÖNMEZ Harita Müh. Said AYDIN Orm. Müh. Emin KARAMAN Orm. Müh. Murat DEMİR Orm. Müh. Ramazan DİKYAR Su Ürün Müh. Muzaffer ÇELİK Zir. Müh. S. Serhan ÇAĞIRANKAYA Mustafa ÇETİN vi

7 DANIŞMA KURULU Hüseyin AKSOY (Samsun Valisi) Prof. Dr. Tülay BAKIR (TBBM Çevre Komisyon Üyesi) Prof. Dr. Lütfü AKÇA (Orman ve Su İşleri Bakanlığı Müsteşarı) Prof. Dr. Cumali KINACI (Su Yönetimi Genel Müdürü) Yusuf Ziya YILMAZ (Samsun Büyük Şehir Bşk) Prof. Dr. Recep BİRCAN (Sinop Üniversitesi Rektörü) BİLİM KURULU Prof. Dr. Cengiz ACAR (Karadeniz Teknik Üniv. Orman Fak. Peyzaj) Prof. Dr. Aydın AKBULUT (Hacettepe Üniv., Mühendislik Fak., Çevre Müh.) Prof. Dr. Yüksel ARDALI (OMÜ Mühendislik Fak. Çevre Müh.) Prof. Dr. İsmet ARICI (Uludağ Üniv. Ziraat Fak., TYS) Prof. Dr. Ali Kemal AYAN (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bafra Meslek Yüksek Okulu) Prof. Dr. İlknur AYAN (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fak. Tarla Bitkileri) Prof. Dr. Sezgin AYAN (Kastamonu Üniv. Orman Fakültesi) Prof. Dr. Gülfem BAKAN (OMÜ Mühendislik Fak. Çevre Müh.) Prof. Dr. Sancar BARIŞ (OMÜ Tıp Fak. ) Prof. Dr. Meryem BEKLİOĞLU (ODTÜ Fen Edebiyat Fak. Biyoloji) Prof. Dr. Hanife BÜYÜKGÜNGÖR (OMÜ Mühendislik Fak. Çevre Müh.) Prof. Dr. Ali ÇELİK (Pamukkale Üniv. Fen Edebiyat Fak. Biyoloji) Prof. Dr. A. Kadri ÇETİN (Fırat Üniv.Fen Edebiyat Fak. Biyoloji) Prof. Dr. Nurcan ÇETİNKAYA (OMÜ Veteriner Fak. Hayvan Besleme Prof. Dr. Yusuf DEMİR (OMÜ Ziraat Fak. TYS) Prof. Dr. Göksel DEMİRER (ODTÜ Mühendislik Fak. Çevre Müh.) Prof. Dr. Ali ERDOĞAN (Akdeniz Üniv. Fen Fak. Biyoloji) Prof. Dr. Figen ERKOÇ (Gazi Üniv. Eğitim Fak. Fen ve Matematik Alanları Eğitimi Bölümü, Biyoloji Eğitimi) Prof. Dr. Ali GÜLÜMSER (OMÜ Ziraat Fak. TBB) Prof. Dr. Ergin HAMZAOĞLU (Gazi Üniv. Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Eğitimi) Prof. Dr. Latif KURT (Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji) Prof. Dr. Mustafa OKUROĞLU (Atatürk Üniv. Ziraat Fak. TYS) Prof. Dr. Serhat ÖZSOY (İstanbul Üniv. Veteriner Fakültesi) Prof. Dr. Ayşegül PALA İYİLİKÇİ (DEÜ Mühendislik Fak. Çevre Müh.) Prof. Dr. Nazmi POLAT (OMÜ Fen Edebiyat Fak. Biyoloji) Prof. Dr. Özcan SEÇMEN (Ege Üniv. Fen Fak.Biyoloji) Prof. Dr. Sebahat SULLIVAN (OMÜ Ziraat Fak. BKB) Prof. Dr. Sedat V.YERLİ (Hacettepe Üniv.Fen Fakültesi Biyoloji) Doç. Dr. Selim AYTAÇ (OMÜ Ziraat Fak. TBB) vii

8 Doç. Dr. Orhan DENGİZ (OMÜ Ziraat Fak. Toprak) Doç. Dr. Abbas GÜNGÖRDÜ (İnönü Üniv., Fen Edebiyat Fak., Biyoloji) Doç. Dr. Ali KAVGACI (Batı Akdeniz Orman Araş. Enst.) Doç. Dr. Hasan KORKMAZ (OMÜ Fen Edebiyat Fak. Biyoloji ) Doç. Dr. H. Özlem NİSBET (OMÜ Veteriner Fak. Klinik Birimler) Doç. Dr. Tülay ÖZER (Ahi Evran Üniv. Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji) Doç. Dr. Savaş YILMAZ (OMÜ Fen Edebiyat Fak. Biyoloji) Yrd. Doç. Dr. Ekrem AKTOKLU (Ahi Evran Üniv. Fen Fakültesi Biyoloji) Yrd. Doç. Dr. Harun AYDIN (Van 100. Yıl Üniv. Çevre Müh.) Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ERDEM (OMÜ Ziraat.Fak. Zootekni) Yrd. Doç. Dr. Selçuk GÖÇMEZ (Adnan Menderes Üniv. Ziraat Fak. Toprak) Yrd. Doç. Dr. Fergan KARAER (OMÜ Eğitim Fak. OFMA ) Yrd. Doç. Dr. Oğuz KURDOĞLU (Karadeniz Teknik Üniv. Orman Fak.) Yrd. Doç. Dr. İsmail SEZER (OMÜ Ziraat Fak. TBB) Yrd. Doç. Dr. Beyhan TAŞ (Ordu Üniv. Fen Edebiyat Fak., Biyoloji) Yrd. Doç. Dr. Emrah YALÇINALP (Karadeniz Teknik Üniv. Orman Fak Peyzaj Mimarlığı) Dr. B. Teoman MERİÇ (DKMP Gen. Müd. Sulakalanlar Şube Md.) viii

9 III. ULUSAL SULAK ALANLAR KONGRESİ DESTEKLEYEN KURULUŞLAR ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ONDOKUZ MAYIS REKTÖRLÜĞÜ DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SAMSUN VALİLİĞİ HİSS KAMIŞ LADİK AKDAĞ SU ix

10 İÇİNDEKİLER SÖZLÜ BİLDİRİLER TÜRKİYE SULAK ALAN VEJETASYONUNUN GENEL FLORİSTİK, EKOLOJİK VE FİTOSOSYOLOJİK ÖZELLİKLERİ 1 Hasan KORKMAZ, Ümmügülsüm MUMCU DOĞANIN GERİ DÖNÜŞTÜRÜCÜLERİ: DIŞKI BÖCEKLERİ Gregory T. SULLIVAN, Sebahat K. OZMAN-SULLIVAN 13 BELGESEL FİLMLERİN SULAK ALANLARIN KORUNMASINDAKİ ROLÜ VE ÖNEMİ 21 Ersoy SOYDAN SULAK ALANLAR, KİRLİLİK KAYNAKLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Senem ÜSTÜN KURNAZ 29 TÜRKİYE'DE YAŞANAN SULAK ALAN SORUNLARI: FETHİYE ŞAT DELTASI SULAK ALANI ÖRNEĞİ 35 Mehmet Tahsin ŞAHİN ANTREPOJENİK ETKİLERLE KIZILIRMAK DELTASINDA MEYDANA GELEN KİRLİLİĞİN BELİRLENMESİ 41 Celal DAĞISTANLIOĞLU, Feza GEYİKÇİ, Nilüfer YAZICI, Candan KUŞ ŞAHİN ACIGÖL (AFYONKARAHİSAR) KIYI EKOSİSTEMİNDE BİTKİ ÖRTÜSÜ-TOPRAK İLİŞKİSİ 47 Hasan ACAR, Ahmet SERTESER SAKARYA NEHRİ KİRMİR ÇAYI NDA Squalis cephalus (L.,1758) UN DOKULARINDA AĞIR METAL BİRİKİMİ 53 Semra BENZER, Nurcan UZEL, Ömer SAYLARİ, Ali GÜL KIZILIRMAK DELTASINDA YETİŞEN BAZI SUCUL BİTKİLERİN AĞIR METAL BİRİKTİRME ÖZELLİKLERİNİN ARAŞTIRILMASI 59 Mehmet Soner ENGİN, Ahmet UYANIK, Hamdi Güray KUTBAY CERNEK GÖLÜ (KIZILIRMAK DELTASI, SAMSUN) SU KALİTESİ VE TROFİK DURUMUNUN CBS İLE DEĞERLENDİRİLMESİ 65 Hüseyin CÜCE, Gülfem BAKAN YEDİ RENKLİ GÖLE YEDİ RENKLİ HAYAT Buket Bahar DIVRAK, Ayça AKSOY, Ercan SÜTLÜ, Eren ATAK 73 BARAJLARIN SU KUŞLARININ YAYILIŞINA ETKİLERİ: ARTVİN-BORÇKA BARAJI ÖRNEĞİ 79 Bülent SAĞLAM, Mehmet YAVUZ, Yasin UÇARLI BİNGÖL İLİ YÜZEN ADA SULAK ALANI MEVCUT DURUMU VE İYİLEŞTİRME OLANAKLARI 85 Azize DOĞAN DEMİR, Üstün ŞAHİN, Ramazan MERAL, Yasin DEMİR İZMİT KÖRFEZİ SULAK ALANI: DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI Bahar BİLGEN, Zeynel ARSLANGÜNDOĞDU, Vedat BEŞKARDEŞ 91 ENEZ VE ÇEVRESİ SULAK ALANLAR Zeynel ARSLANGÜNDOĞDU, Vedat BEŞKARDEŞ, Erdem HIZAL 97 ERZURUM YÖRESİ NDEN YAKALANAN Rana ridibunda (OVA KURBAĞASI) ve Bufo viridis (YEŞİL KARA KURBAĞASI) İN ENDOHELMİNT FAUNASI 105 Burçak ASLAN, Yahya TEPE, Mehmet Cemal OĞUZ SULAK ALANLARDA KORUMA-YÖNETİM ÇELİŞKİSİ: ÇANAKKALE ÖRNEĞİ A.Esra CENGİZ, Aybike Ayfer KARADAĞ 109 SULAK ALAN AVCILARININ SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK AÇIDAN İRDELENMESİ: BURSA İLİ ÖRNEĞİ 119 Taner OKAN, İsmail ŞAFAK, Erdem HIZAL, Tamer KEÇECİOĞLU, CanerIŞIK, Sedat ACAR BALIKESİR İLİNDEKİ AVCILARIN PROFİLİ VE AV VE YABAN HAYATINA YÖNELİK SORUNLARI 125 İsmail ŞAFAK, Taner OKAN, Tamer KEÇECİOĞLU, Erdem HIZAL, Caner IŞIK, Sedat ACAR Bir Sulak Alan Bitkisi GÖLSOĞANI (Leucojium aestivum L.) TÜRÜNÜN ÜLKEMİZDEKİ YAYILIŞI, KARŞILAŞTIĞI RİSKLER VE ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER 135 Neşet ARSLAN, İbrahim BAKTIR KIRŞEHİR SULAK ALANLARINDA YETİŞEN DOĞAL VE EGZOTİK BAZI 143 x

11 BİTKİLER Bahadır ALTUN, Ekrem AKTOKLU AKARÇAY (AFYONKARAHİSAR) DAKİ ÖNEMLİ BAZI TIBBİ VE AROMATİK BİTKİ TAKSONLARI ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Ahmet SERTESER, Sedat OKTAY DOĞAL BİLİM LABORATUVARLARI SULAKALANLAR: Kızılırmak Deltası Doğa Eğitimi ve Bilim Okulu Örneği Ali Kemal AYAN, Hatice BOZOĞLU, İsmail KARAKAYA, Şafak Ö. AYNAL DOĞAYA İLKADIM: İLKADIM DOĞA PARKI Ayşe KULEYİN, Ömer Faruk SÖNMEZ KIZILIRMAK DELTASINDA ZİYARETÇİ YÖNLENDİRME VE TURİST BİLGİ SİSTEMİ İÇİN MODEL ÖNERİSİ Ali Kemal AYAN, Tarık YAZAR, Erdem Emin MARAŞ, Enbiya SANCAK TÜRKİYE DE ATIK SU YÖNETİMİ VE YAPAY SULAK ALANLAR BELGİN ÇAKMAK, Zeki GÖKALP ATIKSU ARITIMINDA YAPAY SULAK ALANLARIN POTANSİYELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÖRNEK ÇALIŞMA, YÖRÜKÇAL Fulya AYDIN TEMEL, Yüksel ARDALI, Gülen ÖZYAZICI, Rezan Vedide USLU SARIKUM GÖLÜ TKA (SİNOP) YÖNETİM PLANI Cevdet YILMAZ, Ali UZUN, H. İbrahim ZEYBEK KIZILIRMAK DELTASI NDA KIYI ÇİZGİSİ DEĞİŞİKLİKLERİNİN CBS VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİKLERİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ Halil İbrahim ZEYBEK, Ali UZUN, Cevdet YILMAZ,Muhammet BAHADIR, Hasan DİNÇER BARAJLARIN AKARSU EKOSİSTEMLERİNE ETKİLERİ: ARKUN BARAJI ÖRNEĞİ Yasin UÇARLI, Bülent SAĞLAM, Mehmet YAVUZ SEYFE GÖLÜ SU SEVİYE DEĞİŞİMİNİN HİDROMETEOROLOJİK PARAMETRELER AÇISINDAN İNCELENMESİ Sultan KIYMAZ, Ahmet ERTEK HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ İÇİN BIRAKILMASI GEREKEN ÇEVRESEL/EKOSİSTEM SUYU İHTİYACININ BELİRLENMESİNDE KULLANILAN METOTLARIN İRDELENMESİ Lokman ALTUN, İsmet YENER, Recep ARSLAN SULAK ALANLARDA BİR HALK LABORATUARI Caterina SCARAMELLİ POSTER BİLDİRİLER KIYI SULAK ALANLARIN KİRLENMESİ VE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER E.Işıl ARSLAN TOPAL, Murat TOPAL HAZAR GÖLÜ SULAK ALANINDA KİRLİLİK KAYNAKLARI VE ÇEVRESEL TEHDİTLER Murat TOPAL, E.Işıl ARSLAN TOPAL SIĞ GÖLLERDE SEDİMAN TABAKASININ TROFİK SEVİYE ÜZERİNE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI; CERNEK GÖLÜ ÖRNEĞİ Hüseyin CÜCE, Gülfem BAKAN RİPARİAN ALANLARIN YABAN HAYATI AÇISINDAN ÖNEMİ Zeynel ARSLANGÜNDOĞDU, Ahmet HAKYEMEZ, Vedat BEŞKARDEŞ HİRFANLI BARAJ GÖLÜ NDEKİ SUDAK (Sander lucioperca L., 1758) IN ÜREME ÖZELLİKLERİ Özlem ABLAK GÜRBÜZ HİRFANLI BARAJ GÖLÜ NDEKİ KADİFE BALIĞI (Tinca tinca L., 1758) NIN SİNDİRİM KANALI İÇERİĞİ VE YAŞLARA GÖRE BESİN TERCİHİ Özlem ABLAK GÜRBÜZ, Mehmet YILMAZ, Ali GÜL HİRFANLI BARAJ GÖLÜ NDEKİ SAZAN BALIĞI (Cyprinus carpio L., 1758) NIN SİNDİRİM KANALI İÇERİĞİ VE MEVSİMLİK BESLENME BİYOLOJİSİ Özlem ABLAK GÜRBÜZ, Mehmet YILMAZ, Ali GÜL KIZILIRMAK DELTASINDA GÖRÜLEN HABİTAT TİPLERİ Bilal ŞAHİN, Serdar ASLAN, Gül AYYILDIZ, Mecit VURAL KIZILIRMAK DELTASI ÇERNEK GÖLÜ SU SEVİYELERİNİN TREND ANALİZİ YÖNTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ xi

12 Hakan ARSLAN, Bilal CEMEK, Mustafa GÜLER, Yusuf DEMİR GÖLMARMARA SULAK ALANININ HİDROLOJİSİ Hüseyin KARAKUŞ, Harun AYDIN KIZILIRMAK DELTASINDA ORGANİK TARIM SİSTEMİ İsmail SEZER Hasan AKAY Binnur İMAMOĞLU Ali GÜLÜMSER GALA GÖLÜ MİLLİ PARKI'NIN FAUNİSTİK VE FLORİSTİK ÖZELLİKLERİNİN EKOTURİZM AÇISINDAN İNCELENMESİ GÜLAY ÇAKIR, Erol ÖZKAN KIRSAL ALAN PLANLAMALARINDA YAPAY SULAK ALANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Yasemin KUŞLU, Üstün ŞAHİN, Fatih Mehmet KIZILOĞLU, Mustafa OKUROĞLU DOĞAL VE YAPAY SULAK ALANLARIN ÇEVRE KİRLİLİĞİ KONTROLÜNDE KULLANIMI Ayşe KULEYİN KIZILIRMAK DELTASI NDA DOĞAL KAYNAK KULLANIMI Ali Kemal AYAN, Dursun KURT YAPAY SULAK ALANLARDA KİRLİLİK GİDERİM MEKANİZMALARI ZEKİ GÖKALP, Belgin ÇAKMAK YAPAY SULAK ALANLARDA FARKLI DOLGU MALZEMESİ KULLANIMININ ARITIM VERİMİNE ETKİSİ Ayşe ÖZYER Yüksel Ardalı HALK ARASINDA KULLANILAN BAZI SULAK ALAN BİTKİLERİ VE TIBBİ ÖZELLİKLERİ Sema LEBLEBİCİ, Nüket A. BİNGÖL, Betül AKIN KIZILIRMAK DELTASINDA ÇELTİK TARIMI Hasan AKAY İsmail SEZER Zeki MUT III. ULUSAL SULAK ALANLAR KONGRESİ SONUÇ RAPORU Düzenleme Kurulu xii

13 TÜRKİYE SULAK ALAN VEJETASYONUNUN GENEL FLORİSTİK, EKOLOJİK VE FİTOSOSYOLOJİK ÖZELLİKLERİ Hasan KORKMAZ Ümmügülsüm MUMCU Onkokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, SAMSUN, ÖZET Sulak alanların ekolojik şartlarına uyum sağlamış bitki toplulukları, özgün floristik kompozisyonlarıyla dikkati çekerler ve farklı tipteki sulak alan ekosistemlerinde farklı fitososyolojik birimler oluşturmuşlardır. Türkiye deki su içi, kıyı-çamur, ıslak çayır, su basar orman ve tuzcul sulak alanların vejetasyonu üzerine yapılan fitososyolojik araştırmalar sonucu, çok sayıda sintakson tanımlanmış ve hiyerarşik olarak sınıflandırılmıştır. Anahtar kelimeler: Fitososyoloji, sulak alan, Türkiye, vejetasyon. GENERAL FLORISTICAL, ECOLOGICAL AND PHYTOSOCIOLOGICAL PROPERTIES OF WETLANDS VEGETATION IN TURKEY ABSTRACT The plant communities adapted to ecological conditions of wetlands come out with their own changing floristical composition according to different habitat. This provides forming unique phytosociological units in unique ecosystems. In Turkey, many syntaxon were described and hierarchically classified by the means of phytosociological researchs of vegetations carried on aquatic, amphibious, wet meadow, flooding forest and halophyllous wetland areas. Key words: Phytosociology, wetland, Turkey, vegetation GİRİŞ 1994 yılında Türkiye nin de yürürlüğe koyduğu Ramsar Sözleşmesi ne göre sulak alan; doğal ya da yapay, sürekli veya mevsimsel, tatlı, acı veya tuzlu, durgun ya da akan su kütleleri tarafından oluşturulmuş bataklıklar, turbalıklar ve gel-gitin çekilmiş anında derinliği 6 m yi aşmayan suların kapladığı alanlardır (Ramsar Sözleşmesi, 1971). Gerek doğa bilimcilerin, gerekse sosyal bilimcilerin ilgi alanına giren sulak alanlar, ekolojik önemlerinin yanında tarih boyunca insan topluluklarıyla ilişkili olmaları nedeniyle kültürel süreçleri de biçimlendiren ekosistemler olmuşlardır (Tırıl, 2006). Farklı tiplerdeki sulak alan ekosistemlerinin ortak özelliği, bulunduğu alandaki toprak veya substratın en azından periyodik olarak suya doyması veya suyla kaplanmasıdır (Cowardin ve ark., 1979). Bu nedenle sulak alanlar; hem doğal toprak gelişiminde hem de toprak ve yüzeyinde yaşayan bitki ve hayvan topluluklarının oluşumunda suya doygunluğun, dominant faktör olarak işlev gördüğü ekosistemlerdir. Sulak alanlar; birçok bitki ve hayvan türleri için habitat ve besin sağlamasının yanında, toprak suyunun toplanması ve alıkonmasına yardımcı olmak gibi önemli bir fonksiyona da sahiptir. Bu işlevleri dikkate alındığında sulak alanlar, yalnız kendi içinde değil, aynı zamanda onları çevreleyen diğer ekosistemler için de önemlidir (Greb ve ark., 2006). Karasal ve sucul ekosistemler arasında bir geçiş zonu oluşturan sulak alanlar, aynı zamanda çok çeşitli tipler de gösterdiği için sınıflandırılarak araştırılırlar. Bu sınıflandırma çalışmalarına göre farklı tiplerden sulak alanlar, şu özelliklerden en az birine sahip olmalıdır: 1

14 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) i. Alan, en azından periyodik olarak hidrofit türlerin baskınlığını desteklemelidir. ii. Substrat, yaygın olarak drenajı iyi olmayan hidrik topraklardan oluşmalıdır. iii. Substrat, sadece topraktan oluşmaz (turba gibi) ve her yılın gelişme dönemi süresince ya suya doygundur veya suyla kaplıdır (Cowardin ve ark., 1979). Biz bu çalışmada sulak alanların vejetasyonu üzerinde yapılmış olan fitososyolojik araştırma literatürüne dayanarak, Türkiye deki sulak alan vejetasyonunun floristik, ekolojik ve sintaksonomik özelliklerini (bazı birliklerin yayılış alanları ve sintaksonların karakteristik türleri hakkında ilgili literatüre gönderme yaparak) açıklamaya çalıştık. TÜRKİYE DEKİ SULAK ALAN VEJETASYONU Farklı tipteki sulak alanların ekolojik şartlarına uyum sağlayarak oluşmuş bitki topluluklarının, floristik kompozisyonları da alanlara göre değişiklik gösterir. Genel olarak ekolojik istekleri benzer veya yakın olan bitki türleri bir araya gelerek, organize fitososyolojik birimleri (vejetasyon) oluştururlar. Bir vejetasyonda ise ekolojik istekleri, strüktürü ve floristik kompozisyonu bakımından yüksek derecede benzerlik gösteren ve karakteristik türleri ile tanımlanan bitki topluluklarına asosyasyon (bitki birliği) denir. Ayrıca floristikekolojik görüşe göre bu bitki birlikleri, yine karakteristik türlerine göre üst sintaksonlarında hiyerarşik olarak sınıflandırılabilirler. Ülkemizdeki sulak alan vejetasyonunu öncelikle kendi içinde; 1-Su İçi Vejetasyonu, 2.-Kıyı Çamur Vejetasyonu, 3.-Islak Çayır Vejetasyonu, 4.-Su Basar Orman Vejetasyonu ve 5.- Tuzcul Vejetasyon olmak üzere beş farklı vejetasyon tipine ayırarak incelemek mümkündür. Bu vejetasyon tiplerine ait sintaksonların fitososyolojik sınıflandırılması şöyledir: A- SU İÇİ VEJETASYONU Bu vejetasyon tipi; su üstünde yüzen ve suya batık durumda olup kök veya rizomlarıyla zemin çamuruna tutunmuş halde yaşayan sucul bitkilerden oluşmuştur. Bu vejetasyon tipine ait ülkemizde yayılış gösteren bitki toplulukları, sintaksonomik bakımdan üç farklı sınıfa dahildirler. 1.Sınıf: RUPPIETEA MARITIMAE J.Tx Geçici veya devamlı olarak tuzlu suyun bastığı gölet ve lagünlerde gelişen akuatik tuzcul cormophyte (köklü) ve bryophyte (köksüz yosun) bitkileri kapsayan bir sınıftır. Holarktik bir yayılış gösterir (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Karakteristik türler: Althenia filiformis, Eleocharis parvula, Ranunculus peltatus subsp, baudotii, Ruppia spiralis.(mucina, 1997). 1.1.Ordo: Ruppietalia J.Tx Sınıfın tek ordosudur. Karakteristik türler: (Bkz. Ruppion maritimae Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Ruppion maritimae Br.-Bl. ex Westhoff in Bennema, Sissingh & Westhoff 1943 İlkbaharda gelişirler. Suda yarı batık, rizoidsi yapıları olan ve yukarı su yüzeyine doğru sürgünler veren ve halka dizilişli, elastik ipliksi veya oblong yaprakları olan (elodeid) türlerden oluşur. Karakteristik türler: Althenia orientalis subsp. betpakdalensis, Althenia orientalis subsp. orientalis, Ruppia cirrhosa, Ruppia drepanensis, Ruppia maritima. (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Ruppietum maritimae Hocquette 1927 Ruppia maritima; Zannichellia palustris, Potamogeton pectinatus ile birlikte su altı toplulukları oluşturan çok yıllık bir monokotildir (Rodwell, 2000). Türkiye de bu birliğe Edremit te (Balıkesir) dere ağzının denize karıştığı yerde oluşmuş olan Uzun Göl de rastlanmaktadır. (Seçmen ve Leblebici, 1997). 2

15 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) 2. Sınıf: LEMNETEA Tüxen ex O. Bolòs & Masclans 1955 Mineral bakımından zengin tatlı su komüniteleri olup kozmopolit bir sınıftır (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Karakteristik Türler: Azolla caroliniana, Lemna perpusilla, L. valdiviana, Riccia rhenana..(mucina, 1997; URL-1). 2.1.Ordo: Lemnetalia minoris Tüxen ex O. Bolòs & Masclans 1955 Tatlı suda yüzen bryo-kormofit komüniteleri kapsar. Karakteristik Türler: Azolla filiculoides, Lemna minor, Lemna minuta, Salvinia natans, Spirodela polyrhiza, Wolfia arrhiza (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Lemnion minoris Tüxen ex O. Bolòs & Masclans 1955 Küçük ve orta boylu su yüzeyinde serbest yüzen (acropleustophyte) bitki topluluklarını kapsar. Karakteristik türler: Lemna gibba, Spirodela polyrhiza (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Lemnetum minoris Oberdorfer ex Müller & Görs 1960 Bu birlik ötrofik sularda Lemna minor ün su üstünde oluşturduğu yüzen bitki topluluklarıdır. Bafra (Samsun) Balık Gölü nde ve Kırıkhan (Hatay) Balık Gölü nde su yüzeyinde yoğun topluluklar oluşturur (Seçmen ve Leblebici, 1997). Lemnetum gibbae Miyawaki et J. Tüxen 1960 Birlik; Dumanlı Göl (Çarşamba / Samsun), Akgöl (Terme / Samsun) ve Eymir Gölü nde (Gölbaşı / Ankara) % örtüşle tanımlanmıştır (Seçmen ve Leblebici, 1997) Alyans: Lemnion trisulcae Den Hartog & Segal ex Tüxen & Schwabe in Tüxen 1974 Sulak alan tabanı ile su yüzeyi arasında serbest yüzen (mesopleustophytes) ve hava ile direkt temas halinde olan küçük yapraklı (lemnid) türler ile suya batık yaşayan köksüz (riccielid) türlerden oluşan topluluklar. Karakteristik türler: Lemna trisulca, Riccia fluitans, Ricciocarpos natans (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp & Stoffers 1962 Sığ ve mezotrofik sularda görülür (Rodwell, 2000). Işıklı Gölü (Denizli), Terkos Gölü (İstanbul) ve Sultansazlığı nda (Kayseri) sığ su yüzeyini örten birlikleri belirlenmiştir (Seçmen ve Leblebici, 1997) Alyans: Lemno minoris-hydrocharition morsus-ranae Rivas-Martínez, Fernández- González & Loidi 1999 Su yüzeyinde serbest yüzen, stolonlu ve küçük yaprakları özelleşmiş rozet oluşturan (hydrocharid) türlerden oluşan topluluklar. Karakteristik türler: Hydrocharis morsus-ranae (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Ceratophylletum demersi Corillion 1957 (Yayılış alanı için bkz. Seçmen ve Leblebici, 1997) 3. Sınıf: POTAMETEA Klika in Klika & V. Novák 1941 Akuatik tatlı su makrofit komüniteleri olup kozmopolit bir sınıftır. Karakteristik Türler: Callitriche brutia, C. hamulata, C. lusitanica, C. obtusangula, C. platycarpa, Elodea ernstiae, E. nuttalii, Groenlandia densa, Myriophyllum alterniflorum, M. spicatum, Najas marina, N. minor, Potamogeton berchtoldii, Nymphaea candida, Persicaria amphibia var. natans, Potamogeton crispus, Potamogeton densus, Potamogeton pectinatus, P. pusillus, Stratiotes aloides (Diğer karakteristik türler için bkz. Mucina, 1997; Rivas- Martinez ve ark., 2001; URL-1). 3.1.Ordo: Potametalia Koch 1926 Köklü, hidrofit türlerden oluşur. Karakteristik türler: Callitriche palustris, Elodea canadensis, Hippuris vulgaris, Hottonia palustris, Potamogeton coloratus, Potamogeton filiformis var. alpinus, Potamogeton lucens, 3

16 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) Potamogeton panormitanus, Potamogeton perfoliatus, Zannichellia palustris, Zannichellia peltata (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Potamion (Koch 1926) Libbert 1931 Tatlı su elodeid türlerinden oluşur Karakteristik türler: Potamogeton alpinus, Potamogeton gramineus, Potamogeton praelongus, Potamogeton trichoides (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Potametum pectinati Cartensen 1955 Türkiye de Sarıkum Gölü (Sinop), Karaboğaz Gölü, Balık Gölü (Bafra), Dumanlı Gölü, Kargılı Gölü (Çarşamba), Simenit Gölü, Akgöl (Terme), Kuyucuk Gölü (Kars), Akşehir Gölü (Konya) ve daha birçok gölde yayılış gösterir. Potamion alyansına ait Türkiye de yayılış gösteren diğer asosyasyonlar aşağıdadır (yayılış alanları için bkz. Seçmen ve Leblebici, 1997): Potametum lucentis Hueck 1931 Potametum perfoliati Miljan 1933 (Syn. Potametum pectinato-perfoliati den Hartog et Segal 1964) Najadetum marinae Fukarek 1961 (Syn. Potameto-Najadetum Horvatić et Micevski in Horvatić 1963) Potamo pectinati-myriophylletum spicati Rivas Goday 1964 (Syn. Myriophylletum spicati von Soó 1927 ( 2b, nomen nudum)) Potametum natantis Hild 1959 Najadetum marinae Fukarek 1961 Groenlandietum densae Segal ex Schipper et al. in Schaminée et al Myriophylletum verticillati Gaudet ex Šumberová in Chytrý Alyans: Nymphaeion albae Oberdorfer 1957 Az çok dallanmış veya dallanmamış rizomlu gövdelerinden çok uzun saplı linear, lanseolat veya oval yaprakları su yüzeyine kadar yükselerek yüzer pozisyonda bulunan (nymphaeid) türlerden oluşan bir alyanstır Karakteristik türler: Myriophyllum verticillatum, Nuphar lutea, Nuphar pumila, Nymphaea alba, Nymphoides peltata, Polygonum amphibium, Potamogeton natans, Trapa natans (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Alyansa dahil Türkiye de yayılış gösteren birlikler (yayılış alanları için bkz. Seçmen ve Leblebici, 1997): Nymphaeetum albae Vollmar 1947 em. Oberd. in Oberd. et al Nupharo lutei-nymphaetum albae Nowiński 1927 (Syn. Nupharo luteae-nymphaeetum albae Tomaszewicz 1977) Nymphoidetum peltetae Bellot 1951 Trapetum natantis Kárpáti 1963 Polygonetum amphibii Soo 1927 Potametalia ordosunun halen ülkemizde herhangi bir sintaksonu belirlenmemiş diğer alyansları şunlardır: Ranunculion aquatilis Passarge 1964, Ranunculion fluitantis Neuhäusl 1959, Zannichellion pedicellatae Schaminée, Lanjouw & Schipper 1990 (Rivas-Martinez ve ark., 2001). 3.2.Ordo: Utricularietalia Den Hartog & Segal 1964 Kökleri olmayan ve nutrient bakımından zengin sularda yaşayan hidrofitleri kapsar. Karakteristik türler: Utricularia australis, Utricularia gibba, Utricularia vulgaris. (Rivas- Martinez ve ark., 2001) Alyans: Ceratophyllion demersi Den Hartog & Segal ex Passarge 1996 Ceratophyllum cinsine ait türlerden oluşmuş toplulukları içine alır. Karakteristik türler: Ceratophyllum demersum, Ceratophyllum submersum. 4

17 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) Potamogetono pectinati-ceratophylletum demersi (Hild &Rehnelt 1965) Passarge 1995 (Yayılış alanları için bkz. Karaömerlioğlu, 2007). B. KIYI ÇAMUR VEJETASYONU Bu vejetasyon tipi akarsu ve göl kenarları ile bataklıklardaki su derinliği fazla olmayan habitatlarda gelişir. Bitkiler sürekli veya periyodik olarak su altında kalan toprağa yani çamura tutunmaktadırlar (helofit). Ülkemizde yayılış gösteren kıyı-çamur vejetasyon tipinin sintaksonomik sınıflandırması şöyledir: 1. Sınıf: PHRAGMITO-MAGNOCARICETEA Klika in Klika & Novák 1941 Tatlı ve acı su bataklıkları ve turbalıklar ile göl (lakustrin) ve ırmak kenarlarındaki (riverin) çok yıllık Poaceae üyelerinin dominant olduğu, uzun boylu otlar ve sazlık toplulukları ile diğer otsu türlerden oluşmuş helofit komüniteleri (helostadion) kapsayan bir sınıftır. Karakteristik Türler: Acorus calamus, Alisma gramineum, A. lanceolatum, A. plantagoaquatica, Apium nodiflorum, Barbarea stricta, Berula erecta, Bolboschoenus maritimus, Butomus umbellatus, Calamagrostis canescens, C. pseudophragmites, Calla palustris, Carex acuta, C. pseudocyperus, Cicuta virosa, Eleocharis palustris subsp. vulgaris, Glyceria fluitans, Lycopus europaeus, Lythrum salicaria, Phragmites australis, Rorippa amphibia, Rumex hydrolapathum, Schoenoplectus pungens, Sparganium erectum subsp. erectum, Veronica anagallis-aquatica (Diğer karakteristik türler için bkz. Mucina,1997; Rivas- Martinez ve ark., 2001) Ordo: Phragmitetalia Koch 1926 Tatlı su bataklıklarındaki otsu uzun boylu türlerden oluşmuş toplulukları kapsayan bir ordodur. Karakteristik türler: Iris pseudacorus, Mentha aquatica, Sagittaria sagittifolia, Schoenoplectus lacustris, Schoenoplectus tabernaemontani, Sium latifolium, Typha domingensis (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Phragmition communis Koch 1926 Ordonun tek alyansıdır Karakteristik türler: Bolboschoenus maritimus subsp. maritimus, Equisetum fluviatile, Ranunculus lingua, Sparganium emersum, Typha angustifolia, Typha latifolia (Rivas- Martinez ve ark., 2001). Rumici hydrolapathum -Sparganietum neglectum Korkmaz et al Birlik Gölardı Tabiatı Koruma Alanı ndaki (Terme/Samsun) Akgöl ve Simenit gölleri ile bazı drenaj kanallarının kenarlarında, yılın önemli bir dönemi sığ sular altında kalan çamur habitatlardaki dar bir geçiş zonunda yayılış göstermektedir. (Korkmaz ve ark. 2012). Ülkemiz vejetasyonunda belirlenmiş ve bu alyansa ait diğer birlikler şunlardır (Yayılış alanları için bkz. Seçmen ve Leblebici, 1997): Phragmitetum communis (Gams 1927) Schmale 1939 Scirpo lacustris-phragmitetum Koch 1926 Typho angustifoliae-phragmitetum australis (Tüxen & Preising 1942) Rivas-Martínez, Báscones, T.E. Díaz, Fernández-González & Loidi 1991 Typhetum latifoliae Lang 1973 Typhetum angustifoliae Pignatti 1953 Scirpetum lacustris Chouard 1924 Glycerio-Sparganietum neglecti Koch 1926 (Syn. Sparganietum erecti Zutshi 1975) Butomo-Eleocharitetum palustris Golub et all Potamogetono pectinati-typhetum domingensis Vural et al Potam ogetono pectinati-schoenoplectetum litoralis Vural et al Cladio marisci-schoenetum nigricantis Vural et al Butometum umbellati (Konczak 1968) Phil

18 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) 1.2. Ordo: Bolboschoenetalia compacti Dahl & Hadac 1941 corr. Rivas-Martínez, Costa, Castroviejo & E. Valdés 1980 nom. mut. propos. [Scirpetalia compacti] Acı sulardaki sazlık ve uzun boylu otsu türlerden oluşmuş toplulukları kapsar. Karakteristik türler: Bolboschoenus maritimus subsp. compactus (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Bolboschoenion compacti Dahl & Hadac 1941 corr. Rivas-Martínez, Costa, Castroviejo & E. Valdés 1980 nom. mut. propos. [Scirpion compacti] Ordonun tek alyansıdır. Karakteristik türler: Schoenoplectus litoralis (Rivas-Martinez ve ark., 2001).. Bu alyansın birlikleri şunlardır (Yayılış alanları için bkz. Seçmen ve Leblebici, 1997): Triglochino-Bolboschoenetum maritimi Behçet 1994 Bolboschoenetum maritimi Eggler 1933 (Syn. Scirpetum maritimi Tüxen 1937) 1.3. Ordo: Magnocaricetalia Pignatti 1954 Uzun boylu, tatlı su sazlıklarında yayılış gösteren bitki toplulukları bu ordoya dahildir. Karakteristik türler: Carex acutiformis, Cladium mariscus, Galium elongatum, Galium palustre, Scutellaria galericulata (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Magnocaricion elatae Koch 1926 Avrupa-Sibirya ve Akdeniz havzasındaki bataklıklar, göller ve nehir kıyılarındaki uzun hasırotlarından oluşan sintaksonlar bu alyansa dahildir. Karakteristik türler: Althaea officinalis, Carex acuta, Carex calderae, Carex camposii, Carex disticha, Carex elata, Carex hispida, Carex paniculata subsp. paniculata, Carex riparia, Carex rostrata, Carex vesicaria, Cyperus longus subsp. longus, Eleocharis uniglumis, Euphorbia palustris, Gratiola officinalis, Kosteletzkya pentacarpos, Polygonum salicifolium (Rivas-Martinez ve ark., 2001; URL-1). Cladietum marisci Zobrist 1935 Türkiye de Akgöl (Samsun), Eşmekaya Bataklığı (Aksaray) ve Azaplı Gölü (Adıyaman) nde yayılış gösterdiği belirlenmiştir (Seçmen ve Leblebici, 1997). Diğer birlikler (yayılış alanları için bkz. Seçmen ve Leblebici, 1997): Caricetum paniculatae Wangerin 1916 Caricetum gracilis Savič 1926 Caricetum vesicariae Chouard 1924 Phalaridetum arundinaceae Libbert 1931 Phragmito-Magnocaricetea sınıfının ülkemiz dışında yayılış gösteren diğer bir ordosu Nasturtio-Glycerietalia dır. C- ISLAK ÇAYIR VEJETASYONU Göl ve bataklıkların yakın civarında, suyun kış ve bahar mevsimlerindeki taşkınlarla yayıldığı, yazın ise çekildiği düzlüklerdeki çayırlarda görülen bir vejetasyon tipidir. Fitososyolojik sınıflandırması şöyledir: 1.Sınıf: MOLINIO-ARRHENATHERETEA R. Tx (Syn. Molinio-Juncetea Br.-Bl. (1931) 1947) Derin ve nemli topraklar üzerindeki mezofil veya ıslak çayırlar ile doğal olarak gübrelenen çayır ve mera komünitelerini kapsar. Avrasya orjinli olup maksimum yayılışını bu bölgelerde göstermekle birlikte, dünya genelinde otlatma ve insan etkisinin yaygın olduğu ılıman, boreal (termoboreal) ve Akdeniz iklimli bölgelerde geniş yayılışa ulaşmıştır. Karakteristik türler: Agrostis capillaris, Alopecurus pratensis, Anthoxanthum odoratum subsp. odoratum, Arrhenatherum elatius subsp. bulbosum, Bellis perennis, Cardamine pratensis, Carex distans, C. flacca, Cerastium fontanum subsp. vulgare, Crepis capillaris, Dactylis glomerata, Dactylorhiza elata subsp. sesquipedalis, D. sambucina, Dianthus superbus, Festuca pratensis, Filipendula ulmaria, Holcus lanatus, Hypericum tetrapterum, 6

19 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) Juncus acutiflorus, Knautia arvernensis, Lathyrus pratensis, Linum angustifolium, Lotus corniculatus subsp. corniculatus, Lychnis flos-cuculi, Oenanthe silaifolia, Orchis coriophora subsp. coriophora, O. laxiflora, Phleum pratense subsp. serotinum, Plantago alpina, P. lanceolata subsp. lanceolata, P. major subsp, intermedia, Poa pratensis, P. trivialis subsp. trivialis, Prunella vulgaris, Ranunculus acris subsp. despectus, Rhinanthus minor, Rumex acetosa subsp. acetosa, Sanguisorba officinalis, Schoenus nigricans, Senecio jacobea, Trifolium pratense, Trisetum flavescens (Diğer karakteristik türler için bkz. Mucina, 1997; Rivas-Martinez ve ark., 2001; URL-1) Ordo: Plantaginetalia majoris Tüxen & Preising in Tüxen 1950 Ilıman ve Akdeniz yayılışlı olup, sık sık geçici su baskınlarının yaşandığı, organik ve mineral besinler bakımından zengin; nemli veya ıslak ötrofik topraklar üzerinde gelişen, otlatma ve çiğneme etkisinin yaygın olduğu, higrofil çok yıllık sürünücü türler bakımından zengin mera alanlarındaki sintaksonları kapsar. Karakteristik Türler: Agrostis stolonifera var. scabriglumis, Agrostis stolonifera var. stolonifera, Carex hirta, Epilobium tetragonum subsp. tournefortii, Hypochoeris radicata subsp. radicata, Juncus compressus, Lepidium latifolium, Lolium perenne, Lotus glaber, Plantago major subsp. major, Potentilla anserina, Potentilla reptans, Ranunculus repens, Rumex conglomeratus, Rumex crispus, Rumex obtusifolius, Sporobolus indicus, Verbena officinalis (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Trifolio fragiferi-cynodontion dactyli Br.-Bl. & O. Bolòs 1958 Sürünücü hasırotları ve Poaceae üyelerinin baskın olduğu, nemli ve besince zengin topraklarda gelişen, ağır otlatma ve çiğnemenin yaygın olduğu ve ancak yaz döneminde suların çekildiği çayır komüniteleri dahildir. Karakteristik türler: Carex divisa subsp. divisa, Cynodon dactylon, Cyperus laevigatus subsp. distachyos, Lactuca saligna, Taraxacum pyropappum, Trifolium fragiferum (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Samolo valerandi - Juncetum acuti Korkmaz et al Bu birlik Gölardı Tabiatı Koruma Alanı ndaki (Samsun/Terme) Akgöl ve Simenit Gölleri nin çevresinde bulunan azonal topraklardaki subasar düzlüklerde tanımlanmıştır (Korkmaz ve ark., 2012) Ordo: Holoschoenetalia vulgaris Br.-Bl. ex Tchou 1948 Derin ve nemli toprak üzerindeki, yazın yeşil olan Akdenizli meralar ve çayırlar bu ordoya dahildir. Karakteristik türler: Alopecurus arundinaceus subsp. castellanus, Blackstonia perfoliata, Cirsium pyrenaicum, Cyperus eragrostis, Festuca arundinacea subsp. mediterranea, Hypericum caprifolium, Hypericum pubescens, Melilotus indicus, Oenanthe pimpinelloides, Phalaris aquatica, Pulicaria dysenterica var. ramosissima, Scirpoides holoschoenus subsp. holoschoenus (Rivas-Martinez ve ark., 2001) Alyans: Molinio-Holoschoenion vulgaris Br.-Bl. ex Tchou 1948 Sıcak ve üst Akdeniz alanlarındaki yüksek boylu çayırları kapsayan bir alyanstır. Karakteristik türler: Agrostis reuteri, Carex mairii, Centaurea jacea subsp. vinyalsii, Cirsium monspessulanum, Cochlearia glastifolia, Cochlearia megalosperma, Dorycnium rectum, Erica erigena, Euphorbia hirsuta, Festuca fenas, Galium debile, Hypericum hircinum subsp. cambessedesii, Hypericum tomentosum, Linum tenue, Lysimachia ephemerum, Molinia caerulea subsp. arundinacea, Peucedanum hispanicum, Ranunculus bulbosus subsp. aleae, Ranunculus granatensis, Ranunculus macrophyllus, Scirpoides holoschoenus subsp. australis, Scrophularia balbisii subsp. valentina, Senecio doria, Serapias vomeracea, Sonchus aquatilis, Succisella andreae-molinae, Tetragonolobus maritimus var. hirsutus, Thalictrum flavum subsp. flavum, Thalictrum matritense, Thalictrum speciosissimum (Rivas-Martinez ve ark., 2001). 7

20 Korkmaz ve Mumcu, 2013 (Sözlü Bildiri) Eriantho-Schoenotum nigricantis (Pign. 1953) Gehu Birlik Göksu Deltası ndaki hafif alkali, fazla kireçli ve tuzsuz olan topraklarda yayılış göstermektedir (Seçmen ve Leblebici, 1997). D. SU BASAR ORMAN VEJETASYONU Su basar ormanlar; akarsuların getirdiği sedimentlerle oluşan alüvyal delta ovaları ile riparyan alanlar da denilen nehir kenarlarında geliştiği gibi, mevsimsel olarak su baskınlarının görüldüğü göl çevrelerinde de yayılış gösteren bir vejetasyon tipidir. Türkiye deki subasar orman vejetasyonun sintaksonomik sınıflandırması şöyledir: 1.Sınıf: SALICI PURPUREAE-POPULETEA NIGRAE (Rivas-Martínez & Cantó ex Rivas-Martínez, Báscones, T.E. Díaz, Fernández-González & Loidi 1991) Rivas-Martínez et al., Avrupa-Sibirya ve Akdeniz bölgelerinin riparyan nemli yaprak döken ormanları ve söğüt komünitelerini kapsayan bir sınıftır. Karakteristik Türler: Alnus glutinosa, Brachypodium sylvaticum, Elymus caninus, Equisetum hyemale, Equisetum telmateia, Frangula alnus subsp. alnus, Humulus lupulus, Populus nigra, Saponaria officinalis, Solanum dulcamara, Vitis vinifera subsp. sylvestris (Rivas-Martinez ve ark., 2001). 1.1.Ordo: Populetalia albae Br.-Bl. ex Tchou 1948 Yüksek su tablasına sahip alanlar ile su baskını yaşanan nehir kenarlarında gelişen, orta ve yüksek boylu ormanları kapsar. Karakteristik türler: Aristolochia paucinervis, Aristolochia rotunda, Arum alpinum, Carex grioletii, Carex pendula, Circaea lutetiana, Fraxinus oxycarpa, Hesperis matronalis subsp. candida, Lamium flexuosum, Lathraea clandestina, Listera ovata, Malus sylvestris, Osmunda regalis, Polystichum setiferum, Populus alba, Pyrus pyraster, Ranunculus ficaria subsp. ficaria, Ranunculus ficaria subsp. ficariiformis, Salix atrocinerea, Stegnogramma pozoi, Symphytum tuberosum, Ulmus minor, Vinca difformis. (Rivas-Martinez ve ark., 2001). Pterocaryo fraxinifoliae - Alnetum barbatae (Quézel ve ark., 1980) Korkmaz et al Birlik Yeşilırmak delta ovasındaki su basar alanlarda ve Gölardı Tabiatı Koruma Alanı nda yer alan Aybeder Köyü (Terme) yakınlarında ve Simenit Gölü (Terme) içinde oluşmuş Ada mevkii üzerindeki düzlüklerde gelişmiştir (Korkmaz ve ark., 2012). Platanthero chloranthae - Fraxinetum oxycarpae Korkmaz et al Birlik Gölardı Tabiatı Koruma Alanı nda yer alan Orman İşletme Şefliği Karaağac Şantiyesi civarında, Sancaklı Köyü Kargalı mevkiinde ve Bafracalı Köyü Bastirikler in ormanı mevkiinde homojen topluluklar oluşturmaktadır. (Korkmaz ve ark., 2012). Türkiye subasar orman vejetasyonuna ait tanımlanmış diğer birlikler şunlardır: Pterocaryo pterocarpae Fraxinetum oxycarpae Kutbay et. al (Yayılış alanları için bkz. Kutbay ve ark., 1998) Salici-Platanetum orientalis Kutbay & Kilinc (Yayılış alanları için bkz. Kutbay ve Kilinc 1995) Leucojo aestivi-fraxinetum oxycarpae Glavac 1959 Carici remotae Fraxinetum oxycarpae Pedrotti 1970 (Yayılış alanları için bkz. Kavgacı, 2007) Periploco graecae Liquidambaretum orientalis Vural et al (Yayılış alanları için bkz. Vural ve ark.,1995) Alno pubescentis-liquidambaretum orientalis Akman et al Irido xanthospuriae-liquidambaretum orientalis Akman et al (Yayılış alanları için bkz. Akman ve ark., 1993) 8